Proces tworzenia strefy wolnego handlu w ramach

Zesz yty
Naukowe nr
721
2006
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Edward Molendowski
Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Proces tworzenia strefy wolnego
handlu w ramach
Ârodkowoeuropejskiej umowy
o wolnym handlu (CEFTA)
– najwa˝niejsze skutki dla Polski
1. Wprowadzenie
Od momentu wejÊcia w ˝ycie postanowieƒ Ârodkowoeuropejskiej umowy
o wolnym handlu (CEFTA) up∏yn´∏o ju˝ ponad 12 lat1. Jest to w historii mi´dzynarodowej organizacji gospodarczej – jak si´ wydaje – wystarczajàcy przedzia∏ czasowy na dokonanie oceny jej funkcjonowania oraz porównania osiàgni´ç i rezultatów z celami i zamierzeniami przyÊwiecajàcymi jej utworzeniu.
Opracowanie niniejsze jest próbà analizy przebiegu procesu tworzenia strefy
wolnego handlu oraz jego wp∏ywu na kszta∏towanie si´ powiàzaƒ handlowych
pomi´dzy sygnatariuszami ustanawiajàcej jà umowy, na przyk∏adzie relacji zachodzàcych pomi´dzy Polskà i krajami cz∏onkowskimi.
2. Etapy liberalizacji handlu w ramach CEFTA
2.1. Warunki wymiany wynikajàce z umowy CEFTA
Umowa CEFTA przewidywa∏a liberalizacj´ we wzajemnej wymianie handlowej jej sygnatariuszy. Poczàtkowo jednak nie wszystkie kraje by∏y ch´tne do
zlikwidowania istniejàcych barier, dlatego pierwsze próby liberalizacji zawarte
1
Artyku∏ z∏o˝ono do publikacji w lipcu 2005 r.
Edward Molendowski
68
w umowie i obowiàzujàce od 1 marca 1993 r. nie by∏y imponujàce, choç na
pewno stanowi∏y post´p w likwidowaniu przeszkód we wzajemnym handlu2.
Strefa wolnego handlu mia∏a obejmowaç poczàtkowo g∏ównie towary przemys∏owe. W odniesieniu do towarów rolnych zdecydowano si´ jedynie na zaakceptowanie procesu stopniowej tzw. selektywnej liberalizacji. Negocjatorzy reprezentujàcy Polsk´, Czechos∏owacj´ oraz W´gry stosunkowo szybko uzgodnili
treÊç porozumienia, tym bardziej ˝e by∏o ono tworzone na wzór zawartych ju˝
umów z EWG i EFTA. Jednak˝e w odró˝nieniu od nich, w CEFTA przyj´to zasad´ symetrii i ekwiwalentnoÊci wzajemnych ust´pstw i korzyÊci. Warto zaznaczyç fakt, ˝e kraje w umowie zastrzeg∏y, ˝e propozycje znoszenia barier celnych
nie mogà mieç mniejszego zakresu ni˝ u∏atwienia w handlu z krajami EWG3.
Pierwotna liberalizacja w ramach umowy CEFTA zak∏ada∏a podzia∏ towarów przemys∏owych na trzy grupy nazwane listami A, B oraz C. Ka˝da z tych
grup zawiera∏a odr´bny kalendarz znoszenia ce∏.
Na liÊcie A znalaz∏y si´ towary o najmniejszej wra˝liwoÊci na konkurencj´,
na które c∏a zosta∏y zniesione od 1 marca 1993 r. Lista ta obj´∏a przede wszystkim towary o niskim stopniu przetworzenia, takie jak surowce i pó∏produkty,
oraz niektóre wyroby gotowe nie stanowiàce zagro˝enia dla rodzimych produktów w kraju importera.
Najobszerniejsza by∏a lista B, z której towary mia∏y uzyskaç bezc∏owy dost´p do rynków partnerów od 1 stycznia 1997 r. Redukcja stawek celnych w ramach tej listy mia∏a rozpoczàç si´ 1 stycznia 1995 r., od obni˝ki ce∏ o 33,3%
stawki podstawowej4, a w nast´pnych dwóch latach c∏a mia∏y byç obni˝ane
o kolejne 33,3%. Do listy tej zaliczono towary przetworzone o Êredniej wra˝liwoÊci na konkurencj´.
Na liÊcie C znalaz∏y si´ towary najbardziej wra˝liwe5. Mia∏y znacznie d∏u˝szy harmonogram liberalizacji. Pierwszà redukcj´ ce∏ zak∏adano na 1 stycznia
1995 r. o 10% stawki podstawowej, a nast´pnie corocznie mia∏a si´ odbywaç
redukcja ce∏ na te towary o 15% a˝ do 2001 r. WÊród produktów zaliczanych
do tej grupy znalaz∏y si´ tekstylia, wyroby hutnicze, motoryzacyjne, artyku∏y
elektroniczne itp.
Szerzej zob. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie o wolnym handlu (CEFTA),
„Handel Zagraniczny” 1994, nr 4, s. 3–6; M. Perczyƒski, Wspó∏praca paƒstw Grupy Wyszehradzkiej a integracja europejska, „Sprawy Mi´dzynarodowe” 1993 nr 2, s. 61–78.
3 U. Kopeç, Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej o Strefie Wolnego Handlu [w:] Polski handel zagraniczny w 1992 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego,
Warszawa 1993, s. 115–120.
4 Stawkà podstawowà dla ka˝dego produktu by∏a stawka stosowana w dniu 29 lutego 1992 r.
wobec dostawców korzystajàcych z klauzuli najwi´kszego uprzywilejowania. W umowie zastrze˝ono równie˝, ˝e jeÊli po wejÊciu w ˝ycie porozumienia CEFTA b´dzie wprowadzona jakakolwiek
obni˝ka stawek celnych na zasadzie erga omnes, to takie obni˝one stawki zastàpià stawki podstawowe z dniem ich wprowadzenia (por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6).
5 Zaznaczyç warto, ˝e zakres towarowy listy C w relacji Polska–W´gry by∏ znacznie szerszy
ni˝ w relacji Polska–Czechy–S∏owacja. W pierwszym przypadku obejmowa∏ on 550 pozycji taryfowych, w drugim zaÊ jednie 50 (Por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6).
2
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
69
Tabela 1. Harmonogram znoszenia ce∏ na towary przemys∏owe w ramach CEFTA
(z uwzgl´dnieniem protoko∏ów dodatkowych nr 1, 2 i 5)
Listy liberalizacyjne
B
C
C1/C2
2
3
4
5
import
eksport
import
eksport
import
PD 1 (od 1.07.1994)
PD 2 (od 1.01.1996)
eksport
A
1
Umowa CEFTA (podstawowa)
Podstawa
prawna
0%
stawki
ce∏ od
1.03.1993 r.
Redukcja:
– 1 01.1995 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
o 1/3 stawki
bazowej
Redukcja:
– 1.01.1995 r.
o 10%,
– w latach 1996–2001
po 15% stawki
bazowej
–
0%
stawki
ce∏ od
1.03.1993 r.
Redukcja:
– 1 01.1995 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
o 1/3 stawki
bazowej
Redukcja:
– 1.01.1995 r.
o 10%,
– 1.01.1996–1.01.2001
corocznie po 15%
stawki bazowej
Redukcja:
– 1.01.1994 r. – do 6/7
– 1.01.1996–1.01.2001
corocznie po 1/7 stawki
bazowej
0%
stawki
ce∏ od
1.03.1993 r.
Redukcja:
– 1.07.1994 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
o 1/3 stawki
bazowej
Redukcja:
– 1.07.1994 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
– 1.01.1998 r.
o 25% stawki
bazowej
Redukcja:
– 1.01.1995 r. o 10%
– 1.01.1996–1.01.2001
corocznie po 15%
stawki bazowej
0%
stawki
ce∏ od
1.03.1993 r.
Redukcja:
– 1.07.1994 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
o 1/3 stawki
bazowej
Redukcja:
– 1.07.1994 r.
– 1.01.1996 r.
– 1.01.1997 r.
– 1.01.1998 r.
o 25% stawki
bazowej
Redukcja:
jak w eksporcie oraz
dodatkowa lista C2:
– 1.01.1994 r. – do 6/7
– 1.01.1996 r. – do 5/7
– 1.01.1998–1.01.2002
corocznie – po 1/7
stawki bazowej
0%
Redukcja:
stawki
od 1.01.1996 r.
ce∏ od
– do 0%
1.03.1993 r. stawki bazowej
Redukcja:
Redukcja:
– 1.01.1996 r.– do 50% – 1.01.1995 r. – o 10%,
– 1.01.1997 r. – do 0% – 1.01.1996 r. –1.01.1999
o 15%,
stawki bazowej
– 1.01.2000 r. – do 0%
stawki bazowej
(z W´grami 1.01.2000–
1.01.2001 po 15%)a
0%
Redukcja:
stawki
od 1.01.1996 r.
ce∏ od
– do 0%
1.03.1993 r. stawki bazowej
Redukcja:
Redukcja:
– 1.01.1996 r.– do 50% jak w eksporcie oraz
– 1.01.1997 r. – do 0% dodatkowa lista C2 z PD1
stawki bazowej
Edward Molendowski
70
cd. tabeli 1
eksport
2
import
PD 5 (od 1.01.1997)
1
3
4
5
0%
0% stawki ce∏ od
stawki
1.01.1996 r.
ce∏ od
1.03.1993 r.
0% stawki ce∏ od
1.01.1997 r.
Redukcja:
– 1.01.1997 r. – do 60%
– 1.01.1998–1.01.2001
po 15% stawki bazowej
(z W´grami – jak
w PD2)
0%
0% stawki ce∏ od
stawki
1.01.1996 r.
ce∏ od
1.03.1993 r.
0% stawki ce∏ od
1.01.1997 r.
Redukcja:
– 1.01.1997 r. – do 5/7
–1.01.1998–1.01.2002
corocznie po 1/7 stawki
bazowej (z W´grami –
jak w PD2)
a
dla ok. 500 pozycji taryfowych w relacji z W´grami pozostawiono taki harmonogram, jaki obowiàzywa∏ po podpisaniu PD 1 (pe∏na liberalizacja od 1.01.2001 r. lub 2002 r.)
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Ârodkowoeuropejska umowa o wolnym handlu
(CEFTA), Dz.U. 1994, nr 129, poz. 637; Protokó∏ Dodatkowy do Ârodkowoeuropejskiej umowy
o wolnym handlu (CEFTA), dotyczàcy zmian Protoko∏ów od 1 do 6, Dz.U. 2003, nr 13, poz. 127;
Protokó∏ Dodatkowy nr 2 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U.
2003, nr 37, poz. 318; Protokó∏ Dodatkowy nr 5 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 2000, nr 58, poz. 68.
Poza wymienionymi opracowano te˝ list´ tzw. wyjàtków, czyli towarów
szczególnie wra˝liwych. W stosunku do nich obowiàzywa∏ odr´bny harmonogram liberalizacji, wed∏ug którego pe∏ne zniesienie ce∏ mia∏o nastàpiç dopiero
od 1 stycznia 2002 r. (zob. tabela 1)6.
Jak ju˝ wczeÊniej wspomniano, nie zak∏adano szerokiej liberalizacji w zakresie towarów rolno-spo˝ywczych, jednak˝e partnerzy uzgodnili listy towarów, na które udzielili sobie koncesji7.
Zaznaczyç nale˝y, ˝e ju˝ w momencie podpisywania umowy jej sygnatariusze nie byli zadowoleni z efektów negocjacji dotyczàcych harmonogramu libe6 W relacji Czechy i S∏owacja–Polska by∏y to wyroby przemys∏u motoryzacyjnego, a w relacji
W´gry–Polska: samochody, rowery, wyroby hutnicze i tekstylia, papier i tektura (por. M. Szczepaniak, Wspó∏praca gospodarcza paƒstw Grupy Wyszehradzkiej. Trzy lata funkcjonowania
CEFTA, „Przeglàd Zachodni” 1996, nr 3, s. 55; K. ˚ukrowska, Ârodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu [w:] Europejskie struktury wspó∏pracy. Informator, Ministerstwo Spraw
Zagranicznych, Warszawa 2000, s. 205–207.
7 Niewielki zakres liberalizacji w odniesieniu do towarów rolno-spo˝ywczych wiàza∏ si´ z silnie rozbudowanym systemem ochrony rolnictwa w paƒstwach CEFTA przed konkurencjà z zewnàtrz. Obawa sygnatariuszy umowy przed efektami ograniczenia barier w handlu artyku∏ami rolno-spo˝ywczymi by∏a do tego stopnia du˝a, ˝e w umowie znalaz∏ si´ artyku∏ przewidujàcy
stosowanie Êrodków ochronnych w przypadku, gdy import artyku∏ów b´dàcych przedmiotem koncesji spowoduje zak∏ócenia w rynku krajowym (Por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6 oraz Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej…, s. 115–120).
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
71
ralizacji. Zale˝a∏o im bowiem na jak najszybszym utworzeniu strefy wolnego
handlu. Dlatego uzgodniono równie˝ deklaracj´ o charakterze politycznym,
przewidujàcà rozpocz´cie rozmów o przyspieszeniu liberalizacji handlu w stosunku do pierwotnego kalendarza8. Efektem tego by∏o uzgodnienie w nast´pnych latach protoko∏ów dodatkowych do umowy CEFTA, które stanowi∏y modyfikacje znacznie skracajàce okres budowy strefy wolnego handlu artyku∏ami
przemys∏owymi.
2.2. Warunki handlu towarami przemys∏owymi w Êwietle protoko∏ów
dodatkowych
Pierwszy protokó∏ dodatkowy zosta∏ podpisany 29 kwietnia 1994 r. w Budapeszcie na nadzwyczajnej sesji Wspólnego Komitetu CEFTA. W wyniku
wejÊcia w ˝ycie tego protoko∏u (1 lipca 1994 r.), ustanowiono 0% stawki celne na niektóre towary znajdujàce si´ wczeÊniej na listach B i C, przesuwajàc je
na list´ A9. W stosunku do towarów znajdujàcych si´ na liÊcie B zdecydowano
si´ na przyspieszenie terminu rozpocz´cia znoszenia ce∏. W rezultacie od 1 lipca 1994 r. do koƒca 1995 r. obowiàzywa∏y c∏a o 33,3% ni˝sze od stawki podstawowej, natomiast w kolejnych latach mia∏y byç obni˝ane o kolejne 33,3%,
a liberalizacja zakoƒczyç si´ mia∏a w 1997 r. Najwi´ksza zmiana dokonana zosta∏a w grupie produktów zaliczonych do listy C. Redukcja stawek celnych rozpocz´∏a si´ w 1994 r., a nie jak wczeÊniej zak∏adano, w 1995 r. Ponadto zdecydowano, ˝e bezc∏owy obrót tymi towarami b´dzie mo˝liwy ju˝ w 1998 r.
Oznacza∏o to skrócenie o 3 lata okresu dochodzenia do ca∏kowitej eliminacji
ce∏. Poza pewnymi wyjàtkami Pierwszy protokó∏ dodatkowy nie zmienia∏ harmonogramu znoszenia ce∏ opracowanego w umowie pierwotnej dla towarów
szczególnie wra˝liwych.
Protokó∏ dodatkowy nr 2 do CEFTA zosta∏ podpisany podczas spotkania
premierów paƒstw CEFTA 25 listopada 1994 r. w Poznaniu. Uzgodniono
wówczas przyspieszenie liberalizacji towarów znajdujàcych si´ na liÊcie zarówno B, jak i C o jeden rok. Ponadto cz´Êç towarów z listy B przesuni´to do
listy A. W przypadku listy B ca∏kowite zniesienie ce∏ mia∏o nastàpiç z dniem
1 stycznia 1996 r., a rok póêniej bezc∏owy dost´p do rynków krajów-stron porozumienia mia∏y uzyskaç towary z listy C. Nadal d∏u˝sza ochrona taryfowa
obowiàzywa∏a w grupie „wyjàtków”, ale i tutaj nastàpi∏ pewien post´p10.
8 Por.: U. Kopeç, Wymiana handlowa z krajami CEFTA [w:] Polski handel zagraniczny w 1993
roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1994, s. 246.
9 W relacji Polska–Czechy i S∏owacja przesuni´cie to dotyczy∏o 50 pozycji taryfowych. W relacji Polska–W´gry na liÊcie A znalaz∏o si´ 500 nowych pozycji towarowych. Modyfikacja ta wynika∏a z rocznych doÊwiadczeƒ dotyczàcych liberalizacji handlu w ramach ugrupowania, które
wskaza∏y, ˝e w przypadku tych towarów nie jest ju˝ potrzebna ochrona celna. J. Bielecki, CEFTA
nabiera tempa. C∏a w dó∏, „Rzeczpospolita”, 01.07.1994.
10 Szerzej zob. E. Molendowski, Wp∏yw CEFTA na wymian´ handlowà Polski z jej krajami (na
przyk∏adzie powiàzaƒ z W´grami) [w:] Liberalizacja stosunków ekonomicznych Polski z gospo-
72
Edward Molendowski
Ostatni protokó∏, który dotyczy∏ towarów przemys∏owych (nr 5), podpisany
zosta∏ w Jasnej na S∏owacji we wrzeÊniu 1996 r. Na jego mocy wprowadzono
drobne korekty do list towarów najbardziej wra˝liwych11.
Wprowadzanie tych modyfikacji do umowy pierwotnej oznacza∏o powstawanie coraz krótszych kalendarzy liberalizacji handlu artyku∏ami przemys∏owymi w ramach CEFTA. Pierwotnie zak∏adano, ˝e okres przejÊciowy w dochodzeniu do strefy wolnego handlu b´dzie trwa∏ osiem lat. Postanowienia
protoko∏ów dodatkowych umo˝liwi∏y skrócenie tego okresu do pi´ciu lat. Pe∏na liberalizacja w wymianie artyku∏ami przemys∏owymi nastàpi∏a z niewielkimi tylko wyjàtkami do koƒca 1997 r. Zaznaczyç nale˝y, ˝e uda∏o si´ to osiàgnàç o dwa lata szybciej ni˝ w przypadku liberalizacji handlu z krajami Unii
Europejskiej. Z dniem 1 stycznia 2002 r. nastàpi∏o ca∏kowite zniesienie wszystkich ograniczeƒ w handlu towarami przemys∏owymi, kiedy to zlikwidowano
ostatnie c∏a w imporcie do Polski.
3. Podstawowe tendencje w kszta∏towaniu si´ obrotów
handlowych Polski z krajami CEFTA
3.1. Dynamika obrotów handlowych
Decyzje liberalizacyjne, jakie podj´to w okresie funkcjonowania CEFTA,
zgodnie ze swoim celem przyczyni∏y si´ do zwi´kszenia obrotów pomi´dzy
stronami porozumienia. Widaç to wyraênie równie˝ w zakresie obrotów Polski
z tymi paƒstwami.
W okresie 1993–2003 obroty handlowe Polski z krajami CEFTA zwi´kszy∏y si´ 7,6 razy (z 1,4 mld USD do 10,4 mld USD). W tym czasie obroty globalne wzros∏y ok. 3,7 razy, a z krajami UE – ok. czterokrotnie (tabela 2).
Z analizy tempa wzrostu obrotów handlowych Polski w latach 1993–2003
mo˝na wysunàç co najmniej dwa wa˝ne wnioski:
1) we wszystkich latach omawianego okresu tempo wzrostu – zarówno eksportu, jak i importu – w relacji krajami CEFTA by∏o znacznie wy˝sze ni˝ odpowiednio, w handlu ogó∏em i w relacji z krajami UE,
darkà Êwiatowà, red. J. Bilski, T. Mizio∏ek, U¸ ¸ódê 2001, s. 260–274; Republika W´gierska –
Poradnik eksportera i inwestora, red. E. Molendowski, Budapeszt 2000, s. 45–51.
11 Czechy i S∏owacja wy∏àczy∏y makulatur´ z list wyjàtków dotyczàcych importu z Polski, Polska natomiast zrezygnowa∏a z ochrony przed importem niektórych pojazdów samochodowych. Podobnie W´gry zmniejszy∏y o kilka pozycji list´ swoich towarów najbardziej wra˝liwych, w stosunku do których pe∏na liberalizacja mia∏a nastàpiç w 2001 r. Ponadto w relacji Polska–W´gry lista
towarów wra˝liwych, dla której strefa wolnego handlu mia∏a powstaç z dniem 1 stycznia 2000 r.,
zosta∏a powi´kszona o dodatkowe pozycje, które pojawi∏y si´ w wymianie, a nie zosta∏y uwzgl´dnione w protoko∏ach dodatkowych nr 1 i 2 (Por. U. Kopeç, Post´py procesu integracji Polski
z krajami CEFTA [w:] Zagraniczna Polityka Gospodarcza Polski 1996–1997, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997, s. 76–86).
18 834,4
10 784,5
677,3
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
ogó∏em
UE
CEFTA
ogó∏em
UE
CEFTA
ogó∏em
UE
CEFTA
ogó∏em
UE
CEFTA
ogó∏em
UE
CEFTA
Import
Eksport
Import
Eksport
Import
114,7
115,0
135,6
121,9
120,7
120,4
114,7
115,0
135,6
121,9
120,7
120,4
21 596,1
12 403,4
918,5
17 241,0
10 804,9
823,0
1994
154,2
174,1
239,9
161,9
179,2
182,1
134,5
151,4
176,9
132,8
148,4
151,3
29 049,7
18 780,6
1 624,8
22 894,9
16 036,0
1 244,9
1995
1997
1998
42 307,5
26 998,2
2 652,3
25 751,3
16 526,5
1 738,1
47 054,0
31 027,0
3 011,2
28 228,9
19 269,8
2 090,8
197,2
220,1
329,4
172,8
180,9
227,4
127,8
126,4
137,3
106,7
101,0
124,9
224,6
250,3
391,6
182,1
184,6
254,3
1993 = 100
113,9
113,7
118,9
105,4
102,0
111,8
249,8
287,7
444,6
199,6
215,3
305,9
111,2
114,9
113,5
109,6
116,6
120,3
Rok poprzedni = 100
37 136,7
23 738,0
2 231,1
24 439,8
16 195,6
1 554,5
WartoÊç w mln USD
1996
243,8
276,6
453,3
193,8
215,9
327,3
97,6
96,1
102,0
97,1
100,3
107,0
45 911,2
29 825,5
3 070,5
27 407,4
19 326,4
2 236,9
1999
259,8
277,7
511,1
223,8
247,4
389,5
106,6
100,4
112,7
115,5
114,6
119,0
48 940,2
29 950,8
3 461,7
31 651,3
22 143,6
2 662,3
2000
266,9
286,2
552,7
255,2
279,2
460,7
102,7
103,1
108,1
114,0
112,8
118,3
50 275,1
30 865,1
3 743,6
36 092,1
24 986,8
3 148,7
2001
292,6
315,3
596,4
290,0
314,8
532,8
109,6
110,2
107,9
113,6
112,8
115,7
55 112,7
33 998,5
4 039,4
41 009,8
28 180,9
3 641,7
2002
361,1
385,5
779,7
378,8
411,6
747,1
123,4
122,3
130,7
130,6
130,7
140,2
68 003,9
41 573,9
5 280,9
53 576,9
36 842,5
5 106,1
2003
èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie: Polska 2004, Raport o stanie handlu zagranicznego, MGiP, Warszawa 2004, tabela 7, s. 31–34.
14 143,1
8 950,9
683,5
ogó∏em
UE
CEFTA
1993
Eksport
Wyszczególnienie
Tabela 2. Kszta∏towanie si´ obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA na tle obrotów globalnych i z paƒstwami Unii
Europejskiej w latach 1993–2003
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
73
1996
1995
1994
ogó∏em
Eksport
1999
1998
1997
kraje UE
2003
2002
2001
kraje CEFTA
0,0
100,0
200,0
300,0
400,0
500,0
600,0
700,0
800,0
1995
1994
ogó∏em
1996
2000
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych z tabeli 1.
Rys. 1. Dynamika obrotów handlowych Polski wed∏ug grup krajów (1993 = 100)
0,0
100,0
200,0
300,0
400,0
500,0
600,0
700,0
800,0
Import
1999
1998
1997
kraje UE
2003
2002
2001
kraje CEFTA
74
Edward Molendowski
2000
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
75
2) w handlu Polski z krajami CEFTA od 1998 r. – w przeciwieƒstwie do lat
poprzednich – tempo wzrostu eksportu by∏o corocznie znacznie wy˝sze ni˝
tempo importu.
Aby odzwierciedliç, jak powstanie CEFTA wp∏yn´∏o na handel Polski
z krajami nale˝àcymi do strefy, nale˝y porównaç dynamik´ eksportu i importu Polski ogó∏em z dynamikà eksportu i importu w wymianie z analizowanymi
paƒstwami (przedstawia to rys. 1).
Zarówno w eksporcie, jak i w imporcie charakterystyczna jest znacznie wy˝sza dynamika z krajami CEFTA ni˝ w obrotach globalnych oraz w wymianie
Polski z krajami UE. Warto zaznaczyç, ˝e dynamika eksportu do strefy CEFTA
od 1995 r. by∏a w poszczególnych latach wy˝sza od dynamiki eksportu globalnego Êrednio o 10 punktów proc. PodkreÊliç te˝ nale˝y, ˝e od 1998 r. w handlu
z krajami CEFTA tempo wzrostu eksportu by∏o znacznie wy˝sze ni˝ tempo importu. W obrotach ogó∏em taka tendencja wyst´powa∏a dopiero od 2000 r.
3.2. Struktura geograficzna
W strukturze geograficznej polskiego handlu z krajami CEFTA znaczenie
majà przede wszystkim historycznie ukszta∏towane zwiàzki pomi´dzy krajami
oraz bliskie sàsiedztwo. Wa˝na zale˝noÊç widoczna jest równie˝, gdy zwróci
si´ uwag´ na moment przystàpienia krajów do CEFTA. Okazuje si´, ˝e najmniejsze znaczenie ma kraj, który przystàpi∏ do tej grupy najpóêniej, czyli Bu∏garia. Ma∏à rol´ odgrywa∏ równie˝ handel z Rumunià.
Jak wynika z tabeli 3, w handlu z krajami CEFTA Polska najwi´cej eksportowa∏a do Czech. W 2003 r. wyeksportowano tam towary o ∏àcznej wartoÊci
2171,8 mln USD, czyli 6,3 razy wi´cej ni˝ w 1993 r. Chocia˝ wartoÊç eksportu
Polski do W´gier by∏a ni˝sza ni˝ w przypadku Czech, to w∏aÊnie w eksporcie
do tego kraju Polska odnotowa∏a najwi´kszy przyrost w latach 1993–2003.
W 2003 r. wyeksportowano do W´gier produkty o wartoÊci 1294 mln USD, co
stanowi∏o blisko 7,4 razy wy˝szà wartoÊç ni˝ w 1993 r. Najmniejsze efekty
w intensyfikacji polskiego eksportu uzyskano w wymianie ze S∏owacjà. W tym
przypadku eksport zwi´kszy∏ si´ tylko nieca∏e 5,2 razy12. Eksport do krajów,
które do∏àczy∏y do CEFTA13, osiàga∏ znacznie ni˝sze wartoÊci ni˝ w przypadku
paƒstw za∏o˝ycieli. WartoÊç wysy∏anych towarów do S∏owenii i Rumunii
zwi´kszy∏a si´ ok. trzykrotnie, natomiast do Bu∏garii – jedynie 1,3 razy.
12
Przyczyn tak niewielkiego wzrostu eksportu Polski na S∏owacj´ nale˝y doszukiwaç si´ m.in.
w tym, ˝e w maju 1997 r. rzàd s∏owacki wprowadzi∏ tzw. depozyty importowe. Oznacza∏o to, ˝e
w stosunku do ok. 26% polskiego eksportu importerzy s∏owaccy musieli sk∏adaç na nieoprocentowanym rachunku w banku depozyty w wysokoÊci 20% wartoÊci sprowadzanego towaru na okres
6 miesi´cy. Ponadto wprowadzono równie˝ 7-procentowy podatek importowy, którym obj´to ok.
80% polskich towarów (por. Sprawozdanie ekonomiczno-handlowe za rok 1997, Biuro Radcy
Handlowego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bratys∏awie, Bratys∏awa, marzec 1998).
13 S∏owenia (1 stycznia 1996), Rumunia (1 lipca 1997) i Bu∏garia (1 stycznia 1999).
683,5
342,5
166,7
174,3
x
x
x
677,3
350,3
161,5
165,5
x
x
x
ogó∏em
Czechy
S∏owacja
W´gry
S∏owenia
Rumunia
Bu∏garia
ogó∏em
Czechy
S∏owacja
W´gry
S∏owenia
Rumunia
Bu∏garia
918,5
501,7
196,2
220,6
x
x
x
823,0
456,1
183,3
183,6
x
x
x
1994
1 624,8
891,7
380,8
352,2
x
x
x
1 244,9
698,2
279,4
267,4
x
x
x
1995
2 231,1
1 150,5
432,6
426,0
151,0
x
x
1 554,5
847,4
280,0
310,2
43,0
x
x
1996
2 652,3
1 318,8
519,3
572,6
174,0
67,0
x
1 738,1
912,2
314,0
383,0
49,0
79,0
x
1997
3 011,2
1 462,3
589,6
593,2
199,0
130,0
x
2 090,8
1 022,7
337,3
470,2
73,0
123,0
x
1998
3 070,5
1 472,2
567,0
624,5
212,4
153,0
41,0
2 236,9
1 040,9
356,5
538,9
101,0
129,0
71,0
1999
3 461,7
1 562,2
721,3
769,6
250,0
124,0
35,0
2 662,3
1 198,6
438,5
650,7
132,0
161,0
81,0
2000
3 743,6
1 737,6
756,0
795,8
265,0
129,0
60,0
3 148,7
1 431,9
516,7
755,4
128,0
226,0
90,0
2001
4 039,4
1 787,8
811,5
927,3
308,2
142,7
61,8
3 641,7
1 639,9
573,0
927,0
139,3
279,6
83,0
2002
5 280,9
2 332,0
1 044,4
1 216,8
376,5
221,9
89,3
5 106,1
2 171,8
872,9
1 294,0
181,2
462,3
123,9
2003
èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie: Polska 2004, Raport o stanie handlu zagranicznego..., s. 31–34; Syntetyczna informacja o eksporcie
i imporcie Polski w roku 2003 wed∏ug SAD, MGPiPS, Warszawa 2004.
Import
Eksport
1993
Wyszczególnienie
Tabela 3. Kszta∏towanie si´ obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA w latach 1993–2003 (mln USD)
76
Edward Molendowski
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
77
W analizowanym okresie sytuacja w imporcie kszta∏towa∏a si´ odmiennie
ni˝ w eksporcie. Krajem, który najbardziej zwi´kszy∏ swój eksport do Polski,
by∏a Republika W´gierska. W 2003 r. polski import z tego kraju wyniós∏
1216,8 mln USD i by∏ ok. 7,4 razy wy˝szy ni˝ w 1993 r. Import z Czech wzrós∏
w tym okresie o ok. 6,7 razy, a ze S∏owacji – 6,5 razy. Polski import z paƒstw
za∏o˝ycielskich CEFTA w poczàtkowych latach rozpatrywanego okresu cechowa∏a relatywnie wysoka dynamika. Najwi´kszy przyrost przypad∏ na rok 1995.
Tak znaczna zmiana tempa wzrostu polskiego importu z tych krajów zwiàzana
by∏a ze stosowanym od 1 lipca 1994 r. protoko∏em dodatkowym, który znacznie rozszerzy∏ zakres towarów wymienianych bezc∏owo i wprowadzi∏ istotne
obni˝ki ce∏ na pozosta∏e produkty. W kolejnych latach dynamika importu z tymi krajami, chocia˝ wcià˝ wysoka, ulega∏a stopniowemu zahamowaniu.
4. Wp∏yw liberalizacji w ramach CEFTA na wymian´
handlowà mi´dzy Polskà a krajami CEFTA
Decyzje liberalizacyjne, jakie podj´to w okresie funkcjonowania CEFTA,
zgodnie ze swoim celem przyczyni∏y si´ do zwi´kszenia obrotów pomi´dzy
stronami porozumienia. Jak mo˝na jednak przypuszczaç, nie w ka˝dym przypadku podmioty gospodarcze od razu reagowa∏y na u∏atwienia. Pomimo tego,
rysujàca si´ tu tendencja jest bardzo wyraêna. Towary, na które c∏o zosta∏o
zniesione lub stopniowo obni˝ane, stawa∏y si´ g∏ównym przedmiotem w handlu pomi´dzy krajami strefy, a ich udzia∏ rós∏, przede wszystkim ze wzgl´du na
korzystniejsze warunki handlu. Potwierdzajà to dane zestawione w tabeli 414.
Ju˝ na podstawie pobie˝nej analizy tych danych mo˝na jednoznacznie
stwierdziç, ˝e decyzje o liberalizacji handlu odegra∏y istotnà rol´, najpierw
w zahamowaniu, a póêniej w odwróceniu spadkowych tendencji, jakie wystàpi∏y na poczàtku lat 90. pomi´dzy Polskà a krajami za∏o˝ycielami CEFTA. Rok
1993, w którym wprowadzono pierwsze obni˝ki ce∏ na podstawie umowy
CEFTA, by∏ równoczeÊnie pierwszym od kilku lat, w którym obroty handlowe
z tymi krajami nie obni˝y∏y si´ (import z tych krajów zosta∏ w tym roku prawie
podwojony, a eksport wzrós∏ o ponad 20%). W nast´pnych latach coroczny
przyrost zarówno eksportu, jak i importu znacznie przekracza∏ analogiczne
wskaêniki charakterystyczne dla obrotów globalnych.
14 Do analizy wybrane zosta∏y tylko kraje za∏o˝ycielskie z dwóch powodów. Pierwszym jest
udzia∏, jaki majà one w wymianie handlowej Polski z krajami CEFTA (blisko 90%). Drugi powód
zwiàzany jest z celem analizy, która powinna wykazaç, jaki wp∏yw na handel pomi´dzy cz∏onkami CEFTA mia∏y kolejne etapy liberalizacji, a poniewa˝ protoko∏y dodatkowe dotyczàce liberalizacji towarów przemys∏owych wdra˝ano w ˝ycie w latach 1994–1997, kiedy w sk∏ad ugrupowania nie wchodzi∏y jeszcze nowe paƒstwa, analiza powinna opieraç si´ wy∏àcznie na handlu
z krajami za∏o˝ycielskimi CEFTA.
69,3
265,9
50,9
0,0
0,0
25,5
411,5
107,3
433,5
91,4
0,0
0,0
51,3
683,5
A
B
C
C1
C2
rolne
ogó∏em
238,9
94,9
45,5
3,3
3,1
25,8
411,5
219,2
132,9
50,4
10,8
0,1
45,9
459,3
VII–XII
692,5
295,3
153,8
23,4
7,9
72,0
1 244,9
636,8
472,4
210,1
49,8
0,0
255,7
1 624,8
1995
787,5
357,0
180,3
27,1
5,7
80,0
1 437,6
714,3
731,5
209,9
96,0
0,1
257,2
2 009,0
1996
816,1
403,3
209,8
9,5
21,6
149,0
1 609,3
778,6
894,2
308,3
137,1
5,9
286,6
2 410,7
1997
809,9
468,3
280,1
14,8
41,3
215,7
1 830,1
824,0
957,5
413,7
130,6
21,2
298,1
2 645,1
1998
812,2
497,2
266,1
25,2
94,3
241,2
1 936,2
823,9
990,0
393,7
130,6
23,0
272,4
2 633,5
1999
996,9
598,8
305,0
28,7
95,1
260,6
2 285,1
880,6
1 279,7
367,1
145,5
19,8
359,5
3 052,3
2000
1 178,7
702,9
408,9
30,0
90,0
293,4
2 703,9
971,4
1 391,4
375,8
179,1
52,7
319,2
3 289,4
2001
1 412,0
853,1
413,9
30,9
68,5
361,5
3 139,9
1 116,7
1 280,6
406,1
214,2
144,4
364,7
3 526,7
2002
rok 1994 zosta∏ uwzgl´dniony w podziale na dwa pó∏rocza, gdy˝ „Protokó∏ Dodatkowy nr 1” wszed∏ w ˝ycie od 1 lipca 1994 r.
197,8
149,5
54,6
13,5
0,0
43,8
459,3
I–VI
1994a
259,3
223,8
89,7
11,6
0,0
92,8
677,3
1993
A
B
C
C1
C2
rolne
ogó∏em
Lista
2 007,1
1 184,1
547,4
49,0
82,4
468,8
4 338,7
1 455,7
1 634,9
551,3
331,7
207,9
411,6
4 593,2
2003
èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie danych z tabeli 1 oraz danych Ministerstwa Gospodarki o wymianie handlowej Polski z poszczególnymi
krajami CEFTA (wed∏ug kodów PCN).
a
Eksport w mln USD Import w mln USD
Tabela 4. Obroty handlowe Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) wed∏ug list liberalizacyjnych w latach 1993–2003
78
Edward Molendowski
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
79
Najbardziej widoczny wzrost obrotów mia∏ miejsce w 1995 r. (kiedy ju˝
w pe∏ni obowiàzywa∏y postanowienia Protoko∏u dodatkowego nr 1). W tym roku eksport wzrós∏ a˝ o 51,3%, a import – o 17,9%. Zdecydowana wi´kszoÊç tego przyrostu mia∏a miejsce w grupie artyku∏ów przemys∏owych, które podlega∏y postanowieniom tego protoko∏u. Podobna sytuacja mia∏a miejsce w latach
1997–1998, a wi´c bezpoÊrednio po kolejnych decyzjach liberalizacyjnych, dotyczàcych tym razem oprócz towarów przemys∏owych (protoko∏y dodatkowe
nr 2 i nr 5) tak˝e produktów rolno-spo˝ywczych (Protokó∏ dodatkowy nr 3).
W okresie tym obroty pomi´dzy Polskà i omawianymi krajami wzrasta∏y Êredniorocznie o ponad 15%. Bez obawy mo˝na stwierdziç, ˝e znaczna cz´Êç tego
przyrostu by∏a wynikiem wykorzystania przez eksporterów i producentów
z tych paƒstw o wiele korzystniejszych ni˝ dotàd przepisów celnych.
Jak ju˝ wspomniano, na mocy przepisów Protoko∏u dodatkowego nr 5 kraje CEFTA utworzy∏y z dniem 1 stycznia 1997 r. stref´ wolnego handlu dla produktów przemys∏owych. C∏a postanowiono utrzymaç tylko na kilka procent pozycji towarowych. Od tego momentu ju˝ ok. 95% towarów przemys∏owych
by∏o zwolnione z ce∏ (ca∏kowite zniesienie ce∏ w przypadku eksportu z Polski
do krajów CEFTA nastàpi∏o z dniem 1 stycznia 2001 r., a w odniesieniu do importu do Polski – od 1 stycznia 2002 r.)15.
W sumie, w latach 1993–2003 obroty Polski z omawianymi krajami
CEFTA wzros∏y z ok. 1,3 mld USD do ponad 8,9 mld USD. To istotne zwi´kszenie wzajemnych powiàzaƒ handlowych w znacznej mierze by∏o rezultatem
zmian w ich strukturze, post´pujàcych w Êlad za poszczególnymi decyzjami liberalizacyjnymi podejmowanymi w ramach CEFTA. Dane statystyczne potwierdzajàce zakres tych zmian zestawiono w tabelach 5 i 6.
Na podstawie danych z tabeli 5 i 6 mo˝na bez wàtpienia stwierdziç, ˝e podj´te przez kraje CEFTA decyzje w sprawie liberalizacji handlu wzajemnego
mia∏y istotny wp∏yw na kszta∏towanie si´ jego dynamiki. W wymianie handlowej Polski z za∏o˝ycielami tej organizacji wartoÊç eksportu i importu towarów
przemys∏owych zaliczanych do listy A (zwolnionych ca∏kowicie z ce∏) w zasadzie we wszystkich latach omawianego okresu ros∏a znacznie szybciej ani˝eli
wartoÊç eksportu i importu ogó∏em lub znajdujàcych si´ na pozosta∏ych listach
(B, C). W Êlad za tym systematycznie rós∏ udzia∏ towarów z listy A, zw∏aszcza
w eksporcie (z 15,7% w 1993 r. do 46,3% w 2003 r.). Zdecydowanie wyraêny
wzrost handlu tymi towarami mia∏ miejsce w latach 1995–1996, kiedy to na
mocy postanowieƒ zawartych w protoko∏ach dodatkowych nr 1 i 2 znacznie
rozszerzono zakres towarów zaliczanych do tej grupy.
Z kolei udzia∏ towarów o tzw. zwolnionej Êcie˝ce liberalizacyjnej zmniejsza∏ si´. W przypadku towarów zaliczanych do listy B mia∏o to miejsce zw∏aszcza w latach 1994–1995 (od 1996 r. towary tej grupy zosta∏y przeniesione na
15
Warto podkreÊliç, ˝e dzi´ki temu powstanie strefy wolnego handlu pomi´dzy krajami
CEFTA wyprzedzi∏o o 2 lata podobne regulacje w handlu tych paƒstw z krajami Unii Europejskiej.
38,3
33,0
15,0
13,7
100,0
15,7
63,4
13,4
7,5
100,0
A
B
C (razem)
rolne
ogó∏em
A
B
C (razem)
rolne
ogó∏em
Import
Eksport
èród∏o: jak w tabeli 4.
1993
Wyszczególnienie
37,4
43,8
12,5
6,2
100,0
46,2
30,1
13,8
9,8
100,0
1994
55,6
23,7
14,9
5,8
100,0
39,2
29,1
16,0
15,7
100,0
1995
54,8
24,8
14,8
5,6
100,0
35,6
36,4
15,2
12,8
100,0
1996
50,7
25,1
15,0
9,3
100,0
32,3
37,1
18,7
11,9
100,0
1997
44,3
25,6
18,4
11,8
100,0
31,2
36,2
21,4
11,3
100,0
1998
41,9
25,7
19,9
12,5
100,0
31,3
37,6
20,8
10,3
100,0
1999
43,6
26,2
18,8
11,4
100,0
28,8
41,9
17,4
11,8
100,0
2000
43,6
26,0
19,6
10,9
100,0
29,5
42,3
18,5
9,7
100,0
2001
45,0
27,2
16,3
11,5
100,0
31,7
36,3
21,7
10,3
100,0
2002
46,3
27,3
15,6
10,8
100,0
31,7
35,6
23,8
9,0
100,0
2003
Tabela 5. Struktura obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) wed∏ug list liberalizacyjnych w latach
1993–2003
80
Edward Molendowski
245,4
185,6
188,1
146,1
203,4
287,1
83,2
112,3
100,0
120,4
A
B
C
rolne
ogó∏em
A
B
C
rolne
ogó∏em
Eksport
Import
Eksport
èród∏o: jak w tabeli 4.
224,7
81,8
180,2
140,4
151,3
287,1
83,2
112,3
100,0
120,4
A
B
C
rolne
ogó∏em
Import
645,2
68,1
202,5
140,4
182,1
245,6
211,1
256,3
275,5
239,9
100,1
113,7
136,3
188,5
117,9
245,4
185,6
188,1
146,1
203,4
1995
1994
A
B
C
rolne
ogó∏em
Wyszczególnienie
733,8
82,4
233,0
156,0
210,3
275,5
326,8
301,9
277,1
296,6
113,7
120,9
115,1
111,2
115,5
112,2
154,8
117,8
100,6
123,6
1996
1998
99,2
116,1
139,6
144,8
113,7
105,8
107,1
125,3
104,0
109,7
760,4
93,0
263,4
290,5
235,4
300,3
399,6
445,2
308,7
356,0
754,6
108,0
367,7
420,6
267,7
317,8
427,8
557,9
321,2
390,6
1993 = 100
103,6
113,0
113,0
186,2
111,9
109,0
122,3
147,5
111,4
120,0
Rok poprzedni = 100
1997
756,8
114,7
421,7
470,4
283,3
317,8
442,3
539,9
293,5
388,9
100,3
106,2
114,7
111,8
105,8
100,0
103,4
96,8
91,4
99,6
1999
928,9
138,1
468,9
508,2
334,3
339,7
571,8
525,2
387,3
450,7
122,7
120,4
111,2
108,0
118,0
106,9
129,3
97,3
132,0
115,9
2000
1098,2
162,2
578,4
572,2
395,6
374,7
621,7
599,3
343,8
485,7
118,2
117,4
123,3
112,6
118,3
110,3
108,7
114,1
88,8
107,8
2001
1315,6
196,8
561,3
704,8
459,4
430,7
572,2
754,4
392,9
520,7
119,8
121,4
97,1
123,2
116,1
115,0
92,0
125,9
114,3
107,2
2002
Tabela 6. Dynamika obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) w latach 1993–2003 wed∏ug list
liberalizacyjnych
1870,0
273,2
742,3
914,1
634,8
561,5
730,5
1076,3
443,4
678,2
142,1
138,8
132,2
129,7
138,2
130,3
127,7
142,7
112,9
130,2
2003
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
81
Edward Molendowski
82
list´ A), a towarów zaliczanych do listy C – w latach 1994–1996 (od 1997 r.
równie˝ te towary zosta∏y przeniesione na list´ A).
5. Podsumowanie i wnioski
Za∏o˝enia przyj´te w niniejszym artykule zmuszajà do dokonania wielu
uogólnieƒ i uproszczeƒ. Pomimo tych ograniczeƒ mo˝liwe wydaje si´ przyj´cie na podstawie powy˝szych rozwa˝aƒ wielu wniosków; najwa˝niejsze
sformu∏owano poni˝ej:
1) ponaddwunastoletni okres funkcjonowania CEFTA w pe∏ni potwierdza
jej korzystny wp∏yw na powiàzania handlowe Polski z zagranicà. Âwiadczy
o tym tempo rozwoju wzajemnej wymiany oraz fakt, ˝e pomi´dzy krajami
cz∏onkowskimi w stosunkowo krótkim okresie stworzono warunki do prowadzenia handlu na zasadach rynkowych. Jest to tym bardziej godne podkreÊlenia, jeÊli weêmie si´ pod uwag´ okolicznoÊci, jakie towarzyszy∏y procesowi
tworzenia tej organizacji. Jak wiadomo, umowa CEFTA wesz∏a w ˝ycie przy
bardzo niskim poziomie obrotów handlowych jej krajów cz∏onkowskich;
2) wa˝nym rezultatem funkcjonowania CEFTA jest fakt, ˝e umowa ta
w istotnym stopniu przyczyni∏a si´ do zatrzymania gwa∏townego spadku handlu pomi´dzy Polskà a innymi krajami cz∏onkowskimi (a tak˝e wewnàtrz
CEFTA). W wymianie handlowej Polski z wszystkimi paƒstwami za∏o˝ycielskimi CEFTA po okresie za∏amania charakterystycznego dla lat 1989–1992 ju˝
w pierwszych latach po wejÊciu w ˝ycie umowy pojawi∏a si´ wyraêna tendencja wzrostowa w wymianie handlowej tych krajów. Nie tylko utrzymywa∏a si´
ona przez wszystkie analizowane lata, ale równie˝ nasila∏a si´. Wyrazem tego
jest bardzo wysoka dynamika wzajemnych obrotów, która w przypadku Polski
by∏a wy˝sza od dynamiki obrotów ogó∏em, a nawet wy˝sza od dynamiki obrotów z krajami UE, które – jak wiadomo – odgrywa∏y w tym okresie w polskim
handlu znaczàcà rol´16;
3) z analizy tempa wzrostu obrotów handlowych Polski w latach 1993–2003
wynika równie˝, ˝e we wszystkich latach omawianego okresu tempo wzrostu –
zarówno eksportu, jak i importu – w relacji z krajami CEFTA by∏o znacznie
wy˝sze ni˝ odpowiednio w handlu ogó∏em i w relacji z krajami UE. Âwiadczy to
o wysokiej intensyfikacji eksportu i importu Polski z krajami CEFTA. Warte
podkreÊlenia jest równie˝ to, ˝e w handlu Polski z krajami CEFTA od 1998 r.
tempo wzrostu eksportu by∏o corocznie znacznie wy˝sze ni˝ tempo importu, co
Êwiadczy to o tym, ˝e Polska zacz´∏a odnosiç coraz wi´ksze korzyÊci z wymiany z krajami CEFTA;
4) w strukturze geograficznej polskiego handlu z krajami CEFTA wa˝ne
znaczenie majà przede wszystkim historycznie ukszta∏towane zwiàzki z jej kra16
Podobnie sytuacja kszta∏towa∏a si´ w przypadku pozosta∏ych krajów CEFTA, jednak˝e g∏´bsza analiza tego zagadnienia wykracza∏aby poza przyj´te ramy niniejszego opracowania.
Proces tworzenia strefy wolnego handlu...
83
jami za∏o˝ycielskimi. Jak si´ okazuje, wielkoÊç kraju oraz rynku mierzona iloÊcià konsumentów nie mia∏a tu istotnego znaczenia. Wa˝na zale˝noÊç widoczna jest równie˝, gdy zwróci si´ uwag´ na moment przystàpienia poszczególnych krajów do CEFTA;
5) zdecydowanie pozytywnie oceniç nale˝y te˝ kilkakrotnie podejmowane
decyzje o modyfikacji umowy. Najwa˝niejsze z nich dotyczy∏y rozszerzenia
zakresu liberalizacji poprzez redukcje ce∏ i likwidowanie lub zmniejszanie
ograniczeƒ iloÊciowych w handlu wzajemnym. Wprowadzanie kolejnych modyfikacji do umowy pierwotnej oznacza∏o powstawanie coraz krótszych kalendarzy liberalizacji handlu artyku∏ami przemys∏owymi w ramach CEFTA. Pierwotnie zak∏adano, ˝e okres przejÊciowy w dochodzeniu do strefy wolnego
handlu b´dzie trwa∏ osiem lat. Postanowienia protoko∏ów dodatkowych umo˝liwi∏y skrócenie tego okresu do lat pi´ciu, w rezultacie czego strefa wolnego
handlu towarami przemys∏owymi poza niewielkimi wyjàtkami funkcjonowa∏a
ju˝ od 1997 r., a wszystkie ograniczenia zniesione zosta∏y z dniem 1 stycznia
2002 r., kiedy to zlikwidowano ostatnie c∏a w imporcie Polski. Na szczególnà
uwag´ zas∏ugujà decyzje o utworzeniu na obszarze CEFTA strefy wolnego
handlu artyku∏ami przemys∏owymi o 2 lata wczeÊniej ni˝ w handlu tych krajów
z krajami Unii Europejskiej;
6) CEFTA odegra∏a te˝ wa˝nà rol´ w kszta∏towaniu handlu artyku∏ami rolnymi. Chocia˝ poczàtkowo liberalizacj´ w tym obszarze potraktowano doÊç
marginalnie, decyzje podj´te w 1995 r. by∏y tu pewnego rodzaju prze∏omem.
Co prawda nie uda∏o si´ wprowadziç w ˝ycie za∏o˝eƒ Deklaracji Warszawskiej
przyj´tej przez ministrów rolnictwa, ale wydaje si´, ˝e przyczyni∏a si´ ona do
dokonania wielu uzgodnieƒ podejmowanych w nast´pnych latach. Pewnego rodzaju sukcesem jest te˝ wypracowanie metod rozwiàzywania problemów spornych, jak pokaza∏ to przypadek sporu polsko-w´gierskiego.
Literatura
Bielecki J., CEFTA nabiera tempa. C∏a w dó∏, „Rzeczpospolita”, 01.07.1994.
Kopeç U., Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej o Strefie Wolnego Handlu [w:] Polski handel zagraniczny w 1992 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1993.
Kopeç U., Post´py procesu integracji Polski z krajami CEFTA [w:] Zagraniczna Polityka
Gospodarcza Polski 1996–1997, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997.
Kopeç U., Ârodkowoeuropejskie porozumienie o wolnym handlu (CEFTA), „Handel Zagraniczny” 1994, nr 4.
Kopeç U., Wspó∏praca w ramach CEFTA [w:] Polska polityka handlu zagranicznego
1997–1998, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1998.
Kopeç U., Wymiana handlowa z krajami CEFTA [w:] Polski handel zagraniczny w 1993
roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1994.
84
Edward Molendowski
Molendowski E., Wp∏yw CEFTA na wymian´ handlowà Polski z jej krajami (na przyk∏adzie
powiàzaƒ z W´grami) [w:] Liberalizacja stosunków ekonomicznych Polski z gospodarkà Êwiatowà, red. J. Bilski, T. Mizio∏ek, U¸, ¸ódê 2001.
Niektóre aspekty funkcjonowania CEFTA, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2002.
Perczyƒski M., Wspó∏praca paƒstw Grupy Wyszehradzkiej a integracja europejska, „Sprawy Mi´dzynarodowe” 1993, nr 2.
Polska 2004. Raport o stanie handlu zagranicznego, MGiP, Warszawa 2004.
Protokó∏ Dodatkowy do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), dotyczàcy zmian Protoko∏ów od 1 do 6, Dz.U. 2003, nr 13, poz. 127.
Protokó∏ Dodatkowy nr 2 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA),
Dz.U. 2003, nr 37, poz. 318.
Protokó∏ Dodatkowy nr 5 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA),
Dz.U. 2000, nr 58, poz. 68.
Republika W´gierska – Poradnik eksportera i inwestora, red. E. Molendowski, Budapeszt
2000.
Rowiƒski J., Liberalizacja handlu artyku∏ami rolno-spo˝ywczymi w ramach CEFTA [w:]
Rola CEFTA w integrujàcej si´ Europie, red. P. Bo˝yk, Warszawa 1999.
Rutkowski J., Instytucjonalne podstawy wspó∏pracy regionalnej krajów Grupy Wyszehradzkiej [w:] CEFTA a integracja ekonomiczna w Europie, red. P. Bo˝yk, SGH, Warszawa 1996.
Rutkowski J., Pi´ç lat funkcjonowania CEFTA; stan rzeczywisty i potencjalne mo˝liwoÊci
[w:] Rola CEFTA w integrujàcej si´ Europie, red. P. Bo˝yk, Warszawa 1999.
Sprawozdanie ekonomiczno-handlowe za rok 1997, Biuro Radcy Handlowego Ambasady
Rzeczypospolitej Polskiej w Bratys∏awie, Bratys∏awa 1998.
Syntetyczna informacja o eksporcie i imporcie Polski w roku 2003 wed∏ug SAD, MGPiPS,
Warszawa 2004.
Szczepaniak M., Wspó∏praca gospodarcza paƒstw Grupy Wyszehradzkiej. Trzy lata funkcjonowania CEFTA, „Przeglàd Zachodni” 1996.
Ârodkowoeuropejska umowa o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 1994, nr 129, poz. 637.
˚ukrowska K., Ârodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu [w:] Europejskie
struktury wspó∏pracy. Informator, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2000.
The Process of Creating a Free Trade Area under the Central
European Free Trade Agreement (CEFTA) – the Most Important
Consequences for Poland
The 12-year period during which the CEFTA Agreement has been in force fully
confirms the beneficial impact it has had on trade among its signatories. Attesting to this
are the rate of growth of trade and the fact that in a relatively short period of time
conditions were created to conduct trade between the member countries based on market
principles. In this article, the author presents the most important provisions of the
Agreement and of respective Additional Protocols on the principles of trade liberalisation.
The author attempts to determine the impact of each liberalisation decision on changes in
the rate and structure of trade between Poland and the other member countries. The author
concludes by listing the most important conclusions from the analysis.