Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw - Pol-Int

Pol-Int
MONOGRAFIA
Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw i podregionów Polski
Data opublikowania: 01.03.2016
Zrecenzował(a) dr Maciej Tarkowski
Redakcja naukowa mgr Andrzej Klimczuk
Publikacja Jarosława Michała Nazarczuka, wydana w 2014 roku przez Wydawnictwo Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego w Olsztynie, wpisuje się w fundamentalną dla studiów regionalnych dyskusję na temat przyczyn
biedy i bogactwa regionów. Generalnym celem recenzowanej pracy jest „przedstawienie zależności między
potencjałem rozwojowym oraz strukturą i dynamiką aktywności inwestycyjnej regionów Polski, w istotny sposób
warunkującej rozwój poszczególnych jednostek podziału administracyjnego kraju" (s. 11).
Autor nie analizuje powyższej zależności w sposób statyczny, co jest atutem pracy. Pod uwagę wziął okres 20032010, który z uwagi na wpływ światowego kryzysu finansowego na dynamikę rozwoju społeczno-gospodarczego
słusznie podzielił na dwa podokresy (2003-2008 i 2009-2010).
Zakres przestrzenny pracy obejmuje Polskę w podziale na województwa i podregiony, czyli grupy powiatów.
Przeprowadzenie analizy w układzie podregionów to także atut pracy. Województwa są jednostkami bardzo
silnie zróżnicowanymi wewnętrznie. Dane ilościowe opisujące różne aspekty ich rozwoju społecznogospodarczego, przyjmują wartości wynikające z uśrednienia wysokiego poziomu, cechującego główne ośrodki
regionalne i niskiego poziomu notowanego na obszarach peryferyjnych. Ograniczenie analizy do poziomu
województw utrudniałoby analizę i wnioskowanie.
Dążąc do osiągnięcia celu pracy, autor dokonał przestrzenno-czasowej analizy potencjału rozwojowego, który
traktuje jako fundament rozwoju regionalnego. Następnie scharakteryzował zróżnicowanie atrakcyjności
inwestycyjnej. Jest ona pochodną potencjału rozwojowego. W kolejnym kroku analizie poddany został poziom
aktywności inwestycyjnej, który warunkowany jest bezpośrednio atrakcyjnością inwestycyjną, a pośrednio
potencjałem rozwojowym. Centralną część opracowania stanowi analiza współzależności, również w ujęciu
modelowym.
Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówiono warunki i czynniki rozwoju
regionalnego na podstawie studiów literaturowych. W dwóch kolejnych poruszono kwestię potencjału
rozwojowego i atrakcyjności inwestycyjnej w ujęciu teoretycznym, metodycznym i empirycznym. Ostatni
rozdział poświęcony został omówieniu oddziaływania potencjału rozwojowego na aktywność inwestycyjną oraz
szans rozwojowych regionów. Całość rozważań zamykają podsumowanie i wnioski.
Stosowane w pracy metody analiz ilościowych prowadzą do interesujących wyników, które jednak w znacznej
mierze potwierdzają znany obraz zróżnicowań poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego województw i
podregionów. Jest to następstwo użycia w analizach stosunkowo wąskiego zestawu użytecznych danych
statystycznych, pochodzących z systemu statystyki publicznej, z których część wykorzystywana jest w wielu
innych opracowaniach. Autor ma świadomość tego ograniczenia. W bardzo szczegółowy sposób dokumentuje
dobór zmiennych w przywoływanych badaniach (s. 90-94 i 156-161). Zwraca również uwagę na wpływ
stosowanego zestawu zmiennych na wyniki własnych analiz.
Słabszą stroną pracy jest warstwa pojęciowo-definicyjna. Przede wszystkim wątpliwości budzi definicja
potencjału rozwojowego. Dla recenzowanej pracy jest to zagadnienie o fundamentalnym znaczeniu. W
podrozdziale pt. „Istota potencjału rozwojowego", próbom zdefiniowania pojęcia poświęcono dwa akapity.
Kolejne odnoszą się już do warunków albo czynników kształtowania tego potencjału. Pojęcie
scharakteryzowano w bardzo szeroki sposób: „Każdy region charakteryzuje się określonym potencjałem, który
decyduje o możliwości generowania i podtrzymywania rozwoju, a jest wynikiem zróżnicowanej działalności
ludzkiej [powołanie na źródło]. Jest to najczęściej określony zbiór zasobów dostępnych na danym obszarze, np.:
zasoby geograficzne, ekonomiczne, demograficzno-społeczne i technologiczne [powołane na źródło], od ilości i
jakości których (a także efektywności ich wykorzystania) zależą możliwości rozwoju" (s. 73). Na kolejnej stronie
(s. 74) można przeczytać: „Potencjał rozwojowy należy także utożsamiać z określonym zbiorem unikatowych
cech regionu (kraju), decydujących o możliwościach generowania rozwoju. Jest to termin bardzo pojemny i
uniwersalny, który umożliwia zakwalifikowanie do tej kategorii ekonomicznej wielu zmiennych wyrażających ów
potencjał, co jest wynikiem jego wielowymiarowości i sposobu pomiaru [powołanie na źródło]." Należy
zauważyć, że jeżeli termin jest tak bardzo pojemny i uniwersalny to naraża się na niespełnianie jednego z
podstawowych warunków języka naukowego – precyzji. Zamiast „mnożyć byty ponad potrzebę" można było
zastosować pojęcia zakorzenione w literaturze przedmiotu, jak np. konkurencyjność regionów (które pojawia się
w pracy), a w szczególności porterowski „diament" przewag konkurencyjnych [1], czy szeroko stosowane w
geografii ekonomicznej pojęcie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego (ten termin autor także stosuje –
można odnieść wrażenie, że synonimicznie względem pojęcia potencjału rozwojowego). Oba powyższe pojęcia
także nie są doskonale precyzyjne, ale praktyka ich wielokrotnego operacjonalizowania w toku różnych badań
pozwoliła do pewnego stopnia ustalić zakres znaczeniowy. Podniesiony zarzut, choć moim zdaniem istotnie
negatywnie wpływający na logikę, precyzję i czytelności wywodu, a także na porządek terminologiczny, nie ma
jednak większego znaczenia dla wyników analiz empirycznych zróżnicowania potencjału rozwojowego.
Możliwości operacjonalizacji, każdego z wymienionych pojęć sprowadza do tego samego mianownika bardzo
ograniczona dostępność użytecznych danych agregowanych do jednostek przestrzennych – województw, a w
szczególności podregionów.
Największą, w mojej ocenie, słabością pracy jest jednokierunkowe postrzeganie, w jej najważniejszych
fragmentach, zależności pomiędzy potencjałem rozwojowym a aktywnością inwestycyjną. Hipoteza główna
brzmi: „potencjał rozwojowy determinuje skalę i strukturę aktywności inwestycyjnej regionów." (s. 12). Jej
sformułowaniu nie towarzyszy niestety czytelne omówienie przesłanek naukowych, które legły u podstaw tak
sformułowanego twierdzenia, co skazuje czytelnika na domysły, dlaczego autor nie przyjął np. odwrotnego
punktu widzenia. Postawiona hipoteza nie jest błędna, tylko została zbyt sztucznie „wypreparowana" ze
złożoności procesu kumulatywnej okrężnej przyczynowości. Gdyby autor, w tym miejscu wytłumaczył, w sposób
bezpośredni i zwięzły, dlaczego przyjął taką optykę, znacznie ułatwiłoby to odbiór całej pracy. Jest to o tyle
ważne, że autor ma świadomość istnienia i znaczenia relacji odwrotnej, czemu daje wyraz w rozdziałach
poświęconych atrakcyjności inwestycyjnej i analizowaniu zależności pomiędzy potencjałem rozwojowym a
inwestycjami. Wraca do tego zagadnienia także we wnioskach, ale pobocznie względem uogólnień dotyczących
relacji zawartej w głównej tezie pracy.
Złożoność poruszanych zagadnień, spowodowała, że praca jest bardzo obszerna. Autor podjął rozległe studia
literaturowe, w efekcie których powstał szeroki przegląd różnorodnych koncepcji rozwoju regionalnego.
Wartościowe są syntezy dokonane w oparciu o ten przegląd, a także wyniki pokazujące zmienność badanych
aspektów w czasie. Najważniejszą, w mojej ocenie, zaletą pracy jest warstwa metodyczna. Autor biegle
posługuje się metodami badań ilościowych, nie tylko powszechnie stosowanymi w studiach regionalnych. W
szczególności zainteresowanie może budzić metoda pomiaru dystansu rozwojowego czy intensywności
inwestycyjnej regionów.
Praca może zainteresować badaczy rozwoju regionalnego – w szczególności ekonomistów regionalnych i
geografów ekonomicznych. Może stanowić także jedno z wyjściowych źródeł do dalszych studiów
literaturowych, w szczególności dla studentów studiów drugiego i trzeciego stopnia. Prezentowane wyniki mogą
być również pożyteczne dla praktyków zajmujących się programowaniem rozwoju regionalnego.
[1] M. E. Porter, Porter o konkurencji (Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2001), 434.
���
Sposób cytowania:
dr Maciej Tarkowski: Recenzja: Jarosław Michał Nazarczuk: Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna
województw i podregionów Polski, 2014, w: https://www.pol-int.org/pl/publikacje/potencjal-rozwojowyaktywnosc-inwestycyjna-wojewodztw-i#r3866.
https://www.pol-int.org/pl/publikacje/potencjal-rozwojowy-aktywnosc-inwestycyjna-wojewodztwi?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=3866