Zmiany w wymianie handlowej Polski z Uniŕ Europejskŕ i CEFTA w

Zeszyty
Naukowe nr
723
2006
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Agnieszka Hajdukiewicz
Katedra Handlu Zagranicznego
Zmiany w wymianie handlowej
Polski z Unià Europejskà i CEFTA
w okresie przedakcesyjnym
1. Wprowadzenie
W okresie, jaki upłynął od początku transformacji polityczno-gospodarczej
w 1989 r. w strukturze geograficznej i towarowej polskich obrotów handlowych
nastąpiły istotne zmiany. Ich największa dynamika przypadała na początek lat 90.
i była konsekwencją liberalizacji polskiego handlu zagranicznego oraz geograficznej reorientacji stosunków handlowych. Natomiast zachodzące w późniejszych
latach dostosowania miały bardziej umiarkowany charakter, a udziały głównych
partnerów w handlu zagranicznym Polski ustabilizowały się.
Celem niniejszego opracowania jest przeanalizowanie zmian w wymianie
handlowej Polski z UE i CEFTA w latach 1995–2002 i wskazanie ewentualnych
skutków zawarcia przez Polskę umów o wolnym handlu z tymi grupami krajów.
Okres objęty badaniem to lata, w których nastąpiło ostateczne wprowadzenie
w życie stref wolnego handlu z tymi ugrupowaniami w zakresie artykułów przemysłowych. W handlu z UE nastąpiło to 1 stycznia 1998 r., z wyjątkiem ceł na
importowane z Unii paliwa płynne (benzynę i olej napędowy) oraz na samochody,
które zniesiono odpowiednio 1 stycznia 2001 r. oraz 1 stycznia 2002 r. W ramach
CEFTA strefa wolnego handlu w zakresie artykułów przemysłowych funkcjonowała od 1 stycznia 1997 r. (z nielicznymi wyjątkami).
Przeanalizowanie zmian w obrotach z UE i CEFTA, w kontekście postępujących procesów liberalizacji handlu, jest szczególnie ważne dla określenia możliwych skutków akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Agnieszka Hajdukiewicz
60
2. Rozmiary i struktura geograficzna polskiej wymiany z UE
Obroty handlowe Polski z Unią Europejską w latach 1995–2002 wykazywały
tendencję rosnącą. Dotyczyło to zarówno eksportu, jak i importu. Mimo że bilans
tej wymiany był w całym badanym okresie ujemny, jednak w latach 1999–2002
nastąpiło zmniejszenie się deficytu handlowego. Było to wynikiem dużej dynamiki eksportu, obserwowanej zwłaszcza od 1998 r. W tym okresie eksport wzrósł
z 16,5 mld USD w 1997 r. do 18,2 mld USD w 2002 r. Zwiększenie dynamiki
eksportu przypadało na okres wprowadzenia całkowitej strefy wolnego handlu w handlu artykułami przemysłowymi, co może świadczyć o pozytywnym
efekcie liberalizacji wymiany w tym zakresie. Z kolei import wzrastał bardziej
dynamicznie na początku badanego okresu (1995–1998), przy czym największy
wzrost importu odnotowano w 1998 r. Potem import w zasadzie ustabilizował się
na wyższym poziomie ok. 30 mld, ponowny większy wzrost importu odnotowano
w roku 2002 r. Jednak ze względu na to, że w eksporcie odnotowano również dynamiczny wzrost, saldo obrotów nie pogorszyło się i wyniosło w 2001 r. – 5878 mln,
a w 2002 r. 5817 mln.
35 000
30 000
25 000
20 000
15 000
10 000
5 000
0
1995
1996
1997
1998
Eksport
1999
2000
2001
2002
Import
Rys. 1. Obroty handlowe Polski z krajami UE (mln USD)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
W eksporcie do UE najważniejszym partnerem handlowym Polski były Niemcy.
W 2001 r. udział eksportu do Niemiec w całkowitym eksporcie Polski do UE
wyniósł 49,68%. Udział ten w okresie 1995–2002 nieco się obniżył (z 54,74%
w 1995 r. do 47,01% w 2002 r.), ale nadal prawie połowa polskiego eksportu do UE
przypadała na rynek niemiecki. Kolejnymi ważnymi odbiorcami polskiego eksportu w UE były: Francja (7,82%), Włochy (7,8%) oraz Wielka Brytania (7,2%).
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
61
100
80
%
60
40
20
0
1995
1996
1997
Niemcy
Holandia
1998
1999
Francja
Pozostałe
Włochy
2000
2001
2002
Wielka Brytania
Rys. 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu do UE
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
Zmiany w strukturze geograficznej polskiego eksportu do UE w latach
1995–2002 były relatywnie niewielkie. Udział pięciu najważniejszych krajów
(Niemiec, Francji, Włoch, Wielkiej Brytanii, Holandii) oscylował w tym okresie wokół 80%. Jednak można zaobserwować stopniowe zmniejszanie się tego
udziału, a wzrost (na razie nieznaczny) udziału pozostałych krajów UE. Tendencja
ta, najbardziej wyraźna w przypadku największego rynku – niemieckiego, prowadzi do zmniejszenia jego dominacji i większej dywersyfikacji geograficznej
polskiego eksportu, co w dłuższym okresie może przynieść pozytywne efekty,
gdyż zmniejsza uzależnienie wyników w eksporcie od sytuacji koniunkturalnej na
największych rynkach.
100
80
%
60
40
20
0
1995
1996
Niemcy
Holandia
1997
1998
1999
Francja
Pozostałe
Włochy
Rys. 3. Struktura geograficzna polskiego importu z UE
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
2000
2001
Wielka Brytania
2002
62
Agnieszka Hajdukiewicz
W imporcie do Polski największy udział, podobnie jak w eksporcie, miały
Niemcy (39,03% w 2001 r.). Kolejne pozycje pod względem udziałów w imporcie
zajmowały Włochy (13,44%) , Francja ( 11,09%), Wielka Brytania (6,78%) oraz
Holandia (5,69%). Łączny udział pięciu czołowych krajów sięgał również, tak jak
w eksporcie, ok. 80%. Jednak w przypadku importu udział Niemiec był średnio
o 10 punktów procentowych niższy niż w eksporcie, a udział pozostałych czterech
rynków – większy. Na podkreślenie zasługuje zwłaszcza wzrost udziału Francji
w polskim imporcie z UE, z 7,56% w 1995 r. do 11,30% w 2002 r. Na wysokim
poziomie utrzymywał się również udział importu z Włoch (13,57% w 2002 r.)
Wskazuje to więc na nieco mniejszy stopień koncentracji geograficznej importu
niż eksportu. Stopniowo następuje obniżanie udziałów najważniejszych dotychczasowych dostawców towarów z importu na rzecz pozostałych krajów UE.
3. Struktura towarowa polskiej wymiany z UE
W 2001 r. w eksporcie do UE dominowały wyroby przemysłowe z działów 85,
84 i 87 według nomenklatury PCN. Były to głównie maszyny i urządzenia elektryczne, maszyny i urządzenia mechaniczne i ich części oraz pojazdy nieszynowe
wraz częściami i akcesoriami do nich. W sumie ich udział w eksporcie wyniósł
ponad 34,11% i nadal rośnie (36,26% w 2002 r.). Ponadto stosunkowo duży był
udział wyrobów działu 94 (różne artykuły przemysłowe, w tym głównie artykuły
wyposażenia wnętrz), działu 27 (paliwa i oleje mineralne) oraz działu 62 (odzież
i dodatki odzieżowe).
W imporcie do Polski z UE największy udział dotyczył, podobnie jak w eksporcie, wyrobów z działów 84, 85 i 87 (łącznie 39,45%). Ponadto wysoki udział
w imporcie odnotowano w przypadku wyrobów działu 39 (tworzywa sztuczne
i wyroby z nich) oraz działu 30 (produkty farmaceutyczne). Jeśli w kolejnych
latach w stosunkach Polski z krajami UE utrzyma się tendencja do intensywnej
wymiany w zakresie działów 84, 85 i 87, może to świadczyć o wzroście znaczenia wymiany wewnątrzgałęziowej. W porównaniu ze stanem obecnym, w 1995 r.
w eksporcie do UE największy udział miały wyroby działu 62, 94 i 27, natomiast w imporcie, podobnie jak dziś – 84, 85 i 87. Główne strumienie eksportu
i importu dotyczyły zatem różnych działów towarowych, a w latach 2001 i 2002
dotyczyły tych samych grup, co wskazuje na wzrost powiązań wewnątrzgałęziowych. W latach 90. wielu ekspertów wskazywało na niską intensywność wymiany
wewnątrzgałęziowej z udziałem Polski; np. w porównaniu z Niemcami powiązania
te były trzykrotnie słabsze. Obecne tendencje w strukturze handlu mogą jednak
prowadzić do rozwoju tej wymiany i zmniejszenia tak poważnych dysproporcji.
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
63
14
12
10
8
6
4
2
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
dział 62
dział 94
dział 27
dział 87
dział 73
dział 85
dział 44
dział 84
2002
Uwaga: W analizach uwzględniono działy dominujące, tj. te, których skumulowany udział
w eksporcie osiągnął 50%.
Rys. 4. Struktura towarowa polskiego eksportu do UE według działów PCN
(udziały w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
25
20
15
10
5
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
dział 84
dział 85
dział 87
dział 48
dział 30
dział 27
2001
2002
dział 39
Uwaga: W analizach uwzględniono działy dominujące, tj. te, których skumulowany udział
w imporcie osiągnął 50%.
Rys. 5. Struktura towarowa polskiego importu z UE według działów PCN (udziały w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
64
Agnieszka Hajdukiewicz
W latach 1995–2002 największy wzrost udziału w eksporcie do UE dotyczył
maszyn i urządzeń elektrycznych (dział 85), maszyn i urządzeń mechanicznych
(dział 84) oraz pojazdów nieszynowych (dział 87). Wysoki udział utrzymały artykuły
wyposażenia wnętrz (dział 94). Nieznacznie obniżył się udział paliw oraz wyrobów
z żelaza i stali. Największy spadek odnotowano w przypadku odzieży i dodatków
odzieżowych oraz drewna i wyrobów z drewna. W całym badanym okresie łączny
udział trzech najważniejszych działów obejmujących artykuły przemysłowe (dział
85,84 i 87) istotnie się zwiększył – z 16,65% w 1995 r. do 36,26 w 2002 r.
W całkowitym imporcie Polski z UE w największym stopniu zwiększył się
udział pojazdów nieszynowych i ich części (dział 87), tworzyw sztucznych (dział
39) oraz produktów farmaceutycznych (dział 30). W przypadku maszyn i urządzeń
elektrycznych, po początkowym wzroście w latach 1995–1998, ich udział się ustabilizował na poziomie ok. 10%, a w ostatnich dwóch latach można zaobserwować
obniżanie się ich udziału. Obniżył się udział paliw i olejów mineralnych (dział 27).
Zmniejszył się też udział dominującej grupy maszyn i urządzeń mechanicznych
(z 19,26% w 1995 r. do 16,96% w 2002 r.), ale mimo to dział 84 nadal utrzymuje
dominującą pozycję w imporcie z UE. W porównaniu z eksportem można zauważyć, że zmiany, które zachodzą w strukturze importu charakteryzują się niższą
dynamiką. Te same działy, które dominowały w imporcie w 1995 r. utrzymują
nadal swoją dominującą pozycję. W przypadku trzech najważniejszych działów
(84, 85 i 87) nastąpiło pewne zbliżenie udziałów (obniżył się udział działu 84
na rzecz działów 87 i 85). Ich łączny udział zwiększył się z 34,61% w 1995 r. do
38,99% w 2002 r, a więc w mniejszym stopniu niż w eksporcie.
Z przeprowadzonych badań wynika również, iż wymiana z UE odbywa się
głównie w obrębie działów obejmujących artykuły przemysłowe i niektóre surowce.
Udział w tej wymianie wyrobów z działów PCN grupujących artykuły rolno-spożywcze jest bardzo niski. Ponieważ powyższa analiza uwzględnia jedynie te działy,
których skumulowany udział w eksporcie bądź w imporcie wynosi 50%, zmiany
i tendencje w zakresie handlu artykułami rolnymi między Polską a UE będą stanowić przedmiot osobnego opracowania.
4. Stan i struktura geograficzna polskiej wymiany z CEFTA
W badanym okresie obroty handlowe z krajami CEFTA wykazywały wyraźny
trend wzrostowy. Dynamika obrotów była wysoka, zarówno w przypadku eksportu, jak i importu. Przy czym import wykazywał większą dynamikę wzrostu na
początku badanego okresu (1995–1998), w roku 1999 ustabilizował się i ponownie
zwiększył dynamikę w latach 2000–2002. Natomiast eksport większą dynamikę
wzrostu osiągał w ostatnich latach (1999–2002). Miało to pozytywny wpływ na
saldo wymiany, które mimo iż nadal jest ujemne, to deficyt handlowy zmniej-
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
65
sza się. W 1998 r. saldo obrotów z krajami CEFTA wyniosło – 920,4 mln USD,
a w 2002 r. – 397,7 mln USD.
Wśród krajów CEFTA naszym najważniejszym partnerem handlowym były
Czechy. W 2002 r. udział Czech w eksporcie Polski do tej grupy krajów wyniósł
45,03%. Niemal o połowę mniejszy był udział Węgier (25,46%). Kolejne pozycje
zajmowały: Słowacja, do której kierowane jest 15,73% eksportu do krajów tego
ugrupowania oraz Rumunia (7,19%). Bardzo niski jest udział w polskim eksporcie
do CEFTA Słowenii, a minimalny – Bułgarii.
4 500
4 000
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
1995
1996
1997
1998
1999
Eksport
2000
2001
2002
2001
2002
Import
Rys. 6. Wymiana handlowa Polski z krajami CEFTA (mln USD)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
100
80
%
60
40
20
0
1995
1996
1997
Węgry
Rumunia
1998
1999
Słowenia
Czechy
2000
Słowacja
Bułgaria
Rys. 7. Struktura geograficzna polskiego eksportu do krajów CEFTA
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
Agnieszka Hajdukiewicz
66
%
W okresie 1995–2002 udział Czech w polskim eksporcie wykazywał nieznaczną
tendencję malejącą, ale w ostatnich trzech latach ustabilizował się na poziomie ok.
45%. Udział Węgier wykazywał tendencje rosnącą (z 19,36% w 1995 r., 22,49%
w 1998 r. i 25,46% w 2002 r.). Blisko 20-procentowy udział Słowacji obniżył się
w badanym okresie do 15,73%. Udziały pozostałych trzech krajów (Rumunia, Słowenia i Bułgaria) utrzymywały się na niskim kilkuprocentowym poziomie, chociaż
w przypadku Rumunii i Słowenii odnotowano nieznaczny wzrost udziałów. Nie
uległ poprawie wyjątkowo niski udział Bułgarii.
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1995
1996
1997
Węgry
Rumunia
1998
1999
Słowenia
Czechy
2000
2001
2002
Słowacja
Bułgaria
Rys. 8. Struktura geograficzna polskiego importu z krajów CEFTA
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
W imporcie również dominują wyroby z Czech (46,26%) oraz Węgier (22,96%).
Podobnie jak w przypadku eksportu udział Czech nieznacznie się obniżył, a udział
importu z Węgier wzrósł. Udział Słowacji jest większy w imporcie niż w eksporcie i zbliża się do poziomu Węgier. Większe znaczenie w imporcie w porównaniu
z eksportem ma również Słowenia. Zarówno w przypadku Słowacji, jak i Słowenii
można mówić o stabilizacji ich udziałów w imporcie. Z kolei pozycja Rumunii jest
niższa w imporcie niż w eksporcie, mimo że w całym badanym okresie można
zaobserwować pewną poprawę jej udziału. Na bardzo niskim poziomie, tak jak
w eksporcie, kształtował się udział Bułgarii.
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
67
5. Struktura towarowa polskiej wymiany z CEFTA
W 2002 r. w eksporcie do CEFTA dominowały wyroby przemysłowe z działów
27 i 85 według nomenklatury PCN, czyli paliwa i oleje mineralne oraz maszyny
i urządzenia elektryczne. W sumie ich udział w eksporcie wyniósł 20,51%.
Ponadto stosunkowo wysoki był udział wyrobów działu 87 (pojazdy nieszynowe
oraz ich części i akcesoria), artykułów działu 94 (różne artykuły przemysłowe,
w tym głównie artykuły wyposażenia wnętrz), działu 72 (żelazo, żeliwo i stal)
oraz działu 84 (maszyny i urządzenia mechaniczne) i działu 48 (papier i wyroby
papiernicze).
25
20
15
10
5
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
dział 27
dział 74
dział 84
dział 72
dział 28
dział 87
2001
2002
dział 85
Uwaga: W analizach uwzględniono działy dominujące, tj. te, których skumulowany udział
w eksporcie osiągnął 50%.
Rys. 9. Struktura towarowa polskiego eksportu do krajów CEFTA według działów PCN
(udziały w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
W porównaniu do roku 1995 największą dynamikę wzrostu udziału w eksporcie zanotowano w przypadku maszyn i urządzeń elektrycznych (dział 85) oraz
w latach 1997–2001 – pojazdów nieszynowych. Znacząco obniżył się udział paliw
i olejów z 20,25% w 1995 r. do 11,43% w 2002 r. (ale nadal zajmują one pierwszą
pozycję w imporcie), maszyn i urządzeń mechanicznych oraz miedzi i wyrobów
z miedzi (dział 74). Spadek wystąpił również w przypadku wyrobów działu 28
(chemikalia nieorganiczne). Ogólnie, w całym badanym okresie następowała tendencja do zmniejszania się dysproporcji udziałów w obrębie grup dominujących
Agnieszka Hajdukiewicz
68
14
12
10
8
6
4
2
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
dział 72
dział 84
dział 39
dział 29
dział 10
dział 27
dział 87
dział 85
2002
Uwaga: W analizach uwzględniono działy dominujące, tj. te, których skumulowany udział
w imporcie osiągnął 50%.
Rys. 10. Struktura towarowa polskiego importu z krajów CEFTA według działów PCN
(udziały w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
w polskim eksporcie do CEFTA, można zatem mówić o mniejszym stopniu koncentracji towarowej w eksporcie do tych krajów.
Najwięcej wzrósł w imporcie udział maszyn i urządzeń elektrycznych (dział
85) oraz pojazdów nieszynowych (dział 87), a zwiększanie ich udziału następowało kosztem pozostałych działów, a zwłaszcza chemikaliów organicznych (29)
i zbóż (10). Obniżył się również udział tworzyw sztucznych i wyrobów z tworzyw
sztucznych. Przy czym import artykułów z niektórych działów (zboża, paliwa)
wykazywał się dość zmienną dynamiką w poszczególnych latach, co było spowodowane zachodzącymi zmianami w ich dostępie do rynku. Mimo że w imporcie
z krajów CEFTA stosunkowo duże znaczenie mają surowce (żelazo, miedź) i artykuły rolne (głównie zboża), to jednak w dłuższym okresie wzrasta udział głównie
artykułów przemysłowych, które odgrywają najważniejszą rolę również w handlu
z krajami UE. Skorzystały one w największym stopniu z efektów liberalizacji
handlu w ramach CEFTA.
Z krajów CEFTA importowaliśmy w 2002 r. głównie maszyny i urządzenia
mechaniczne (dział 84), pojazdy nieszynowe i ich części (dział 87) oraz żelazo,
żeliwo i stal (dział 72). Duży był również udział w imporcie wyrobów działu 85
(maszyny i urządzenia elektryczne), 27 (paliwa i oleje mineralne) i 39 (tworzywa
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
69
sztuczne i wyroby z nich). Znaczący import dotyczył również papieru i tektury
(dział 48) oraz produktów farmaceutycznych (dział 30).
6. Handel wewnàtrzgał´ziowy Polski z Unià Europejskà
i CEFTA
W wymianie handlowej między krajami uprzemysłowionymi obserwuje się
wzrost znaczenia tzw. wymiany wewnątrzgałęziowej, polegającej na jednoczesnym
imporcie i eksporcie przez dany kraj lub grupę krajów produktów tej samej gałęzi.
Za główne przyczyny jej rozwoju uważa się postępujące procesy różnicowania
się dóbr finalnych i dywersyfikacji popytu, podobieństwo gustów konsumentów,
podobieństwo cen czynników produkcji, brak przeszkód w handlu międzynarodowym, geograficzne rozprzestrzenianie się produktów i procesów technologicznych oraz duże rozmiary rynku wewnętrznego. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa
pozytywnie wpływa na zdolności gospodarki do konkurowania na rynkach międzynarodowych, zwiększa bowiem efektywność gospodarowania. Między krajami
należącymi do Unii Europejskiej wymiana wewnątrzgałęziowa stanowi ponad
połowę bilateralnych obrotów handlowych.
Znaczenie wymiany wewnątrzgałęziowej w obrotach globalnych można
określić stosując różne formuły. Najczęściej jest stosowana formuła H. Grubela
i P.J. Lloyda. Podstawowa postać tego miernika dla całej gospodarki przedstawia
się następująco:
IIT = ∑
( Xi + M i ) – Xi – M i
( Xi + M i )
gdzie:
(Xi + Mi) – globalna wartość obrotów zagranicznych gałęzi i (eksport + import)
w określonym czasie,
⏐Xi – Mi⏐ – bezwzględna wartość różnicy między eksportem a importem
wyrobów danej gałęzi,
i – 1, …, n,
n – liczba gałęzi.
Analizując wskaźniki indeksów Grubela i Lloyda dla wybranych grup produktów według działów PCN w wymianie Polski z Unią Europejską jako całością, można zauważyć, że w okresie 1995–2002 r. większość z nich wzrosła.
Do działów o najwyższych wartościach udziału handlu wewnątrzgałęziowego
należą działy: 73, 84, 85, 87. Są to grupy produktowe należące do przemysłów
maszynowego i motoryzacyjnego (por. tabela 1). Największy wzrost w tej grupie
odnotowano w przypadku działu 84 (maszyny mechaniczne). Z kolei działem,
Agnieszka Hajdukiewicz
70
dla którego wskaźnik wymiany wewnątrzgałęziowej osiągnął najwyższy poziom
(98,8% w 2002 r.) był dział 85. Niski jest nadal udział handlu wewnątrzgałęziowego w przypadku np. działu 62 (odzież) i działu 94 (meble). Jednak nawet
w przypadku tych grup produktowych, gdzie udział wymiany wewnątrzgałęziowej
nie przekraczał 50%, można zauważyć poprawę indeksów Grubela Lloyda.
Dane te świadczą o wzroście intensywności wymiany wewnątrzgałęziowej, co
jest z pewnością pozytywnym efektem liberalizacji. Na wzrost znaczenia wymiany
wewnątrzgałęziowej wskazują też wyniki innych badań. Według A. Cieślika, wartość multilateralnego indeksu handlu wewnątrzgałęziowego Polski z Unią Europejską jako całością charakteryzuje się stabilnym trendem wzrostowym i w roku
2000 przekroczyła 50%. Wzrasta liczba grup produktowych, dla których wartości
handlu wewnątrzgałęziowego były większe bądź równe 0,75, z 38 w 1995 r. do 56
w 2000 r. Natomiast liczba grup produktowych o wartości powyżej 0,50 wzrosła
z 89 do 1101.
Tabela 1. Wskaźniki intensywności wewnątrzgałęziowej IIT dla wybranych działów
PCN w wymianie Polski z UE
Dział
PCN
1995
Xi
2000
Xi
2002
Xi
1995
Mi
2000
Mi
2002
Mi
1995
IIT
2000
IIT
2002
IIT
27
1076,8
1155,0
1450,5
573,4
621,7
506,4
0,695
0,700
0,518
39
286,9
556,0
715,8
1277,3
2212,9
2601,8
0,367
0,402
0,432
0,442
44
854,4
937,0
968,9
88,6
221,5
274,7
0,188
0,382
62
1763,9
1351,0
1262,7
75,9
98,1
113,6
0,083
0,135
0,165
73
973,7
1085,8
1293,3
563,0
869,4
1031,2
0,733
0,889
0,887
84
686,1
2364,0
3448,3
3617,2
5463,8
5765,0
0,319
0,604
0,749
85
945,5
2540,4
3493,7
1555,4
3340,8
3410,0
0,756
0,864
0,988
87
1037,8
2622,7
3276,1
1328,4
3164,4
4078,1
0,877
0,906
0,891
94
1171,8
1855,4
2355,5
208,3
430,7
437,5
0,302
0,377
0,313
Uwaga: w badaniach uwzględniono te działy, których udział w wymianie z UE jest największy
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
O wzroście powiązań wewnątrzgałęziowych można też mówić w przypadku
handlu Polski z CEFTA (por. tabela 2).
1
Por. Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską, pod red. J.J. Michałka, W. Siwińskiego, M. Sochy, PWN, Warszawa 2003, s. 662.
Zmiany w wymianie handlowej Polski…
71
Tabela 2. Wskaźniki intensywności wewnątrzgałęziowej IIT dla wybranych działów
PCN w wymianie Polski z CEFTA
Dział
PCN
1995
Xi
2000
Xi
2002
Xi
1995
Mi
2000
Mi
2002
Mi
1995
IIT
2000
IIT
2002
IIT
27
279,7
287,4
377,4
113,7
199,8
196,7
0,578
0,820
0,685
28
49,2
60,3
72,9
26,2
28,3
30,0
0,695
0,639
0,583
29
38,5
80,3
72,5
129,5
95,9
115,9
0,458
0,911
0,770
39
39,2
107,2
158,6
132,4
259,0
260,7
0,457
0,585
0,756
48
44,2
140,5
150,6
66,5
158,0
187,0
0,799
0,941
0,892
72
55,9
149,3
229,4
152,0
270,2
321,1
0,538
0,712
0,833
84
102,2
149,4
208,5
138,5
358,3
349,2
0,849
0,589
0,748
85
90,0
191,7
369,5
48,0
268,5
408,5
0,696
0,833
0,950
87
38,5
239,6
219,5
98,2
322,6
429,9
0,563
0,852
0,676
Uwaga: w badaniach uwzględniono te działy, których udział w wymianie z CEFTA jest największy
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CIG MG.
W 1995 r. jedynie dla dwóch działów spośród badanych wartość indeksów
wymiany wewnątrzgałęziowej przekraczała 0,7. W 2002 r. liczba ta zwiększyła się do
sześciu. Dla wszystkich badanych działów wymiana wewnątrzgałęziowa stanowiła
ponad połowę handlu. Najwyższą wartość wskaźnika wymiany wewnątrzgałęziowej
(0,95) odnotowano, podobnie jak w wymianie z UE, w przypadku działu 85.
7. Podsumowanie
W latach 1995–2002 nastąpił wyraźny wzrost wymiany handlowej Polski z UE
i CEFTA. W dużej mierze można go przypisywać postępującej liberalizacji handlu
z krajami należącymi do tych ugrupowań integracyjnych. Dynamiczny wzrost eksportu nastąpił zwłaszcza po uruchomieniu stref wolnego handlu w zakresie artykułów przemysłowych między Polska a krajami UE (w 1998 r.) oraz między Polską
a partnerami z CEFTA (w 1997 r.). Problemem dla Polski było utrzymujące się
ujemne saldo wymiany, zarówno z krajami UE, jak i CEFTA, ale deficyt po 1998 r.
wykazywał trend spadkowy. W strukturze towarowej dominujący udział miały
artykuły przemysłowe, zwłaszcza maszyny i urządzenia oraz samochody, którymi
handel odbywał się w ramach stref wolnego handlu. W badanym okresie wystąpił
również wzrost intensywności wymiany wewnątrzgałęziowej z Unią Europejską
i CEFTA. W przypadku większości analizowanych grup towarowych wymiana
wewnątrzgałęziowa przekraczała 50 % całkowitych obrotów, a jej wzrost może
dodatnio wpłynąć na konkurencyjność Polski po akcesji do Unii Europejskiej.
72
Agnieszka Hajdukiewicz
Changes in Poland’s Trade with the European Union and CEFTA
during the Pre-accession Period
Polandʼs trade with the European Union and CEFTA in the years 1995-2002 exhibited
an growing trend. An increase in export growth was noted particularly during the period
following the introduction of a free trade zone for industrial goods, which may be identified
as a positive effect of liberalisation and integration. A problem was the persistent negative
trade balance, both with the EU countries as well as CEFTA, while in the first half of the
examined period the deficit exhibited an upward trend (the largest deficit was observed in
1998) and in the second half – a downward trend. Significant changes in the geographical
and goods structure of Polandʼs international trade did not occur, especially compared to
the significant reconfiguration in trade at the beginning of the 1990s. Polandʼs main trading
partner in the EU was Germany, and in CEFTA – the Czech Republic. Their share in trade
gradually decreased in favour of the other countries, yet greater changes in this area are to
be expected over the long term. The dominant group of goods in trade with these countries
was industrial articles, in particular, machines and installations as well as automobiles. In
the researched period, an increase was observed in the intensity of intra-branch trade with
the European Union. In the case of most of the analysed goods groups, intra-branch trade
exceeded 50% of total volume. The development of intra-branch trade may have a positive
impact on Polandʼs competitiveness after accession to the European Union.