Produkt regionalny - Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL

Spis treści
I . Program EQUAL
II . Projekt „Centrum Zielonych Technologii”
III . Produkt Regionalny
IV . Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży - jako partner
V . Produkt regionalny
VI . Systemy jakości ,a produkt regionalny
VII . Alternatywne źródła dochodu
VI . Programy pomocowe Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja
i
Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich
możliwe do wykorzystania przy projektach związanych z produktami
regionalnymi:
1
Projekt
„Produkt regionalny”
2
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL
Cel EQUAL
„Promowanie innowacyjnych rozwiązań prowadzących do zwalczania
form dyskryminacji i nierówności związanych z rynkiem pracy”
Tematy EQUAL
wszelkich
I. Zatrudnialność
A Promowanie rynku pracy otwartego dla wszystkich
B Zwalczanie rasizmu i ksenofobii
II. Przedsiębiorczość
C Powszechny dostęp do tworzenia biznesu
D Gospodarka społeczna
III. Adaptacyjność
E Kształcenie ustawiczne
F Przystosowanie do zmian strukturalnych
IV. Równość Szans
G Godzenie życia rodzinnego i zawodowego
H Przeciwdziałanie segregacji zawodowej
Partnerstwa na Rzecz Rozwoju
 tworzone przez co najmniej dwie instytucje /organizacje (każda innego typu),
które chcą połączyć środki i działania w celu rozwiązania danego problemu
rynku pracy związanego z dyskryminacją bądź nierównością
 charakter geograficzny lub sektorowy
 partner zarządzający, partner odpowiedzialny za rozliczenia finansowe
 Inicjator Partnerstwa - proces tworzenia Partnerstwa - podpisanie Umowy
o Partnerstwie na rzecz Rozwoju
Współpraca ponadnarodowa
 współpraca z Partnerstwem na rzecz Rozwoju z innego kraju UE
 „partner stowarzyszony”- organizacja/instytucja pochodząca z kraju nie
będącym członkiem UE ale objętym programami Phare, Tacis, Meda lub Cards
 Umowa o Partnerstwie Ponadnarodowym
 Moduł ETCIM - zatwierdzanie Umowy
Działania EQUAL
Działanie 1: tworzenie Partnerstw na Rzecz Rozwoju i nawiązywanie
współpracy ponadnarodowej
Działanie 2: wdrażanie założeń Partnerstwa
Działanie 3: upowszechnianie wyników i mainstreaming
Działanie 4: pomoc techniczna
3
Mainstreaming
 rezultaty projektu EQUAL = produkt
 oddziaływanie na ustawodawstwo/decydentów
 wpływ na działalność instytucji, procedury wewnętrzne
 sieci Partnerstw na poziomie krajowym i europejskim
Kwestie horyzontalne
 Rozwój lokalny
 Społeczeństwo informacyjne
 Równość szans kobiet i mężczyzn - równouprawnienie płci
 Zrównoważony rozwój - ochrona środowiska
 Promowanie dobrych stosunków wielokulturowych
 Pomoc dla ofiar handlu ludźmi
Podstawy prawne
 Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju
 Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce
 Uzupełnienie Programu
Grupy docelowe
 osoby długotrwale bezrobotne lub bierne zawodowo
 kobiety, młodzież oraz osoby w wieku przedemerytalnym
 osoby niepełnosprawne, w tym upośledzone umysłowo
 osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, np. bezdomni, osoby opuszczające
zakłady karne, osoby uzależnione od alkoholu
 repatrianci i ich rodziny, uchodźcy , osoby ubiegające się o status uchodźcy
 mniejszości etniczne
Temat A
- identyfikacja barier w zatrudnieniu oraz wypracowanie nowych metod aktywizacji
zawodowej
- lokalne pakty na rzecz zatrudnienia
- dostosowanie poradnictwa zawodowego do potrzeb grupy docelowej
- działania promocyjne na rzecz zwiększenia uczestnictwa w kształceniu
ustawicznym
- testowanie efektywności prowadzonych działań
Temat D
- promowanie gospodarki społecznej
- testowanie rozwiązań w zakresie gospodarki społecznej z krajów Unii Europejskiej
- wypracowanie mechanizmu przechodzenia z zatrudnienia wspieranego na otwarty
rynek pracy
- rozwój instrumentów gospodarki społecznej
- koordynacja działań władz lokalnych, organizacji pozarządowych, instytucji rynku
pracy
Temat F
- identyfikacja barier w dostosowywaniu polskich przedsiębiorstw do nowych
technologii
- testowanie i wprowadzanie do przedsiębiorstw elastycznych form organizacji pracy
4
- promowanie kształcenia ustawicznego wśród grup pracowników o słabej pozycji na
rynku pracy
- wypracowanie nowych metod szkoleniowych oraz sposobów utrzymania miejsc
pracy
Temat G
- badanie skuteczności standardowych metod postępowania podnoszenia zdolności
do zatrudnienia
- wypracowanie sposobów podtrzymywania kwalifikacji zawodowych w czasie
sprawowania opieki nad dzieckiem lub osoba zależną
- analiza pracy kobiet w szarej strefie oraz wypracowanie metod przeciwdziałania
temu zjawisku
- działania promocyjne, w tym promocja praw pracowniczych kobiet
w szczególności prawa do takiego samego wynagrodzenia za tę samą pracę
Temat I
- poprawa systemu diagnozowania i prognozowania zjawiska napływu cudzoziemców
do Polski
- dostosowanie systemu udzielania pomocy do potrzeb beneficjentów
- wzmocnienie instytucji państwowych i organizacji pozarządowych realizujących
zadania publiczne
- podniesienia poziomu świadomości społecznej na temat wielokulturowości poprzez
działania edukacyjne i promocyjne
System wdrażania
- Instytucja Zarządzająca – Departament Zarządzania Europejskim Funduszem
Społecznym MGPiPS
- Instytucja Płatnicza – Departament Instytucji Płatniczej, Ministerstwo Finansów
- Krajowa Struktura Wsparcia - Fundacja Fundusz Współpracy
- Projektodawca/Beneficjent Końcowy – Partnerstwo na rzecz Rozwoju
- Grupa robocza ds. EQUAL
- Komitet Monitorujący EQUAL
Projekt „ Centrum Zielonych Technologii ”
Cel
Utrzymanie „zielonych miejsc pracy” poprzez wypracowanie nowych modeli
szkoleniowych, służących rozwojowi Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MŚP) na
terenach wiejskich województwa podlaskiego.
Realizator
Stowarzyszenie Podlaska Stacja Przyrodnicza NAREW z siedzibą w Białymstoku.
Stowarzyszenie prowadzi działalność opartą w głównej mierze na pracy społecznej
członków. Dodatkowo zatrudnia od 3 do 8 pracowników.
Partnerzy
Wojewódzki Urząd Pracy,
Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży,
Instytut Zrównoważonego Rozwoju sp. z o. o. ,
EKOTON sp. cywilna,
Bio - Wat sp. zoo,
5
Na poziomie ponadnarodowym: 1 Partnerstwo z Niemiec, 2 Partnerstwa Włoskie
i 1 Partnerstwo z Wrocławia .
Odbiorcy
MŚP i współpracownicy MŚP działający na terenach wiejskich województwa
Podlaskiego, w szczególności na obszarach chronionych i w ich sąsiedztwie (ponad
40% województwa objęte jest jakąś formą ochrony przyrody)
Główne działania
Działania podejmowane w ramach projektu służą wypracowaniu wzorców
szkoleniowych, które będą mogły być wykorzystywane przez MŚP do szkolenia
pracowników i kadry zarządzającej w celu podniesienia ich kwalifikacji na płaszczyźnie
wykorzystania „zielonych technologii”.
Okres realizacji/stopień zaawansowania
Projekt realizowany 1 grudnia 2004 r., przewidywany termin zakończenia Działania 2 to
31 marca 2008 r., do końca 2008 r. będzie trwał proces intensywnego upowszechniania
rezultatów.
Rezultaty
Dostosowanie MŚP, ich rozwój i nowe miejsca pracy. Wypracowywane systemy
szkoleniowe będą dotyczyły:
1.gospodarki ściekowej budowa- przydomowych ekologicznych oczyszczalni ścieków
2 .zagospodarowania odpadów opakowaniowych,
3 .wykorzystania biomasy do celów energetycznych,
4 .rozwoju ekoturystyki,
5.propagowania tradycyjnych form budownictwa (trzcinowe pokrycia dachowe,
zdobnictwo podlaskie),
6 .rozwoju produktów tradycyjnych i systemy ich jakości,
7 .powstanie również „Centrum Zielonych Technologii” - jako ośrodek edukacyjny.
korzyścią dla społeczności wiejskich i przyrody regionu,
8 .współpraca w ramach Partnerstw regionalnych, krajowych i ponadnarodowych
Produkt Regionalny
Produkty regionalne to produkty wytwarzane tylko w niektórych regionach Unii
Europejskiej, a ich nazwa i technologia wytwarzania są prawnie chronione.
Do indywidualizacji produktów służą oznaczenia geograficzne - Chronione
Oznaczenie Geograficzne i Chroniona Nazwa Pochodzenia. Wskazują one na
pochodzenie produktów regionalnych, z których słynie dany region (bezpośrednio
lub pośrednio).
Jednym z priorytetów Unii Europejskiej, w ramach polityki jakości i wyróżniania
produktów żywnościowych, jest kultywowanie lokalnych tradycji i obyczajów.
Realizowane jest to m. in. przez ochronę oryginalnych produktów rolnych i żywności
lokalnej, gdzie gwarantowany jest głęboki związek pomiędzy produktem i terytorium
oznaczającym ściśle określony geograficznie obszar wraz z charakterystyką
geologiczną, agronomiczną, klimatyczną, stosowaną praktyką rolniczą stworzoną przez
człowieka by wydobyć z ziemi jej największe bogactwo. Produkty te łączą czynniki
6
naturalne z ludzkimi i oznaczają, że produkt zrodzony przez tą ziemię nie może być
odtworzony poza swoim obszarem.
Wyrobami, które charakteryzują się regionalnym pochodzeniem lub tradycyjnymi
metodami wytwarzania są przede wszystkim sery, wędliny, świeże mięsa, owoce
i przetwory owocowe, wyroby piekarnicze, napoje. Specyfika produkcji, ograniczony
zasięg występowania i odpowiednie walory smakowe powodują, że produkty te są
droższe od przemysłowo produkowanej żywności. Pomimo tego, są one na tyle
atrakcyjne dla klientów, że z roku na rok zwiększa się zainteresowani tego typu
wyrobami.
Produkty takie są jednak narażone, szczególnie w przypadku ich sukcesu
komercyjnego, na próby stosowania tej samej nazwy dla towaru produkowanego
niezgodnie z tradycyjną recepturą lub poza obszarem pierwotnego występowania.
Ochronie przeciwko takim praktykom służy europejski system rejestracji, ochrony
i wyróżniania specjalnymi znakami produktów regionalnych i tradycyjnych.
Inicjatywa przedstawienia produktu do rejestracji należy do związków producentów lub
przetwórców, niezależnie od ich formy prawnej. Jednakże, przepis wykonawczy
uprawnia w wyjątkowych wypadkach i pod pewnymi warunkami do składania
wniosków o rejestrację, zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.
Korzystanie z ochrony produktu jest prawem zbiorowym, które w przeciwieństwie do
zastrzeżonego znaku towarowego nie ginie w zależności od woli jednego właściciela.
Zasada taka w zasadniczy sposób odróżnia tę ochronę od zastrzeżonego znaku
towarowego.
Istota i procedura rejestracji produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie lub
tradycyjny sposób wytwarzania regulowane są aktami Rady Europejskiej. Są to:
- rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń
geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków
spożywczych
- rozporządzenie Rady (EWG) nr 2082/92 w sprawie świadectw dla
produktów rolnych i artykułów spożywczych o szczególnym charakterze.
Celem ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych jest:
- Dywersyfikacja podaży wyrobów rolno-spożywczych
- Poprawa jakości i bezpieczeństwa produktów żywnościowych
- Dostarczanie konsumentom rzetelnej informacji na temat pochodzenia
towarów
- Różnicowanie produkcji rolnej
- Rozwoju obszarów wiejskich poprzez powstawanie na wsi nowych
miejsc pracy, rozwój turystyki i wzrost dochodów rolniczych
Przyjęcie w Unii Europejskiej regulacji prawnych dotyczących produktów regionalnych
i tradycyjnych na tak wysokim szczeblu oznacza, że kraje członkowskie nie mają
dowolności w stosowaniu tych rozporządzeń, ale muszą przyjąć je w całości i ściśle się
do nich stosować, bez krajowych modyfikacji. Dotyczą one wszystkich państw
członkowskich Wspólnoty oraz tych krajów trzecich, które będą w stanie zaproponować
swój własny, równorzędny system.
Rozporządzenia te, dla zagwarantowania jakości i niezmiennego charakteru takich
produktów, wprowadziły nazwy i znaki podlegające ochronie. Zaliczają się do nich:
- chroniona nazwa pochodzenia,
7
- chronione oznaczenie geograficzne
- świadectwo szczególnego charakteru
Kontrola produktów
Rozporządzenia nr 2081/92 i 2082/92 nakładają na państwa członkowskie obowiązek
wyznaczania instytucji upoważnionych do nadzoru nad wytwarzaniem i obrotem
produktów, które uzyskały ochronę nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego lub
szczególnego charakteru lub tych, które o taką ochronę się dopiero starają. Każdy kraj
członkowski stworzyć musi instytucje odpowiedzialne za rozpatrywanie napływających
wniosków, jak i późniejszą kontrolę przestrzegania warunków ustalonych w procedurze
rejestracyjnej. Mogą to być urzędy państwowe lub organizacje prywatne zatwierdzone
przez właściwego ministra. Koszty wynikające z kontroli ponosi ten, kto posiada prawa
wynikające z ochrony produktu.
Jednostki kontrolne powinny gwarantować, z jednej strony ,obiektywizm i niezależność
w stosunku do wszystkich producentów lub przetwórców poddawanych kontroli i, z
drugiej strony mieć przez cały czas do swojej dyspozycji ekspertów i środki niezbędne
do wypełnienia procedury kontrolnej produktów. Jednostki prywatne muszą spełniać
wymagania normy europejskiej EN 45011 z 1989 r. Kraj członkowski zawiadamia
Komisję i przesyła jej wykaz wybranych, upoważnionych do przeprowadzania kontroli
instytucji wraz z ich kompetencjami. Komisja publikuje te informacje w Dzienniku
Urzędowym Wspólnot Europejskich.
Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży - jako partner
Projekt przygotowany przez Wyższą Szkołę Agrobiznesu w Łomży pt. „Produkt
Regionalny” zakłada opracowanie nowych modelowych rozwiązań z zakresu
wdrażania do produkcji nowych produktów na bazie przystosowanych starych
technologii z uwzględnieniem nowoczesnych systemów jakości.
Wyższa Szkoła Agrobiznesu jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu szkoleń na
temat bezpieczeństwa żywności i technologii produktów tradycyjnych,
umożliwiającego stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju
działalności.
Skrócony opis projektu
W pierwszym okresie realizacji projektu przewidziano 5 regionalnych konferencji na
w/w temat. Wypracowanie nowych modeli wdrażania systemów jakości oraz
transformacji starych technologii sektora rolno – spożywczego.
Następnie zostaną zorganizowane swoistego rodzaju meetingi jakości w zakładach
z sektora MŚP. Eefektem tych spotkań będzie przeprowadzenie badań, dokonanie
zostanie analizy potrzeb szkoleniowych dla sektora MŚP na poziomie właścicieli i na
poziomie pracowników.
W wyniku tych działań zostanie wyłonionych 30 przedsiębiorstw które wezmą udział w
projekcie.
8
Kolejnymi etapami będzie:
Utworzenie Ośrodka Adaptacji Starych Technologii do Wymogów Współczesnego
Rynku .
Ważkość tematu oraz ranga problemu wymaga instytucjonalnego podejścia
z perspektywą działania po zakończeniu projektu. Wyższa Szkoła Agrobiznesu
w Łomży zdecydowała utworzyć na Uczelni Ośrodek zajmujący się profesjonalnie
problematyką .
W Ośrodku działać będą profesjonaliści z zakresu tematycznego związani zawodowo
z Uczelnią.
Dokonanie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie tematycznym objętym
projektem
Szeroka oferta szkoleniowa na rynku z zakresu systemów jakości jest opracowana
i sprawdzona jako skuteczna dla przedsiębiorstw średnich i dużych natomiast brak jest
oferty szkoleniowej dla sektora rolno-spożywczego z zakresu możliwości
wykorzystywania wdrożeń systemów jakości. Zadaniem projektu będzie dokonanie
analizy potrzeb szkoleniowych MŚP sektora rolno–spożywczego z zakresu możliwości
wykorzystania wdrożeń systemów jakości.
Przeprowadzenie badań skuteczności metod szkoleniowych na 60 osobowej grupie
pracowników z 30 przedsiębiorstw sektora MŚP
Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży planuje opracować innowacyjny projekt
programu szkoleniowego dla MŚP z zakresu wdrażania systemów jakości „duet
pokoleń” zakładający udział w warsztatach 2 osób z jednego przedsiębiorstwa, osoby
młodej sprawnie poruszającej się w środowisku komputerowym i osoby starszej
mającej doświadczenie w produkcji oraz znającej dokładnie firmę.
Program warsztatów oparty jest na stałym coachingu (prowadzenie za rękę
z wykorzystaniem różnych metod). Badania te będą miały na celu określenie
skuteczności poszczególnych propozycji.
Stworzenie bazy danych Produkt Regionalny
Ośrodek Adaptacji Starych Technologii do Wymogów Współczesnego rynku będzie
tworzył bazę danych Produktów Regionalnych zarejestrowanych na liście Ministra
Rolnictwa poprzez Marszałków Województw. Baza danych zawierać będzie całe
pakiety nazw, opisów technologii, wymagań technologicznych i sanitarnych,
wskazówek do możliwości wdrożenia i opłacalności produkcji.
Opracowanie standardów (surowiec, proces produkcji, proces dystrybucji) dla
wdrożenia do produkcji Produktu Regionalnego
Opracowanie modelu szkoleniowego Systemów jakości Zdrowotnej Żywności dla
MŚP
Uruchomienie Punktu Konsultacyjno Doradczego Systemów Jakości przy Ośrodku
Punkt Konsultacyjno Doradczy z zakresu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności
utworzony w ramach Projektu będzie świadczył nieodpłatne usługi doradcze
i konsultacyjne z zakresu tematycznego projektu.
Usługi będą świadczone zarówno za pomocą mediów jak i bezpośrednio na wcześniej
umówionych spotkaniach indywidualnych w Ośrodku.
9
Pomoc we wdrożeniu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności w 15 zakładach
sektora MŚP
Projekt za zakłada udzielenie pomocy merytorycznej i praktycznej w ramach doradztwa
po warsztatach we wdrożeniu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności w 15 zakładach
sektora MŚP biorących udział w warsztatach nie wyłączając możliwości pomocy innym
zakładom MŚP nie biorącym udziału w projekcie w fazie początkowej.
Produkt Regionalny
Dlaczego warto zarejestrować swój produkt regionalny i lokalny?
W momencie wejścia do Unii problem prawnej ochrony produktów stał się szczególnie
ważny, że względu na możliwość zbytu produktów regionalnych na unijnym rynku.
Bez zastrzeżenia ich nazw możemy utracić do nich prawo i nie będzie można
sprzedawać produktów regionalnych poza granicami kraju, jako że gospodarze nigdy
nie będą w stanie sprostać unijnym wymogom bezpieczeństwa żywności, systemu
HACCP itp.
Produkty, które przejdą proces certyfikacji, będą mogły być sprzedawane na terenie
całej Unii Europejskiej. Produkty regionalne dają możliwość promocji rodzinnych
miejscowości w kraju, czy też w zjednoczonej Europie, gdzie z coraz większą
nieufnością podchodzi się do produkowanej na masową skalę żywności.
Stworzenie europejskiego systemu ochrony żywności nie jest biurokratycznym
wymysłem, oderwanym od rzeczywistości. Dzięki systemowi umacnia się różnorodność
produkcji rolnej i ochronę nazw produktów przed nielegalnym użyciem
i naśladownictwem.
System ochrony żywności reguluje rozporządzenie 2081/92(nie ma zastosowania
do wyrobów alkoholowych i winiarskich), które wyróżnia ochronę nazw pochodzenia
(Protected Designation of Origin) i ochronę oznaczeń geograficznych (Protected
Geographical Indication ).
Pierwszy termin używany jest do oznaczenia produktów spożywczych produkowanych,
przetwarzanych i przygotowywanych w danym obszarze geograficznym
z zastosowaniem uznanego sposobu produkcji. W przypadku PGI odniesienie
geograficzne musi występować przynajmniej na jednym etapie produkcji, przetwórstwa
lub przygotowania.
Rozporządzeniu 2081/92 towarzyszy inne 2082/92, które dotyczy świadectw
specyficznego charakteru wydawanych dla produktów rolnych i żywnościowych.
Na podstawie rozporządzenia 2082/92 stworzono ochronę TSG (Traditional Speciality
Guaranteed), czyli specjalność gwarantowaną tradycją. Ochrona nie obejmuje
pochodzenia produktu, lecz „atrakcyjny tradycyjny charakter, skład lub sposób
produkcji”. „Specyficzny charakter” należy rozumieć cechę lub zespół cech, które
wyraźnie odróżniają produkt rolny lub żywnościowy od podobnych mu produktów
tej samej kategorii.
W Polsce zgłoszenia rejestracyjnego oznaczeń geograficznych można dokonać
w Urzędzie Patentowym. Procedurę rejestracyjną reguluje rozporządzenie Prezesa Rady
Ministrów z 25 kwietnia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń
oznaczeń geograficznych (Dz. U. Nr 63, poz. 570). Obecnie w Polsce zarejestrowanych
10
jest pięć oznaczeń geograficznych; Redykołka, Bryndza, Oscypek, Bunc i Żentyca.
W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi powstało Biuro Oznaczeń Geograficznych
i Promocji (tel.: (22) 623 27 07, 623 22 00, 623 22 08, 623 10 52), które
odpowiedzialne będzie m. in. za przyjmowanie i przekazywanie wniosków o rejestrację
świadectw dla produktów rolnych i artykułów spożywczych o szczególnym charakterze
do Komisji Europejskiej. Koszty procedury rejestrowania znaku ponoszą sami
producenci. Będą oni później czerpać korzyści ze sprzedaży. Mają oni jednak szansę
skorzystać z pomocy publicznej Przy czym ta pomoc nie może zapewniać im
uprzywilejowanej pozycji na rynku. Może za to iść na podnoszenie konkurencyjności,
np. szkolenia, promocję, publikacje.
Rejestracja produktu
W Unii Europejskiej od ponad 12 lat funkcjonuje system ochrony, identyfikacji
i wyróżniania wysokojakościowych produktów rolnych i spożywczych. Produkty
te swoją wyjątkowość zawdzięczają określonemu pochodzeniu geograficznemu lub
tradycyjnej metodzie wytwarzania. Podstawową i bezpośrednią przyczyną stworzenia
w unijnym prawie odrębnych regulacji dotyczących tychże produktów była chęć zapewnienia im kompleksowej ochrony, która uniemożliwiałaby fałszywe używanie nazwy
nawiązującej do tradycyjnej metody wytwarzania lub wskazującej na miejsce, gdzie
dany wyrób jest produkowany. Nie mniej ważne było stworzenie mechanizmu, który
dawałby mieszkańcom terenów wiejskich możliwość zwiększania produkcji
i promowania swoich wyrobów, przyczyniając się tym samym do rozwoju i wzrostu
dobrobytu na obszarach, na których dany produkt jest wyrabiany. Producenci wyrobów
regionalnych i tradycyjnych, oprócz prawa do ochrony nazwy, mogą także na
opakowaniach umieszczać symbole świadczące o wyjątkowości produktu. Grafika tych
symboli jest ujednolicona i obowiązująca we wszystkich państwach UE. Ich
rozpoznawalność wśród europejskich konsumentów sięga kilkunastu procent.
Kolejnym argumentem , który przemawiał za tym, aby stworzyć obowiązujące w całej
wspólnocie regulacje poświęcone produktom regionalnym i tradycyjnym był sukces
stworzonego w pierwszej połowie XX wieku francuskiego systemu ochrony nazw
geograficznych.
Liczba zarejestrowanych we francuskim systemie produktów,
podobnie jak wartość ich sprzedaży, zwiększała się sukcesywnie przez kilkadziesiąt lat.
Producenci francuskich produktów posiadających potwierdzone oznaczenie
geograficzne mogli liczyć na ogromne zainteresowanie konsumentów, którzy szukali
unikatowych wyrobów i skłonni byli płacić za nie odpowiednio wyższe ceny.
Unia Europejska wykorzystując rozwiązania francuskie przyjęła dwa rozporządzenia
(rozporządzenie 2081/92/EWG dot. oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia oraz
rozporządzenie 2082/92/ EWG dot. świadectw specyficznego charakteru), które
wprowadziły do europejskiego porządku prawnego trzy instrumenty dotyczące ochrony
i wyróżniania regionalnych i tradycyjnych specjałów:
1) Chroniona Nazwa Pochodzenia
2) Chronione Oznaczenie Geograficzne
3) Świadectwo Specyficznego Charakteru
(Gwarantowana Tradycyjna Specjalność)
11
CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA
Nazwa produktu rolnego lub spożywczego może zostać zarejestrowana jako
"Chroniona Nazwa Pochodzenia" (ang. Protected Designation of Origin - PDO)
w następujących przypadkach :
• nazwa produktu powinna wykorzystywać nazwę regionu, konkretnego miejsca lub
też w wyjątkowych przypadkach kraju, gdzie dany wyrób jest produkowany
(np. "Miel de La Alcarria"- hiszpański miód z prowincji Alcarria)
• wytwarzanie surowców, produkcja wyrobu i jego przygotowywanie do sprzedaży,
czyli cały proces technologiczny, powinien odbywać się na obszarze, do którego
odnosi się nazwa
• jakość produktu lub jego cechy charakterystyczne powinny być głównie lub też
wyłącznie związane z otoczeniem geograficznym, gdzie dany wyrób jest
produkowany, czyli jakość produktu powinna być efektem jego pochodzenia
• w wyjątkowych przypadkach jako Chronione Nazwy Pochodzenia zarejestrowane
mogą zostać także niektóre tradycyjne, nie geograficzne nazwy określające produkt
rolny lub środek spożywczy (np. greckie sery: "Sfela" czy "Kasseri")
O rejestrację nazwy pochodzenia ubiegać się zatem mogą producenci wyrobów, których
jakość jest bardzo ściśle i obiektywnie związana z pochodzeniem produktu z obszaru
geograficznego, do którego nawiązuje nazwa.
CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE
Nazwa produktu rolnego lub spożywczego może zostać zarejestrowana jako:
12
"Chronione Oznaczenie Geograficzne" (ang. Protected Geographica lndication -PGI)
w następujących przypadkach :
• nazwa produktu powinna wykorzystywać nazwę regionu, konkretnego miejsca lub
też w wyjątkowych przypadkach kraju, gdzie dany wyrób jest produkowany
(np. Jambon d'Ardenne - szynka z Ardeny)
• produkt posiada szczególną specyficzną jakość, reputację, cieszy się uznaniem lub
też posiada inne cechy przypisywane pochodzeniu geograficznemu
• jakość produktów może być wynikiem zarówno czynników naturalnych,
jak i ludzkich - klimatu, roślinności, ukształtowania terenu, wyjątkowości gleby lub
też lokalnych umiejętności, metod i tradycji wytwarzania (tzw. lokalnego knowhow)
• istnieje związek pomiędzy produktem a obszarem, z którego ten produkt pochodzi;
związek ten nie musi jednakże być tak silny, jak w przypadku Chronionej Nazwy
Pochodzenia - wymagane jest, aby co najmniej jeden (a nie wszystkie) z etapów
całego procesu produkcyjnego- tzn. wytwarzanie surowców, produkcja wyrobu lub
przygotowywanie do sprzedaży-odbywał się na obszarze, do którego nawiązuje
nazwa.
GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ
Produktowi rolnemu lub spożywczemu może zostać wydane „Świadectwo
Specyficznego „Charakteru" (ang. Traditiona/Speciality Guaranteed TSG)
w następujących przypadkach:
•
•
produkt musi posiadać "specyficzny charakter" - oznacza to, że produkt posiada
cechę lub zespół cech, które odróżniają go od innych produktów do niego
podobnych lub należących do tej samej kategorii; specyficzny charakter nie może
być ograniczony wyłącznie do jakościowego lub ilościowego składu lub sposobu
produkcji ustalonego w ustawodawstwie krajowym lub prawodawstwie wspólnoty
nazwa takiego produktu musi być sama w sobie specyficzna (np. hiszpańskie ciastka
„Panellets”) lub wyrażać specyficzny charakter produktu rolnego lub środka
spożywczego (np. belgijskie piwo „ Lambic” , którego pierwsze fazy fermentacji
odbywają się przy udziale drożdży Lambicus i Brettanomyces Bruxellensis)
13
•
produkt posiada tradycyjny charakter, czyli wyprodukowany jest przy użyciu
tradycyjnych surowców lub charakteryzuje się tradycyjnym składem lub sposobem
produkcji lub przetwórstwa, odzwierciedlającym tradycyjną metodę wytwarzania.
Wyłącznie producenci, którzy produkują produkty zgodnie z specyfikacją mogą
wykorzystywać wspólnotowe symbole. Mogą być one umieszczane zarówno na
produktach, jak i w materiałach reklamowych i promocyjnych. Sposób ich
wykorzystywania zależy od producentów. Są oni ograniczeni wyłącznie poprzez
przepisy odnoszące się do barw i kolorów symbolu.
Ochrona zarejestrowanych nazw
Wszystkie nazwy zarejestrowane jako Chronione Nazwy Pochodzenia lub Chronione
Oznaczenia Geograficzne podlegają ochronie na terenie Unii Europejskiej. Ochrona ta
obejmuje następujące zakazy:
- zabrania się jakiegokolwiek bezpośredniego lub nawet pośredniego użycia nazwy
wobec produktów, które nie zostały objęte rejestracją, a nawet tych, które są podobne
do produktów posiadających zarejestrowaną nazwę,
- zabronione jest jakiekolwiek niewłaściwe użycie zarejestrowanej nazwy nawet, jeżeli
chroniona nazwa jest przetłumaczona lub towarzyszy jej wyrażenie "w stylu", "typu
metodą ,"tak jak produkowane w", "imitacja" lub inne podobne,
- w przypadku produktów, które nie są podobne i nie należą do tej samej kategorii
produktów, co produkty posiadające zarejestrowaną nazwą, zakaz jej używania
dotyczy tylko takich przypadków, w których jej użycie wykorzystywałoby reputację
chronionej nazwy
- zabronione też jest stosowanie innych praktyk, które mogą wprowadzać konsumenta
w błąd co do prawdziwego pochodzenia lub natury produktu czy też jego
wyjątkowych cech
Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń
produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, naruszanie
wymienionego zakresu ochrony jest surowo karane . Stosowany zakres kar jest bardzo
zróżnicowany i zależy od skali naruszenia -od kary grzywny, aż do kary pozbawienia
wolności do lat 5. Należy jednak pamiętać, że prawo do wykorzystywania
zarejestrowanej nazwy przysługuje nie tylko tym producentom, którzy złożyli wniosek,
ale także wszystkim innym wytwórcom z określonego we wniosku obszaru
geograficznego, którzy produkują wyrób zgodnie z metodą produkcji zawartą
w specyfikacji oraz poddają się kontroli. Ochrona Nazwy Specyficznego Charakteru
uzależniona jest od tego, czy producenci ubiegający się o rejestrację wystąpili o jej
zastrzeżenie. Jeśli nazwa nie została zastrzeżona, inni producenci mogą jej używać
- bez względu na to, czy produkują zgodnie ze specyfikacją, czy też nie. Producenci,
którzy nie przestrzegają specyfikacji, nie mają natomiast prawa używania logo
(symbolu) potwierdzającego specyficzny charakter produktu i napisu "Gwarantowana
Tradycyjna Specjalność". Symbol graficzny informuje konsumentów, że specyficzny
charakter produktu został zagwarantowany przez odpowiedni system kontroli
i potwierdzony poprzez rejestrację w Komisji Europejskiej.
Procedura rejestracji
Procedury rejestracji nazw jako chronionych oznaczeń geograficznych lub chronionych
nazw pochodzenia oraz zasady rejestracji nazw specyficznego charakteru na szczeblu
unijnym są do siebie bardzo zbliżone. Zawsze przebiegają one dwuetapowo.
14
Pierwszy etap przeprowadzany jest w kraju członkowskim, drugi natomiast na
poziomie Komisji Europejskiej.
Władze Państwa Członkowskiego są zobowiązane do dokładnego sprawdzenia wniosku
zarówno pod kątem formalnym, jak i merytorycznym, przed przesłaniem go do Komisji
Europejskiej. Jedynie wnioski, które nie budzą żadnych zastrzeżeń w państwie
członkowskim, mogą być przekazane na poziom unijny.
Procedura rejestracji na poziomie krajowym - Na podstawie ustawy z dnia 17
grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków
spożywczych oraz o produktach tradycyjnych wnioski o rejestrację nazwy pochodzenia,
oznaczenia geograficznego i nazwy specyficznego charakteru składa się do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Ustawa o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków
spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. 2005 r. Nr 10 poz. 68)
• po sprawdzeniu złożonego wniosku pod kątem formalnym, czyli prawidłowości
wypełnienia wszystkich pól wniosku, publikuje się jego skróconą specyfikację na
stronach internetowych oraz w dzienniku urzędowym ministra
• publikacja rozpoczyna procedurę uzgadniania wniosku na poziomie krajowym;
każda osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca
osobowości prawnej, której interesu gospodarczego lub prawnego dotyczy
postępowanie, może bowiem złożyć zastrzeżenie do wniosku o rejestrację
• złożony wniosek oraz ewentualne wniesione zastrzeżenia przekazywane są Radzie
do Spraw Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków
Spożywczych, która jest organem opiniodawczo-doradczym Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi i ma za zadanie wydanie opinii dotyczących wniosków i zastrzeżeń
o spełnianiu wymagań określonych w rozporządzeniu 2081/92 lub rozporządzeniu
2082/92
• Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi może zawsze wystąpić do wnioskodawcy
o uzupełnienie lub wyjaśnienie informacji zawartych we wniosku
• w przypadku, gdy wniosek jest niezasadny, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
wydaje decyzję o odmowie przekazania wniosku o rejestrację do Komisji
Europejskiej i umarza postępowanie
• w przypadku, gdy wniosek i zastrzeżenie są zasadne, Minister Rolnictwa i Rozwoju
Wsi wzywa wnioskodawcę oraz wnoszącego zastrzeżenie do złożenia
w wyznaczonym terminie uzgodnionego wniosku o rejestrację
• uzgodniony wniosek o rejestrację przekazywany jest ponownie Radzie i jeśli spełnia
wszystkie stawiane mu wymagania, a zastrzeżenia zastały uwzględniane lub uznane
za niezasadne, przekazywany jest niezwłocznie do Komisji Europejskiej.
Procedura rejestracji na poziomie Komisji Europejskiej
Przesłany do Komisji wniosek jest gruntownie analizowany i oceniany. Komisja
ma prawo zwrócić się do władz państwa członkowskiego z prośbą o uzupełnienie
lub doprecyzowanie informacji w nim zawartych:
•
•
po przeprowadzeniu oceny podejmowana jest decyzja o kontynuowaniu procesu
rejestracji lub o odrzuceniu wniosku; gdy rejestracja jest kontynuowana,
streszczenie specyfikacji publikowane jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot
Europejskich
publikacja ta rozpoczyna procedurę uzgadniania wniosku na poziomie całej Unii
Europejskiej; producenci z innych państw członkowskich mogą zgłosić
15
•
•
•
zastrzeżenia, co do rejestracji; sprzeciw może także pochodzić od państw spoza UE,
należących do Światowej Organizacji Handlu - WTO; sprzeciwów na poziomie
unijnym nie mogą jednak zgłaszać podmioty z tego państwa, z którego przesłany
został dany wniosek
w przypadku złożenia zastrzeżenia, Państwo, z którego pochodzi wniosek, i to, które
złożyło zastrzeżenie, są zobowiązane do znalezienia satysfakcjonującego
rozwiązania i sporządzenia wspólnego wniosku
jeśli w ciągu trzech miesięcy wspólna propozycja nie zostanie wypracowana
i przedłożona Komisji Europejskiej, to decyzja o rejestracji jest podejmowana
arbitralnie przez Komisję Europejską
po ostatecznym rozstrzygnięciu wszystkich sporów, nazwa produktu jest
rejestrowana i umieszczana w Rejestrze Chronionych Nazw Pochodzenia
i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub też w Rejestrze Świadectw
Specyficznego Charakteru
Wymagania dotyczące wniosku o rejestrację
Producenci, którzy zamierzają rejestrować nazwy wytwarzanych przez nich produktów
powinni być świadomi, że odpowiednie przygotowanie wniosku o rejestrację jest
bardzo pracochłonne oraz wymaga od osób przygotowujących dany wniosek dużego
zaangażowania i wiedzy na temat danego produktu. Przygotowywana specyfikacja
wyrobu powinna zawierać przynajmniej: skład grupy składającej wniosek, metodę
produkcji, opis produktu, opis obszaru geograficznego z którego pochodzi produkt,
i określenie związku produktu z tym regionem, (w przypadku produktów ubiegających
się o rejestrację nazwy specyficznego charakteru zgodnie z rozporządzeniem Rady
2082/92 zamiast „opis obszaru geograficznego, z którego pochodzi produkt i związek
produktu z tym regionem”, należy podać dokładne informacje dotyczące tradycji
wytwarzania danego produktu) rys historyczny i informacje dotyczące kontroli
Grupa
Przygotowania do złożenia wniosku należy rozpocząć od zidentyfikowania
producentów wyrobu, którego nazwa ma zostać zarejestrowana. Identyfikacja ta
powinna ułatwić zorganizowanie grupy składającej wniosek-tylko grupa może się
bowiem starać o rejestrację nazwy produktu. Grupa, w myśl przepisów unijnych,
oznacza jakiekolwiek stowarzyszenie rolników, producentów lub przetwórców
zajmujących się wytwarzaniem tego samego produktu rolnego lub spożywczego. Inne
zainteresowane podmioty, na przykład sprzedawcy, konsumenci, czy smakosze
i entuzjaści danego produktu, także mogą należeć do grupy i brać udział w jej pracach.
Metoda produkcji
Po ustaleniu grupy podmiotów zajmujących się wytwarzaniem danego produktu należy
przystąpić do szczegółowego opisania metody produkcji. Metoda powinno zostać
opisana w taki sposób, aby każdy z producentów wiedział, jak wyrabiać dany produkt
wyłącznie na podstawie informacji zawartych w przygotowanej specyfikacji. Opis
powinien być zatem bardzo szczegółowy. Przy określaniu metody produkcji należy
także dokładnie przemyśleć kategorię ochrony, o którą będzie się ubiegać nazwa
produktu regionalnego. Może ona bowiem wpływać na opis metody produkcji
i wymagania stawiane producentom.
Opis produktu
16
Jednym z elementów specyfikacji jest opis produktu, w którym należy zawrzeć
informacje dotyczące właściwości produktu końcowego, począwszy od składu
mikrobiologicznego, chemicznego, jego zapachu i kształtu, a skończywszy na jego
cechach organoleptycznych. Przedstawienie tych informacji ma w szczególności
ułatwić przeprowadzanie kontroli wytwarzanych produktów oraz usprawnić
wyłapywanie "fałszywek" i podróbek znajdujących się na rynku. Sporządzenie opisu
produktu ma także na celu przedstawienie oryginalności, niepowtarzalności i jego
wyjątkowych cech. Punkt ten jest szczególnie ważny w przypadku produktów, których
nazwa ma zostać zarejestrowana jako nazwa specyficznego charakteru. Należy wtedy
pokazać, że produkt posiada specyficzny charakter, a więc wyjątkowe cechy
i właściwości, które odróżniają go od produktów do niego podobnych.
Obszar geograficzny i związek produktu z regionem
(dotyczy nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych)
Właściwe określenie obszaru geograficznego jest kluczowym elementem specyfikacji
produktu. Tylko na zdefiniowanym we wniosku obszarze będzie się mogła odbywać
produkcja danego wyrobu. Producenci, przygotowując wniosek, powinni pokazać,
w jaki sposób ich produkt związany jest z danym obszarem geograficznym i które
z jego wyjątkowych cech są wynikiem produkcji na tym właśnie obszarze. Podstawą
wytyczenia obszaru geograficznego mogą być np. granice występowania specyficznych
gatunków roślin używanych przy produkcji, mikroklimat czy duża zmienność temperatur lub opadów w danym regionie, występowanie pewnych gatunków zwierząt czy też
lokalne umiejętności producentów określane jako "know-how".
Rys historyczny
We wniosku o rejestrację należy zawrzeć bardzo dokładne informacje dotyczące
pochodzenia produktu, tradycji oraz historii jego wytwarzania. Informacje te mogą
pochodzić z różnego typu materiałów źródłowych, w tym literatury, periodyków czy
nawet prasy. Celem jest zaprezentowanie wszelkich możliwych dowodów
potwierdzających, że dany produkt był wytwarzany na tym obszarze lub
charakteryzował się wysoką jakością związaną z pochodzeniem z tego obszaru. Stare
dokumenty, fotografie, publikacje czy receptury i przepisy, o ile uda się je tylko
odszukać, należy dołączyć do wniosku. W przypadku produktów tradycyjnych
szczególny nacisk należy położyć na udowodnienie, że zachowana została ugruntowana
historycznie metoda produkcji.
Kontrola
W przypadku każdego produktu, którego nazwę producenci chcą zarejestrować jako
oznaczenie geograficzne, nazwę pochodzenia lub nazwę specyficznego charakteru,
muszą wyznaczyć organ, który będzie kontrolował proces produkcji. Kontrola ta ma
zagwarantować, że metoda wytwarzania stosowana przez producentów jest zgodna
z metodą zadeklarowaną we wniosku o rejestrację. W Polsce instytucjami
wyznaczonymi do przeprowadzania takiej kontroli są: Inspekcja Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych lub prywatne jednostki certyfikujące. Te ostatnie
muszą być jednak akredytowane zgodnie ze standardami normy PN - EN 45011:2000
oraz zostać upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania
kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu
produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę
pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub świadectwo specyficznego
charakteru ze specyfikacją. Koszty przeprowadzonych kontroli ponoszą sami
17
producenci. Opisywanej kontroli nie należy mylić z urzędową kontrolą jakości
żywności, dokonywaną m.in . przez inspekcje weterynaryjną lub sanitarną.
Wniosek o wydanie decyzji administracyjnej powinien zawierać:
1) nazwę i siedzibę wnioskodawcy
2) dane osobowe osób upoważnionych do reprezentowania grupy zgodnie z aktem
założycielskim
3) oznaczenie produktu lub grupy produktów
4) wypis z rejestru sądowego
5) akt założycielski
6) listę członków
7) plan działania grupy na 3 lata zgodny ze statutem
8) Wojewoda właściwy ze względu na siedzibę grupy stwierdza w drodze
administracyjnej spełnienie warunków ustawowych i dokonuje wpisu do rejestru
grup. Tylko grupy wpisane do rejestru mogą ubiegać się o pomoc finansową.
C
o oznacza sformułowanie, że produkt ma specyficzny charakter?
Aby nazwa produktu została zarejestrowana jako nazwa specyficznego charakteru,
produkt musi posiadać cechy, które odróżniają go od innych produktów. Po pierwsze,
musi posiadać „specyficzny charakter”.
Dokładna definicja w rozporządzeniu brzmi:
„specyficzny charakter to cecha lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają
produkt rolny lub środek spożywczy od innych podobnych produktów lub środków
spożywczych, należących do tej samej kategorii.
Na przykład, takimi cechami mogą być: smak lub specyficzne surowce.
Według definicji zawartej w rozporządzeniu, szczególny charakter nie polega na:
• Szczególnej prezentacji (np. szczególnie luksusowe bądź atrakcyjne opakowanie,
jakiego nie posiada żaden inny produkt);
• Składzie lub sposobie produkcji, spełniającym tylko wymagania koniecznych zasad
lub dobrowolnych standardów;
• Specyficznym pochodzeniu lub rodowodzie geograficznym;
• Wynikach stosowania innowacji technologicznych.
• Także tradycyjny charakter jest koniecznym elementem dodatkowym w celu
rejestracji nazwy.
W tym kontekście, tradycyjny charakter oznacza, że produkt jest:
- Wyprodukowany z użyciem tradycyjnych surowców, lub charakteryzuje się
tradycyjnym składem .
- Charakteryzuje się sposobem produkcji i / lub przetwórstwa, odzwierciedlającym
tradycyjny sposób produkcji i / lub przetwórstwa.
Rozporządzenie ustala więc dwa warunki niezbędne do rejestracji nazwy produktu:
produkt musi posiadać cechy, które odróżniają go od innych produktów, i musi to być
produkt tradycyjny.
Systemy jakości a produkt regionalny
Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach rolnych
18
Znacząca ilość zużywanej w UE żywności pochodzi unijnych gospodarstw rolnych.
Rolników w UE jest więcej niż 10 milionów. Stanowi to 5,4% całego zatrudnienia.
Natomiast gospodarka rolna generuje dużo więcej miejsc pracy w gminach
w przetwórstwie żywności i produkcji pasz.
Jako reakcja na braki żywności podczas i po II Wojnie Światowej, Wspólna Polityka
Rolna UE początkowo, przede wszystkim, zachęcała do produkcji dużej ilości
żywności, żeby osiągnąć samowystarczalność. Inaczej mówiąc, im więcej rolnicy
produkowali, tym większe było wsparcie finansowe, które oni otrzymywali.
Z czasem, polityka ta doprowadziła do nadpodaży produkcji żywności, przy wysokim
obciążeniu podatnika i niekiedy powodowała napływ pieniędzy do rolników,
nieadekwatny do potrzeby wsparcia ich produkcji.
Rozpoznanie tego problemu zbiegło się ze wzrostem niepokoju, wokół tego czy
Wspólna Polityka Rolna zachęcała do intensywnych metod gospodarowania, które
zwiększyły zagrożenia dla bezpiecznej żywności, czy też nie. To pobudziło reformę
Wspólnej Polityki Rolnej, w wyniku której odchodzi się od płatności zależnej od
wielkości produkcji do bezpośrednich płatności dla rolników, by zwiększać ich
dochody. Dodatkową zaletą takiego podejścia jest to, że płatności mogą zostać użyte
jako motywacja do rolników by:
- Produkować bezpieczną żywność w higienicznych warunkach.
- Utrzymywać wysoki poziom dobrostanu zwierząt.
- Stosować przyjazne dla środowiska metody produkcji.
- Promowali zrównoważoną gospodarkę na wsi.
To nowe podejście jest postrzegane jako najlepszy sposób połączenia kilku celów:
- Uzasadnione dochody dla rolników
- Uczciwe ceny i bezpieczna żywność wysokiej jakości dla konsumentów
- Koszt zadowalający dla podatnika
- Pozwolenia dla innych krajów na uczciwy dostęp ich produktów i żywności
do rynku UE
- Konkurencyjny przemysł spożywczy
UE teraz kładzie większy, niż w przeszłości, nacisk na jakość w przeciwieństwie
do ilości i na rolę i dochody indywidualnych rolników. Na przykład, UE zapewnia
wsparcie dla rolników, którzy biorą udział w planach ukierunkowanych na poprawę
i zapewnienie jakości produktów rolniczych i procesów produkcji.
Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność
Konsumenci UE chcą żywności bezpiecznej i o dobrej jakości. W dodatku chcą oni,
by UE w swoich granicach szanowała różnorodność kulturową i żywieniową. UE
uznaje to i promuje jakość przez unijne i międzynarodowe normy, przez wprowadzenie
możliwości dobrowolnego poddawania się procedurom oceny i oznakowania towaru
znakiem jakości oraz stosowanie opisów wskazujących na pochodzenie żywności
i napojów.
Rozpoznawanie Jakości i Różnorodności
UE rozwinęła „znaki jakości” żeby konsumenci mogli łatwo rozpoznać jakość albo
zdrowe, ekologiczne artykuły żywnościowe.
- "Chroniona nazwa pochodzenia produktu" oznacza, że produkt został
wyprodukowany, został przetworzony i został przygotowany w danym
geograficznym obszarze stosującym rozpoznaną wiedzę specjalistyczną.
19
- „Zastrzeżone Oznaczenie Geograficzne” pokazuje, że na jakimś etapie produkcji,
postępowania albo przygotowywania, ten produkt ma związek z szczególnym
geograficznym obszarem.
- „Tradycyjna Specjalność Gwarantowana” oznacza, że zostały użyte tradycyjne
metody produkcyjne albo składniki.
- „Rolnictwo ekologiczne” jest etykietą dla produktu, w którym przynajmniej 95%
składników było wyprodukowane metodami ekologicznymi.
Dzięki tym przepisom, konsumenci mogą być pewni, że występuje prawdziwy związek
pomiędzy nazwami miejsca wyprodukowania oraz produktami – takimi jak szynka
Parma, ser Roquefort, piwo mocne ciemne Newcastle, piwo Dortmund, wino Roja
i wódka Siwucha. UE popiera na arenie międzynarodowej podobną działalność tak aby
związek nazw z produktem takim jak np. herbata Darjeeling i greckie ouzo był dobrze
chroniony.
Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości
Unia traktuje bardzo poważnie swoją odpowiedzialność za zmniejszanie zagrożeń
w stale zmieniającym się globalnym rynku żywności. Podejmuje decyzje oparte
wynikach badań naukowych, które są dostępne dla każdego: naukowców, rolników,
producentów żywności albo konsumentów.
Równocześnie UE zakłada, że normy bezpieczeństwa żywności powinny promować
produkt, a nie ograniczać jego wybór i jego jakość. Celem wprowadzonych uregulowań
nie jest tłumienie innowacji albo ujednolicanie ogromnego wyboru artykułów
żywnościowych dostępnych na rynku europejskim, ale przedstawienie podstawowych
normy bezpieczeństwa, aby służyły one jako podstawa, na której jakość i doskonałość
mogą rozwijać się i prosperować.
Ryzyko może nigdy całkowicie nie być wyeliminowane. Jednakże, przez ustanawianie
norm o wysokich wymaganiach, przez stałe ocenianie ryzyka i przez kierowanie się
najlepszym dostępnym niezależnym doradztwem naukowym, UE może być dumna
ze swojej polityki bezpieczeństwa żywności opartej na aktualnej wiedzy.
Strategia : od gospodarstwa do widelca
Konsumenci Europy chcą produktów żywnościowych, które są bezpieczne i zdrowe.
Unia Europejska jest zainteresowana tym, aby produkty żywnościowe, które
spożywamy, spełniały te same wysokie normy jakościowe dla wszystkich jej obywateli,
bez względu na to, czy jedzenie pochodzi z własnego, czy z innego kraju, członka UE
lub spoza UE.
Prace nad poprawą bezpieczeństwa żywności są kontynuowane, a w ciągu ostatnich
kilku lat dokonano znacznego postępu w tym zakresie. Było to odpowiedzią
na spektakularne doniesienia o chorobie „szalonych krów” oraz występowaniu dioksyn
w oleju, w latach 90–ych. Celem tych prac było nie tylko zapewnienie, że unijne prawo
dotyczące bezpieczeństwa żywności jest aktualizowane na bieżąco, a także,
że konsumenci otrzymują tyle informacji o potencjalnych zagrożeniach, ile tylko jest
możliwe oraz o tym co się robi, by je pomniejszyć.
Nie ma żadnej takiej rzeczy jak zero ryzyka, ale UE robi co możliwe, przez
wszechstronną strategię bezpieczeństwa żywności, by ograniczyć ryzyko do minimum
za pomocą promowania nowej generacji żywności i norm higieny odzwierciedlających
najbardziej zawansowaną wiedzę naukową. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w
20
gospodarstwie rolnym. Reguła „od fermy do widelca”, dotyczy każdej sytuacji
niezależnie od tego, czy nasze jedzenie jest wyprodukowane w UE, czy jest
importowane z jakiegokolwiek innego państwa.
Są cztery ważne elementy strategii bezpiecznej żywności w UE:
1. Zasada bezpieczeństwa żywności i paszy dla zwierząt;
2. Niezależna i publicznie dostępna porada naukowa;
3. Mechanizmy wzmacniania reguł i kontrolowania procesów ;
4. Prawo konsumenta do wyboru żywności, opartego na kompletnych informacjach
o jej pochodzeniu i składnikach.
Przestrzeń dla zróżnicowania
Bezpieczna żywność nie oznacza jednolitości produktów. System dla zapewniania
bezpiecznej żywności jest wspólny dla wszystkich krajów UE, ale dopuszcza on
różnorodność. Jest miejsce dla tradycyjnych posiłków i dla lokalnych specjalności.
W rzeczywistości UE aktywnie promuje rozmaitość i jakość. Ochrania wyróżniające
się, albo tradycyjne dania związane z pewnymi regionami, albo pewne metody
produkcji przed nieuczciwym naśladownictwem przez innych i to promuje rolnictwo
organiczne.
Higiena paszy i żywności
Spełnianie norm przez żywność i pasze nie ma żadnego sensu, jeżeli żywność jest
produkowana albo sprzedawana w niehigienicznych warunkach. Niewymagające normy
higieny żywności są zaproszeniem do rozpowszechniania się, na przykład salmonelli
i listerii, które są przyczyną zatrucia żywności. Salmonelli nadaje się znacznie mniej
rozgłosu niż BSE, ale jest ona faktycznie bardziej groźna. Znajdywana w całym
wachlarzu produktów żywnościowych, takich jak surowe jajka, mięsie drobiowym,
wieprzowym i w wołowinie, zabija ona kilkaset ludzi każdego roku a zakaża dziesiątki
tysięcy.
UE uaktualniła określone zasady zajmujące się niektórymi zagrożeniami i ogólnymi
regułami higieny dla wszystkich produktów żywnościowych i pasz, jako część
gruntownego przeglądu zasad bezpieczeństwa żywności z ostatnich kilku lat. Produkcja
żywności musi identyfikować każdy etap krytyczny dla bezpieczeństwa żywności.
Gdy procedury bezpieczeństwa będą opracowane, muszą być zastosowane,
utrzymywane i systematycznie sprawdzane.
System HACCP
Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wszystkie firmy zajmujące się produkcją
i dystrybucją żywności muszą wdrożyć i stosować zasady systemu HACCP. Przed
opisaniem podstaw prawnych tego obowiązku niezbędne jest krótkie wyjaśnienie, czym
jest system HACCP.
Co znaczy skrót HACCP ?
Skrót HACCP pochodzi od określenia w języku angielskim (Hazard Analysis and
Critical Control Points), które tłumaczy się jako Analiza Zagrożeń i Krytyczne Punkty
Kontroli. Oznacza system organizacji działania w firmach mających do czynienia
z żywnością, służący zapewnieniu bezpieczeństwa zdrowotnego tej żywności. System
HACCP jest uznawany za najskuteczniejsze narzędzie pozwalające zagwarantować,
że żywność nie ulegnie skażeniu lub zanieczyszczeniu i będzie bezpieczna
dla konsumenta.
21
Zasady GMP/GHP, które należy wdrożyć przed wprowadzeniem HACCP
Przed wprowadzeniem w zakładzie systemu HACCP należy wdrożyć zasady Dobrej
Praktyki Produkcyjnej (GMP - Good Manufacturing Practice) oraz zasady Dobrej
Praktyki Higienicznej (GHP - Good Hygiene Practice), które mają na celu stworzenie
warunków do wytworzenia żywności bezpiecznej pod względem higienicznym.
Dotyczą one m.in. pomieszczeń, maszyn i urządzeń, usuwania odpadów, mycia,
zaopatrzenia w wodę, pozyskiwania surowców, higieny osobistej i szkolenia personelu.
Właśnie wdrażanie zasad GMP/GHP może w niektórych firmach wiązać się
z koniecznością ponoszenia wydatków, np. na przebudowę pomieszczeń lub wymianę
wyposażenia zakładu. W firmie, która funkcjonuje w pełnej zgodności z zasadami
GMP/GHP, wdrażanie systemu HACCP nie powinno powodować nadmiernych kosztów
(mogą one być związane ze szkoleniem personelu lub zakupem urządzeń
pomiarowych).
Podstawowe cechy systemu HACCP
System HACCP tworzy się indywidualnie dla każdego zakładu (linii produkcyjnej)
uwzględniając specyfikę prowadzonej tam działalności. Za wprowadzenie
i utrzymywanie działania systemu odpowiedzialne jest kierownictwo zakładu.
System ten:
- polega na identyfikacji występujących zagrożeń żywności (biologicznych,
chemicznych, fizycznych) oraz określeniu metod ich uniknięcia,
- ma charakter prewencyjny, przenosi ciężar kontroli z końcowego produktu na
poszczególne fazy całego procesu produkcji i dystrybucji,
- może być stosowany na wszystkich etapach tzw. "łańcucha żywnościowego" (od
gospodarstwa rolnego do stołu konsumenta): podczas produkcji, magazynowania,
dystrybucji, dostarczania konsumentowi w sklepach i restauracjach,
- wymaga udziału całego personelu zakładu oraz zaangażowania kierownictwa.
Zasadniczo systemu HACCP nie poddaje się żadnej certyfikacji przez zewnętrzną
jednostkę certyfikującą. Nie ma takiego wymogu prawnego, jednakże firma może
poddać swój system dobrowolnej certyfikacji, jeśli chce przez to osiągnąć jakieś cele,
np. marketingowe. Stopniowo powstają dokumenty, które mogą stanowić podstawę do
dobrowolnej certyfikacji funkcjonującego w zakładzie systemu HACCP przez
niezależne jednostki (np. duńska norma DS 3027, norma ISO 22 000).
Istnieje siedem zasad (etapów działania) w ramach systemu HACCP:
1. Przeprowadzenie analizy zagrożeń
- identyfikacja mogących potencjalnie wystąpić zagrożeń biologicznych, chemicznych
i fizycznych
- określenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia
- określenie ich istotności dla bezpieczeństwa żywności
- ustalenie środków zapobiegawczych i kontrolnych
2. Ustalenie krytycznych punktów kontrolnych
- zidentyfikowanie wszystkich miejsc, etapów, procesów w których niezbędne jest
opanowanie występujących zagrożeń poprzez ich kontrolę
3. Ustalenie limitów krytycznych dla każdego z punktów kontrolnych
- przypisanie każdemu z krytycznych punktów kontrolnych parametrów określonych
przy pomocy specyficznych miar (np. temperatury, wilgotności, czasu) oraz oznaczenie
granic ich tolerancji.
22
4. Ustalenie procedur monitorowania krytycznych punktów kontrolnych
- monitorowanie krytycznych punktów kontrolnych w celu sprawdzania, czy nie są
przekraczane limity krytyczne
- monitorowanie powinno być prowadzone w sposób ciągły (lub ewentualnie
regularny)
- każde sprawdzenie powinno być zapisywane
5 .Ustalenie działań korygujących
- opracowanie dla każdego krytycznego punktu kontrolnego właściwych działań
korygujących, które należy podjąć gdy monitorowanie wykaże przekroczenie limitów
krytycznych
- działania korygujące muszą dotyczyć zarówno przywrócenia właściwego
funkcjonowania procesu produkcyjnego, jak i sposobu postępowania z nieprawidłowo
wytworzonym produktem
- każde podjęte działanie powinno być zapisywane
6 .Ustalenie procedur weryfikacji systemu
- ustalenie, w jaki sposób będzie sprawdzane skuteczne funkcjonowanie całego
systemu HACCP (np. audyt, badania mikrobiologiczne produktów końcowych).
- procedury weryfikacji powinny być uruchamiane w regularnych odstępach czasu
oraz przy każdej zmianie w procesie produkcyjnym
7 .Ustalenie dokumentacji
- ustalenie sposobu sporządzania, przechowywania i nadzorowania wszystkich
dokumentów związanych z systemem (szczególnie procedur i zapisów)
HACCP w Unii Europejskiej
Wytyczne GMP/GHP oraz stosowania systemu HACCP , które mają najbardziej
powszechny, światowy zasięg opracowano w ramach Kodeksu Żywnościowego
("Codex Alimentarius") FAO/WHO. Wytyczne te mają charakter dobrowolny,
adresowane są zarówno bezpośrednio do producentów żywności, jak i do władz
państwowych (jako wzorzec dla przepisów krajowych). Dostępne są na stronie
internetowej www.codexalimentarius.net/publications.stm
W Unii Europejskiej najbardziej podstawowe i ogólne zasady GMP/GHP w produkcji
żywności zawarte były w dyrektywie 93/43/EWG o higienie żywności. Dyrektywa
adresowana była do państw członkowskich UE, które musiały wprowadzić jej
postanowienia do krajowych systemów prawa. W efekcie, w każdym z państw
należących do Unii Europejskiej firmy zajmujące się produkcją lub obrotem żywnością
musiały obowiązkowo stosować zapisane w dyrektywie podstawowe zasady Dobrej
Praktyki Higienicznej. Aby ułatwić spełnienie tych wymagań prawnych dyrektywa
zalecała tworzenie szczegółowych Przewodników Dobrej Praktyki Higienicznej dla
różnych sektorów żywnościowych, na poziomie krajowym i europejskim,
do dobrowolnego stosowania.
Dyrektywa 93/43/EWG nakładała również obowiązek wprowadzenia systemu HACCP
we wszystkich firmach zajmujących się produkcją, dystrybucją, magazynowaniem,
transportem i dostarczaniem konsumentom żywności (bez podstawowej produkcji
rolniczej). System HACCP przewidziany przez dyrektywę obejmował tylko 5
pierwszych zasad (bez weryfikacji i dokumentacji).
Oprócz ogólnej dyrektywy 93/43/ EWG w Unii Europejskiej obowiązywało kilkanaście
odrębnych dyrektyw określających szczegółowe wymagania higieniczne przy
wytwarzaniu różnych produktów pochodzenia zwierzęcego ( np. mięsa, ryb, mleka)
23
Od 1 stycznia 2006 r. wszystkie dyrektywy UE dotyczące higieny zostały zastąpione
dwoma rozporządzeniami:
- rozporządzeniem nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny
środków spożywczych,
- rozporządzeniem nr 853/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym
szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia
zwierzęcego.
Rozporządzenia, w przeciwieństwie do dyrektyw, stosuje się w państwach
członkowskich UE (w tym w Polsce) bezpośrednio, bez konieczności przenoszenia ich
do prawa krajowego.
Nowe europejskie rozporządzenie o higienie żywności 852/2004 nakłada obowiązek
wdrożenia pełnego 7-stopniowego systemu HACCP w przedsiębiorstwach działających
we wszystkich sektorach, wzdłuż całego łańcucha żywnościowego(produkcja, transport,
handel i dystrybucja, gastronomia), z wyłączeniem jedynie podstawowej produkcji
rolniczej.
HACCP w Polsce
W Polsce, w ramach dostosowywania do wymagań Unii Europejskiej, nastąpiło
wprowadzenie dyrektywy 93/43/EWG do polskiego prawa. Dokonano tego poprzez
ustawę z 11 maja 2001r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. z 2001
r. nr 63 , poz. 634 z późn. zm).
Jednakże, jak już zostało wspomniane, od 1 stycznia 2006 r. w Polsce bezpośrednio
stosuje się unijne rozporządzenia dotyczące higieny żywności, w tym podstawowe
rozporządzenie nr 852/2004. Przepisy krajowe nie mogą regulować tych samych
zagadnień, które są uregulowane w rozporządzeniach unijnych. W związku z tym
przygotowywany jest projekt nowej ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia,
która zastąpi ustawę z 11 maja 2001r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.
Nowa ustawa nie będzie już regulowała zagadnień systemu HACCP i higieny żywności,
które objęte są rozporządzeniem 852/2004. Będzie natomiast zawierała m.in. przepisy
kompetencyjne pozwalające na prawidłowe stosowanie tego rozporządzenia.
Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 11 maja 2001 r. nadal
obowiązuje, ale tych jej przepisów, które dotyczą systemu HACCP i higieny, nie stosuje
się.
Rozporządzenie 852/2004 zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE
i Rozporządzenie 853/2004 zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE,
wydanie specjalne w języku polskim, rozdział 3, tom 45, str.14 .
Zasady systemu HACCP przy produkcji wyrobów regionalnych i tradycyjnych
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami kierujący zakładem lub osoba przez
niego upoważniona jest obowiązany wdrożyć i stosować zasady systemu HACCP.
System HACCP obowiązuje zatem wszystkich producentów żywności, poza
producentami na etapie produkcji pierwotnej , którzy w celu zapewnienia właściwej
jakości zdrowotnej oraz zasad higieny , są obowiązani wdrożyć i stosować zasady
dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) i dobrej praktyki higienicznej (GHP).
Jednocześnie warto zauważyć, że system HACCP opiera się na zasadach GMP i GHP.
Poradniki dobrej praktyki produkcyjnej i dobrej praktyki higienicznej, w których
zawarte są procedury związane z wytwarzaniem danego produktu, powinny
uwzględniać specyfikę wytwarzania danego wyrobu, a w szczególności potrzeby
i możliwości tych przedsiębiorców, którzy:
24
•
•
•
ze względu na wielkość zakładu oraz rodzaj produkowanej lub wprowadzanej
do obrotu żywności prowadzą działalność na potrzeby rynków lokalnych,
produkują żywność lub stosują surowce do produkcji żywności zgodnie z
tradycyjnymi metodami, ustalonymi wieloletnią praktyką lub tradycją
charakterystyczną dla danej żywności,
prowadzą działalność w regionach szczególnych ze względu na położenie
geograficzne lub dostępność do zaopatrzenia. Uwzględniając specyfikę
produkowanej żywności podczas przygotowywania zasad dobrej praktyki
produkcyjnej i higienicznej, tym samym uwzględnia się wyjątkowość produktu
podczas tworzenia systemu HACCP, który opiera się zasadach GMP i GHP.
Zrozumienie tej zależności pozwala tak skonstruować zasady systemu HACCP,
aby możliwe było produkowanie żywności tradycyjnymi metodami i przy
wykorzystaniu tradycyjnych surowców.
Odstępstwa dla wyrobów regionalnych i tradycyjnych
Wytwórcy produktów tradycyjnych mogą starać się o udzielenie odstępstw
od obowiązujących i prawnie uregulowanych wymogów produkcyjnych
(weterynaryjnych, higienicznych lub sanitarnych). Niezmiernie ważne jest, aby
pamiętać, że odstępstwa:
- muszą wynikać ze stosowania przez producentów niezmiennych, tradycyjnych
metod wytwarzania
- nie mogą wpływać negatywnie na jakość zdrowotną produktu
- mogą być przyznane wyłącznie wtedy, gdy wynikają z tradycyjnej metody produkcji,
a nie są związane np. z brakiem środków finansowych na dostosowanie zakładu do
wymagań produkcyjnych
Zgodnie z unijnymi przepisami, których przykładem może być Decyzja Komisji
nr 97/284 z dnia 25 kwietnia 1997 roku dotycząca produktów na bazie mleka, którym
można udzielić odstępstw od ogólnie obowiązujących wymagań przy produkcji,
produkty o tradycyjnych cechach oznaczają produkty, które:
• są uznane historycznie
• są wytwarzane zgodnie z zaleceniami technicznymi lub metodami produkcyjnymi
skodyfikowanymi lub zarejestrowanymi w państwie członkowskim, w którym
produkt ten jest tradycyjnie wytwarzany
• są chronione na mocy prawa krajowego, regionalnego lub lokalnego w państwie
członkowskim, w którym produkt ten jest tradycyjnie wytwarzany
Odstępstwa przyznawane na mocy tej decyzji wynikają wyłącznie z tradycyjnego
charakteru wytwarzanych produktów. Producenci mogą uzyskać odstępstwa
od wymagań dotyczących materiałów, z których zbudowane są przyrządy i sprzęt
używany do produkcji lub pakowania wyrobów tradycyjnych oraz w odniesieniu
do dojrzewalni lub pomieszczeń dla takich produktów. Zgodnie z przepisami decyzji
dojrzewalnie dla produktów tradycyjnych mogą składać się z geologicznych, naturalnych ścian oraz ścian, podłóg, stropów i drzwi, które:
- nie są wygładzone
- nie są nie przepuszczalne
- mogą być nietrwałe
- nie muszą być powleczone powłoką w jasnym kolorze
- nie muszą być pokryte materiałem nierdzewnym
Częstotliwość i rodzaj czyszczenia oraz dezynfekcji w takich pomieszczeniach
powinien być dostosowany do typu prowadzonej działalności, w celu uwzględnienia
specyficznej flory znajdującej się w otoczeniu.
25
Ponadto w ustawie o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia
zwierzęcego znajduje się delegacja dla ministra właściwego do spraw rolnictwa, który
w drodze rozporządzenia może określić wymagania weterynaryjne przy produkcji i dla
produktów pochodzenia zwierzęcego o tradycyjnym charakterze. Warto zauważyć,
że na mocy tej delegacji udzielenie odstępstw większych niż odstępstwa przewidziane
w decyzji Komisji nr 97/284 jest możliwe wyłącznie dla produktów sprzedawanych
w ramach sprzedaży bezpośredniej. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi do tej pory tylko
raz skorzystał z możliwości wydania takiego rozporządzenia. Rozporządzenie
to dotyczy warunków produkcyjnych dla oscypka, buncu, redykołki, bryndzy i żentycy,
które na jego mocy mogą być wytwarzane m.in. z nie pasteryzowanego mleka i przy
użyciu drewnianych narzędzi.
Sankcje związane za nie przestrzeganie wymogów prawnych
Każdy, kto produkuje łub wprowadza do obrotu środki spożywcze zepsute,
zafałszowane lub o niewłaściwej jakości zdrowotnej podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności. Naruszeniem przepisów jest
zarówno działanie prowadzone celowo jak i nieumyślnie.
Producenci wytwarzający produkty pochodzenia zwierzęcego w niewłaściwych
warunkach i nie zapewniając odpowiednich wymagań weterynaryjnych w zakresie
prowadzonej działalności, podlegają grzywnie. Jeżeli natomiast takie naruszenie może
spowodować zagrożenie dla zdrowia publicznego lub też jeżeli producent nie zgłasza do
badania zwierząt rzeźnych i ich mięsa lub mięsa zwierząt łownych, podlega on
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do roku.
Rozpoczęcie produkcji lub obrotu artykułami spożywczymi bez uzyskania decyzji
potwierdzającej spełnienia wymagań koniecznych do zapewnienia higieny w procesie
produkcji lub w obrocie oraz do zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej
wytwarzanych artykułów podlega karze grzywny.
Umieszczanie na rynku albo sprzedaż bezpośrednia produktów pochodzenia zwierzęcego bez uprzedniego zgłoszenia działalności powiatowemu lekarzowi weterynarii
lub też wprowadzanie do obrotu produktów niezgodnie z kwalifikacją uzyskaną przez
zakład podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia
wolności do roku.
Jako wykroczenie traktuje się wprowadzanie w błąd konsumenta, poprzez np. niewłaściwe oznakowanie produktu, co do jakości zdrowotnej lub wartości odżywczych
środka spożywczego. Działalność taka podlega karze grzywny .
Wybrane akty prawne dotyczące żywności
- ustawa o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków
spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr l0 poz .68)
- ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z dnia 11 maja 2001 r.
(Dz . U. z 2001 r. Nr 63, poz. 634 ze zm.)
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 kwietnia 2004r. w sprawie wymagań
higieniczno-sanitarnych w zakładach produkujących lub wprowadzających do obrotu
środki spożywcze (Dz. U. z 2004 r. Nr 104, poz .1096)
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2004r. w sprawie wewnętrznej
kontroli jakości zdrowotnej żywności i przestrzegania zasad higieny w procesie
produkcji (Dz . U. 2004 Nr 120, poz . 1259)
26
- ustawa o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego z
dnia 29 stycznia 2004 r.(Dz .U.2004 Nr 33,poz.288)
- rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 maja 2004r. w sprawie
sprzedaży bezpośredniej (Dz .U. 2004 Nr 130, poz .1393)
rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 sierpnia 2004r. w sprawie
wymagań weterynaryjnych dla mleka oraz produktów mlecznych (Dz .U .2004 Nr 188,
poz..1946) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 czerwca 2004 r.
w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji świeżego mięsa z bydła, świń,
owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych, umieszczanego na rynku
(Dz . U. 2004 Nr 158, poz .1655) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 25 maja 2004r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla mięsa mielonego
i surowych wyrobów mięsnych (Dz .U .2004 Nr 132 poz .1419)
Alternatywne źródła dochodu
Wiejskie dziedzictwo jako podstawa dla dodatkowej działalności gospodarczej
Wiejskie dziedzictwo
Przyszłość rolnictwa jest ściśle związana ze zrównoważonym rozwojem obszarów
wiejskich, które obejmują 80% obszaru Europy . Obok rynkowych działań wsparcia,
europejska polityka rozwoju wsi odgrywa główną rolę w ekonomicznej, społecznej
i terytorialnej spójności.
Jest ona oparta na następujących zasadach:
- rozpoznawanie wielofunkcyjnej roli rolnictwa,
- ulepszanie konkurencyjności przy uwzględnieniu zagadnień środowiskowych,
- zróżnicowanie działalności ekonomicznej,
- zachowywanie wiejskiego dziedzictwa.
Rolnicy zarządzają większą częścią ziemi Europy . Powinni oni być uważani
za gospodarzy naszego dziedzictwa i wynagradzani za tę rolę. W wielu regionach,
centralne i lokalne samorządy płacą rolnikom, by ich zachęcić w ich wysiłkach,
do ochrony, utrzymania i poprawiania lokalnie – wyróżniających się elementów,
krajobrazu przyrody albo kultury i utrzymania publicznego dostępu do swojej ziemi.
W niektórych częściach Unii Europejskiej, rządy wspomagają tradycyjne praktyki
gospodarowania. Te inicjatywy powinny być naśladowane przez Europę.
Społeczna i kulturalna witalność
Głównym czynnikiem powodującym dobre funkcjonowanie społeczności wiejskich jest
ich witalność. Może być ona odzwierciedlona w utrzymywanej tradycyjnych
zwyczajów, manifestowana podczas festynów ludowych, czy w zachowanych językach
mniejszości narodowych oraz w kulturze, co przyczynia się do kulturalnego bogactwa
Europy. Może to być również odzwierciedlone w zaufaniu jakim społeczności wiejskie
rozwiązują swoje problemy we wzajemnej współpracy z ich organizacją społeczną,
dostosowując się do wyzwań współczesności.
Ta witalność może polegać na stabilności populacji, z równowagą między grupami
wiekowymi i silną strukturą pokrewieństwa. W wielu obszarach wiejskich, zmniejszenie
się populacji i pewna izolacja kultury osłabiła tę witalność i doprowadziła mieszkańców
wsi do niedoceniania swoich zdolności i niedoceniania ich tradycyjnych zasobów i
kultury. Wszędzie kultura wiejska jest zagrożona przez zbyt szybki napływ ludzi z
miast. Wiele europejskich rządów i agencje pozarządowe, szukają sposobów jak
27
zachęcić ludzi na wsi do zrozumienia współczesnych wyzwań i zaangażowania się
w ich rozwiązywania, oferując różnego rodzaju szkolenia i treningi.
Edukacja i trening odgrywają ważną rolę także, w dziedzinie ekonomicznej. Rozwój
miejscowych gospodarek będzie zależał od rozwoju technicznych i przedsiębiorczych
umiejętności wśród młodych i starszych. Rządy i inne agencje powinny zapewniać takie
możliwości ponieważ edukacja i szkolenia są chętnie wykorzystywane przez
mieszkańców wsi mieszkających na terenie geograficznie rozproszonym.
Ochranianie dziedzictwa
Europa ma zadziwiającą rozmaitość klimatu, ukształtowania terenu i naturalnego
środowiska-od poziomu morza do wysokich gór, wysp do rozległych równin
kontynentalnych, od Morza Śródziemnego do arktycznych klimatów, najbogatszych
osadowych równin do najbardziej jałowego pustkowia. W takim naturalnym siedlisku,
przez tysiące lat, ludzie wędrowali, osiedlali się, uprawiali ziemię i budowali osady.
Poprzez współdziałanie ludzie tworzyli lokalne kultury, których rozmaitość jest tak
wielka jak rozmaitość samej przyrody.
Ta wielka rozmaitość przyrody i kultury ludzkiej wzbogaca jakość życia wszystkich
Europejczyków. Obowiązkiem każdego jest zrozumienie, ochrona i powiększenie tego
dziedzictwa. Nowoczesny sposób życia, który szanuje to dziedzictwo i który je nie
pomniejsza, a wzbogaca musi zostać zaadoptowany.
Dziedzictwo kultury
W regionach wiejskich można znaleźć wielkie bogactwo śladów dawnego
współdziałania ludzi z ziemią. Znajduje to odbicie architekturze budynków wszystkich
rodzajów domów, gospodarstw rolnych, młynów, kościołów, zamków, mostów
i podobnych oraz w różnorodności cech ukształtowanego przez ludzi krajobrazu.
Krajobraz jest jak bogata księga historii ukazująca jak pokolenia kształtowały
otoczenie. Podobnie, ludność albo kultura ludowa każdej społeczności wiejskiejmuzyka, piosenka, taniec, tradycyjny strój, zwyczaje, festiwale, język, religia - wyrażają
dziedzictwo tej społeczności.
To dziedzictwo krajobrazu i kultury masowej reprezentuje dużą część zbiorowej
pamięci ludzi. To dostarcza "korzeni" współcześnie żyjącym, sensu miejsca, związków
z przeszłością, skarbnicy pomysłów jak dalej ziemia może zostać wykorzystywana,
ważne źródło kultury i duchowego tworzenia. To jest potężny odziedziczony "kapitał"
ludzkiego wysiłku, który ludzie mogą zignorować lub zaprzepaścić, albo mogą
go akceptować, wykorzystać i przystosowując się.
Dziedzictwo jest tak bogate, ponieważ poprzednie pokolenia dodawały do stanu
zastanego własne zmiany będące rezultatem ich przystosowań. Dlatego powinna zostać
upowszechniona większa świadomość dziedzictwa i raczej gotowość do budowania
na nim i przystosowywania, aniżeli ignorowanie albo niszczenie go, potrzebna jest
pokora, aby uczyć się od niego, a wartość, doświadczenie przodków, przekazać
przyszłym pokoleniom.
Obecnie, w niektórych częściach wiejskiej Europy, dziedzictwo kulturalne szybko jest
wypierane, a nawet niszczone przez zmiany społeczne albo technologiczne, nowoczesne
rolnictwo, rozbudowę miast i zaniedbania. W innych częściach Europy prowadzi się
bardziej subtelną politykę. Rządy albo miejscowe władze na wielu obszarach szukają
sposobów, jak zachęcić do kontynuowania użytkowania tradycyjnych domów,
budynków gospodarczych, albo kościołów, albo ich delikatnego przekształcania
28
do wykorzystania przy realizacji nowych zadań, sposobów na podtrzymywanie
tradycyjnych praktyk rolniczych, utrzymywanie tarasów, żywopłotów, murów
z kamieni (bez zaprawy), albo inne kształtowanie krajobrazu przy zapewnienia,
by nowe budynki były w harmonii z długotrwałymi miejscowymi tradycjami.
Zachowanie równowagi między dziedzictwem a nowymi potrzebami powinno być
zagadnieniem priorytetowym dla wszystkich ludzi. Polityka i wynikające z niej
działania służące, powinny być nadal rozwijane.
Polityka ta może obejmować:
• Systematyczne i ciągłe przeglądy dziedzictwa w celu dostarczania wiedzy,
na której mogą być oparte działania
• Formalne działania w kierunku ustawowej i prawnej ochrony dziedzictwa
• Systemy porad eksperckich o używaniu, utrzymaniu i w miarę potrzeb adaptacji
tradycyjnych budynków i innych obiektów
• Finansową i podatkową pomoc, na przykład do naprawy historycznych
budynków albo upowszechniania tradycyjnych praktyk gospodarowania
• Szkolenia profesjonalistów z dziedziny użytkowania ziemi, zarządzania ziemią,
budynkami i polami, żeby oni w pełni rozumieli jak zdobycze dziedzictwa mogą
być wspierane albo dostosowywane, by spełniać nowoczesne potrzeby
• Szkolenia i zachęty rzemieślników i rękodzielników do kultywowania
tradycyjnych umiejętności oraz dostawców tradycyjnych materiałów
budowlanych, jak również systemy dla ratowania zabytków i używania
tradycyjnych materiałów budowlanych
• Wymianę pomysłów między ludźmi zaangażowanymi w te procesy, żeby
stymulować postęp.
Obecnie, działania tego rodzaju skłaniają się do tego, by skupiać się na miejscach
największego zainteresowania dziedzictwem - najpiękniejsze pomniki, najlepiej
zachowane starożytne miasta, najbardziej okazałe historyczne krajobrazy. Jednakże
należy intensywnie promować równe znaczenie polityki odniesionej do całości
europejskiej wsi, budowane na doświadczeniu zdobytym w tych miejscach.
Specjalna żywność – szansa?
Wzrastający popyt rynku na produkty żywnościowe wysokiej jakości ofiaruje małym
przedsiębiorstwom produkującym żywność szeroki wachlarz możliwości. Jednakże,
z powodu wielu czynników, takich jak wielkość przedsiębiorstwa, konieczność
przestrzegania norm przetwarzania brak specjalistycznej wiedzy z zakresie marketingu
i trudności w uzyskiwaniu dostępu do informacji, wiele przedsiębiorstw napotyka
na trudności w zaistnieniu w trudnych warunkach rynkowych. Ponadto, ponieważ rynki
na produkty żywnościowe powiększają się, przedsiębiorstwa odpowiadają zwiększoną
aktywnością i dlatego konkurencja, nie tylko ze strony nowych i ekspansywnych
małych przedsiębiorstw, ale także większych firm, pozwala na rozwijanie zakładów
wytwarzających produkty niszowe. Istnieją w Europie przykłady, które ilustrują szeroki
zasięg strategii, które mogą być wzięte pod uwagę, gdy małe przedsiębiorstwa
spożywcze skierują swoje działania na takie rynki.
Krótki przegląd specjalnych produktów żywnościowych – perspektywa Europy
Analiza sektora specyficznych produktów żywnościowych, a w szczególności ilościowa
ocena liczby przedsiębiorstw, skala produkcji, opanowane rynki, itp. jest utrudniona.
Istnieje wiele czynników, które komplikują sektorową analizę zawierającą, definicję
29
kategorii produktów, małą skalę działania (często zapewniającą dodatkowy dochód
w gospodarstwie domowym) i rozmaite stosowane metody dystrybucji. Jednakże,
ponieważ społeczno-ekonomiczne znaczenie tego sektora jest co raz większe, więcej
informacji jest dostępnych. Szczególne jakościowe cechy produktów żywnościowych
odnoszą się do licznych czynników: miejsca, surowca , składu, przepisu, procesu, stanu
albo struktury produkcji lub promocji itp. Te produkty cieszą się jakimś rozgłosem,
są rozpoznawane na rynku i cechują się właściwością „wyróżniania produktu”
ze strony konsumenta. Przydatne jest odróżnianie między specyficznym produktem
żywnościowym wyprodukowanym w gospodarstwach rolnych, a takim samym
produktem wytwarzanym na małą skalę w warunkach produkcji, które można
zakwalifikować jako „rzemieślnicze”.
Badanie rynku prowadzone w czterech krajach UE (Niemcy, Belgia, Francja
i Zjednoczone Królestwo) wykazało wysoki wskaźnik penetracji rynku na produkt
wyprodukowany na wsi (taki jak masło, ser, chleb itd.). Francja ma najwyższy 60%
wskaźnik penetracji rynku na produkty wiejskie. W Belgii połowa ludności nabywa
produkty żywnościowe wytworzone na wsi, a w Niemczech i Zjednoczonym Królestwie
odpowiednio 44% i 35%. Jednakże, jest to tylko około 10% regularnie konsumowanych
produktów (tj. przynajmniej raz w miesiącu) w Niemczech, Belgii i Francji, podczas
gdy tylko 6,4 % w Zjednoczonym Królestwie. Ponadto, z badań tych wynika, że obraz
„prawdziwego produktu wiejskiego domu” jest słaby, szczególnie w długich kanałach
dystrybucji.
Szczególną uwagę poświęcono badaniom końcowego ogniwa łańcucha zaopatrzenia,
obserwując rolników wytwarzających żywność w gospodarstwie rolnym. Średnia
wielkość gospodarstwa rolnego włączonego w taką działalność była większa niż średnia
wielkość gospodarstwa rolnego we wszystkich obserwowanych krajach. Ponad połowa
przedsiębiorstw produkujących wiejską żywność powstała po roku 1984 w Niemczech
(67%), we Francji (55%) i w Zjednoczonym Królestwie (65%). W Belgii, tylko 30%
obserwowanych założono po roku 1984. Wytwarzanie żywności w gospodarstwach
pojawiło się jako reakcja na zmianę warunków w sektorze rolno–spożywczym,
szczególnie jeśli chodzi o politykę ochrony środowiska. Główne powody dla utworzenia
tych przedsiębiorstw to:
- zwiększanie dochodu,
- zwiększenie wartości wyprodukowanych surowców,
- osobiste zainteresowanie.
Poprawianie konkurencyjności wewnętrznej i zewnętrznej i osiągnięcia korzyści
z pozytywnych opracowań rynkowych nie są jedynym celem Wspólnej Polityki
Rolnej. ”Przetwarzanie żywności na fermie” i sprzedaż bezpośrednia są dwoma
potencjalnymi sposobami na dodanie dodatkowej wartości do wartości surowców
wytworzonych w gospodarstwie rolnym. Taka szansa musi być rozwijana szczególnie
w mniej przyjaznych obszarach i w regionach, gdzie wzrost konkurencyjności
na uzasadnionym poziomie nie może być osiągnięty (obszary podmiejskie). Rynek
produktów żywnościowych przetwarzanych na fermie jest stosunkowo ważny,
ale dostarczane ilości produktów są niewystarczające, w porównaniu z chłonnością
aglomeracji przemysłowych. Rolnicy mogą korzystać ze spersonalizowanych relacji
z konsumentem, dla ulepszenia określonej jakość ich produkcji kierowanej
do regionalnego albo miejskiego mikro rynku.
Takie działania są źródłem zatrudnienia i działalności w wiejskich obszarach tak długo
jak przemysł i rolnicy nie stanowią dla siebie konkurencji rolnicy pozostają
samodzielnymi decydentami w zakresie swojej działalności, ryzyka i korzyści.
30
Przetwórstwo w gospodarstwach rolnych powinno być chronione w Europie przez
oficjalne znaki jakości.
Cechy wyróżniające produkty przetwarzane w gospodarstwie rolnym
„Dlaczego konsument kupuje produkt gospodarstwa rolnego ?”
„Czy produkt wytworzony w gospodarstwie jest naprawdę różny od przemysłowego?”
„ Jakie są cechy produktu wytworzonego w gospodarstwie ?”
„Co wpływa na decyzję konsumenta o zakupie produktu ?”
Aktualne badania zarządzane przez program UE FAIR jest ukierunkowany
na udzielenie odpowiedzi na te pytania .
Produkt żywnościowy można opisać przez podanie jego kilku cech, a mianowicie są to
cechy: organoleptyczne (smak, tekstura, smak, zapach i wygląd), ekonomiczne
- głównie cena, symboliczne i przeniesione (obraz produktu), higieniczny i odżywcze.
Celem badań było porównanie produktów wytworzonych w gospodarstwie
z produktami przemysłu spożywczego. Porównania dokonano na przykładzie czternastu
produktów (po dwa produkty w każdym z siedmiu krajów, które objął program badań):
jogurt i kozi ser Valencay we Francji; jogurt i sok jabłkowy w Belgii; serek quark
i wiejski chleb z gospodarstwa w Niemczech; ser feta i ser ladothyri w Grecji; ser
cheddar i miód w Irlandii; ser cheddar i szynka w Zjednoczonym Królestwie; ser Sierra
d' Estrella i olej z oliwek tłoczony w gospodarstwie rolnym w Portugalii.
Stosowano następującą metodologię: Dla porównania cech organoleptycznych
produktów, w każdym kraju utworzono przeszkolone jury, w celu opisania wrażeń
wywołanych przez produkt przemysłowym i porównać je z produktem z gospodarstwa.
Każdy produkt miał swoje określone cechy. Wyszkolone jury mogło odróżnić jeden
produkt od innego.
Jednakże, nie ma żadnej typowości produktów gospodarstwa rolnego. Produkt
gospodarstwa rolnego może różnić się od innego, tego samego typu, pochodzący od
innego producenta. Nawet dla każdego producenta, cechy produktu mogą być inne dla
różnych partii wyrobów. Szczególnie dobrze pasuje to do greckiego i portugalskiego
sera. „Odległość” między dwoma serami od tego samego producenta może być większa,
niż „odległość” między serami od dwóch producentów.
Wyniki badań umożliwiły stwierdzenie, że występują istotna różnice cech
organoleptycznych pomiędzy wyrobami wiejskimi i przemysłowymi. Główne powody
występowania tych różnic to:
Surowce
Na przykład, jakość mleka może się różnić. Ser cheddar od krów Jersey ma żółtawy
kolor, który pochodzi od mleka. Cechy mleka owcy na początku i na końcu okresu jej
laktacji nie są takie same. W wyniku tego ser Sierra d'Estrella w Portugalii jest
półciekły latem i stały jesienią .
Technologie przetwórcze
Na przykład cheddar z pasteryzowanego mleka jest inny niż cheddar z surowego mleka
(zapach, aromat i smak nie są silnie zaznaczone). W przypadku jogurtów, rolnicy nie
używają techniki homogenizacji. Powierzchnia jogurtu z gospodarstwa rolnego jest
bardziej śmietankowa niż w jogurcie przemysłowym.
Gdy raz ustalono, że cechy organoleptyczne produktów z gospodarstwa są naprawdę
inne niż produktów przemysłowych albo z małych wytwórni, powstaje następujące
pytanie: „Czy niedoświadczeni konsumenci naprawdę dostrzegają te różnice?”
31
W każdym kraju uczestniczącym w projekcie, przeprowadzono badania z udziałem 250
konsumentów każdego produktu. Konsumentom dano próbki produktów wiejskich,
produktów z małych wytwórni i produktów przemysłu spożywczego. Musieli oni
skosztować próbkę produktu i ocenić go w skali 9–punktowej.
Przeprowadzone badania wykazały, że niedoświadczeni, przeciętni konsumenci
produktów mogą faktycznie dostrzegać różnice między produktami przemysłowymi,
pochodzącymi z małych wytwórni i wiejskimi.
Konsumentów można podzielić na grupy oparte na ich preferencjach dla różnych
produktów. Wiejskie produkty nie zawsze uzyskały najwyższe noty, ale istnieją zawsze
konsumenci, którzy wolą ten typ produktu i są to zazwyczaj zwykli konsumenci.
Na przykład konsumenci sera cheddar z gospodarstwa rolnego w Zjednoczonym
Królestwie wolą cheddar wiejski niż cheddar przemysłowy .
Wniosek jest taki, że produkt wiejski nie jest taki sam jak produkt przemysłowy albo
produkt rzemieślniczy. Ma on określone cechy organoleptyczne, ale nie ma żadnej
typowości dla całego sektora produktów gospodarstwa rolnego jako całości.
Produkt wiejski może różnić się bardzo od podobnego produktu z innego
gospodarstwa. Nawet wyroby z tego samego gospodarstwa mogą się różnić, jeśli
pochodzą z różnych partii surowca.
Spotykając się z tymi produktami niedoświadczeni konsumenci rozpoznają, że różne
produkty mają różne organoleptyczne cechy, jeżeli wolno im skosztować ten produkt.
Nie ma ogólnie żadnego „idealnego produktu” dla konsumentów.
Różni konsumenci preferują różne produkty o różnych cechach organoleptycznych.
Inaczej mówiąc, każdy produkt: przemysłowy, rzemieślniczy i wiejski, ma swój własny
segment rynku.
Programy pomocowe Sektorowego Programu Operacyjnego
Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz
Rozwój Obszarów Wiejskich możliwe do wykorzystania przy
projektach związanych z produktami regionalnymi:
regionalnymi
1) Działanie 1.1 - Inwestycje w gospodarstwach rolnych
Przedmiotem inwestycji objętej wsparciem Unii może być m.in. budowa, remont
połączony z modernizacją budynków lub budowa służąca do produkcji rolnej oraz
do przechowywania i magazynowania produktów rolnych wraz z zakupem i montażem
instalacji technicznej i wyposażenia.
Wysokość pomocy uzależniona jest od stażu rolnika i wynosi od 50 do 65 procent
kosztów inwestycji, maksymalnie 300 tys .zł.
2) Działanie 1.5 - Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
Celem działania 1.5 jest wspieranie projektów inwestycyjnych związanych
z modernizacją jak również z dostosowaniem zakładów działających w zakresie
przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych do warunków funkcjonowania
na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej. Przedmiotem wsparcia może być m.in. budowa
lub modernizacja zakładów produkcyjnych lub infrastruktury handlu hurtowego
artykułami rolnymi. Dotacja może stanowić co najwyżej 50 proc. Kosztów
kwalifikowanych związanych z realizacją projektu. Jednocześnie ustalone zostały progi
wartościowe dopuszczalnego wsparcia. Minimalna wartość dotacji to 100 tys. zł,
a maksymalna 20 mln zł.
32
3) Działania 2.3 - Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego
Celem działania jest podniesienie standardu życia na wsi poprzez wzrost atrakcyjności
turystycznej oraz inwestycyjnej, a także zachowanie dziedzictwa kulturowego
i tożsamości wiejskiej . Istotny element tego działania stanowi pobudzenie aktywności
środowisk lokalnych i stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju i promocji wartości
związanych z miejscową specyfiką społeczną, kulturową i przyrodniczą. Pomocą
finansową mogą zostać objęte koszty:
- prac projektantów, architektów, konserwatorów zabytków oraz doradztwa
związanego z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych objętych wnioskiem o pomoc
finansową;
- modernizacji przestrzeni publicznej;
- budowy lub modernizacji publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji
turystycznych i kulturalnych;
- modernizacji i wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne, rekreacyjne
i sportowe;
- odnowy lub zakupu obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa
wiejskiego regionu oraz ich adaptacji na cele kulturalne i społeczne. Poziom pomocy
wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych i nie więcej niż 450 tyś .zł.
4) Działanie 2.4 - Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do
rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych
źródeł dochodów
Przedmiotem pomocy mogą być projekty dotyczące m. in:
- agroturystyki,
- prowadzenia na małą skalę przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych
produktów leśnych,
- sprzedaży bezpośredniej produktów pochodzących w większości z własnego
gospodarstwa rolnego,
- rzemiosła i rękodzielnictwa,
- sprzedaży lub promocji przez Internet produktów rolnych, objętych
Załącznikiem I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Wysokość pomocy: 50% kosztów inwestycji, maksymalnie 100 tys.zł.
5) Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej
z rolnictwem
W ramach działania wspierane będą małe projekty mające na celu polepszenie
dostępu rolników (osób fizycznych i prawnych) - do infrastruktury
technicznej.
Pomocą finansową mogą zostać objęte koszty:
- budowy lub modernizacji dróg wewnętrznych, nie zaliczanych do żadnej
z kategorii dróg publicznych;
- budowy lub modernizacji urządzeń zaopatrzenia w wodę;
- budowy lub modernizacji urządzeń do odprowadzania i oczyszczania
ścieków oraz urządzeń służących pozyskiwaniu biogazu;
- budowy lub modernizacji sieci i urządzeń zaopatrzenia w energię włączając
urządzenia wykorzystujące energię biomasy.
Poziom pomocy wynosi do 50% kosztów kwalifikowanych.
6) Działania 2.7 – Projekt Pilotażowy LEADER +
33
Działanie Pilotażowy Program Leader + ma na celu pobudzenie aktywności
środowisk lokalnych i ich zaangażowanie w tworzenie oraz realizację
lokalnych strategii rozwoju obszarów wiejskich. Pilotażowy Program
LEADER + wdrażany będzie w ramach dwóch schematów. Schemat II pozwoli
na realizację kompleksowych projektów o charakterze wielosektorowym,
uwzględniających m.in. rozwój turystyki, ochronę oraz promocję środowiska
naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych, popularyzację
i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, a także działania szkoleniowe.
Zakres pomocy:
Schemat I:
- działania informacyjne, szkoleniowe i promocyjne związane ze
stymulowaniem udziału
mieszkańców i organizacji działających na terenach wiejskich w procesie
planowania strategii rozwoju;
- opracowywanie strategii rozwoju obszarów wiejskich i wsparcie techniczne
procesu ich przygotowywania (analizy, ekspertyzy, wsparcie doradcze, prace
studialne itp.);
- pomoc doradcza i ekspercka związana z tworzeniem Lokalnych Grup
Działania (LGD).
Schemat II:
- działalność operacyjna LGD;
- promocja i informacja dotycząca założeń i sposobu realizacji strategii
rozwoju obszarów wiejskich;
- pomoc szkoleniowa i doradcza w zakresie przygotowywania i realizacji
projektów wpisujących się w strategię rozwoju obszarów wiejskich;
- przygotowywanie opracowań, analiz, dokumentacji związanej ze
szczegółowym planowaniem inwestycji oraz kreowaniem nowych produktów,
usług zgodnie z założeniami strategii rozwoju obszarów wiejskich;
- organizacja imprez promujących region, jego produkty, usługi, kulturę,
sztukę itp.;
- współpraca i wymiana doświadczeń pomiędzy LGD ( na poziomie krajowym
i międzynarodowym) w zakresie wdrażania strategii oraz organizacji pracy
LGD (zarządzanie, monitorowanie itp.).
Maksymalny poziom pomocy finansowej wynosi 100% całkowitego
kwalifikującego się kosztu.
34
Idea Projektu „Centrum Zielonych Technologii ”
Podlasie nie jest regionem zbyt bogatym. Małe i średnie przedsiębiorstwa, które
stanowią zdecydowaną większość infrastruktury gospodarczej województwa
podlaskiego przeżywają nieustanne kłopoty związane z utrzymaniem się na rynku,
a także z opłacalnością produkcji.
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej produkty podlaskich firm muszą być nie
tylko konkurencyjne wobec produktów z innych regionów Polski, ale także wobec
produktów pochodzących z innych krajów Unii. Konkurencyjne, czyli tańsze bądź
lepsze.
Nie zawsze jednak to się udaje. Tylko nieliczne firmy w naszym regionie mają stabilną
sytuację finansową, która pozwala na spokojną egzystencję. Reszta boryka się ciągle
z problemami. Taka sytuacja nie pozostaje bez wpływu na rynek pracy.
Jej konsekwencją jest chociażby dosyć wysoka stopa bezrobocia w województwie
podlaskim. Jak takiej sytuacji przeciwdziałać? Jak zapobiec wzrostowi bezrobocia?
Czy jest jakiś sposób na to, aby niektóre podlaskie firmy przestały borykać się
z finansowymi kłopotami?
Nasz region – z uwagi na walory przyrodnicze – jest unikalnym regionem nie tylko
w skali Polski, ale także Europy. Na terenie województwa podlaskiego, które jest
częścią „Zielonych Płuc Polski”, znajdują się cztery parki narodowe (Białowieski,
Biebrzański, Narwiański i Wigierski), trzy parki krajobrazowe (Suwalski, Puszczy
Knyszyńskiej, Doliny Narwi), a także wiele rezerwatów przyrody, obszarów
chronionego krajobrazu i użytków ekologicznych. Łącznie różnymi formami ochrony
objętych jest około 40 procent obszaru Podlasia.
Zarobić na ekologii
Nasz region – z uwagi na walory przyrodnicze – jest unikalnym regionem nie tylko
w skali Polski, ale także Europy . Na terenie województwa podlaskiego, które jest
częścią „Zielonych Płuc Polski”, znajdują się cztery parki narodowe (Białowieski,
Biebrzański, Narwiański i Wigierski), trzy parki krajobrazowe (Suwalski, Puszczy
Knyszyńskiej, Doliny Narwi), a także wiele rezerwatów przyrody, obszarów
chronionego krajobrazu i użytków ekologicznych. Łącznie różnymi formami ochrony
objętych jest około 40 procent obszaru Podlasia.
Pomysł Podlaskiej Stacji Przyrodniczej „NAREW” na wykorzystanie „zielonego”
zaplecza województwa w celu wspierania i utrzymania miejsc pracy w małych
i średnich przedsiębiorstwach jest prosty: polega na zaprezentowaniu właścicielom
firm, a także osobom w nich zatrudnionym możliwości rozszerzenia lub zmiany profilu
działalności poprzez szeroki cykl bezpłatnych szkoleń , praktyk i prezentacji.
Proponujemy w ramach ”Centrum Zielonych Technologii „kilkanaście gotowych
pomysłów na szkolenia z takich dziedzin, jak;
1. technologie budowlane
• produkcja płyt trzcino–gipsowych, bloczków wióro- i trzcino-betonowych,
trzcino-betonowych ścian dźwiękochłonnych,
• produkcja i układanie tradycyjnych pokryć dachowych: gont, wiór, trzcina,
słoma, murawy roślinne,
• produkcja i zastosowanie naturalnych materiałów izolacyjnych takich jak pianka
kukurydziana i włókna roślinne,
35
2. energia odnawialna
• zakładanie, pielęgnacja i zbiory na plantacjach roślin energetycznych,
w szczególności wierzby energetycznej,
• produkcja zrąbków, pelet, brykietu drzewnego,
• produkcja biogazu i instalacja biogazowni,
• produkcja olejów roślinnych nie stosowanych w przemyśle spożywczym
i produktów z nich wytwarzanych,
• instalacja, a w niektórych przypadkach produkcja urządzeń do odzyskiwania
i wytwarzania energii (wymienniki ciepła, kolektory i baterie słoneczne, pompy
ciepła, urządzenia wykorzystujące energię geotermalną, turbiny wodne
i wiatraki)
3. ekologiczne oczyszczalnie ścieków
• budowa przydomowych oczyszczalni (różne typy wielkości),
4. produkty lokalne i regionalne
• produkcja, technologie i receptury w branży spożywczej (mlecznej, mięsnej,
owocowo-warzywnej oraz wyrobów z miodu).
Skorzystanie z tych pomysłów, to szansa na to, aby zwiększyć dochody i być
bardziej konkurencyjnym w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
36
5. ekoturystyka
• inicjowanie tworzenia nowych miejsc pracy na wsi w obszarze pozarolniczym,
• programowanie zrównoważonego rozwoju gospodarczego w obszarach
chronionych i ich otulinach, poprzez wykorzystywanie nowych technologii,
• kreowanie zintegrowanych, markowych produktów turystycznych,
• pomoc w kształtowaniu przestrzeni turystycznej,
• wspieranie rozwoju Lokalnych Organizacji Turystycznych.
Skąd ten projekt?
Projekt „Centrum Zielonych Technologii” realizowany jest przez Partnerstwo, którego
liderem jest Podlaska Stacja Przyrodnicza „NAREW” w ramach europejskiego
programu EQUAL. Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL, to realizowany we wszystkich
krajach Unii Europejskiej program, którego jednym z celów jest przeciwdziałanie
bezrobociu i dyskryminacji na rynku pracy. Program finansowany jest z funduszy
unijnych (75 proc.) oraz – z Ministerstwa Gospodarki (25 proc).
Wszelkie instytucje, które miały pomysł na to, jak przeciwdziałać dyskryminacji
na rynku pracy złożyły do Ministerstwa Gospodarki wnioski o fundusze na realizacje
swoich projektów. Do komisji konkursowej wpłynęło prawie 800 wniosków z całej
Polski. Po ich rozpatrzeniu do realizacji zostało zakwalifikowanych około 100, w tym
tylko trzy z Podlasia. W sporządzonym przez Ministerstwo Gospodarki ogólnopolskim
rankingu wszystkich złożonych wniosków projekt „Centrum Zielonych Technologii”
zaproponowany przez Podlaską Stację Przyrodniczą „NAREW” uzyskał w swojej
kategorii bardzo wysokie ósme miejsce.
Bezpłatne szkolenia zawodowe, praktyki, prezentacje, doradztwo oraz wszelkie
możliwe informacje związane z nowymi ekologicznymi technologiami, to tylko
niektóre propozycje, jakie skierujemy do wszystkich zainteresowanych.
Do kogo skierowany jest projekt ?
Projekt „Centrum Zielonych Technologii” to bezpłatny system szkoleń, praktyk
i prezentacji. Skierowany przede wszystkim do kadry kierowniczej i pracowników
małych i średnich przedsiębiorstw, które chciałyby zmienić bądź rozszerzyć profil
produkcji o proponowane przez Centrum rozwiązania. Skierowany jest również do
odbiorców produktów i usług (samorządy, szkoły, ośrodki zdrowia, itp.), a także do
bezrobotnych, którzy korzystając z prostych technologii i nowych pomysłów mogą
rozpocząć działalność gospodarczą (samozatrudnienie). Jednym z podstawowych celów
istnienia „Centrum Zielonych Technologii” jest stworzenie tzw. „zielonych miejsc
pracy”.
37
Administrator projektu:
Podlaska Stacja Przyrodnicza „NAREW”
Biuro projektu:
15-281 Białystok, ul. Legionowa 28 lok. 607,
Koordynator projektu:
Dariusz Ochrymiuk,
Kontakt:
tel. / fax: +48 85 749 99 60
e-mail: [email protected],
Partner nr 1
Podlaska Stacja Przyrodnicza „NAREW" jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu
szkoleń na temat wykonywania przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach
wiejskich Podlasia, umożliwiającego stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie
osób do tego rodzaju działalności.
Partner nr 2 :
Instytut Zrównoważonego Rozwoju Sp. z o. o.,
Adres:
15-879 Białystok, ul. Św. Rocha 5 lok. 202,
Osoba do kontaktu:
Anna Rutkowska,
Kontakt:
tel. (85) 744 54 99, fax. (85) 744 54 98,
e-mail: [email protected],
www.izr.pl
Instytut Zrównoważonego Rozwoju Sp. z o. o. jest odpowiedzialny za zorganizowanie
cyklu szkoleń na temat wykorzystania tradycyjnych technologii budowlanych i odzysku
odpadów opakowaniowych na terenach wiejskich Podlasia, umożliwiającego
stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju działalności.
Partner nr 3:
Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży,
Adres:
18-402 Łomża, ul. Wojska Polskiego 161,
Osoba do kontaktu:
Zdzisław Kochanowicz,
Kontakt:
Tel. (86) 216 94 97, fax.(86) 216 62 38,
e-mail: [email protected],
www.wsa.edu.pl/
38
Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu
szkoleń na temat bezpieczeństwa żywności i technologii produktów tradycyjnych,
umożliwiającego stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju
działalności.
Partner nr 4:
EKOTON s.c.,
Adres:
15-472 Białystok, ul. Ciepła 12/4,
Osoba do kontaktu:
Grzegorz Chocian,
Kontakt :
tel ./fax. (85) 744-67-95,
e-mail: [email protected],
www.ekoton.pl
EKOTON s. c. jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu szkoleń kadr w zakresie
ekoturystyki i kształtowania zrównoważonego rozwoju poprzez turystykę,
umożliwiającego stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju
działalności .
Partner nr 5:
Bio-Wat Sp. z o. o.,
Adres:
15-950 Białystok, ul. Długa 120,
Osoba do kontaktu:
Dorota Ochocińska ,
Kontakt :
tel . (85) 740 15 20, fax. (85) 740 15 21,
e-mail: [email protected] ,
biowat.pbi.pl/index.php
Bio-Wat Sp. z o. o. jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu szkoleń na temat
wykorzystania odnawialnych źródeł energii ze szczególnym uwzględnieniem energii
biomasy na terenach wiejskich Podlasia, umożliwiającego stworzenie nowych miejsc
pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju działalności.
Partnerstwo Ponadnarodowe - LCSS-Local Competitiveness Social Support
Sekretariat:
NEJO - Neue Energien und Neue Jobs Mittelhessen
Adres Administratora:
Weserstr. 16
35390 Gießen
Osoba do kontaktu:
Volker Herr Behnecke
tel. +49 (0) 6419777203
e-mail: [email protected]
Kontakt:
39
tel. +49 (0) 641983890, fax. +49 (0) 6419719823,
e-mail: [email protected]
www.mieterservice-giessen.de
Partnerzy Ponadnarodowi
TUCIT
Adres Administratora:
Via Po, 43
00198 ROMA
Osoba do kontaktu:
Salvatore Coppola
tel. 06 8550128
e-mail: [email protected]
Kontakt:
tel. 06 8550128, fax. 06 8550455,
email:[email protected]
www.culturadimpresa.net
LTC UMBRIA - LEAN TEX CENTER UMBRIA
Transfer doświadczeń w zakresie gospodarki społecznej z Europy Zachodniej do Polski
Adres Administratora:
ul. Kołłątaja 21
50-006 Wrocław
Osoba do kontaktu:
Piotr Hańderek
tel. +48 71 797 80 56
e-mail: [email protected]
Kontakt:
tel. +48 71 797 80 52, fax. +48 71 797 80 53,
e-mail: [email protected]
www.cezr.org.pl
Centrum Zielonych Technologii
Adres Administratora:
ul. Legionowa 28 lok. 607
15-281 Białystok
Osoba do kontaktu:
Dariusz Ochrymiuk
tel. +48 85 749 99 60
e-mail: [email protected]
Kontakt:
tel. +48 85 749 99 60, 749 99 61, 749 99 62, fax. +48 85 749 99 60,
e-mail: [email protected] www.pspnarew.org
40