Porady specjalisty

Profilaktyka logopedyczna (materiały z prezentacji dla
rodziców)
Nauczyciel logopeda; neurologopeda Marta Piątek-Sawicka , Pruszcz Gdański 6.10.2016
Spis treści:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
8.
Motto
Etapy rozwoju mowy dziecka
Wady wymowy
Diagnoza logopedyczna
Wskazania do konsultacji ze specjalistami (badanie słuchu, laryngolog, ortodonta)
Terapia logopedyczna
Apel do rodziców
1. Motto:
„Chodzi mi o to, aby język giętki
Powiedział wszystko, co pomyśli głowa” (Juliusz Słowacki, Beniowski)
2. Etapy rozwoju mowy dziecka:
Na poszczególne etapy życia dziecka przypadają odpowiednie okresy w rozwoju mowy, są
one ścisle związane z rozwojem psychoruchowym dziecka.
Wyróżniamy 4 takie okresy:
1.
2.
3.
4.
od 0 do 1 roku życia – okres melodii
od 1 do 2 roku życia – okres wyrazu
od 2 do 3 roku życia – okres zdania
od 3 do 7 roku życia – okres swoistej mowy dziecięcej

Okres melodii (0-1 rok życia):
- dziecko posługuje się krzykiem,
- głuży (wydaje nieświadome odgołsy w postaci samogłosek pojawiające się ok 2-3 mż)
- gawoży (celowo powtarza dźwięki zasłyszane z otoczenia, lub które dziecko samo,
przypadkowo wydało ok 6 mż).
- pierwsze wyrazy: znaczące, świadome ciągi sylab oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze (ok. 1112 mż)
Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: fazie głużenia odpowiada
umiejętność unoszenia głowy; gaworzeniu - umiejętność siadania; pierwszym wyrazom pozycja pionowa, stawania.

Okres wyrazu (1-2 rok życia):
- dziecko porozumiewa się z otoczeniem za pomocą wyrazów, większość z nich to
rzeczowniki w mianowniku, które są nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia.
- wyrazy są bardzo zniekształcone pod względem brzmieniowym, dziecko wymawia ogólny
zarys wyrazu, a czasem tylko jedną sylabę, którą często powtarza. Kolejność sylab może być
przestawiana, a głoski mogą ulegać modyfikacjom i być zastępowane. Nawet samogłoski
mogą być źle wymawiane, grupy spółgłoskowe są upraszczane (np. but – bu, daj – da, auto –
to, jeszcze - esce, nie – ne, nie ma – ima itp.).
- pod koniec tego okresu dziecko powinno mówić kilkadziesiąt wyrazów (wg. I. Styczek).
- powinno wymawiać wszystkie samogłoski a, e, i, o, u, y oprócz nosowych (ą, ę) oraz
spółgłoski: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć.

Okres zdania (2-3 rok życia):
- na początku zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Później składają się z 3-5
wyrazów. Dziecko zaczyna odmieniać wyrazy przez przypadki i czasy. Zadaje pytanie: „Co to
jest?”.
- używa ok 300 wyrazów. Mówi o sobie po imieniu, używa zaimka „ja”
- rozwija się system fonologiczny. Choć wiele głosek w izolacji dziecko wypowiada już
poprawnie, w mowie spontanicznej są one zamieniane na łatwiejsze pod względem
artykulacyjnym. Nadal skraca wyrazy, zmienia kolejność sylab czy głosek, wtrąca dodatkowe
głoski czy sylaby, upraszcza grupy spółgłoskowe, tworzy własne wyrazy.
- dziecko powinno wymawiać wszystkie samogłoski tak ustne jak i nosowe:
a, o, e, u, i, y, ą, ę chociaż może je zamieniać (np. a→o, e→a, i→y)
powinny występować spółgłoski twarde i zmiękczone: m, m’, b, b’, p, p’, f, f’, w, w’, ś,
ć, ź, dź, n, ń, k’,g, g’, ch, t, d, l, l’, ł, j
(Pojawiają się głoski s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż, ale często są zmiękczane i zastępowane
przez ś, ź, ć, dź; głoska r jest zwykle zamieniana na j lub l.)
 Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 roku życia):
3-4 rok życia:
- używa 1000-2000 wyrazów,
- komentuje wykonane czynności,
- buduje zdanie złożone z wielu wyrazów,
- artykulacja może być jeszcze niewyraźna (utrwalają się głoski s, z, c, dz; głoski sz, ż, cz, dż
dziecko może wymieniać na s, z, c, dz – jest to tzw. seplenienie fizjologiczne; brak głoski r nie
powinien jescze niepokoić; może pojawić się tzw. hiperpoprawność związana z
opanowaniem nowych, trudnych głosek np. zastępowanie głosek s, z, c, dz, przez sz, ż, cz,
dż).
4-5 rok życia:
- mowa dziecka w tym wieku powinna być zrozumiała;
- ustala się szereg sz, ż, cz, dż, dziecko potrafi je już bezbłędnie powtórzyć, choć w mowie
potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz;
-często występuje hiperpoprawność;
- głoska r powinna być już wymawiana, chociaż często pojawia się dopiero w tym okresie;
Wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe, są
zwykle poprawne gramatycznie; dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy
przedmiotów i możliwość ich zastosowania; dziecko dokonuje autokorekty i chętnie
poprawia innych;
5-6 rok życia:
- do końca 6 roku życia dziecko powinno poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki,
najtrudniejsze do opanowania są głoski sz, ż, cz, dż oraz r;
- powinno umieć porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować
przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej
- dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw.
głoskowania)
- wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu
- samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę
-wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie
- określać położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz
itp.)
-określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)
3. Wady wymowy
a) Przyczyny:
- zbyt długie ssanie smoczka, palca, przerost 3 migdała(powoduje wady zgryzu, brak
pionizacji języka, nieprawidłową pozycję spoczynkową języka, infantylny sposób połykania),
- zaburzenia karmienia (problemmy z ssaniem piersi, nieprawidłowe podawanie butelki, zbyt
długie rozdrabnianie pokarmów – jeśli dziecko nie gryzie twardych pokarmów nie
zapewniamy mu warunków do prawidłowego rozwoju narządów artykulacyjnych, nie uczy
się dorosłego sposobu połykania)
- minimalne uszkodzenia słuchu (alergie, katary, zapalenie ucha, hałas),
powodującymi trudności w odbiorze głosek bezdźwięcznych, szczelinowych i
zwartoszczelinowych,
- zaburzenie słuchu fonemowego,
- nieprawidłowe wzorce artykulacyjne w otoczeniu,
- zmiany w budowie narządu artykulacyjnego (krótkie wędzidełko podjęzykowe, rozszczep
podniebienia),
- niezakończony proces forowania się lateralizacji stronnej, skutkującym brakiem
formowania się przewagi lewej półkuli dla przetwarzania funkcji językowych,
- przetwarzanie języka w strukturach prawej półkuli mózgu
- obniżenie sprawności ruchowej, w tym praksji oralnej (błędy w karmieniu), kinestezji
artykulacyjnej i sprawności motorycznej (szczególnie manualnej).
- opóźnienie rozwoju psychoruchowego (Jeśli dziecko później zaczęło chodzić, jest
wcześniakiem, podczas porodu wystąpiły jakiekolwiek komplikacje – wszystko to może mieć
swoje odbicie w rozwoju mowy i być potencjalną przyczyną trudności artykulacyjnych)
b) Najczęściej występujące wady wymowy:
 Seplenienie międzyzębowe: dziecko wsuwa język między zęby w lini prostej lub z
boku podczas realizacji głosek: t,d,n,l; s,z,c,dz; ś,ź,ć,dź; sz,ż,cz,dż.
 Seplenienie boczne: Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka,
szczelina nie tworzy się w linii środkowej, lecz z boku - przy kłach, zębach
przedtrzonowych lub trzonowych. Prąd powietrza wydechowego nie jest więc
emitowany w linii prostej, lecz z jednej (prawej lub lewej) strony bądź z obu stron i
wydostaje się szerokim strumieniem, co bardzo zniekształca brzmienie głosek
dentalizowanych. rozróżnia się seplenienie boczne: prawostronne, lewostronne,
obustronne.
 Seplenienie wargowo-zębowe: Bardzo wąska szczelina tworzy się między dolna wargą
a górnymi siekaczami lub między górna wargą a dolnymi siekaczami. Język nie bierze
udziału w artykulacji (jest bierny). Wytworzony dźwięk jest podobny do ostro
brzmiącego f
 Parasygmatyzm: zastępowanie w obrębie 3 szeregów trudniejszych głosek
łatwiejszymi.
 Kappacyzm, gammacyzm (k->t; g->d)
 Rotacyzm (deformowanie głoski [r]: np. języczkowe, podniebienne, międzywargowe),
pararotacyzm (r->l/j), mogirotacyzm (r->o]
 Mowa bezdźwięczna: zastępowanie głosek dźwięcznych przez ich bezdźwięczne
odpowiedniki (np. w->f, z->s, ż->sz...)
 Nosowanie otwarte: nosowe brzmienie głosek ustnych; nosowanie zamknięte:
trudności w realizacji głosek nosowych, np. m->b, n->d, ą->oł, ę->eł.
c) Zaburzenia mowy:
 Opóźniony rozwój mowy: przesunięcie w czasie kolejnych etapów kształtowania się i
rozwoju mowy (w okresie wczesnoszkolnym mówimy już o dyslalii wielorakiej, której
towarzyszą błędy gramatyczne, składniowe, ubogie słownictwo)
 Jąkanie: zaburzenie płynności mowy polegające na powtarzaniu dźwięków (toniczne),
sylab (kloniczne), towarzyszą temu pauzy, bloki, utrudnia interakcje społeczne i może
prowadzić do wtórnych zaburzeń emocjonalnych.
 Niedokształcenie mowy o typie afazji: spowodowane zaburzeniami neurologicznymi,
daje objawy w zakresie nadawania i/lub rozumienia mowy, dotyczy wszystkich
poziomów języka: fonetyki, semantyki, syntaktyki, składni.
4. Diagnoza logopedyczna :
- badanie orientacyjne słuchu,
- ocena zgryzu, migdałków podniebiennych, sposobu oddychania, połykania
- sprawności artykulatorów, kinestezji artykulacyjnej.
- artykulacji (w teście nazywania, słuchaniu mowy spontanicznej),
- słuchu fonemowego (identyfikacja rymów, wydzielanie głoski w nagłosie, wygłosie, analiza i
synteza sylabowa i głoskowa, rozróznianie głosek opozycyjnych w parach wyrazów),
- rozumienie,
- nadawanie mowy (rozmowa kierowana, historyjka obrazkowa, opis obrazka – ocena
słownictwa, poziomu gramatyki, składni),
- lateralizacja,
- orientacja w przestrzeni, w schemacie własnego ciała,
- czytanie, pisanie.
5. Skierowania na konsultacje specjalistyczne:
a)Często w wyniku przesiewowego badania słuchu dzieci są kierowane na badania
audiologiczne (audiometria tonalna, tympanometria). Przyczyny niedosłuchu:
 nadmiar woskowiny w uszach
 przerośnięty trzeci migdał zatykający ujście trąbek słuchowych
 płyn zalegający w uszach, a stanowiący przeszkodę w odbiorze dźwięków
 katar, chore zatoki, alergie
 nieprawidłowe nawyki higieny ucha
b)Podejrzenie przerostu migdałka gardłowego (oddychanie przez usta, chrapanie w nocy,
nosowanie) skutkuje skierowaniem do laryngologa (przeprowadza on badanie lusterkiem,
badanie palpacyjne, endoskopowe, fiberoskopowe, zdjęcie rentgenowskie)
Co to jest migdałek gardłowy?
Migdałek gardłowy zbudowany jest z tkanki limfatycznej zawierającej komórki niszczące
drobnoustroje oraz produkującej przeciwciała.Wraz z migdałkami podniebiennymi oraz
innymi, mniejszymi skupiskami tkanki limfatycznej stanowi barierę ochronną organizmu
tworząc tzw. pierścień chłonny gardłowy.
Co to jest przerost migdałka gardłowego?
Przerost trzeciego migdałka zwany wyroślami adenoidalnymi to nadmierny rozrost tkanki
adenoidalnej w części nosowej gardła.
Większości infekcji w obrębie górnych dróg oddechowych towarzyszy odczynowe
powiększenie się skupisk tkanki limfatycznej. Długotrwała stymulacja tkanki limfatycznej w
tej okolicy może powodować trwałe powiększenie migałka.
Najczęstszą przyczyną przerostu trzeciego migdałka są nawracające oraz przewlekłe stany
zapalne górnych dróg oddechowych i jamy ustnej.
Skutki przerostu migdałka podniebiennego:
- powiększając się stale lub okresowo upośledza drożność nosa,
- oddychanie przez usta powoduje, że dziecko wdycha suche i zimne powietrze,
- powiększony migdałek uciska znajdujące się w pobliżu ujścia trąbek słuchowych,
Wskazania do usunięcia migdałka podniebiennego:
- upośledzenie oddychania przez nos szczególnie w przypadku snu z bezdechem),
- upośledzenie drożności trąbki słuchowej (z wysiękowym zapaleniem uszu),
- upośledzenie drożności ujścia zatok obocznych nosa.
c)Wady zgryzu: nieprawidłowości w uksztształtowaniu łuków zębowych skutkują
skierowaniem do ortodonty.
Zgryz jest prawidłowy gdy: 20 mlecznych zębów ustawionych jest w równych łukach. Między
zębami przednimi nie ma szpary ani w wymiarze przednio - tylnym ani pionowym.
 Ssanie smoczka:
Jeśli dziecko ssało smoczek lub palec albo piło z butelki dłużej niż 1,5 r., możemy
zaobserwować szparę między przednimi zębami górnymi i dolnymi nawet ponad 1 cm.
Wystarczy aby dziecko zaprzestało ssania, a wada cofnie się samoistnie po kilku miesiącach.
Pomocny może być prosty aparat, tzw. płytka przedsionkowa. Pomaga oduczyć dziecko
ssania smoczkalub palca.

Infantylny sposób połykania:
Spowodowany przez utrzymujący się u dzieci powyżej 1.5 r.ż. nawyk ssania powoduje
przetrwanie niemowlęcego sposobu połykania. Wówczas szpara między przednimi zębami
nie może się zamknąć, gdyż przy każdym przełknięciu wypełnia ją język. Należy ćwiczeniami
doprowadzić do zmiany typu połykania z niemowlęcego na dorosły tj. taki, gdzie język
podczas przełykania opiera się o podniebienie. Wycofanie języka spomiędzy łuków zębowych
na podniebienie umożliwi samoistne zamknięcie się szpary między łukami zębowymi.
Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku warto zrócić się do dobrego ortodonty, który
zasugeruje dodatkową pomoc w wycofaniu i pionizacji języka.

Oddychanie przez usta:
Ten niekorzystny nawyk jest wynikiem przebytych infekcji, przerostu migdałka
podniebiennego, skrzywienia przegrody, polipów, obrzęków błon śluzowych.
Skutek:
1)zwężenie przewodów nosowych, niewłaściwe uksztaltowanie zatok obocznych nosa,
infekcje noso-gardzieli.
2) brak modelującego podniebienie nacisku języka, który w opisanej sytuacji opada
swobodnie na dno jamy ustnej, powoduje powstanie podniebienia wąskiego, wysoko
sklepionego tzw. gotyckiego.
3) brak równowagi sił działających na łuki zębowe z obu stron (silne mięśnie warg, policzki,
język z właściwą pozycją spoczynkową- na podniebieniu) powoduje wysuwanie się lub
wychylanie mocno do przodu zębów górnych. Nacisk zaś policzków na boczne odcinki łuków
powoduje ich zwężenie przez co nie mogą się w nim pomieścić wszystkie zęby.
Ważna jest właściwa wielkość i ruchomość języka - zbyt krótkie wędzidełko języka trzeba
podciąć.

Seplenienie międzyzębowe:
Nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka oraz infantylny sposób połykania, nawet jeśli
jeszcze nie spowodowały wad zgryzu sprawiają, że terapia seplenienia międzyzębowego
staje się syzyfową pracą.
Pomoc ortodontyczna: Płytka przedsionkowa z kulką podniebienną zalecana przy:
nieprawidłowym połykaniu, nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, wadach wymowy,
wypływaniu śliny przez otwarte usta,
Zalecenia:
o
o
o
o
o
o
o
o
zaniechanie szkodliwych nawyków(ssania palca, smoczka, warg, języka, picia z butelki
lub piersi powyżej 1.5 rż., obgryzania paznokci, oddychania przez usta ),
wizytę u specjalisty laryngologa, jeśli podejrzewamy że przyczyną ciągle otwartych ust
są schorzenia laryngologiczne,
wizytę u stomatologa w celu wyleczenia zębów zajętych próchnicą,
wizytę w poradni chirurgii stomatologicznej aby np. podciąć zbyt krótkie wędzidełko
wargi górnej lub języka,
ćwiczenia oddechowe, cofające lub wysuwające żuchwę, wzmacniające mięśnie warg
właściwego układania języka, - w zależności od rodzaju wady; ważne jest aby wszelkie
ćwiczenia prowadzone były systematycznie, codziennie o stałych porach i koniecznie
pod kontrolą osoby dorosłej. Nie wolno zlecać dziecku wykonywania ćwiczeń
samodzielnie,
wizytę u ortopedy gdyż często wady zgryzu skojarzone są z wadami postawy,
wizytę u logopedy w celu usprawnienia pracy języka, korekcji wad wymowy,
czasem potrzebne jest szlifowanie zębów mlecznych w przypadku braku ich
fizjologicznego starcia lub odwrotnego nagryzu.
6. Terapia logopedyczna:
 Ćwiczenia artykulacyjne, oddechowe, słuchowe
 Praca nad wywoływaniem głosek:
-
Wywołanie głoski,
Utrwalenie głoski w izolacji i doskonalenie słuchu fonetycznego,
Utrwalenie głoski w sylabach [ C V ] , [ V C V ], [ V C].
Utrwalenie głosek w wyrazach w kolejności : nagłos , wygłos , śródgłos,
Utrwalenie głosek w wyrażeniach ,
Utrwalenie głosek w zdaniach,
Utrwalenie głosek w wypowiedziach , mowie spontanicznej,
DODATKOWO: Ćwiczenie słuchu fonemowego, kinestezji artykulacyjnej, koordynacji
słuchowo-wzrokowo-ruchowej, wzbogacanie słownictwa czynnego i biernego
Zasady współpracy z logopedą:
 Dziecko systematycznie uczestniczy w zajęciach logopedycznych.
 Rodzic kontaktuje się z logopedą przynajmniej raz na dwa miesiące w celu omówienia
efektów dotychczasowej terapii oraz zaleceń do dalszej pracy w domu.
 Rodzic konsultuje się ze specjalistami wskazanymi przez logopedę w celu usunięcia
przeszkód w pracy terapeutycznej.
 Rodzic systematycznie wykonuje z dzieckiem zadane do domu ćwiczenia oraz
dopilnowuje aby przynosiło na każde zajęcia zeszyt lub potrzebne, wskazane przez
terapeutę materiały.
 Rodzic informuje o nieobecności dziecka, usprawiedliwia nieobecność na terapii.
7.Apel do rodziców:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Odstaw dziecku butelkę, smoczek, nie pozwalaj na ssanie palca.
Nie rozdrabniaj, nie miksuj pokarmów.
Zachęcaj do gryzienia twardych pokarmów.
Często czyść dziecku nos.
Zachęcaj do naturalnych zabaw – ćwiczeń artykulatorów.
Zawsze mów zrozumiale do dziecka.
Nie zmuszaj dziecka do powtarzania źle wymawianego przez niego wyrazu np. ‚lowel’,
nie na tym polega korygowanie wad wymowy.
8. Nie krytykuj dziecka, nie zawstydzaj go w przypadku trudności– chwal je za
podejmowany wysiłek.
9. Pomóż dziecku opanować trudne słowa, dzieląc na mniejsze cząstki np. lam-pa, a nie
ly-a-my-py-a.
10. Zachęcaj dziecko do powtarzania ćwiczeń zleconych przez logopedę, niech to będzie
rodzaj wspólnej zabawy bądź rytuału.
„ Mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi”.
(J. Korczak)