Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpli

Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
Wincenty Grzeszczyk
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub
zatrzymanie
Streszczenie
W ramach zagadnień artykułu zakreślonych jego tytułem, po niezbędnym
wprowadzeniu, Autor przedstawia problematykę mieszczącą się w pojęciu
niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania i zatrzymania. Następnie prezentuje kwestie związane z rozmiarami odszkodowania za pozbawienie wolności w tej postaci. RozwaŜania uwzględniają bogate orzecznictwo Sądu NajwyŜszego i sądów apelacyjnych, a takŜe poglądy wypowiadane w piśmiennictwie.
1. Wprowadzenie
Odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie
lub zatrzymanie słuŜy naprawieniu szkody doznanej przez osobę pozbawioną wolności. Jest to zagadnienie o duŜej doniosłości dla całokształtu stosunków prawnych w państwie, uwzględniające załoŜenia humanitarne i względy
słuszności1.
Powinność w tym zakresie wynika równieŜ z norm prawa międzynarodowego. Art. 9 ust. 5 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi, Ŝe kaŜdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany,
ma prawo do odszkodowania, którego moŜe dochodzić w drodze sądowej.
Art. 5 ust. 5 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności określa, Ŝe kaŜdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne
z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.
Przepisy Konstytucji RP z 1997 r. takŜe zawierają uregulowania dotyczące tej kwestii. Według art. 77 ust. 1 kaŜdy ma prawo do wynagrodzenia
szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie
1
J. W a s z c z y ń s k i, Odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie, Palestra
1974, nr 11, s. 103; A. B u l s i e w i c z, M. J e Ŝ - L u d w i c h o w s k a, D. K a l a, D. O s o w s k a, Przebieg postępowania karnego, Toruń 1999, s. 285.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
41
W. Grzeszczyk
organu władzy publicznej. Przepis natomiast art. 41 ust. 5 przewiduje, Ŝe
kaŜdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
Poszkodowany moŜe dochodzić naprawienia szkody wyrządzonej w procesie karnym w postępowaniu: a) przed sądem cywilnym na podstawie art.
417 § 1 k.c.2 (np. z powodu niedopuszczalnych metod przesłuchania),
b) przed sądem karnym, w oparciu o przepisy rozdziału 58 k.p.k.
Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne
tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie słuŜy realizacji roszczenia o charakterze cywilnym, dochodzonym w procesie karnym, a zatem, mimo charakteru kompensacyjnego, jest to instytucja karnoprocesowa3.
2. Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie
Kodeks postępowania karnego z 1928 r. uznawał za przesłankę odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie jego „oczywistą bezzasadność” (art. 510 § 3), natomiast kodeks postępowania karnego z 1969 r.
sformułowanie to zastąpił zwrotem „oczywista niesłuszność” (art. 487), co
zostało uznane w literaturze za istotną zmianę merytoryczną4. Kodeks
z 1997 r. wprowadził pojecie „niewątpliwej niesłuszności” tymczasowego
aresztowania. Zmiana ta spotkała się z uwagą, Ŝe określenia „oczywiście”
i „niewątpliwie” są synonimami, a nie róŜniącymi się znaczeniowo pojęciami5.
Sąd NajwyŜszy przyjmował, Ŝe oczywista bezzasadność musiała wynikać
z dowolności w ocenie materiału dowodowego w chwili wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu albo z braku warunków do zastosowania tego środka6.
2
Art. 417 § 1 k.c.: „Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb państwa lub jednostka
samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa”.
3
J. W a s z c z y ń s k i, Odszkodowanie za niesłuszne skazanie i bezzasadne aresztowanie
w polskim procesie karnym, Warszawa 1967, s. 18 i n.; A. B u l s i e w i c z, Proces o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub oczywiście bezzasadny areszt tymczasowy, Toruń 1968,
s. 10 i n.; T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 1999,
s. 804; T. N o w a k, S. S t a c h o w i a k, Prawo karne procesowe. Dynamika postępowania,
Bydgoszcz 2000, s. 166; J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, G o s t y ń s k i, S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a ń s k i, S. Z a b ł o c k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
t. III, Warszawa 2004, s. 747; P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2007, s. 378; T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1167; S. W a l t o ś, Proces karny. Zarys
systemu, Warszawa 2008, s. 574; zob. teŜ postanowienie SN z dnia 29 kwietnia 1991 r.,
V KRN 475/90, OSNKW 1991, nr 10–12, poz. 52.
4
Zob. M. C i e ś l a k, Podstawa odszkodowania za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie, Palestra 1987, nr 9, s. 89 i cyt. tamŜe literatura.
5
S. W a l t o ś, Proces…, s. 577.
6
Postanowienia SN z dnia 6 lutego 1960 r., I KZ 271/59, BPG 1960, s. 15 oraz z dnia 9 kwietnia 1960 r., IV KZ 15/60, OSPiKA 1962, nr 7–8, poz. 223.
42
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
Po zmianie stanu prawnego (przyjęciu w kodeksie postępowania karnego
z 1969 r. określenia „oczywistej niesłuszności” tymczasowego aresztowania)
Sąd NajwyŜszy nadal zajmował stanowisko, Ŝe oczywista niesłuszność tymczasowego aresztowania musiała istnieć juŜ w momencie podejmowania
decyzji o jego zastosowaniu i wynikać z analizy materiału, jakim w chwili
wydania postanowienia dysponował organ procesowy. Ponadto niesłuszność ta powinna być „oczywista”, a więc widoczna juŜ na pierwszy rzut oka,
bez dogłębnej analizy7. Trafnie w związku z tym podniesiono, Ŝe bezzasadność oznacza brak racji do wydania określonej decyzji, a zatem ocena bezzasadności jest zmienna i zaleŜy od sytuacji kształtującej się w toku procesu. Ocena natomiast niesłuszności jest niezmienna i zaleŜy od ostatecznego
merytorycznego rozstrzygnięcia. Tymczasowe aresztowanie osoby niewinnej
(np. podejrzanej o popełnienie zabójstwa, gdy później okazało się, Ŝe czyn
taki nie zaistniał) będzie oczywiście niesłuszne, choć mogło być uzasadnione w określonym etapie procesu8. Pojęcie „niesłuszności” wyraźniej odwołuje się do poczucia sprawiedliwości, słuszności samego faktu tymczasowego
aresztowania, zaś określenie „bezpodstawności” moŜna łączyć z decyzją
o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego9.
Podsumowaniem ewolucji poglądów Sądu NajwyŜszego w rozwaŜanym
zakresie w czasie obowiązywania kodeksu postępowania karnego z 1969 r.
była uchwała składu 7 sędziów Sądu NajwyŜszego z dnia 18 czerwca 1985 r.,
VI KZP 14/85, w następującym brzmieniu:
„1. Ocena, Ŝe tymczasowe aresztowanie było «oczywiście niesłuszne»
w rozumieniu art. 487 § 4 k.p.k., powinna być dokonana według stanu sprawy, który istniał w chwili podejmowania decyzji o zastosowaniu tego środka.
2. Ujawnienie okoliczności, Ŝe tymczasowe aresztowanie było następstwem uchybień w postępowaniu przygotowawczym, uzasadnia twierdzenie,
Ŝe zastosowanie tego środka było oczywiście niesłuszne w rozumieniu art.
487 § 4 k.p.k. jedynie wtedy, gdy uchybienia te były znane organowi stosującemu tymczasowe aresztowanie albo gdy – zachowując zwykłą staranność
– organ stosujący powinien i mógł je znać.
3. Tymczasowe aresztowanie jest «oczywiście niesłuszne» w rozumieniu
art. 487 § 4 k.p.k. równieŜ wtedy (i od tego momentu), gdy uprawniony organ
nie uchylił decyzji o zastosowaniu tego środka, mimo Ŝe ustały przyczyny,
wskutek których został on zastosowany, lub powstały przyczyny uzasadnia-
7
Postanowienia SN z dnia 2 lutego 1974 r., II KZ 255/73, OSNKW 1974, nr 5, poz. 100 oraz
z dnia 7 stycznia 1977 r., II KZ 233/76, OSNKW 1977, nr 4, poz. 47.
8
J. W a s z c z y ń s k i, Odszkodowanie, Palestra 1974, nr 11, s. 108.
9
M. C i e ś l a k, Glosa do postanowienia SN z dnia 20 lipca 1977 r., V KZ 54/77, NP 1980, nr 5,
s. 164–165.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
43
W. Grzeszczyk
jące jego uchylenie albo zmianę na inny łagodniejszy środek zapobiegawczy
(art. 213 k.p.k. i 386 k.p.k.)”10.
Uchwała ta (z wyłączeniem tezy 3) spotkała się z krytyką. Podniesiono,
Ŝe rozstrzygnięcie kwestii, czy „oczywistą niesłuszność” naleŜy rozpatrywać
w świetle danych istniejących w chwili decydowania o odszkodowaniu, czy
miarodajny jest stan istniejący w chwili stosowania tymczasowego aresztowania, nie powinno budzić wątpliwości, tak samo jak odpowiedź na pytanie –
czy problem ten naleŜy oceniać według lepszej (późniejszej) wiedzy, czy teŜ
według wcześniejszej (gorszej)11.
Z powołanej uchwały wynika, Ŝe odpowiedzialność za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie opiera się na zasadzie winy. Wskazuje
na to podkreślenie wyłącznego znaczenia stanu istniejącego w chwili wydania decyzji, a zwłaszcza przyjęcie przesłanek sformułowanych w tezie 2.
Tymczasem w doktrynie dominował pogląd, Ŝe odpowiedzialność za
oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie (dotyczyło to równieŜ niesłusznego skazania) opiera się nie na zasadzie winy, ale na zasadzie ryzyka. Chodzi bowiem nie o indywidualną odpowiedzialność funkcjonariusza,
a odpowiedzialność Skarbu Państwa, bowiem państwo jest gospodarzem
funkcji publicznej zwanej wymiarem sprawiedliwości i ponosi ryzyko związane z jego funkcjonowaniem – nawet wtedy, gdy błąd związany ze stosowaniem tymczasowego aresztowania nie był zawiniony12. Oparcie odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone oczywiście niesłusznym tymczasowym aresztowaniem na zasadzie ryzyka uniezaleŜnia ją od zawinienia
organu, który zastosował tymczasowe aresztowanie. Jednocześnie przesądza to kwestię momentu oceny niesłuszności aresztowania. Powinna ona
być dokonywana ex post przy uwzględnieniu wszelkich materiałów zebranych w sprawie do chwili orzekania o odszkodowaniu13.
Kodeks postępowania karnego z 1997 r. w art. 552 § 4 – jak juŜ wspomniano – posługuje się określeniem „niewątpliwie niesłuszne” tymczasowe
aresztowanie (lub zatrzymanie). PosłuŜenie się przez ustawodawcę tym
pojęciem nie rozstrzygnęło wprost wątpliwości istniejących w okresie obowiązywania kodeksów z 1928 r. i 1969 r. co do tego, czy owa niesłuszność
tymczasowego aresztowania oceniana ma być z punktu widzenia okoliczno10
OSNKW 1985, nr 10–12, poz. 87.
M. C i e ś l a k, Podstawa…, s. 86 oraz krytyczne glosy do tej uchwały: A. M u r z y n o w s k i e g o, NP 1986, nr 6, s. 97 i n.; L. K. P a p r z y c k i e g o, OSPiKA 1986, nr 2, s. 74 i n.;
P. H o f m a ń s k i e g o, NP 1986, nr 11–12, s. 151.
12
M. C i e ś l a k, Podstawa…, s. 91.
13
A. B u l s i e w i c z, P. H o f m a ń s k i, Materialnoprawne warunki odpowiedzialności Skarbu
państwa za szkodę spowodowaną oczywiście niesłusznym tymczasowym aresztowaniem,
Palestra 1981, nr 10–12, s. 43; L. K. P a p r z y c k i, Przesłanki orzekania odszkodowania za
oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie w doktrynie i orzecznictwie Sądu NajwyŜszego, NP 1987, nr 2, s. 49.
11
44
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
ści istniejących w chwili jego stosowania (ex tunc) czy teŜ z punktu widzenia
okoliczności ustalonych w prawomocnym rozstrzygnięciu w sprawie (ex
nunc)14.
W uzasadnieniu do projektu kodeksu postępowania karnego z 1997 r.
stwierdzono, Ŝe odpowiedzialność Skarbu Państwa za tego rodzaju pozbawienie wolności została oparta na zasadzie ryzyka15. Pogląd taki wypowiedział takŜe Sąd NajwyŜszy w uchwale z dnia 15 września 1999 r., I KZP
27/99, stwierdzając, Ŝe:
„1. Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego
tymczasowego aresztowania (art. 552 § 4 k.p.k.) opiera się na zasadzie ryzyka.
2. Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., jest takie
tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k. oraz tymczasowe aresztowanie oskarŜonego (podejrzanego), powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a takŜe, w szczególności, prawomocnego jej rozstrzygnięcia”16.
Uchwała ta, o charakterze przełomowym, ukształtowała praktykę sądową
w przedmiocie orzekania o odszkodowaniu za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, a Sąd NajwyŜszy do tej pory nie zmienił wyraŜonego
w niej stanowiska. Z tego względu warto przytoczyć podstawowe argumenty
zawarte w uzasadnieniu tej uchwały.
Sąd NajwyŜszy podzielił argumentację prezentowaną zarówno w piśmiennictwie cywilistycznym, jak i karnoprocesowym, Ŝe Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność na niesłuszne tymczasowe aresztowanie na zasadzie ryzyka mimo, Ŝe w art. 552 § 4 k.p.k. ustawodawca nie stwierdził, na
jakiej podstawie w tym wypadku Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność
prawną. Nie uzasadnia to jednak – zdaniem Sądu NajwyŜszego – przyjęcia,
iŜ wchodzi tu w grę zasada winy. Treść bowiem przepisów kodeksu cywilne14
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, teza 23 do art. 552.
15
Nowe kodeksy karne z dnia 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 442–443.
16
OSNKW 1999, nr 11–12, poz. 72; uchwała ta słusznie została nazwana „rewolucyjną”
(w znaczeniu pozytywnym) – zob. S. W a l t o ś, Proces…, s. 577. W doktrynie równieŜ nadal
przyjmowano, Ŝe odpowiedzialność Skarbu Państwa, o jakiej mowa w art. 552 k.p.k., opiera
się na zasadzie ryzyka, a nie winy – zob. S. S t a c h o w i a k, Odszkodowanie za niesłuszne
skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie w kodeksie postępowania karnego,
PiPr 1999, nr 1, s. 59; A. B u l s i e w i c z, Konstytucyjna ochrona wolności i praw człowieka
a odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody powstałe wskutek niesłusznego skazania,
tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, (w:) Zasady procesu karnego wobec wyzwań
współczesności. Księga ku czci Prof. Stanisława Waltosia, Kraków 2000, s. 265; J. G r a j e w s k i, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2004, s. 353; T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2005, s. 880; P. H o f m a ń s k i i in., Kodeks..., t. III, s. 386.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
45
W. Grzeszczyk
go przekonuje, Ŝe ilekroć polski ustawodawca wprowadza zasadę winy –
stwierdza to wyraźnie, zakreślając jednocześnie granice tej odpowiedzialności. Tak się nie stało w wypadku przepisów art. 552 k.p.k., co przesądza
o tym, Ŝe tu odpowiedzialność Skarbu Państwa opiera się na zasadzie ryzyka. Przekonuje o tym takŜe przepis art. 557 § 1 k.p.k., stanowiąc, Ŝe roszczenie regresowe przysługuje tylko wówczas, gdy sprawcy szkody (sędziemu jako funkcjonariuszowi państwowemu) wyrządzonej wydaniem orzeczenia moŜna przypisać winę. Z tego oczywisty wniosek, Ŝe szkoda, za którą
takŜe odpowiada Skarb Państwa, moŜe zostać spowodowana równieŜ nie
zawinionymi zachowaniami takiego funkcjonariusza, co jest moŜliwe tylko
dlatego, Ŝe mamy tu do czynienia z zasadą ryzyka.
Dla dokonywanych w tym zakresie rozwaŜań decydujące znaczenie ma
to, czy ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie wynika tylko z unormowań przepisów art. 553 k.p.k.,
czy takŜe z tego, Ŝe w art. 552 § 4 k.p.k. mówi się o niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniu (takŜe zatrzymaniu), gdy w wypadku skazania wystarczy, Ŝe jest ono tylko niesłuszne (art. 552 § 1 k.p.k.), a nie takŜe
niewątpliwie niesłuszne.
W wypadku niesłusznego tymczasowego aresztowania, w art. 552 § 4
k.p.k. okoliczności eksoneracyjne (ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność) nie zostały jednoznacznie wskazane. Nastąpiło to dopiero w art.
553 k.p.k., co zresztą dotyczy wszystkich unormowań art. 552 k.p.k. Z art.
552 § 4 k.p.k. wynika logicznie, Ŝe Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za kaŜde niesłuszne tymczasowe aresztowanie, a jedynie za takie
tylko, które ponadto jest niewątpliwie niesłuszne.
Z takiego jak w art. 552 § 4 k.p.k. unormowania wynika, Ŝe ryzyko Skarbu
Państwa, w tym wypadku, kształtowane jest przede wszystkim przez kryterium słuszności (przesłanka słuszności). JeŜeli tymczasowe aresztowanie
było słuszne, to samo powstanie szkody, wynikające z jego stosowania, nie
stanowi podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa. Tak samo będzie
w wypadku niesłuszności. Tylko bowiem niewątpliwa niesłuszność stanowić
moŜe podstawę tego roszczenia odszkodowawczego. To kryterium wpływa
na ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa, ale moŜe takŜe zdecydować, w okolicznościach konkretnej sprawy, o szerszym zakresie tej odpowiedzialności. Jest to innego rodzaju kryterium niŜ przyjęte w art. 553 § 1 i 3
k.p.k., gdzie precyzyjnie wskazano przesłankę eksoneracyjną, odniesioną do
niesłusznego skazania oraz zastosowania środka zabezpieczającego, tymczasowego aresztowania albo zatrzymania.
Wobec powyŜszego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie
będzie miało miejsce wówczas, gdy było ono stosowane z naruszeniem
przepisów k.p.k., dotyczących tego środka zapobiegawczego albo okazało
się niezasadne z punktu widzenia ostatecznego (prawomocnego) rozstrzy-
46
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
gnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w tej sprawie, a takŜe w toku postępowania w przedmiocie odszkodowania lub zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe
aresztowanie. Oznacza to, Ŝe oceny słuszności tymczasowego aresztowania, na gruncie przepisu art. 552 § 4 k.p.k., naleŜy – zdaniem Sądu NajwyŜszego – dokonywać przede wszystkim z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie.
Ustalając, w jakich wypadkach uznać trzeba tymczasowe aresztowanie
za niewątpliwie niesłuszne, w pierwszej kolejności wymienić trzeba sytuacje,
w których tymczasowe aresztowanie nie powinno nastąpić, bez względu na
ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie, a więc takie, które zostało zastosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k., odnoszących się do tego środka zapobiegawczego: art. 249, 250, 253, 257–260 i 263 k.p.k. W tym wypadku ocena słuszności dokonywana jest z punktu widzenia okoliczności
istniejących w chwili stosowania tymczasowego aresztowania, gdyŜ właśnie
wtedy zostało wydane orzeczenie z obrazą wskazanych przepisów.
W wypadku stosowania tymczasowego aresztowania na podstawie art.
259 § 4 k.p.k., gdy oskarŜony (podejrzany) ukrywał się lub uporczywie nie
stawiał się na wezwania, nie moŜna przyjąć niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, gdyŜ wówczas nie mamy do czynienia z obrazą
przepisów rozdziału 28 k.p.k. Jest to bowiem sytuacja, gdy organ państwa
(sąd), w sposób jedynie skuteczny, przez zastosowanie tymczasowego
aresztowania, realizował swój ustawowy obowiązek (art. 2 k.p.k.), a oskarŜony (podejrzany) o popełnienie przestępstwa, będąc do tego zobowiązany
ustawowo (art. 75 § 1 k.p.k.), nie stawiał się na wezwania sądu. Kolizja
dwóch dóbr (skutecznego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i wolności oskarŜonego) rozstrzygnięta została przez ustawodawcę właśnie
w unormowaniu art. 259 § 4 k.p.k. Takie tymczasowe aresztowanie nie tylko
nie jest niewątpliwie niesłuszne czy niesłuszne, lecz uznać je trzeba po prostu za słuszne, jako zgodne z prawem.
Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie to takie, które, przede
wszystkim z perspektywy ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy i końcowych
ustaleń dokonanych w sprawie o odszkodowanie, nie powinno mieć miejsca.
JednakŜe w sytuacji, gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania
nie doszło do obrazy przepisów rozdziału 28 k.p.k., ale sąd podejmował decyzję w tym przedmiocie na podstawie nieprawdziwych okoliczności, co zostało ustalone w późniejszym okresie, to takie tymczasowe aresztowanie teŜ
naleŜy uznać za niewątpliwie niesłuszne.
W pozostałych wypadkach, gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania sąd nie dopuścił się obrazy prawa procesowego, ocena niewątpliwej
niesłuszności tymczasowego aresztowania wymaga uwzględnienia, przede
wszystkim, ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowie-
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
47
W. Grzeszczyk
dzialności karnej osoby, która w tym trybie była pozbawiona wolności, a takŜe całokształtu okoliczności ustalonych do chwili wydawania orzeczenia
przez sąd rozpatrujący wniosek o odszkodowanie z tego tytułu.
Niesłuszność musi mieć charakter niewątpliwy. Z tego punktu widzenia,
za niewątpliwie niesłuszne uznać naleŜy – jak stwierdził Sąd NajwyŜszy
w uzasadnieniu powyŜszej uchwały – w zasadzie kaŜde tymczasowe aresztowanie oskarŜonego (podejrzanego), który ostatecznie (prawomocnie) został: uniewinniony, umorzono w stosunku do niego postępowanie, takŜe warunkowo, sąd odstąpił od wymierzenia kary, nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, wymierzona została tylko kara nie związana z pozbawieniem wolności lub środek karny, a takŜe, gdy wymierzona została kara pozbawienia wolności w wysokości niŜszej niŜ okres tymczasowego stosowania aresztowania; w tym ostatnim wypadku problem odszkodowania dotyczy tylko stosowania tymczasowego aresztowania w czasie stanowiącym róŜnicę między tymi okresami.
Prawomocne uniewinnienie, w zasadzie, stanie się zawsze podstawą
ustalenia, Ŝe wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne, i to bez względu na to, czy jego podstawą będzie pewne
stwierdzenie, Ŝe przestępstwa w ogóle nie popełniono, albo Ŝe popełnił je kto
inny, czy teŜ stało się tak dlatego, Ŝe nie zdołano zebrać wystarczających
dowodów winy, nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła określona w
art. 5 § 2 k.p.k. JeŜeli sąd nie wykaŜe, w sposób nie budzący wątpliwości, Ŝe
oskarŜonemu moŜna przypisać sprawstwo i zawinienie, to właśnie zasada
słuszności przemawiać będzie za przyjęciem, iŜ odpowiedzialność za szkodę i krzywdę wynikłą ze stosowania w takiej sytuacji tymczasowego aresztowania, na zasadzie ryzyka, ponosi Skarb Państwa.
W wypadkach umorzenia postępowania z przyczyn określonych w art. 17
§ 1 pkt. 1 i 2 k.p.k., ocena niesłuszności tymczasowego aresztowania musi
być taka sama, jak w wypadkach uniewinnienia z tych właśnie przyczyn.
Niewątpliwie niesłuszne, w kaŜdym wypadku, będzie tymczasowe aresztowanie w sprawie, w której postępowanie zostało umorzone wobec ustalenia,
Ŝe społeczna szkodliwość czynu jest znikoma (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.). Gdy
postępowanie zostało umorzone wobec ustalenia, Ŝe sprawca czynu zabronionego, z mocy ustawy, nie podlega karze (art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.), w zasadzie, równieŜ i w takiej sytuacji, tymczasowe aresztowanie będzie niewątpliwie niesłuszne. Umorzenie postępowania z powodu przedawnienia karalności (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.), którego termin upłynął przed wszczęciem postępowania w sprawie, w której stosowane było tymczasowe aresztowanie,
zawsze będzie świadczyć o niewątpliwej niesłuszności tego środka zapobiegawczego. Tak samo będzie w wypadku, gdy termin ten upłynie w toku postępowania, które nie zostanie umorzone, a oskarŜony (podejrzany) nadal
będzie tymczasowo aresztowany. W tym ostatnim wypadku niewątpliwie
48
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
niesłuszne będzie ono po upływie terminu przedawnienia. W kaŜdym wypadku stosowania tymczasowego aresztowania w sprawie, w której postępowanie nie powinno się toczyć, wobec powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (art. 17 § 1 pkt 7 in principio k.p.k.), uznać je naleŜy za niewątpliwie
niesłuszne. RównieŜ w sytuacji, gdy umorzenie postępowania nastąpiło wobec wcześniej wszczętego postępowania, które się toczy – lis pendens
(art. 17 § 1 pkt 7 in fine k.p.k.). Tymczasowe aresztowanie będzie zawsze
niewątpliwie niesłuszne, gdy umorzenie postępowania nastąpiło dlatego, Ŝe
sprawca nie podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych (art. 17 § 1 pkt 8
k.p.k.), gdy umorzenie postępowania nastąpiło wobec ustalenia braku skargi
uprawnionego oskarŜyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.), braku wymaganego
zezwolenia na ściąganie (art. 11 § 1 pkt 10 in principio k.p.k.) oraz w razie
braku wniosku o ściganie (art. 17 § 1 pkt 10 in fine k.p.k.) lub zachodzi inna
okoliczność wyłączająca ściganie (art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.).
Niewątpliwie niesłuszne jest takie tymczasowe aresztowanie, stosowane
w wyniku wykonania orzeczenia w tym przedmiocie, którego wydania oskarŜony, w sposób zawiniony, nie spowodował (w inny sposób niŜ określony
w art. 553 k.p.k.). JeŜeli oskarŜony przyczynił się do wydania takiego orzeczenia, to, co prawda, tymczasowe aresztowanie uznać trzeba za niewątpliwie niesłuszne, ale zastosowanie będzie miał art. 362 k.c.
We wszystkich wskazanych wyŜej wypadkach odszkodowanie nie zostanie przyznane, jeŜeli w sprawie sąd ustali zaistnienie okoliczności określonej
w art. 553 § 1 k.p.k., albo gdy tymczasowe aresztowanie zostało zrekompensowane przez jego zaliczenie na poczet kary wymierzonej w tej lub innej
sprawie na podstawie art. 63 § 1 k.k. i art. 417 k.p.k. Natomiast sąd ograniczy odszkodowanie, na podstawie art. 362 k.c., jeŜeli ustali zaistnienie okoliczności wymienionej w art. 553 § 3 k.p.k.
Poglądy Sądu NajwyŜszego wyraŜone w uchwale I KZP 27/99 zasługują
na akceptację.
Skoro obowiązujący kodeks postępowania karnego przyjmuje, Ŝe odszkodowanie słuŜy w wypadku „niewątpliwie niesłusznego” aresztowania
(art. 552 § 4), trafnie podniesiono, iŜ nie chodzi zatem o niesłuszność „oczywistą”, „rzucającą się w oczy”, musi ona być jednak „niewątpliwa”, a więc
niebudząca wątpliwości. Odszkodowanie słuŜy tylko wtedy, gdy w świetle
realiów sprawy nie ma wątpliwości, Ŝe nie powinno ono nastąpić lub nie powinno trwać tak długo, jak w rzeczywistości trwało. Istotne stają się zatem tu
takŜe powody wydania wyroku uniewinniającego czy decyzji o umorzeniu
procesu, a oceny nie moŜna dokonywać wyłącznie w oparciu o moment zastosowania tymczasowego aresztowania. Musi ona uwzględniać sytuację,
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
49
W. Grzeszczyk
jaka kształtowała się w danej sprawie w toku całego postępowania, w którym
stosowano tymczasowe aresztowanie17.
Wymaga podkreślenia, Ŝe zachowało aktualność wiele wcześniejszych
orzeczeń Sądu NajwyŜszego wskazujących okoliczności, które naleŜy
uwzględniać przy stosowaniu art. 552 § 4 k.p.k. W szczególności chodzi
o następujące tezy:
− Ocena słuszności zastosowanego tymczasowego aresztowania wymaga
nie tylko rozwaŜenia przesłanek faktycznych, ale takŜe podstawy prawnej
zastosowanego środka. W tej sytuacji obowiązkiem sądu jest rozwaŜenie,
czy wskazane w postanowieniu o tymczasowym aresztowaniu podstawy
stosowania tego środka (uzasadniona obawa, Ŝe podejrzany będzie się
ukrywał, gdyŜ nie ma stałego miejsca zamieszkania, znaczny stopień
społecznego niebezpieczeństwa zarzucanego czynu) rzeczywiście istniały18,
−
Oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie zachodzi w szczególności wówczas, gdy się je stosuje, mimo Ŝe nie ustalono faktu popełnienia przestępstwa albo nawet fakt ten ustalono, lecz tymczasowe aresztowanie zastosowano wbrew przepisom art. 217 (ob. art. 258) k.p.k. lub
w stosunku do osoby, przeciwko której nie zebrano dowodów uzasadniających podejrzenie, iŜ to ona popełniła przestępstwo19,
− Zgodnie z treścią art. 487 § 4 (ob. art. 552 § 4) k.p.k. odszkodowanie
przysługuje nie z tytułu „niesłusznego”, ale z powodu „oczywiście niesłusznego” tymczasowego aresztowania. Oczywista niesłuszność tej decyzji moŜe zachodzić np. wtedy, gdy zebrane dowody jawnie nie wystarczały do wszczęcia postępowania karnego albo samo postępowanie było
niedopuszczalne z przyczyn wymienionych w art. 11 (ob. art. 17) k.p.k.
(np. przedawnienie, rzecz osądzona, amnestia) lub teŜ pierwotnie istniejące podstawy odpadły w toku dalszego postępowania20,
− Oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie zachodzi między innymi wtedy, gdy jego podstawę stanowi niezawinione, wymuszone metodami niedozwolonymi przyznanie się osoby podejrzanej do przestępstwa
w ogóle nie popełnionego lub popełnionego przez kogoś innego, gdyŜ
w takim wypadku Ŝadne względy nie mogą uzasadniać twierdzenia, Ŝe zastosowanie tymczasowego aresztowania nastąpiło w warunkach powaŜnego uprawdopodobnienia popełnienia przestępstwa przez taką osobę21,
− Tymczasowe aresztowanie nosi znamię oczywistej niesłuszności między
innymi wtedy, gdy było następstwem popełnionych przez organ prowa17
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, s. 1170.
Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1973 r., III KZ 72/73, OSNKW 1973, nr 10, poz. 128.
19
Postanowienie SN z dnia 21 grudnia 1974 r., III KZ 233/74, OSNKW 1975, nr 2, poz. 30.
20
Postanowienie SN z dnia 7 stycznia 1977 r., II KZ 223/76, OSNKW 1977, nr 4–5, poz. 47.
21
Postanowienie SN z dnia 5 marca 1981 r., II KZ 31/81, OSNKW 1981, nr 4–5, poz. 27.
18
50
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
dzący postępowanie przygotowawcze uchybień procesowych, świadczących o jednostronności i tendencyjności tego postępowania, niezaleŜnie
od tego, czy uchybienia te były znane prokuratorowi lub sądowi w momencie stosowania przez nich na podstawie art. 217 § 1 (ob. art. 258 § 1)
k.p.k. środka zapobiegawczego, czy teŜ ujawnione zostały dopiero później22,
−
Tymczasowe aresztowanie, które w momencie jego zastosowania było
zasadne, moŜe później stać się oczywiście niesłuszne w rozumieniu art.
487 § 4 (ob. art. 552 § 4) k.p.k. Sytuacja taka zachodzi w szczególności
wówczas, gdy organ, przed którym toczy się postępowanie, nie stosuje
się do dyrektywy wynikającej z art. 213 (ob. art. 253) k.p.k. Przepis ten
bowiem nakłada na właściwe organy (prokuratora lub sąd) obowiązek
stałego czuwania, czy zachodzi potrzeba lub celowość utrzymywania zastosowanego środka zapobiegawczego oraz – w konsekwencji – obowiązek uchylenia lub zmiany tegoŜ środka w chwili, gdy ustaną przyczyny,
wskutek których został on zastosowany23,
− Tymczasowe aresztowanie jest „oczywiście niesłuszne” w rozumieniu
art. 487 § 4 (ob. art. 552 § 2) k.p.k. równieŜ wtedy (i od tego momentu),
gdy uprawniony organ nie uchylił decyzji o zastosowaniu tego środka,
mimo Ŝe ustały przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub
powstały przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę na inny
łagodniejszy środek zapobiegawczy (art. 213 – ob. art. 253 k.p.k. i art.
386 – ob. art. 437 k.p.k.)24,
− Prawo do odszkodowania oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
w razie oczywiście niesłusznego tymczasowego aresztowania (art. 487
§ 4 (ob. art. 552 § 4) k.p.k.) przysługuje w związku z pozbawieniem wolności przez zastosowanie tego środka zapobiegawczego, nie zaś z powodu samego faktu wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, chociaŜby nawet połączonego z poszukiwaniem podejrzanego
(oskarŜonego) listem gończym25.
Linia orzecznictwa ukształtowana w uchwale I KZP 27/99 jest kontynuowana przez Sąd NajwyŜszy i została przejęta przez sądy apelacyjne26:
22
Postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 1981 r., II KZ 67/81, OSNKW 1981, nr 9, poz. 48.
Postanowienie SN z dnia 3 czerwca 1976 r., I KZ 59/76, OSNKW 1976, nr 7–8, poz. 98.
24
Uchwała SN z dnia 18 czerwca 1985 r., VI KZP 14/85, OSNKW 1985, nr 11–12, poz. 87.
25
Uchwała SN z dnia 24 czerwca 1994 r., I KZP 14/94, OSNKW 1994, nr 7–8, poz. 43.
26
Zob. wyroki SN z dnia: 28 maja 2001 r., II KKN129/01, LEX nr 49431; 26 października
2001 r., II KKN 122/99, LEX nr 51585; 6 kwietnia 2005 r., V KK 383/04, LEX nr 149615;
1 sierpnia 2005 r., WA 17/05, OSNwSK 2005, nr 1, poz. 1464; 11 kwietnia 2006 r., V KK
329/05, OSNwSK 2006, nr 1, poz. 1814; 12 października 2006 r., III KK 67/06, OSNwSK
2006, nr 1, poz. 1930; 24 stycznia 2007 r., II KK 152/06, LEX nr 249199 oraz postanowienie
SN z dnia 15 listopada 2007 r., IV KK 82/07, OSNwSK 2007, nr 1, poz. 2610; por. teŜ orzeczenia sądów apelacyjnych: wyrok SA w Krakowie z dnia 28 lipca 2004 r., II AKa 146/04,
23
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
51
W. Grzeszczyk
Spośród szczegółowych kwestii mających odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego i sądów apelacyjnych warto jeszcze zwrócić uwagę
na przedstawione niŜej zagadnienia.
Do zakresu przyczyn uzasadniających roszczenie z art. 554 § 4 k.p.k. naleŜy tymczasowe aresztowanie, a nie naleŜą inne środki zapobiegawcze, jak
poręczenie majątkowe (w tym odsetki od sumy poręczenia), zatrzymanie
paszportu i straty z tym związane. Nie naleŜą tu takŜe szkody i krzywdy wynikłe z publikacji prasowych. Państwo nie ponosi takŜe odpowiedzialności za
jakiekolwiek wypowiedzi prywatne27. Krzywda wyrządzona podaniem do
publicznej wiadomości informacji, Ŝe prokurator podejrzewa wnioskodawcę
o popełnienie przestępstwa, nie naleŜy do zakresu objętego zadośćuczynieniem za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. W tym szczególnym postępowaniu rozpoznaje się tylko roszczenia oparte na zastosowaniu aresztowania, a nie inne, mające charakter cywilnoprawny28.
W orzecznictwie stosunkowo często formułowana jest teza, Ŝe gdy
oskarŜony utrudnia postępowanie poprzez uchylanie się od powinności procesowych, zwłaszcza stawiennictwa na wezwanie, to wówczas tymczasowe
aresztowanie go staje się koniecznością po to, by moŜliwe było wydanie
wyroku, takŜe uniewinniającego. W takiej sytuacji aresztowanie nie byłoby
niewątpliwie niesłuszne, choć oskarŜony nie zostałby skazany29.
Jednocześnie trafnie Sąd NajwyŜszy przyjął, Ŝe nie moŜna uznać, aby
zachowanie oskarŜonego, polegające na nieusprawiedliwionym niestawiennictwie na jednym terminie rozprawy, nosiło cechy uporczywości, zwłaszcza
iŜ po terminie rozprawy podjął on próbę usprawiedliwienia swojej nieobecności. Ponadto w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarŜonego na rozprawie sąd mógł sprowadzić go przymusowo. Zastosowanie
tymczasowego aresztowania nastąpiło wobec tego z obrazą przepisów rozdziału 24 kodeksu postępowania karnego z 1969 r., co skutkowało uznanie
go jako niewątpliwie niesłusznego30.
Zmiana trybu na uproszczony stwarza moŜliwość rozpoznania sprawy
zgodnie z art. 479 k.p.k. – bez udziału oskarŜonego. Słusznie więc Sąd NajKZS 2004, nr 9, poz. 40; postanowienie SA w Katowicach z dnia 12 października 2005 r.,
II AKz 619/05, LEX nr 164587; wyrok SA w Katowicach z dnia 29 grudnia 2005 r., II AKa
448/05, KZS 2006, nr 4, poz. 93; wyrok SA w Warszawie z dnia 2 sierpnia 2006 r., II AKa
89/06, Apel. W–wa 2007/1/70; wyrok SA w Krakowie z dnia 22 lutego 2007 r., II AKa 9/07,
KZS 2007, nr 3, poz. 38; wyrok SA w Lublinie z dnia 12 marca 2008 r., II AKa 36/08, LEX
nr 399959; wyrok SA w Lublinie z dnia 17 czerwca 2008 r., II AKa 103/08, LEX nr 466402.
27
Wyrok SA w Krakowie z dnia 30 grudnia 2004 r., II AKa 260/04, KZS 2005, nr 2, poz. 45.
28
Wyrok SA w Krakowie z dnia 12 maja 2006 r., II AKa 68/06, KZS 2006, nr 6, poz. 79.
29
Postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2002 r., V KKN 377/01, OSNKW 2002, nr 11–12,
poz. 105; wyrok SA w Krakowie z dnia 11 października 2000 r., II AKa 170/00, KZS 2000,
nr 11, poz. 47; wyrok SA w Krakowie z dnia 2 sierpnia 2001 r., II AKa 166/01, KZS 2001,
nr 19, poz. 18;
30
Wyrok SN z dnia 27 maja 2002 r., II KKN 218/00, LEX nr 53918.
52
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
wyŜszy podniósł, Ŝe skoro Sąd Rejonowy jako wyłączną przesłankę zastosowania wobec wnioskodawczyni tymczasowego aresztowania wskazał jej
niestawiennictwo na rozprawę, mimo obligatoryjności jej stawiennictwa, to
wówczas ustanie tej przyczyny winno skutkować koniecznością postąpienia
przez sąd stosownie do wskazań zawartych w art. 253 § 1 k.p.k. Tymczasowe aresztowanie, które w momencie jego zastosowania było zasadne, moŜe
stać się później „niewątpliwie niesłuszne” w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.
Tak z pewnością dzieje się wówczas, gdy organ, przed którym toczy się
postępowania, nie stosuje się do dyrektywy wynikającej z art. 253 k.p.k.31.
Nie budzi wątpliwości teza, Ŝe „raŜąco sprzeczne z uprawnieniem do
obrony i gwarancją swobody wyboru sposobów i środków obrony byłoby
utoŜsamianie zmiany wyjaśnień oskarŜonego z przesłanką utrudniania postępowania karnego”32.
W świetle przytoczonych wyŜej tez dotyczących powinności procesowych
oskarŜonego raŜą niekonsekwencją orzeczenia, z których wynika, Ŝe skoro
oskarŜonego uniewinniono, to tymczasowe aresztowanie go było niewątpliwie niesłuszne, mimo iŜ środek ten zastosowano z uwagi na uporczywe
uchylanie się oskarŜonego od stawiennictwa na wezwanie33.
Konsekwentny natomiast jest pogląd, Ŝe „Ukrywanie się oskarŜonego
przed wymiarem sprawiedliwości lub uporczywe niestawianie się na wezwania, w wypadku pozostawania pod zarzutem przestępstwa zagroŜonego
surową odpowiedzialnością karną, tym bardziej więc pociąga za sobą
stwierdzenie, iŜ niesłuszne – z punktu widzenia prawomocnego rozstrzygnięcia uniewinniającego – tymczasowe aresztowanie z reguły traci atrybut
niewątpliwej niesłuszności, z tych samych powodów, które legły u podstaw
unormowania art. 259 § 4 k.p.k.”34. W takiej sytuacji nie mamy do czynienia
z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k., a wprost przeciwnie – z realizacją
przez organ procesowy ustawowego obowiązku.
Nie budzi zastrzeŜeń teza, Ŝe brak właściwego zainteresowania ze strony
sądu, który zastosował tymczasowe aresztowanie, oświadczeniem podejrzanego popartego dokumentami, iŜ jego stan zdrowia stanowi przeciwwskazanie dla osadzenia go w zakładzie karnym, moŜe w konsekwencji
prowadzić do przyjęcia, iŜ tymczasowe aresztowanie było w tym wypadku
niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. Taki sposób procedowania narusza bowiem uregulowania zamieszczone w rozdziale 28 k.p.k.,
31
Wyrok SN z dnia 24 stycznia 2007 r., II KK 152/06, LEX nr 249199.
Wyrok SA w Poznaniu z dnia 22 czerwca 1999 r., II AKa 205/99, OSA 2000, nr 6, poz. 47.
33
Zob. wyroki SA w Krakowie: z dnia 16 sierpnia 2001 r., II AKa 176/01, KZS 2001, nr 10,
poz. 30; z dnia 8 maja 2007 r., II AKa 78/07, KZS 2007, nr 5, poz. 45; z dnia 10 lutego
2009 r., II AKa 83/08, KZS 2009, nr 3, poz. 33.
34
Postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2002 r., V KKN 377/01, OSNKW 2002, nr 11–12,
poz. 105.
32
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
53
W. Grzeszczyk
w szczególności w art. 259. Przepisy tego artykułu określają względne
ujemne przesłanki procesowe stosowania tymczasowego aresztowania.
Jedną z nich jest powaŜne niebezpieczeństwo dla Ŝycia i zdrowia oskarŜonego (art. 259 § 1 pkt 1 k.p.k.).
W wypadku zaistnienia tej przesłanki tylko szczególne względy mogą
uzasadniać zastosowanie aresztowania35.
Rozwinięciem stanowiska wyraŜonego w uchwale Sądu NajwyŜszego
w sprawie I KZP 27/99 jest teza, Ŝe w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie przy
dokonywaniu ustaleń, czy istnieją przesłanki do uznania aresztowania za
niewątpliwie niesłuszne, nie wolno róŜnicować wyroków uniewinniających,
będących podstawą dochodzenia roszczenia. Ze względu na zasadę domniemania niewinności, prawomocność orzeczenia i odpowiedzialność
Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka nie ma znaczenia, czy wyrok ten zapadł
z uwagi na wykazanie braku sprawstwa lub winy, czy teŜ na skutek nie dających się usunąć wątpliwości lub braku dostatecznych dowodów do przypisania oskarŜonemu odpowiedzialności36.
NaleŜy podzielić punkt widzenia, Ŝe orzeczenie uchylające tymczasowe
aresztowanie w ramach kontroli instancyjnej nie ma istotnego znaczenia dla
uznania aresztowania za niewątpliwie niesłuszne. Przesądza o tym prawomocny wynik postępowania. Gdyby orzekanie instancyjne w przedmiocie
tymczasowego aresztowania traktować jako przesłankę oceny z art. 552 § 4
k.p.k., to utrzymanie w mocy aresztowania byłoby powodem oddalenia roszczenia, choćby aresztowano niewinnego37.
3. Niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie
Zatrzymanie tylko wtedy uzasadnia odszkodowanie na podstawie art. 552
§ 4 k.p.k., gdy jest „niewątpliwie niesłuszne”. Odszkodowanie to przysługuje
za szkody wynikłe z pozbawienia wolności w postępowaniu karnym, a zatem
moŜe być następstwem wyłącznie zatrzymania procesowego, gdy stanowiło
ono środek przymusu procesowego przewidziany w art. 244 lub 247 k.p.k.
Zatrzymanie, o którym mowa w art. 75 § 2 k.p.k., jako słuŜące zapewnieniu
prawidłowego toku postępowania karnego, jest takŜe zatrzymaniem procesowym i w wypadku, gdy było niewątpliwie niesłuszne, przysługuje za nie
odszkodowanie i zadośćuczynienie, zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k.38. Brak jest
35
Wyrok SN z dnia 4 listopada 2004 r., V KK 133/04, LEX nr 141325.
Wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002 r., V KKN 125/00, OSNKW 2002, nr 9–10, poz. 80
z aprobującą glosą A. B u l s i e w i c z a, OSP 2003, nr 5, poz. 63.
37
Wyrok SA w Krakowie z dnia 8 maja 2007 r., II Aka 78/07, KZS 2007, nr 5, poz. 46.
38
Wyrok SA w Białymstoku z dnia 15 maja 2008 r., II Aka 45/08, OSAB 2008, nr 2–3, poz. 33.
36
54
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
przy tym podstaw do róŜnicowania zatrzymań dokonywanych w oparciu
o wskazane wyŜej przepisy39, poniewaŜ k.p.k. przewiduje odszkodowanie za
niewątpliwie niesłuszne procesowe zatrzymanie niezaleŜnie od tego, czy
nastąpiło ono przed wszczęciem postępowania karnego, czy po jego
wszczęciu. Przy innych rodzajach zatrzymania, wynikających z ustaw
szczególnych (np. z ustawy o Policji, o wychowaniu w trzeźwości, z Kodeksu
postępowania w sprawach o wykroczenia), przepis ten moŜe mieć zastosowanie, ale tylko wtedy, gdy wynika to z przepisów ustawy statuującej podstawę tegoŜ zatrzymania40.
Nie ma natomiast moŜliwości dochodzenia odszkodowania na podstawie
art. 552 k.p.k. za oczywiście niesłuszne ujęcie, gdyŜ Państwo nie ponosi
odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez osobę dokonującą ujęcia
z naruszeniem przepisu art. 243 § 1 k.p.k.41.
W doktrynie przyjmuje się, Ŝe niewątpliwie niesłuszne jest takie zatrzymanie, które nastąpiło przy braku dopuszczających je przesłanek albo trwało
po ich ustaniu lub z naruszeniem czasu zatrzymania bądź gdy nastąpiło
ponownie na podstawie tych samych faktów lub dowodów42.
Kryteria oceny niesłuszności zatrzymania w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.
nie są toŜsame z kryteriami badania zaŜalenia na zastosowanie zatrzymania
(art. 246 § 1 k.p.k.). Wprawdzie w obu wypadkach bada się zasadność i
legalność zatrzymania, ale wskutek zaŜalenia bada się takŜe jego prawidłowość, czego nie bada się wskutek zgłoszenia roszczenia pienięŜnego.
W trybie art. 554 § 4 k.p.k. nie wystarczy ustalenie, Ŝe zatrzymanie było niesłuszne, naleŜy bowiem ustalić wysoki stopień owej niesłuszności, to jest
stwierdzić, Ŝe było „niewątpliwie” niesłuszne. Gdyby więc nawet wskutek
zaŜalenia na zatrzymanie stwierdzono, Ŝe było ono niesłuszne (niezasadne,
nielegalne bądź nieprawidłowe), nie przesądzałoby to automatycznie o zasadności roszczenia pienięŜnego, tu bowiem naleŜałoby wykazać nadto
niesłuszność „niewątpliwą”43.
Kwestii niewątpliwie niesłusznego zatrzymania dotyczy uchwała Sądu
NajwyŜszego z dnia 23 maja 2006 r., I KZP 5/06, w następującym brzmieniu:
39
Zob. A. L u d w i c z e k, „Niewątpliwa niesłuszność” jako materialnoprawny warunek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną zastosowaniem zatrzymania, PS
1999, nr 4, s. 58–60.
40
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, s. 1172–1173.
41
J. B r a t o s z e w s k i i in., Kodeks…, t. III, s. 769.
42
K. B o r a t y ń s k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W a Ŝ n y, Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Warszawa 2005, s. 1014; T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, s. 1172; P.
H o f m a ń s k i i in., Kodeks…, Warszawa 2007, t. III, s. 391.
43
Wyrok SA w Krakowie z dnia 17 grudnia 2003 r., II AKa 344/03, KZS 2004, nr 1, poz. 33.
Odmienny pogląd wypowiedział R. A. S t e f a ń s k i, przyjmując, Ŝe „niewątpliwie niesłusznym” zatrzymaniem jest takie, które sąd rozpoznający zaŜalenie uznał za bezzasadne lub
nielegalne (Środki zapobiegawcze w nowym kodeksie postępowania karnego, Warszawa
1998, s. 269).
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
55
W. Grzeszczyk
„Przy ocenie kwestii niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w rozumieniu
art. 552 § 4 k.p.k. sąd powinien mieć na uwadze, czy zastosowanie tego
środka przymusu procesowego nastąpiło z obrazą przepisów rozdziału
27 Kodeksu postępowania karnego, a tym samym, czy spowodował on dolegliwość, jakiej osoba zatrzymana nie powinna była doznać, analizując to
zagadnienie w aspekcie całokształtu okoliczności zaistniałych w sprawie,
w której doszło do zatrzymania, a znanych w dacie orzekania w przedmiocie
odszkodowania i zadośćuczynienia, w tym takŜe z uwzględnieniem prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której nastąpiło zatrzymanie, jeŜeli juŜ zapadło, ale roczny termin przedawnienia roszczeń
z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania biegnie zawsze od daty
zwolnienia zatrzymanego”44.
Ze względu na wagę argumentów zawartych w uzasadnieniu tej uchwały
warto przytoczyć niektóre z nich. OtóŜ Sąd NajwyŜszy przyjął, Ŝe – tak samo
jak w przypadku odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie – odpowiedzialność Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie opiera się na zasadzie ryzyka, a nie winy. W takim razie przy
badaniu niewątpliwej niesłuszności zatrzymania niezbędna staje się ocena
ex nunc, czyli przez pryzmat całokształtu okoliczności z momentu rozstrzygania w przedmiocie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie z racji
owego zatrzymania. Podstawy zatrzymania muszą istnieć obiektywnie, a nie
jedynie w odczuciu organu dokonującego lub zarządzającego zatrzymanie.
Nie istnieją one zatem nie tylko wtedy, gdy organ ścigania z pełną świadomością dokona lub zarządzi zatrzymanie mimo braku ku temu podstaw, ale
i wówczas, gdy mylnie przyjmuje ich istnienie, a nieprawidłowość tę ustalono
w wyniku dalszych, późniejszych czynności. Istnienie prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w jakiej nastąpiło zatrzymanie,
nie jest – zdaniem Sądu NajwyŜszego – warunkiem dochodzenia roszczeń
za niesłuszne zatrzymanie ani teŜ nie jest ono – odmiennie niŜ przy tymczasowym aresztowaniu – niezbędne dla oceny niewątpliwej niesłuszności jego
zastosowania. Niewątpliwie niesłuszne moŜe być bowiem takŜe zatrzymanie
zastosowane wobec osoby, co do której toczy się postępowanie karne, jeŜeli
środek ten zastosowano bez istnienia realnie takiej potrzeby (konieczności).
JeŜeli jednak prawomocne orzeczenie kończące postępowanie juŜ zapadło,
to bez wątpienia sąd rozpoznający wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie powinien dokonywać oceny niesłuszności zatrzymania takŜe
w aspekcie tego orzeczenia. Sąd NajwyŜszy podkreślił równieŜ, Ŝe roczny
termin przedawnienia roszczeń z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania biegnie zawsze od daty zwolnienia zatrzymanego (co nie powinno budzić
44
OSNKW 2006, nr 6, poz. 55. Uchwała ta słusznie została nazwana „przełomowym judykatem” – zob. P. H o f m a ń s k i i in., Kodeks…, t. III, s. 391.
56
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
jakichkolwiek wątpliwości). Zarzut tego przedawnienia moŜe jednak być nieuwzględniony przez sąd z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współŜycia społecznego, a samo postępowanie w przedmiocie odszkodowania
i zadośćuczynienia zawieszone takŜe z powodów wskazanych w – stosowanych odpowiednio (art. 558 k.p.k.) – przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, podczas którego to zawieszenia przedawnienie, jako przerwane
przez wystąpienie z Ŝądaniem odszkodowania, nie biegnie.
NaleŜy odnotować trafną tezę, z której wynika, Ŝe „zatrzymanie oskarŜonego w trybie art. 75 § 2 k.p.k. dla doprowadzenia go na takie badanie, które
nie dochodzi do skutku, wobec braku podstaw do kwestionowania stanu
zdrowia psychicznego, uznać naleŜy za niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu przepisu art. 552 § 4 k.p.k. Sąd, a tym samym Skarb Państwa, winien
ponosić skutki, w tym teŜ materialne, swych nieprzemyślanych i ryzykownie
podjętych decyzji procesowych”45.
JeŜeli po zatrzymaniu nastąpiło tymczasowe aresztowanie, to odszkodowanie moŜe słuŜyć jedynie z racji niewątpliwie niesłusznego tymczasowego
aresztowania (którego okres liczy się od dnia zatrzymania – art. 265 k.p.k.).
Gdyby zaś zatrzymanie nie przerodziło się w tymczasowe aresztowanie, ale
zaliczono je na poczet kary, odszkodowania moŜna dochodzić w ramach
roszczeń za niesłuszne skazanie46.
4. Rozmiary odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Tytuł rozdziału 58 k.p.k. wskazuje, Ŝe za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przysługuje odszkodowanie. Ujęcie to ma
charakter sumaryczny. Z przepisów art. 552 § 1 i 4 k.p.k. wynika, Ŝe odszkodowanie to obejmuje poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną
krzywdę, przy czym w wypadku tymczasowego aresztowania lub zatrzymania przysługuje tylko wtedy, gdy pozbawienie wolności w tej postaci jest niewątpliwie niesłuszne.
Warunkiem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie lub zatrzymanie jest wystąpienie szkody. W postępowaniu
odszkodowawczym sąd rozstrzyga o odpowiedzialności cywilnej Skarbu
Państwa, dlatego teŜ muszą tu mieć zastosowanie normy prawa cywilnego,
dotyczące zwłaszcza wysokości szkody i odszkodowania.
Kodeks cywilny (podobnie jak kodeks karny) nie zawiera pojęcia szkody.
Są jednak przepisy, które pozwalają na określenie zakresu tego pojęcia, np.
art. 361 § 2 k.c. Potoczne rozumienie szkody wiąŜe się zawsze z jakimś
45
46
Wyrok SA w Katowicach z dnia 7 grudnia 2006 r., II AKa 344/06, KZS 2007, nr 5, poz. 76.
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, s. 1172.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
57
W. Grzeszczyk
uszczerbkiem, ubytkiem, stratą w dziedzinie dóbr prawnych. Za miernik tego
uszczerbku uznaje się róŜnicę pomiędzy stanem dóbr prawnych, jaki istnieje
po powstaniu szkody, a stanem dóbr przed jej wyrządzeniem. Takie określenie szkody – według metody dyferencyjnej – jest niemal powszechnie aprobowane w polskiej literaturze i judykaturze47. Metoda dyferencyjna pozwala
na ujęcie globalne szkody i prowadzi do zasady pełnego odszkodowania
określonej w art. 361 § 2 k.c. (naprawienie szkody obejmuje straty, które
poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu
szkody nie wyrządzono) oraz mającej uzasadnienie w art. 363 § 1 k.c. (odszkodowanie pienięŜne ma stanowić odpowiednią sumę, tzn. ma odpowiadać rozmiarowi szkody doznanej przez poszkodowanego).
WyróŜnia się szkodę majątkową i szkodę niemajątkową, zwaną takŜe
krzywdą bądź szkodą niematerialną. Szkoda majątkowa jest uszczerbkiem
w dobrach, w majątku, który daje się wyrazić w pieniądzu. Naprawienie
szkody majątkowej, jako szkody rzeczywistej, obejmuje straty i utracone
korzyści48.
Szkoda niemajątkowa dotyka sfery przeŜyć człowieka, polega na cierpieniach fizycznych i psychicznych (wyraŜa się w poniŜeniu, utracie dobrego
imienia). Kodeks cywilny obok pojęcia „szkoda” posługuje się takŜe pojęciem
„krzywda”, a na określenie świadczenia z powodu tego rodzaju uszczerbku
uŜywa terminu „zadośćuczynienie” (art. 445 k.c.)49. Mimo pewnej odrębności
szkody niemajątkowej istotne jest to, iŜ pojęcie odszkodowania obejmuje
zarówno naprawienie szkody majątkowej, jak i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.50
W piśmiennictwie spotkało się z aprobatą stanowisko Sądu NajwyŜszego
wyraŜone w uchwale Zgromadzenia Ogólnego51, Ŝe wobec braku w k.p.k.
odmiennych uregulowań do ustalania wysokości odszkodowania mają odpowiednie zastosowanie reguły prawa cywilnego52. W uchwale tej Sąd NajwyŜszy określił zasady ustalania odszkodowania za niesłuszne skazanie
i tymczasowe aresztowanie, spośród których część zachowała nadal aktualność. Odnosi się to następujących stwierdzeń:
47
M. K a l i ń s k i, Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2008, s. 188–190.
W. D a s z k i e w i c z, Naprawienie szkody w prawie karnym, Warszawa 1972, s. 29; Z. G o s t y ń s k i, Obowiązek naprawienia szkody, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999,
s. 80.
49
J. W i n i a r z, Obowiązek naprawienia szkody, Warszawa 1970, s. 20; W. W a r k a ł ł o, Odpowiedzialność odszkodowawcza. Funkcje, rodzaje, granice, Warszawa 1972, s. 125–126.
50
A. S z p u n a r, Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975, s. 22.
51
Uchwała ZO SN z dnia 7 czerwca 1958 r., Prez 729/58, OSN 1958, nr 4, poz. 34, mająca
postać wytycznych (utraciły swój wiąŜący charakter).
52
J. B r a t o s z e w s k i in., Kodeks…, t. III, s. 769; P. H o f m a ń s k i in., Kodeks…, t. III, s. 378;
S. W a l t o ś, Proces…, s. 575.
48
58
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
− jedną ze szkód objętych przepisami art. 510 (ob. art. 552) k.p.k. jest pogorszenie się połoŜenia majątkowego, wywołane uniemoŜliwieniem poszkodowanemu pracy zarobkowej przez okres odbywania kary lub tymczasowego aresztowania. Szkoda tego rodzaju nie jest sumą utraconych
zarobków, lecz róŜnicą między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby
poszkodowanego nie uwięziono, a stanem rzeczywistym w chwili odzyskania wolności. RóŜnica ta jednak czy to w postaci ubytku lub braku
przyrostu majątku, czy zwiększenia się zadłuŜenia jest szkodą w rozumieniu art. 510 (ob. art. 552) k.p.k. w związku z art. 157 § 1 i 2 k.z. (ob.
art. 361 § 1 i 2 k.c.) tylko o tyle, o ile jest normalnym następstwem pozbawienia moŜności zarobkowania, a nie wynikiem innych przyczyn;
− powstanie i rozmiar takiej szkody zaleŜne są od tego, czy i jakie poszkodowany miałby moŜliwości zarobkowe, gdyby pozostawał na wolności,
i w jakim zakresie byłby je rzeczywiście wykorzystał, jakie wydatki poniósłby na utrzymanie własne i rodziny, wychowanie i kształcenie dzieci,
na potrzeby kulturalne, rozrywkowe i inne, czy i ile poświęciłby na
oszczędności lub zwiększenie trwałych składników majątku, na jakie
mógłby być naraŜony straty. JeŜeli ścisłe udowodnienie wysokości powyŜszych przychodów, wydatków i strat okaŜe się niemoŜliwe lub nader
utrudnione, sąd karny moŜe, stosując w drodze analogii zasadę art. 330
(ob. art. 322) k.p.c., oznaczyć wysokość powyŜszej szkody według własnej oceny po rozwaŜeniu całokształtu sprawy;
− jeŜeli wykonanie kary lub tymczasowego aresztowania spowodowało
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, obowiązek odszkodowawczy
obejmuje stosownie do przepisu art. 161 § 1 k.z. (ob. 444 § 1 k.c.) wszelkie powstałe z tego powodu koszty, w skład których wchodzą wydatki na
leczenie i rekonwalescencję. Ponadto naprawić naleŜy szkodę wynikającą z utraty zarobków przez okres leczenia. Przy wyrównaniu tych szkód
naleŜy mieć na uwadze, czy i jakie świadczenia otrzymał pokrzywdzony
jako odszkodowanie w naturze w postaci leczenia, zwykłego i sanatoryjnego oraz innych środków i pomocy leczniczych. Wszystkie takie świadczenia, jako częściowe naprawienie szkody, podlegają uwzględnieniu,
a jeŜeli poszkodowany ma prawo do takich świadczeń i na przyszłość
z mocy przepisów socjalnych, odpada w całości lub w odpowiedniej części zasądzenie odszkodowania z tytułu wydatków na leczenie.
Zgodnie z treścią art. 445 § 1 k.c. zadośćuczynienie winno być odpowiednie. Musi ono mieć charakter kompensacyjny, a więc powinno przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakŜe wartością
nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy53. Kwota przyznana tytułem
zadośćuczynienia, winna być przybliŜonym ekwiwalentem cierpień psychicz53
Wyrok SN z dnia 4 lutego 2008 r., III KK 349/07, Biul. PK 2008, nr 4, poz. 7.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
59
W. Grzeszczyk
nych i fizycznych. Charakter szkody niemajątkowej, bo taką jest w istocie
krzywda, decyduje o jej niewymierności54. Określając wysokość zadośćuczynienia naleŜy brać pod uwagę nie tylko czas trwania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, ale takŜe stopień dolegliwości,
z jaką wiązało się stosowanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego, a więc przykrości i przeŜycia natury moralnej z tego wynikające (uczucie
przykrości, utrata dobrego imienia), konieczność poddania się rygorom
związanym ze stosowaniem aresztowania, jak równieŜ ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu. Zarazem naleŜy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do
realiów społecznych, jak zamoŜność mieszkańców, wartość pieniądza itp.,
by nie pozostało poczucie krzywdy aresztowanego niesłusznie, ale i by
orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych55.
NaleŜy zgodzić się z tezą, Ŝe nawet krótkotrwałe bezprawne pozbawienie
wolności człowieka wyrządza mu znaczną krzywdę. W przypadku osób, które spotykają się z taką sytuacją po raz pierwszy – największy stres i naturalny lęk, czasem szok, wywołują pierwsze godziny i dni więziennej izolacji, co
winno znaleźć stosowne odzwierciedlenie w wysokości zasądzonego zadośćuczynienia56.
Na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. rekompensowane mogą być jedynie
szkoda i krzywda, będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. JeŜeli natomiast w wyniku sposobu wykonania
środka przymusu doszło do dalszych szkód, w szczególności takich, które
powodują, Ŝe aresztowany czy zatrzymany utracił całkowicie lub częściowo
zdolność do pracy zarobkowej, albo jeŜeli zwiększyły się jego potrzeby lub
zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, nic nie stoi na przeszkodzie
dochodzeniu od Skarbu Państwa renty (art. 444 § 2 k.c.), takŜe w postaci
skapitalizowanej (art. 447 k.c.), na drodze procesu cywilnego57.
Specyfika postępowania odszkodowawczego powoduje, Ŝe określenie
przez ustawodawcę osoby Ŝądającej odszkodowania na podstawie art. 552
k.p.k. mianem „oskarŜonego” jest nietrafne, gdyŜ nie odpowiada aktualnej
sytuacji procesowej, w jakiej się ona znajduje. Najbardziej właściwe byłoby
nazywanie tej osoby „poszkodowanym”, który po złoŜeniu do sądu wniosku
staje się „wnioskodawcą”. Takie określenie pozycji Ŝądającego odszkodowania przesądza status adwokata występującego w postępowaniu odszko54
Wyrok SA w Lublinie z dnia 12 marca 2008 r., II AKa 36/08, KZS 2008, nr 6, poz. 73.
Wyrok SA w Krakowie z dnia 9 kwietnia 2008 r., II AKa 46/08, KZS 2008, nr 6, poz. 48;
wyrok SA w Lublinie z dnia 5 maja 2008 r., II AKa 83/08, KZS 2008, nr 12, poz. 68; wyrok
SA w Łodzi z dnia 21 lutego 2008 r., II AKa 13/08, Prok. i Pr. 2009, nr 5, poz. 48.
56
Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 listopada 2006 r., II AKa 359/06, KZS 2007, nr 5, poz. 92.
57
Postanowienie SN z dnia 7 lutego 2007 r., V KK 61/06, OSNKW 2007, nr 3, poz. 28.
55
60
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
Podstawy i zakres odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne…
dowawczym w imieniu wnioskodawcy – jest on jego pełnomocnikiem, a nie
obrońcą58.
The grounds and scope of damages for undoubtedly unjust temporary arrest or detention
Abstract
Centering on issues specified in its title, this article offers an indispensable introductory part followed by the presentation of problems pertaining to
the notion of undoubtedly unjust temporary arrest and detention. Issues are
then explored that are connected with the size of damages for depriving liberty using temporary arrest and detention. The contemplations include
a range of judicial decisions issued by the Supreme Court and courts of appeal, as well as opinions expressed in juristic writing.
58
Zob. A. B u l s i e w i c z i in., Przebieg…, s. 292–293; uchwała SN z dnia 2 lipca 1992 r.,
I KZP 25/92, OSNKW 1992, nr 9–10, poz. 66.
Prokuratura
i Prawo 1–2, 2010
61