Polski węgiel: quo vadis? Perspektywy rozwoju górnictwa węgla

Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych
Al. Jerozolimskie 99/18
02-001 Warszawa
t.: +48 22 395 50 11
f.: +48 22 350 63 12
Nowa publikacja WISE INSTITUTE
Polski węgiel: quo vadis? Perspektywy rozwoju górnictwa
węgla kamiennego w Polsce
Informacja prasowa
Górnictwo węgla kamiennego w Polsce nie przyczyniło się do wzrostu gospodarczego kraju w
ostatniej dekadzie, pomimo dobrej koniunktury na rynku węgla, piszą w najnowszym raporcie Polski
węgiel: quo vadis? analitycy WISE Institute. To przetwórstwo przemysłowe, a nie górnictwo
napędzało wzrost polskiej gospodarki w ubiegłych latach, i to właśnie od kondycji tego sektora
zależeć będzie gospodarcza przyszłość kraju, oceniają autorzy publikacji.
Udział górnictwa węgla w polskiej gospodarce
Wkład górnictwa węgla w realny wzrost PKB w Polsce
8%
2,5%
Udział górnictwa węgla
w gospodarce
2,0%
2,3%
2005
2013
Wzrost PKB bez górnictwa
6%
1,9%
1,8%
Wkład górnictwa
7%
5%
1,5%
4%
1,1%
1,0%
3%
1,0%
0,7%
0,5%
2%
1%
0%
0,0%
Wartość dodana
Wynagrodzenia
pracowników
Zatrudnienie
-0,17%
-0,14%
0,33%
-0,12%
-0,01%
0,15%
-0,03%
-0,15%
-0,02%
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Średnia
20062013
-1%
Źródło: Opracowanie własne WISE na podstawie danych GUS i Eurostat
Z raportu wynika też, że wielokrotne powtarzane w debacie publicznej tezy o nadmiernym
opodatkowaniu górnictwa węgla kamiennego nie znajdują potwierdzenia w danych. Wynika z nich, że
opodatkowanie górnictwa kształtuje się na przeciętnym dla całej gospodarki poziomie. Liczne opłaty
specyficzne dla sektora nie wpływają w istotny sposób na konkurencyjność tej branży, gdyż są one
niewielkie i mają niewielki udział w całkowitym opodatkowaniu kopalni. Jednocześnie jawne oraz
ukryte subsydia sprawiają, że górnictwo wnosi do budżetu państwa o połowę mniej środków w
przeliczeniu na pracownika niż inne branże przemysłowe i usługowe, podkreślają autorzy.
tys. PLN
Wpływy podatkowe netto na zatrudnionego w górnictwie i pozostałych sektorach, 2011-2013
50
Subsydia - pozostałe
40
28
30
20
14
Subsydia - ubezpieczenia
społeczne
Inne (bez ubezpieczeń
społecznych)
10
VAT
0
-10
CIT
-20
PIT
-30
-40
Górnictwo węgla kamiennego
Poza górnictwem
Wpływ netto
Uwaga:
pozostałe
sektory
z
wyłączeniem rolnictwa
Źródło: obliczenia własne WISE na
podstawie danych GUS, MG (por.
Bukowski i Śniegocki (2014))
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych
Al. Jerozolimskie 99/18
02-001 Warszawa
t.: +48 22 395 50 11
f.: +48 22 350 63 12
Według autorów publikacji kluczowym problemem polskiego górnictwa jest bardzo niska
produktywność wydobycia i związane z nią wysokie jednostkowe koszty pracy, głównie pokrywające
płace pracowników dołowych. Średnia produktywność wydobycia w Polsce– rzędu 700 t węgla na
pracownika rocznie – jest porównywalna jedynie ze starymi, od dawna dotowanymi i przeznaczonymi
do likwidacji przed rokiem 2020 kopalniami Europy Zachodniej.
Autorzy podkreślają, że znacząco poprawić produktywność w górnictwie udało się tylko Wielkiej
Brytanii za czasów rządów Margaret Thatcher, po konflikcie ze związkami zawodowymi i zakończeniu
wydobycia w nierentownych kopalniach. Odmienna sytuacja ma miejsce w USA, które posiadają nadal
bardzo duże zasoby łatwo dostępnego węgla kamiennego oraz cechują się dużym umaszynowieniem
oraz dobrą organizacją wydobycia.
W raporcie zaakcentowano, że modernizacja górnictwa będzie wymagała znaczącej redukcji
zatrudnienia, prawdopodobnie przekraczającej 50 proc. w najbliższych pięciu latach – alternatywą jest
całkowite wygaszenie działalności większości polskich kopalń do roku 2020. Nawet udany wysiłek
restrukturyzacyjny nie zapewni górnictwu funkcjonowania w niezmienionym kształcie w kolejnych
dekadach. Presja na wzrost płac będzie wymuszała dalszą poprawę produktywności wydobycia, a co za
tym idzie nieustanną restrukturyzację branży i zamykanie nierentownych zakładów, podkreślają
autorzy.
Koszty wydobycia tony węgla w polskich
kopalniach w 2014 r.
Struktura kosztów pracy w górnictwie węgla
kamiennego
400
350
3% 5%
300
17%
PLN/t
250
200
150
10%
65%
100
50
0
Bogdanka
Pozostałe koszty
Świadczenia na rzecz pracowników
Zużycie materiałów i energii
Średnia cena 1 t w 2012
Pozostałe
Podatki i opłaty
Usługi obce
Amortyzacja
Średnia cena 1 t w 2014
Źródło: obliczenia WISE na podstawie danych MG i
Bogdanka S.A.
Robotnicy na dole
Robotnicy na powierzchni
Inż.-tech. na dole
Inż.-tech. na powierzchni
Administracja
Źródło: szacunki WISE na podstawie danych MG i spółek
węglowych
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych
Al. Jerozolimskie 99/18
02-001 Warszawa
t.: +48 22 395 50 11
f.: +48 22 350 63 12
Produktywność w głębinowych kopalniach węgla kamiennego w Europie i USA
Państwo
Okres
Tony węgla na pracownika na rok
Polska
Francja
Niemcy
Hiszpania
2005-2012
1996-2000
2012
2012
1981
1991
2012
2012
Wielka Brytania
USA
USA – 20% najgorszych kopalni
648
458
678
869
654
2143
4156
2144
Źródło: obliczenia WISE na podstawie danych Eurostat, DECC oraz EIA
Z raportu wynika, że prawdopodobnie już w 2020 r. zrestrukturyzowane krajowe kopalnie będą
wydobywały znacznie mniej węgla, niż dziś. O ile w energetyce nie dojdzie do szybszej niż zakładana w
rządowych dokumentach strategicznych, zmiany technologicznej w sektorze energetycznym, polskie
górnictwo zdoła zaspokoić jedynie niewielką część krajowego popytu na węgiel.
Krajowa podaż węgla kamiennego w różnych wariantach prognozy oraz popyt prognozowany w projekcie
Polityki Energetycznej Polski do 2050 r.
90
80
80
71
67
70
mln ton
60
48
50
Wysokie ceny, EBIT 7,5%,
redukcja płac, nowe kopalnie
51
Scenariusz centralny z nowymi
kopalniami
40
30
30
23
Niskie ceny, bariera
geologiczna
29
27
Popyt krajowy - projekt PEP
2050
20
6
10
0
0
0
0
2014
2020
2030
2040
2050
Źródło: prognoza własna WISE
„Peak coal” – wydobycie węgla w krajach Europy Zachodniej i w Polsce
100
90
80
Wielka Brytania
100=Max
70
Francja
60
Niemcy
50
40
Polska
30
Polska - prognoza max
20
Polska - prognoza min
10
Polska - prognoza centralna
1815
1825
1835
1845
1855
1865
1875
1885
1895
1905
1915
1925
1935
1945
1955
1965
1975
1985
1995
2005
2015
2025
2035
2045
0
Źródło: Opracowanie własne WISE na podstawie prognozy własnej oraz Kasztelewicz i Polak (2009); Rutledge (2010); UK
DECC; Statistik der Kohlenwirtschaft e.V.
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych
Al. Jerozolimskie 99/18
02-001 Warszawa
t.: +48 22 395 50 11
f.: +48 22 350 63 12
Autorzy przewidują, że w związku z tym Polskę czeka przestawienie się energetyki na inne źródła
energii lub uzależnienie się od importu czarnego paliwa. Zmiany te, choć dla Polski nowe, będą niczym
innym niż powtórzeniem drogi pokonanej już przez inne kraje UE. Porównanie długookresowych
trendów wydobycia węgla w Polsce wskazuje, że prognozowane przez WISE wygaszanie krajowego
górnictwa jest odbiciem ścieżki brytyjskiej lub niemieckiej sprzed 20-30 lat. Analogiczne procesy –
wyczerpywanie się łatwo dostępnych złóż, wzrost kosztów pracy, przegrywanie konkurencji z zagranicą
– zachodziły bowiem w krajach Europy Zachodniej w przeszłości. By ujrzeć przyszłość polskiego
górnictwa w latach 2015-2030 lub 2040 roku, wystarczy spojrzeć na doświadczenia restrukturyzacyjne
Europy Zachodniej z lat 1980 i 1990.
Raport zawiera też rekomendacje dotyczące polityki energetycznej i przemysłowej. Według autorów
polska polityka powinna uwzględniać schyłkowy charakter górnictwa węgla kamiennego w Polsce.
Realistycznymi działaniami ułatwiającymi zbilansowanie krajowego popytu i podaży węgla kamiennego
są:
 restrukturyzacja zatrudnienia wraz z redukcją płac w branży w perspektywie 2020 roku;
 częściowe zastępowanie zamykanych nierentownych kopalń nowymi, bardziej
produktywnymi zakładami po 2030 roku;
 głębsze od założonego w projekcie Polityki energetycznej państwa do 2050 r. ograniczenie
zużycia węgla poprzez dekarbonizację miksu paliwowego w energetyce i gospodarstwach
domowych. Redukcja ta powinna w perspektywie roku 2050 wynieść 70-80% w porównaniu
do stanu obecnego.
***
Raport „Polski węgiel: quo vadis? Perspektywy rozwoju górnictwa węgla kamiennego w Polsce”.
Autorzy: Maciej Bukowski, Jędrzej Maśnicki, Aleksander Śniegocki, Rafał Trzeciakowski.
Raport dostępny na www. wise-institute.org.pl
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych jest niezależnym, nowoczesnym ośrodkiem analitycznym think-tankiem. Specjalizujemy się w doradztwie strategicznym, analizach ekonomicznych
i instytucjonalnych, a także prognozach oddziaływania polityki publicznej na gospodarkę. Nasi eksperci
mają doświadczenie w takich obszarach jak: energetyka, polityka klimatyczna, przemysłowa,
demografia, rynek pracy, zabezpieczenie społeczne, rozwój regionalny, zarządzanie. Uważamy, że w
wolnym społeczeństwie ważne decyzje publiczne powinny być poprzedzone merytoryczną i
wyczerpującą dyskusją. Dlatego w centrum naszej misji jest aktywne uczestnictwo w polskiej debacie
publicznej oraz włączanie w procesy decyzyjne grup społecznych zainteresowanych przyszłością naszego
kraju.
***
Kontakt:
Paulina Sztych
Specjalista ds. PR i marketingu
t.: +48 509 727 884
e: [email protected]
Aleksandra Sawicka
Dyrektor ds. PR i marketingu
t.: +48 22 395 50 11
e: [email protected]