Zmiany klimatu a praw człowieka

Materiały opracowane w ramach projektu „Prawa człowieka – perspektywa globalna.
Scenariusze zajęć dla dzieci i młodzieży” dofinansowanego przez Ministerstwo
Edukacji Narodowej
Zmiany klimatu a praw człowieka
Wprowadzenie
Co to są zmiany klimatu?
Pod pojęciem klimat rozumie się średni stan atmosfery i oceanu w skalach od kilku lat do milionów lat. Zmiany te
wynikają z czynników zewnętrznych takich jak ilość dochodzącego promieniowania słonecznego lub czynników wewnętrznych takich jak działalność człowieka (zmiany antropogeniczne) lub wpływ czynników naturalnych. W ostatnich latach termin „ogólna zmiana klimatu” używany jest w kontekście globalnego ocieplenia i wzrostu temperatury
na powierzchni Ziemi, ale rozważane są scenariusze powodujące oziębienie powierzchni Ziemi (np. wywołane odbiciem energii słonecznej od zwiększonej pokrywy chmur lub aerozoli atmosferycznych). Przyczyny zmian klimatu są
tematem intensywnych badań. Kolejne raporty Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (IPCC) precyzują obecny stan wiedzy na temat przyczyn zmian klimatu. Ostatni raport został opublikowany w 2007 r. Raport IPCC,
raport Amerykańskiej Narodowej Akademii Nauk (NAS) oraz raport opublikowany przez grupę G8 stwierdzają,
że większość zmian temperatury obserwowanych w ostatnich 50 latach należy przypisać działalności człowieka.
W ostatnim stuleciu obserwowane zmiany temperatury na powierzchni Ziemi wyniosły około 0,4-0,8°C.1
Jakie są przykładowe przyczyny zmian klimatu?2
Powody zmian klimatu można podzielić na dwie grupy: zmiany wywołane (a) czynnikami naturalnymi, (b) efektami antropogenicznymi (działalność człowieka). Wiele scenariuszy ogólnych zmian klimatu jest formułowanych
w postaci prostych hipotez sprzężeń zwrotnych, w których zmiana jednego parametru powoduje zmianę innych
parametrów. Przykładowe powody zmian klimatu są opisane poniżej. Istnieje wiele innych hipotez.
Hipoteza tęczówki – efekt pary wodnej
Efekt tęczówki w meteorologii to kontrowersyjny mechanizm klimatycznego sprzężenia zwrotnego wiążącego parę
wodną, temperaturę oceanu i pokrywę wysokich chmur w tropikach. Według tej hipotezy klimatycznej zwiększona
temperatura oceanu związana z globalnym ociepleniem prowadzi do zmniejszenia pokrywy chmur w atmosferze tropikalnej. W związku z tym powierzchnia Ziemi może wyemitować więcej energii cieplnej – co prowadzi do
oziębienia. Zwiększona ilość pary wodnej, w tej hipotezie, prowadzi do stabilizacji klimatu. Nazwa tęczówka jest
analogią do fizjologii oka, którego tęczówka może się zwężać lub rozszerzać regulując ilość dochodzącego światła.
Efekt motyla
Hipoteza wpływu skrzydeł motyla jest jedną z najbardziej znanych hipotez zmian klimatu i pogody. Jest to hipoteza
mówiąca o telekonekcjach (oddziaływania na odległość) pomiędzy zjawiskami pozornie nie związanymi ze sobą.
W szczególności uważa się, że małe lokalne zaburzenie w przepływie powietrza może powodować duże zaburzenie
przepływu w znacznej odległości od początkowego zaburzenia. Hipoteza ta tłumaczy dlaczego zjawiska pogodowe
są trudne do prognozowania. Ogólne modele numeryczne cyrkulacji ziemskiej są oczywiście podatne na tego typu
błędy. Wobec tego przeprowadza się obliczenia dla wiązek (kilkunastu) zbliżonych sytuacji, a średnia z wyników
opisuje klimat.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zmiana_klimatu
1
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zmiana_klimatu
2
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Zmiany klimatu a praw człowieka
Hipoteza CLAW
W 1987 r. Charlson, Lovelock, Andreae oraz Warren zaproponowali, że wzrastająca temperatura Ziemi doprowadzi
do rozwoju większej ilości fitoplanktonu. Wiele typów fitoplanktonu produkuje propionian siarczku metylu (ang.
dimethyl sulphoniopropionate (DMSP)), który jest przekształcany na siarczek metylu (ang. DMS dimethyl sulphide).
Obecność DMS w atmosferze prowadzi do zwiększonej ilości aerozoli siarczanowych. Autorzy zakładają, że aerozole siarczanowe nad oceanami służą jako jądra kondensacji chmur. Chmury zwiększają ilość promieniowania słonecznego odbitego, co powoduje zmniejszenie temperatury powierzchni Ziemi. Hipoteza CLAW jest przykładem
(ujemnego) sprzężenia zwrotnego zjawisk klimatycznych. Modele ogólnej cyrkulacji atmosfery mogą być używane
do testów hipotezy CLAW. Obecnie coraz większą uwagę zwraca się na sprzężenia zwrotne pomiędzy zmiennymi
atmosferycznymi i innymi parametrami otoczenia (np biologia morza jak w przypadku hipotezy CLAW).
Hipoteza termostatu tropikalnego
Jedną z hipotez ogólnych zmian klimatu jest oddziaływanie chmur lodowych typu cirrostratus i ich wpływ na
regulacje temperatury oceanu w atmosferze tropikalnej. Obserwuje się, że w tropikach temperatura oceanu prawie
nigdy nie przekracza pewnej granicznej temperatury. Hipoteza kontroli temperatury oceanu w tropikach zakłada,
że zwiększona temperatura oceanu powoduje powstawanie najpierw wypiętrzonych chmur cumulus, a potem
rozległych chmur cirrus. Chmury te odbijają promieniowanie słoneczne dochodzące do Ziemi i zmniejszają jej temperaturę. Jest to przykład ujemnego sprzężenia zwrotnego. Hipotezę tę opublikował w 1993 r. Ramanathan i Collins
i była ona następnie badana w eksperymencie CEPEX.
Hipoteza gazów cieplarnianych
Jedną z najbardziej głośnych hipotez sprzężenia zwrotnego jest absorpcja promieniowania podczerwonego przez
gazy, np dwutlenek węgla. Gazy te absorbują promienie odbite od powierzchni Ziemi, przez co zwiększają temperaturę troposfery, co doprowadza do wzrostu temperatury. Bezpośredni efekt absorpcji promieniowania ziemskiego
przez dwutlenek węgla jest mały. Jednak efekty wtórne związane ze zwiększoną ilością pary wodnej w atmosferze
(ze względu na większą temperaturę troposfery) mogą spowodować zmianę w pokrywie chmur i w efekcie znacznie
większe zmiany klimatyczne.
Hipoteza wpływu aerozoli atmosferycznych
Hipoteza oziębiającego wpływu aerozoli atmosferycznych (pyłów zawieszonych) związana jest z ich własnościami
odbijania promieniowania słonecznego z powrotem w przestrzeń kosmiczną. Przez wiele lat myślano o aerozolach
(czyli cząstkach siarczanów, pyłach mineralnych, aerozolu soli morskiej) jako o cząstkach głównie odbijających.
Obecnie coraz częściej bada się rolę aerozoli związków węglowo-grafitowych (sadza), które są w stanie absorbować
promieniowanie atmosferyczne. Żeby rozważyć ten scenariusz sprzężenia zwrotnego, ogólne numeryczne modele
cyrkulacji atmosfery muszą uwzględniać procesy zmian chemicznych atmosfery i emisję (powstawanie) i transport
pyłów zawieszonych.
Wpływ temperatury na cyklony tropikalne
Pod koniec 2005 r. duży rozgłos zyskały dwie prace pokazujące, że wzrastająca temperatura oceanów powoduje
zwiększenie intensywności cyklonów tropikalnych. Prace te spotkały się z dużym zainteresowaniem, ponieważ
zostały opublikowane po tym, jak Nowy Orlean został zatopiony przez huragan Katrina.
Na jakie prawa człowieka wpływ mogą mieć zmiany
klimatu?3
Na podstawie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej i proklamowanej rezolucji Zgromadzenia Ogólnego
ONZ 217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r.
Artykuł 3
Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby.
Opracowano na podstawie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
3
Zmiany klimatu a praw człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Artykuł 22
Każdy człowiek jako członek społeczeństwa ma prawo do zabezpieczenia społecznego i jest upoważniony, dzięki
wysiłkowi narodowemu i współpracy międzynarodowej oraz stosowanie do organizacji i zasobów danego państwa,
do korzystania z praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, nieodzownych dla jego godności i swobodnego
rozwoju swojej osobowości.
Artykuł 25
1. Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie włączając
w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i niezbędne świadczenia socjalne oraz prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do
życia w sposób od niego niezależny.
2. Macierzyństwo i dzieciństwo upoważniają do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci zarówno małżeńskie,
jak i pozamałżeńskie będą korzystać z jednakowej pomocy społecznej.
Artykuł 26
1. Każdy człowiek ma prawo do oświaty. Oświata będzie bezpłatna, przynajmniej na poziomie podstawowym.
Oświata w zakresie podstawowym będzie obowiązkowa. Oświatę w zakresie technicznym i zawodowym należy
uczynić powszechnie dostępną, a oświata na poziomie wyższym powinna być równie dostępna dla wszystkich
zależnie od zalet osobistych.
2. Celem oświaty będzie pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania dla praw człowieka
i podstawowych wolności. Będzie ona krzewić zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami,
grupami rasowymi lub religijnymi; popierać działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do
utrzymania pokoju.
3. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania, które ma być dane ich dzieciom.
Artykuł 27
1. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze
sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.
2. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego
działalności naukowej, literackiej lub artystycznej.
Artykuł 28
Każdy człowiek jest uprawniony do takiego porządku społecznego i międzynarodowego, w którym prawa i wolności wyłożone w niniejszej Deklaracji mogą być w pełni realizowane.
Alfred Nobel i krótka historia Pokojowej Nagrody Nobla4
Alfred Nobel (1833-1896), szwedzki potentat przemysłowy, wynalazca dynamitu, to człowiek, który ufundował
Pokojową Nagrodę Nobla. W momencie śmierci Nobla na jego imperium składało się blisko sto fabryk, a on sam
był jednym z najbogatszych ludzi na świecie. Bezdzietny i samotny, Nobel spisał testament, w którym zarządził
sprzedaż swoich fabryk i ulokowanie dochodów w funduszu powierniczym. Co roku dochody z fundacji miały być
dzielone pomiędzy “tych, którzy w minionym roku działali na rzecz najwyższego dobra ludzkości”. Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury, fizyki, chemii i medycyny miały przyznawać instytucje szwedzkie, natomiast honor przyznawania piątej nagrody – Pokojowej Nagrody Nobla – przypadł niezależnemu komitetowi, wyłanianemu przez
norweskie zgromadzenie narodowe, Storting.
W roku 2007 Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali Al Gore i Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu. W uzasadnieniu norweski Komitet podał, że nagroda została przyznana „za wysiłki na rzecz budowy i upowszechniania
wiedzy na temat zmian klimatu wynikających z działań człowieka i za stworzenie podstaw dla środków, które są
niezbędne do walki z takimi zmianami”.
Źródło: http://www.amb-norwegia.pl/policy/peace/prize/prize.htm
4
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Zmiany klimatu a praw człowieka
Złote zasady zmniejszające emisję dwutlenku węgla do atmosfery
1. Wymienię żarówkę w moim pokoju na energooszczędną.
2. Będę zakręcać kran podczas mycia zębów.
3. Robiąc herbatę będę wstawiać tyle wody, ile potrzebuję do zalania kubka.
4. Po skończeniu pracy czy zabawy będę wyłączać komputer, grę, telewizor i inny sprzęt z gniazdka.
5. Wychodząc z pokoju, łazienki, toalety, klasy i innych pomieszczeń, w których nie ma innych osób, będę wyłączać światło.
6. Będę segregować śmieci i oszczędzać papier.
7. Obniżę temperaturę w moim pokoju o 1°C.
8. Sprawdzę, czy w bagażniku samochodu rodzinnego nie zalegają, niepotrzebne rzeczy – lżejszy samochód, mniej
spalin.
9. Jeżdżąc do szkoły będę korzystać z transportu publicznego, roweru lub będę podróżować samochodem z kolegą/koleżanką z klasy.
10. Zabiorę torbę na zakupy, nie będę brać jednorazówek.
11. Nie będę wyrzucać jedzenia.
12. Rzeczy w dobrym stanie, których już nie potrzebuję, oddam na szkolną aukcję lub potrzebującym.
13. Będę drukować dwustronnie.
14. Nie będę używać jednorazowych naczyń.
Jakie organizacje pozarządowe działające w Polsce
angażują się w przeciwdziałanie zmianom klimatycznym?
Polska Akcja Humanitarna: PAH pomaga ludziom w sytuacjach kryzysowych (np. po kataklizmach) w jak najszybszym
uzyskaniu samodzielności i przyjęciu odpowiedzialności za własną przyszłość. Jednocześnie skupia się na polskim
społeczeństwie, kształtując postawy humanitarne i budując nowoczesną kulturę pomocy. PAH, w ramach projektów
edukacyjnych, uczy o konsekwencjach zmian klimatu dla człowieka i jego bezpieczeństwa. www.pah.org.pl
WWF: WWF zajmuje się całym spektrum działań, które mają na celu ochronę środowiska naszej planety i utrzymanie naturalnych procesów przyrodniczych na Ziemi. www.wwf.pl
Polska Zielona Sieć: Polska Zielona Sieć jest ogólnopolską organizacją pożytku publicznego zrzeszającą organizacje ekologiczne działające w największych miastach Polski. www.zielonasiec.pl
Greenpeace: Greenpeace to międzynarodowa organizacja pozarządowa, działająca na rzecz ochrony środowiska
naturalnego. Organizacja koncentruje swoje działania na najbardziej istotnych, globalnych zagrożeniach dla bioróżnorodności i środowiska. www.greenpeace.pl
Nasza Ziemia: Fundacja Nasza Ziemia jest organizacją pozarządową, specjalizującą się w edukacji ekologicznej i obywatelskiej. Od początku swego istnienia koordynuje w Polsce kampanię „Sprzątanie świata”, będącą częścią międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony środowiska Clean up the World. www.naszaziemia.pl, www.klimatdlaziemi.pl
Grupa eFTe: eFTe jest grupą osób myślących i działających na rzecz świadomej konsumpcji. eFTe to ludzie, myślenie i działanie oraz codzienne wybory konsumenckie. www.efte.org
Gdzie dowiem się więcej o zmianach klimatu?
– Informacje na temat zmian klimatu, wpływu na Polskę:
http://www.wwf.pl/kampanie/kampania_energia.php
– Klimatyczna mapa świata: http://podroze.onet.pl/dobryklimat/
– Problem klimatu a prawa człowieka: http://globalnepoludnie.pl/Zmiany-klimatu-a-prawa-czlowieka
– Globalne Południe: http://globalnepoludnie.pl/
– Polska Zielona Sieć: http://www.zielonasiec.pl/
– Kalkulator emisji dwutlenku węgla: http://www.mycarbonfootprint.eu/carboncalculator1.cfm?language=pl
– eFTe – animacje dotyczące segregacji śmieci, oszczędzania energii i przetwarzania odpadów:
http://efte.org/historia/animacje/
Zmiany klimatu a praw człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna