Prawo konstytucyjne - wykład

Transkrypt

Prawo konstytucyjne to prawo zawarte w Konstytucji , nazywane również prawem
państwowym . Jego przedmiotem jest państwo, ono reguluje działanie jego organizacji, status
prawny jednostki. W skład prawa konstytucyjnego wchodzą normy prawne określające
podmiot władzy, kto jest suwerenem w państwie, formy sprawowania władzy, stosunek
państwa do różnych form własności, zakres władzy publicznej wobec jednostki, organizacja i
tryb funkcjonowania aparatu państwowego zwłaszcza na poziomie centralnym. Prawo
konstytucyjne jest jedną z gałęzi prawa, normy z innych gałęzi prawa musza być zgodne z
normami zawartymi w Konstytucji.
Źródła prawa konstytucyjnego:
- konstytucja, ustawy o mocy konstytucji, ustawy, regulamin Sejmu i Senatu.
a) Konstytucja – pełni funkcję opisową i gwarancyjną . Pierwsze konstytucje nie
regulowały status prawny jednostki, może to sugerować ze te prawa czy wolności są
związane z człowiekiem i przysługują mu natury rzeczy, ujmowano je w odrębnych
aktach- deklaracjach. Zasada konstytucjonalizmu stanowi ze konstytucja to podstawowy
akt normatywny zawierający gwarancję dominacji większości nad mniejszością.
Cechy szczególne konstytucji :
Szczególna treść, szczególna forma, szczególna moc prawna
- szczególna treść- triada konstytucyjna składa się :
Główne zasady ustroju państwa
Podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki
Podstawy organizacji i działania organów centralnych
W państwach federalnych dochodzi jeszcze określenie wzajemnych relacji
między
władzą federalną a władzą części składowych
Mała konstytucja – to jest konstytucja tymczasowa, z góry zakłada się że obowiązuje
przejściowo, uchwala się ją gdy jest brak jednolitej sytuacji, niepewność polityczna; Inna
cechą tej konstytucji Jest to, że jest ona niepełna- nie obejmuje wszystkich elementów
składających się na triadę konstytucji, musi jednak zawierać minimum konstytucyjne,
czyli podstawy organizacji i działania organów centralnych.
Cechy szczególne Konstytucji
- szczególna forma –składa się na nią szczególna nazwa i szczególny tryb uchwalania i
zmiany
Szczególna nazwa jest zastrzeżona dla jednego aktu normatywnego.
1
Szczególny tryb uchwalania- wprowadzanie zupełnie nowego aktu normatywnego ,tryb
zmiany- częściowa nowelizacja treści konstytucji.
Może być tak ze tryb zmian i uchwały jest różny, czasami w zależności od tego jaką cześć
konstytucji chcemy zmienić tryb może ulec zmianie.
W zależności od trybu uchwalania wyróżniamy konstytucje.:
- sztywne- takie, których zmiany trudniej dokonać, podwyższone wymogi większości
poparcia, wydłużone terminy proceduralne, uzyskanie zgody innych organów
- elastyczne/ giętkie
- szczególna moc prawna- moc obowiązująca każdego aktu jest taka sama, natomiast moc
prawna zależy od jego miejsca w hierarchii aktów normatywnych , od tego kto jest jego
autorem.
Nie jest konstytucja akt który nie ma szczególnej mocy i tresci. Jednakże akt o
szczególnej mocy to ustawa o mocy konstytucji określający tryb przygotowania
konstytucji albo ustawy konstytucyjne wprowadzające nową konstytucje . Ustawa
konstytucyjna może być to określenie rodzajowe albo mamy na myśli konkretną ustawę o
takiej nazwie.
Ze szczególnej mocy konstytucji wynika ze inne akty normatywne musza być z nią
zgodne zarówno w sensie niesprzeczności jaki spójności. Obowiązek wydania aktów
niższego rzędu zachodzi gdy jest to potrzebne dla wykonania postanowień konstytucji.
Postanowienia konsty. uchyla każdy przepis prawny sprzeczny o niższej mocy prawnej.
Nie ma norm nadrzędnych w stosunku do konstytucji ani równorzędnych .
Charakterystyka systemu Konstytucji
Składa się z dwóch wyodrębnionych części :
- wstęp- preambuła – często używa patetycznych słów, odwołań
- część zawierająca przepisy prawne
Wstęp ma charakter normatywny w takim zakresie w jakim zawiera normy . W
preambule mogą być wyrażone zasady o charakterze normatywnym, w preambule
wyjaśnia się cel , wartości które zamierza się chronic.
Znajdujące się w drugiej części normy można różnie sklasyfikować.
- normy materialne- wyrażają zasady ustrojowe, określają kompetencje poddanych,
elementy statusu jednostki.
- normy formalne- określają formy działania różnych podmiotów, tryb postępowania
Normy w Konstytucji można uporządkować hierarchicznie:
2
- normy o większym znaczeniu – wprowadzają pewne zasady ustrojowe, mają charakter
bardziej generalny , stanowią one dyrektywy interpretacyjne dla norm bardziej
szczegółowych .
- normy szczegółowe
Po formalnym ogłoszeniu, czyli po upływie vacatio legis Konstytucja wchodzi w Zycie.
Jednak może byś to uzależnione od pewnych wyjątków jak pozytywny wynik referendum
w sprawie przyjęcia konstytucji. Konstytucja może być stosowana bezpośrednio lub
poprzez ustawę.
Środki ochrony Konstytucji
- muszą istnieć badania konstytucyjności ustaw
a) model wewnątrz-parlamentarny
w ramach procedur parlamentarnych wprowadza się mechanizm mający na celu
weryfikację treści projektu pod kątem zgodności z konstytucją, powołuje się komisje
które się tym zajmują ,
b) model poza parlamentarny który występuje w wersji amerykańskiej i europejskiej
model amerykański – kontrolą zajmują się sądy powszechne, każdy sąd może sprawdzać
czy przepis jest zgodny z konstytucją, jeśli nie jest zgodny to pomija go przy
wyrokowaniu, powoduje to ze przepis formalnie obowiązuje ale faktycznie nie jest
używany
model europejski- istnieje jeden wyspecjalizowany organ zajmujący się kontrolą
konstytucyjności aktów i może on uchylić akt którzy uzna za sprzeczny z konstytucją,
natomiast sąd który uzna przepis za niezgodny może tylko inicjować postępowanie przed
tym organem
Klasyfikacja konstytucyjności:
- sztywne i giętkie
- stabilne ( okres obowiązywania konstytucji powinien być dłuższy niż kilkadziesiąt lat) i
zmienne
- pisane i niepisane ( np.
w Wlk. Brytani składa się an konstytucje akty prawne
stanowionego, precedensy)
- pisane ( jest to po prostu akt normatywny) i konstytucje rzeczywiste ( rzeczywisty układ
stosunków , mechanizmów które działają w pewnym stopniu niezależnie od konstytucji
w razie je braku )
3
Inne źródła prawa konstytucyjnego
- system prawa powszechnie obowiązującego ( konstytucja, ustawa i akty z nimi
zrównane, ratyfikowane umowy międzynarodowe , rozporządzenia prezydenta z mocą
ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego)
- systemy prawa wewnętrznie obowiązującego
Ustawa:
- jest to akt normatywny prawa powszechnie obowiązującego stanowiony przez
parlament w szczególnym trybie, posiadający moc prawną najwyższą po konstytucju.
Jest aktem samoistnym tzn. do jej wydania i obowiązywania nie jest potrzebna
szczególne upoważnienie. Wydanie innego aktu prawa krajowego powszechnie
obowiązującego
wymaga szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i
zgodności z całą ustawą.
- zakres ustawy jest nieograniczony, może regulować wszystkie sprawy z wyjątkiem tych
zastrzeżonych w konstytucji tj. regulamin Sejmu, senatu i zgromadzenia narodowego .
- wydanie aktu prawa wspólnotowego powoduje automatycznie wyłączenie danej
dziedziny spod regulacji ustawowej.
- zasada prymatu ustawy czyli wyłączności ustawy
pewnych zakresach regulacji.
Rozumiane jako dopuszczenie regulacji pewnych dziedzin tylko za pomocą ustawy.
Akty zrównane z ustawą:
- ratyfikowane umowy międzynarodowe- ratyfikacja oznacza jej ostateczne uznanie za
część porządku prawnego kraju, prezydent ratyfikuje
Dwa tryby ratyfikacji :
•
na podstawie wniosku rządu do prezydenta
•
w formie ustawy parlamentu
Gospodarzem tworzenia umów międzynarodowych jest rząd. Umowy ratyfikowane mają
różną moc prawną. W przypadku umów międzynarodowych ratyfikowanych w formie
ustaw obowiązuje reguła kolizyjna mówiąca o tym ze w przypadku kolizji z ustawą
umowa ratyfikowana ma pierwszeństwo. Z kolei umowy ratyfikowane bez zgody w
formie ustawy maja moc prawną niższa od ustawy , nie może zmieniać ustawy.
- rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy
Może wydać tylko prezydent w stanie wojennym, tylko wtedy gdy Sejm nie może się
zebrać, na wniosek rządu a nie z własnej inicjatywy . ograniczony zakres merytoryczny ,
może regulować jedynie w zakresie stanu wojennego. Jest to ustawodawstwo
delegowane.
4
Rozporządzenia
wykonawcze:
- rozporządzenie może być tylko aktem wykonawczym w stosunku do ustawy
- rozporządzenie może być wydane w zasadzie przez organ władzy wykonawczej
( wskazanej wyraźnie w konstytucji ) są nimi : prezydent, rząd, ministrowie kierujący
działami administracji rządowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
- warunki wydania rozporządzenia :
a) tylko na podstawie ustawy, tj. ma być tam szczegółowe upoważnienie nie tylko pod
względem podmiotowym ale także przedmiotowym ( co jest przedmiotem regulacji)
podstawa do wydania rozporządzenia ,musi zawierać wytyczne ich kryteriów którymi
autor rozporządzenia ma się kierować
- cel rozporządzenia – tylko wykonanie ustawy
- między rozporządzeniem a ustawą zachodzą dwojakiego rodzaju więzi
a) więź kompetencyjna ( rozporządzenie jest wydawane na podstawie ustawy, istnieje
dopóki istnieje przepis upoważniający zawarty w ustawie )
b) więź funkcjonalna / treściowa ( gdy ustawa Tracji moc to powoduje to eliminację
rozporządzenia
- rozporządzenia są publikowane w Dzienniku Ustaw
Szczególne rodzaje rozporządzeń:
a) rozporządzenie w sprawie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego- są wydawane na
podstawie ustawy ale nie w celu jej wykonania . Skutkiem takiego rozporządzenia
jest włączenie w obrót prawny przepisów prawnych ustawy, która reguluje dany stan
b)
rozporządzenia nie normatywne- są to rozporządzenia które nie zawierają norm
prawnych, mogą zawierać akt powołania jednostki administracyjnej lub wzór
formularza. Jest to pewna forma dokonania specyficznej czynności konwencjonalnej.
Podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego, nie jest wymagane do jego wydania
szczegółowe upoważnienie.
c)
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie uchylenia aktu prawnego ministra na
wniosek Premiera-RM może kontrolować akty normatywne wydawane przez
ministrów, na wniosek premiera podejmuje decyzje ze taki akt jest niezgodny z
polityka rządu .
Akty prawa miejscowego
Wydają je różne organy, w różnym zakresie.
Klasyfikacja w oparciu o podstawę prawną:
5
•
akty wydawane na podstawie ustaw ustrojowych, są to ustawy o ustroju samorządów
gminnych,
powiatowych,
wojewódzkich:
statuty
poszczególnych
jednostek
samorządowych, akty dotyczące zarządu mieniem komunalnym
•
akty zawierające przepisy o charakterze wykonawczym wydane na podstawie
szczegółowego upoważnienia ustawowego
•
przepisy porządkowe- są wydawane na podstawie upoważnień ustawowych ale
ogólnych a nie szczegółowych , może być w nich przewidziana odpowiedzialność
karna, Wydaje je organ uchwałodawczy samorządu w przypadku niecierpiącym
zwłoki także organy wykonawcze . W zasadzie wchodzą w życie w terminie 3 dni,
mogą wchodzić wcześniej np. w dniu ogłoszenia.
Akty prawa miejscowego wchodzą w życie po upływie vacatio legis ( 14 dni) może być on
jednak skrócony lub wydłużony jeśli wymaga tego interes państwa a zasady demokratycznego
państwa się temu nie sprzeciwiają
Akty prawa wewnętrznego
Obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe autorowi tego projektu. Dwa rodzaje:
zarządzenie prezydenta i uchwały Rady Ministrów.
Organy jednoosobowe nie wydaja uchwał tylko zarządzenia natomiast organy kolegialne
wydaja uchwały. System źródeł prawa wewnętrznego ma charakter otwarty. Akty muszą
wynikać z ustawowego zakresu kompetencji danego organu, nie musi to być upoważnienie
szczegółowe. Nie muszą być publikowane, jeżeli są to w Monitorze Polskim lub Dzienniku
Ustaw poszczególnych ministrów.
Niektórzy nazywają te akty aktami prawa konsensualnego czyli prawa powstałego w wyniku
zgody – umowy pomiędzy rządem a związkami wyznaniowymi innymi niż Kościół
rzymskokatolicki .
- konkordat -jest zawierany między państwem a Stolicą Apostolską
- układy zbiorowe pracy- umowa w której stroną po stronie pracobiorcy są związki zawodowe
, nie jest klasyczną umową, jej skutki obowiązują wszystkich którzy pracują w danej branży.
Po upływie kadencji Sejmu prace przez niego niedokończone nie są kontynuowane przez
nowo wybrany Sejm.
Multicentryczność prawa wyraża się w tym że na terenie państwa obowiązuje więcej niż
jeden system prawny . Państwo nie może powoływać się na Konstytucje aby nie wykonywać
obowiązków wyznaczonych przez przyjętą umowę międzynarodową. Przyjazna wykładnia
Konstytucji sprzyja temu aby pogodzić jąz przepisami prawa wspólnotowego.
Idea dobrego rządzenia
6
Pojawiła się w ostatnich kilkunastu latach , nie ma jednoznacznej definicji. Definicja nie
wzięła się z działania organów politycznych lecz gospodarczych, charytatywnych. Państwa
które pomagają krajom określanym jako Kraje Trzeciego Świata określają warunki które
dopuszczają możliwość udzielenia dofinansowania aby byłą ona efektywna. Innymi słowy
określają warunki jakie musza być spełnione aby można było otrzymać oferowaną przez nich
pomoc.
Elementy pojęcia tej idei:
- partycypacja społeczeństwa w rządzeniu –państwo nie powinno być rządzone w sposób
autorytatywny lecz powinny być mechanizm rządzenia tak zorganizowane aby ogół
społeczeństwa mógł w nich uczestniczyć.
Ważne jest stworzenie społeczeństwa
obywatelskiego.
- zasada państwa prawego- dobre rządzenie wymaga stworzenia ram prawnych dla
prawidłowego funkcjonowania procesów społecznych, w szczególności ochrona mniejszości,
ochrona człowieka, a także istnienie niezawisłych sądów i bezstronnej policji i bezstronnej
administracji.
- transparentność-przejrzystość struktury, mechanizmów , czytelność reguł
- nastawienie na zgodę (konsensus)- dochodzenie do rozstrzygnięć opartych na zgodzie, nie
podważa to reguły większości , która nadal obowiązuje .W duchu nowoczesnego rządzenia
rozstrzygnięcia w drodze docierania stanowisk, wymiana zdań bez użycia siły.
- efektywność i wydajność- działanie mające sprzyjać zaspokajaniu potrzeb , ma dawać
odpowiedni użytek z istniejących zasobów , mieści się w tym ochrona środowiska
- sprawiedliwość i integracja – wszyscy członkowie społeczeństwa mją się czuć uczestnikami
procesów społecznych.
- zasada efektywne odpowiedzialności – bezpośrednia lub pośrednia odpowiedzialność
rządzących przed organami społecznymi , powinna ona być realnie egzekwowana , określony
mechanizm i tryb jej egzekucji.
ZASADY USTROJOWE
1. zasada pomocniczości ( subsydiarności)- obowiązkiem społeczności jest wspomaganie
jej części składowych w naturalnym rozwoju . Społeczność wyższego rzędu nie powinna
ingerować w sprawy które część składowe (społ. Niższego rzędu) jest w stanie sama
rozstrzygnąć, rozwiązać. Powinna ingerować gdy społeczeństwo niższego rzędu nie potrafi
jakiejś sprawy rozwiązać. Zadanie są dla nich niewykonalne lub gdy na szczeblu wyższym
mogą być bardziej efektywne.
Hasła:
•
tyle wolności ile można, tyle społ. Ile koniecznie trzeba
7
•
tyle społ. Ile można , tyle państwa ile koniecznie trzeba
2. zasada republikańskiej formy państwa- nazwa pochodzi od res publica- rzecz publiczna,
państwo jest dobrem wspólnym, oznacza to, że każdy ma jednakowe praw i obowiązki , w
takim państwie nie ma podziału na rządzących i poddanych ( w takim znaczeniu jak podział
na szlachtę i pozostałych) w odniesieniu do stałych mieszkańców jednakowy status prawny
jednostki
3.zasada suwerenności narodu- uważana za zasadę zasad, określa sam podmiot władzy
najwyższej, czyli do kogo należy władza, kto jest suwerenem .
Władza- stosunek społeczny między dwoma podmiotami, z których jeden może narzucić coś
drugiemu.
suwerenność- to władza
najwyższa(
nie podlega
ośrodkom pozapaństwowym)
,
nieograniczona, ostatecznie rozstrzygająca,
-podmiotem władzy najwyższej w państwach demokratycznych jest naród ( nie jest
zdefiniowany w konstytucji ) należy rozpatrywać to pojęcie w kategoriach socjologicznych.
Naród jest to żyjąca wspólnota ludzi trwale związana z państwem, mająca fizyczną i
psychiczną możliwość wpływu na decyzje państwowe. W Konstytucji władza pochodzi od
narodu.
Naród- pewien twór idealny
.
Naród przekazuje władzę najwyższą parlamentowi, dlatego nie można przeprowadzać
referendum rozstrzygającego. Podmiot władzy rozumiany jako lud to zbiorowość ludzka
związana z terytorium państwa, która jest zdolna do wywierania faktycznego wpływu na
kształt decyzji władz publicznych. Tak rozumiany naród nie ma nic wspólnego z
przynależnością etniczną, kulturową.
Wolę większości można ustalić tylko poprzez zastosowanie metod sformalizowanych,
sprowadzających się do głosowania. Każdy oddaje głos na tych samych zasadach.
Dwie formy głosowania:
•
demokracja bezpośrednia
•
wybory
Wybory- demokracja przedstawicielska, jest główną formą wykonywania władzy, we
wszystkich konstytucjach forma przedstawicielska jest wyraźnie ujęta (art. 4 Konstytucji RP).
Są Konstytucje, gdzie forma przedstawicielska nie jest wyraźnie ujęta (np. Konstytucja
Łotwy).
Mandat przedstawicielski może być rozumiany w trzech formach:
8
•
jako pełnomocnictwo udzielone przez wyborców w akcie wyborczym do
reprezentowania suwerena,
•
jako całokształt praw i obowiązków, które przysługują deputowanemu,
•
jako funkcję poselską, senatorską.
My używamy pierwszego rozumienia.
Dwie historyczne formy pełnomocnictwa:
•
mandat imperatywny- określony jako nakaz, został ukształtowany historycznie,
wcześniej była demokracja szlachecka w Polsce, w której posłowie musieli się
posługiwać instrukcjami otrzymywanymi od szlachty „powiatu”, opiera się na
związaniu deputowanego wolą jego wyborców, tych którzy go powołali. Został
obalony w czasie rewolucji francuskiej.
•
mandat wolny- deputowany jest przedstawicielem całego narodu i nie może być
wiązany instrukcjami wyborców. Deputowani są w większym stopniu zależni od
swoich wyborców, mniej są związani z partią niż z wyborcami, dość częstym
zjawiskiem wśród deputowanych jest to, że głosują wbrew swojej partii pod naciskiem
własnych wyborców, dostają też listy od wyborców dotyczące prowadzenia polityki.
Kongres to arena partykularyzmu.
Deputowani są związani z partiami politycznymi, które to podają instrukcje dla swoich
posłów. Nie oznacza to, że poseł nie może reprezentować interesów lokalnych, w wyniku
konfrontacji różnych interesów powinien się kształtować interes ogółu społeczeństwa.
Demokracja bezpośrednia- łac. demos- lud, cratos- rządzenie, proces podejmowania
decyzji.
Formą demokracji jest instytucja umożliwiająca suwerenowi kształtowanie i podejmowanie
dotyczących go decyzji państwowych bez pośrednictwa innych instytucji.. Ważny w
demokracji jest element kształtowania decyzji, udział w formułowaniu treści decyzji.
Zgromadzenie Ludowe- starożytne Ateny, każdy mógł się wypowiedzieć, przez głosowanie
wyrażał swoją opinię na dany temat. Model ten się nie sprawdzał. Z dzisiejszego punktu
widzenia była to oligarchia. Starożytny Rzym, Słowianie w dwóch państwach europejskich (2
kantony szwajcarskie- u nich zgromadzenia ludowe są najwyższą władzą państwa, ale poza
tymi zgromadzenia ludowe nie występują. Zgromadzenie kontynentalne wybiera organy
kontynentalne na drugi rok i potwierdzają one uchwały przyjęte przez organy kontynentalne).
W Polsce taki charakter mają zebrania wiejskie, a decyduje o nich statut gmin.
Referendum- uważa się, że jest dzisiaj jedyną formą demokracji bezpośredniej, która może
być stosowana na skalę całego kraju. Głosowanie powszechne w sprawie wyrażenia aprobaty
9
albo dezaprobaty lub jednego z zaproponowanych wariantów rozwiązania lub decyzji
państwowej. Brak tu elementu kształtowania decyzji.
Referendum wariantowe- pokazanie wyczerpującego wachlarza możliwych rozwiązań,
głosującym pokazuje się problem.
Ograniczenia referendum
Polega na tym, że organizuje się referendum znając z góry jego wyniki. Takie referendum nie
występuje w Polsce. Ze względu na to, że w referendum wiele zależy od sformułowania
pytań, którymi można manipulować, można zadać tylko pytania ogólnikowe, które nie
wyjaśniają dokładnie o co chodzi. Nie można formułować pytań zwrotami o zabarwieniu
emocjonalnym.
Wyróżnia się referendum:
•
obligatoryjne- jest jedyną formą podjęcia decyzji w określonej sprawie, np.
Konstytucję można uchwalić tylko w formie referendum. W Polsce nie występuje
referendum obligatoryjne na szczeblu krajowym tylko na szczeblu lokalnym
sprawie
odwołania
organów
pochodzących
z
wyborów
powszechnych
w
i
samoopodatkowania się mieszkańców gminy.
•
fakultatywne- mamy z nim do czynienia, kiedy jest jedną z dróg podjęcia decyzji na
dany temat, musi być wymienione jako możliwość podjęcia decyzji.
Ważne jest istnienie obu tych rodzajów, aby w ważnych decyzjach lud musiał się
wypowiedzieć.
•
prawodawcze (stanowiące)- jest prawnie wiążące w Polsce, można je zarządzić tylko
na szczeblu krajowym. Wynik jest wiążący, gdy ponad 50% społeczeństwa wzięło w
nim udział, na szczeblu lokalnym 30%, a wynik jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z
dwóch rozwiązań opowie się więcej niż 50% ważnych głosów.
•
konsultacyjne (opiniodawcze)- wynik stanowi tylko opinię.
W gminach można przeprowadzać konsultacje społeczne podobne do referendum, ale o innej
nazwie. Jeśli nie są spełnione wymogi referendum, ma ono charakter konsultacyjny.
•
ratyfikacyjne- ma miejsce, gdy decyzję podjął jakiś organ, a naród zatwierdza
dokument.
Plebiscyt- głosowanie powszechne w sprawie przynależności państwa lub jakiegoś
terytorium. Nie jest to pojęcie prawne, ale jest często używane.
10
Stosowanie referendum w Polsce
W Polsce wyróżnia się następujące rodzaje referendum:
•
ogólnokrajowe- może je zarządzić Sejm z własnej inicjatywy, na wniosek Rady
Ministrów lub grupy 500 000 obywateli lub Prezydent za zgodą Senatu. Jeśli
referendum zależy wyłącznie od organu to rzadko jest zarządzane. Jest referendum
fakultatywne i stanowiące (wiążące). Gdy natomiast wymogi formalne nie są
spełnione to jest to referendum opiniodawcze. Referendum to jest ważne jeśli bierze w
nim udział więcej niż połowa uprawnionych, a wiążące, gdy za jednym rozwiązaniem
opowie się więcej niż połowa uprawnionych, natomiast jeśli rozwiązań jest kilka, to
referendum jest wiążące, gdy za jednym rozwiązaniem opowie się więcej głosujących.
Referendum to może dotyczyć wszystkich spraw, a wyjątki stanowią: amnestia,
obronność, wydatki i dochody państwa.
Szczególnym rodzajem referendum jest referendum w sprawie zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej. Ma miejsce, gdy chodzi o przystąpienie do organizacji międzynarodowej.
Jeśli takie referendum nie będzie ważne, to Sejm może ponownie wybrać formę, może sam
wyrazić zgodę na ratyfikację lub jeszcze raz zarządzić przeprowadzenie referendum.
Szczególnym rodzajem referendum ogólnokrajowego jest referendum konstytucyjne (art.
235). Nie musi być ono zarządzane dla wszystkich zmian Konstytucji, ale dla zmian
rozdziałów I, II i XII Konstytucji. To referendum jest zarządzane na wniosek podmiotów
uprawnionych do inicjowania zmiany Konstytucji. Zarządza je Marszałek Sejmu, jest
fakultatywne i nie ma wymogu frekwencji. Referendum lokalne dzieli się na:
•
referendum gminne,
•
referendum powiatowe,
•
referendum wojewódzkie
Referendum lokalne zarządza organ stanowiący: Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik
wojewódzki. Na tym szczeblu występuje referendum obligatoryjne i obejmuje odwołanie
organów pochodzących z wyborów powszechnych. Drugie obligatoryjne referendum lokalne
dotyczy samoopodatkowania się mieszkańców gminy. Istnieje inicjatywa ludowa- 10 %
mieszkańców gminy i powiatu, 5% mieszkańców województwa. Taka liczba jest konieczna,
aby mieszkańcy mogli żądać przeprowadzenia referendum w określonej sprawie. W
przypadku odwołania Rady decyzję podejmuje Komisarz wyborczy, tzn. on zarządza
referendum. Od negatywnej decyzji można się odwołać poprzez skargę do Sądu
Administracyjnego.
Referendum nie może zastępować organów i podejmować decyzji. Jest ważne, gdy weźmie w
nim udział 30 % uprawnionych, a w sprawie samoopodatkowania się gminy konieczna jest
11
większość 2/3 głosów. Wynik jest rozstrzygający, gdy za jednym z rozwiązań opowie się
więcej niż połowa głosujących.
Odwołanie organów w drodze referendum
Wniosek o odwołanie organu nie może być złożony wcześniej niż 10 miesięcy po wyborach i
nie później niż 8 miesięcy przed nowymi wyborami.
Odwołanie wójta- wójt jest organem wykonawczym Rady Gminy, ale Rada nie może
stosować żadnych innych środków poza referendum. Rada co roku uchwala absolutorium dla
wójta z wykonania budżetu- jeśli nie udzieli absolutorium to jest to równoznaczne z
wnioskiem w sprawie odwołania wójta. Rada Gminy może zarządzić referendum w sprawie
odwołania wójta także z innych przyczyn. Jeśli natomiast więcej niż połowa głosujących
będzie głosowała przeciwko odwołaniu wójta, to zostaje odwołana Rada. Referendum w
sprawie odwołania wójta jest ważne, jeśli weźmie w nim udział 3/5 liczby wyborców
uczestniczących w jego powołaniu.
Inicjatywa ludowa
Jest to prawnie wiążący wniosek określonej liczby obywateli, powodujący wdrożenie
procedury prowadzącej do rozstrzygnięcia merytorycznego. Rodzaje inicjatywy ludowej:
•
konstytucyjna- wniosek o wprowadzenie zmian w Konstytucji,
•
ustawodawcza- prawo do wystąpienia z projektem ustawy, wymaga 100 000
obywateli,
•
referendalna- wniosek o przeprowadzenie referendum w określonej sprawie.
Inicjatywa ludowa może mieć charakter:
•
sformułowany- gdy przedstawia się gotowy wniosek, pytanie,
•
niesformułowany- gdy przedstawia się tylko ideę.
Odwołanie (recal)- prawo grupy obywateli do złożenia wniosków w sprawie odwołania
funkcjonariuszy publicznych.
Odwołanie orzeczenia- obywatel w głosowaniu powszechnym mogą uchylić orzeczenie sądu
o niekonstytucyjności aktu prawnego, aktu normatywnego.
Prawo petycji- prawo poddanych do bezkarnego wnoszenia prośby do władzy lub
urzędników. Wniosek od pewnej liczby osób, który dotyczy spraw o zasadniczym znaczeniu
społecznym wymaga rozpatrzenia i udzielenia odpowiedzi. Konsultacje społeczne
zapewniają wpływ na treść decyzji, ich wynik jest niejednoznaczny. Przewidziane są w
procedurze ustawodawczej, wiążą się z instytucją wysłuchania publicznego- jest to
posiedzenie Sejmu dotyczące projektu ustawy, podczas którego osoby mogą wypowiadać się,
co do projektu ustawy. Wyniki konsultacji społecznych nie są wiążące, ale sam proces
konsultacji sprzyja jakości rozwiązań.
12
Prawo do oporu (sprzeciw ludowy)- ujęty w niektórych konstytucjach, może polegać na
stosowaniu środków łagodnych, ale też siły w celu ochrony porządku konstytucyjnego.
Cywilne nieposłuszeństwo- odmowa podporządkowania się prawu ze świadomością, że robi
się to na własne ryzyko i odpowiedzialność, np. w Polsce umowa lustracyjna z 2006r.
Suwerenność państwa
Państwo- według definicji Jelinka jest to terytorium, ludność i władza suwerenna.
Suwerenność była jednolita i niepodzielna. Obecnie suwerenność jest stopniowalna, z punktu
widzenia standardów międzynarodowych, ograniczenia państwa powinny być w trybie
demokratycznym przyjęte przez Parlament.
Zasada demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji)
Zasada państwa prawnego- państwo, którym rządzi prawo, a nie ludzie, stosuje się jednolite
dla wszystkich zasady i kryteria, wynikające z ogólnie obowiązujących reguł prawa.
Wszystkie instytucje w państwie muszą stanowić spójny system i współdziałać, a miejsce
każdej instytucji musi być wyznaczone przez prawo. Konsekwencją tego jest wyczerpujący i
rozłączny podział kompetencji pomiędzy organy państwa, a także wprowadzenie zasady
legalizmu działania organów państwa- wszystkie organy administracji publicznej działają
wyłącznie na podstawie prawa.
Treść prawa powinna odpowiadać pewnym standardom międzynarodowym. Dzisiaj zasada
państwa prawnego jest rozumiana jako dyrektywa interpretacyjna, wskazująca sposób
rozumienia zasad konstytucyjnych.
Główne zasady państwa prawnego sprowadzają się do:
- podporządkowania władzy publicznej ustawie zgodnej z Konstytucją RP,
- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywatelom,
- zasada budowy zaufania obywateli do państwa (zasada lojalności państwa wobec
obywateli). Elementy, które budują tą zasadę:
- postulat dobrej legislacji- system prawa powinien być spójny i stabilny, znajdować
uzasadnienie w zespole uznanych powszechnie wartości, powinien być funkcjonalny i
przejrzyście sformułowany.
Zasady dobrej legislacji:
- lex retro non agit- niedziałanie prawa wstecz,
- zasada dostatecznej precyzji przepisów prawa i ich jednolitego stosowania,
- zachowanie odpowiedniego vacatio legis- co do zasady wynosi 14 dni, ale jeśli jest taka
potrzeba powinien być przedłużony,
- zasada praw słusznie nabytych- chodzi o prawa nabyte na podstawie prawa,
- nakaz poszanowania interesów w toku,
13
- zakaz wprowadzania zmian w prawie podatkowym w czasie roku podatkowego,
- zasada proporcjonalności- zakaz nadmiernej ingerencji, jest to zakaz proporcjonalny do
potrzeb,
- zasada zapewnienia hierarchii źródeł prawa.
Państwo demokratyczne
Jest to państwo, w którym władza należy do ludu, do jego mieszkańców. Elementy państwa
demokratycznego:
- pluralizm polityczny- istnieje swobodny wybór obywatela co do jego aktywności
politycznej i społecznej, ma wolność wyboru przekonań, opinii, poglądów i dawania im
wyrazu. Oznacza wielość partii politycznych o zróżnicowanych programach.
- sposób podejmowania decyzji- kluczowe decyzje są podejmowane przez podmiot władzylud lub jego organy ze szczególną pozycją Parlamentu i organów przedstawicielskich.
- poszanowanie interesów mniejszości- decyduje wola większości, ale podlega ona pewnym
ograniczeniom. Większość w możliwym zakresie ma szanować interesy mniejszości. Prawo
powinno być stanowione przez organ przedstawicielski, ma charakter wykonawczy. Przy
stanowieniu prawa należy sięgać do wszelkich form konsultacji społecznych, by prawo nie
wymagało ciągłych zmian.
Sprawiedliwość społeczna (art. 2 Konstytucji RP)
Sprawiedliwość- postulat przyznawania świadczeń, rozdzielania dóbr według pewnego,
określonego kryterium, dlatego są różne formuły sprawiedliwości:
- każdemu równo- każdemu według potrzeb, każdemu według pochodzenia
- każdemu według pracy- każdemu według prawa.
Sprawiedliwość społeczna- wskazówki jaką treść i jak interpretować normy konstytucyjne
(dyrektywy
interpretacyjne).
Może
zachodzić
kolizja
pomiędzy
dyrektywami
interpretacyjnymi, a normami konstytucyjnymi. W takim przypadku pierwszeństwo mają
normy konstytucyjne, ale trzeba je realizować z poszanowaniem zasad sprawiedliwości
społecznej, powinny mieć charakter długofalowy.
Zasady sprawiedliwości społecznej- w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zachodzi
ścisły związek między sprawiedliwością społeczną, a równością. Sprawiedliwość społeczna
wymaga, by różnice prawne podmiotów odpowiadały ich sytuacji faktycznej, tzn. równych
traktować równo, podobnych, czyli z zachowaniem proporcjonalności przy cechach uznanych
za kluczowe, podobnie. Obowiązkiem państwa jest takie prawne określenie zasad podziału
różnych dóbr, aby możliwe było ustalenie jak ich dochodzić. Efektem powinna być sytuacja,
w której nikt nie jest pozbawiony tego, co przysługuje wszystkim.
14
Zasada unitarnej formy państwa (ustrój terytorialny państwa)- państwo jednolite, w
którym istnieje jednolity system organów i prawa. Te struktury dzieli się na płaskie- złożone z
dwóch szczebli i wysmukłe- złożone z więcej niż dwóch szczebli. Istnienie struktur
wysmukłych leży w interesie partii politycznych, ponieważ jest więcej szczebli.
W państwach unitarnych stosuje się decentralizację władzy w różnych formach: autonomii
lub samorządu terytorialnego.
Państwo federalne a państwo unitarne
Państwem federalnym jest państwo złożone z kilku części składowych o oznaczonym zakresie
samodzielności. Występuje ono jako jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych, ale
istnieje ścisły podział kompetencji pomiędzy centrum, a części składowe- mają swoje organy,
samodzielnie zarządzają swoimi sprawami, prowadzą politykę wewnętrzną, ale są
podporządkowane prawu federalnemu. Struktura federalna w większości państw związana
jest z wielkością państwa, z tradycją, np. w Niemczech.
Konfederacja- związek państw suwerennych. Każda z części składowych jest suwerenna, ale
zrzeka się w drodze umowy z innymi z korzystania ze swoich kompetencji i przekazuje je
organom wspólnym.
Decentralizacja władzy publicznej
Oznacza przekazanie na podstawie Konstytucji lub ustawy części zadań i kompetencji
niższym szczeblom zarządzania. To przekazanie ma charakter trwały.
Dekoncentracja- oznacza rozproszenie zadań i kompetencji w granicach kompetencji organu
przekazującego (organ upoważnia podległych mu pracowników do podejmowania decyzji i
wykonywania zadań w jego imieniu i w ramach jego kompetencji.
Formy decentralizacji:
- autonomia- występuje na szczeblu regionów (w dużych jednostkach), może występować
tylko w niektórych częściach składowych. Zakres autonomii może być bardzo zróżnicowany,
aż zbliżony do federalizmu. Jednostka autonomiczna może posiadać własny system organów i
możliwość tworzenia własnego prawa, ale to prawo jest podporządkowane prawu
centralnemu.
- samorząd terytorialny- zdecentralizowana administracja, jest to korporacyjny związek
mieszkańców danej jednostki podziału terytorialnego państwa, powołany do zaspokajania
zbiorowych potrzeb wspólnoty, samodzielny prawnie i majątkowo, podlegający nadzorowi
państwa z punktu widzenia zgodności działań z ustawą. Podstawową formą nadzoru
samorządu terytorialnego jest prawo wojewody do uchylenia uchwały organu stanowiącego.
Zadania samorządu terytorialnego:
- własne- zaspokajanie własnych potrzeb,
- zlecone na podstawie ustawy lub porozumienia zadania z zakresu administracji rządowej.
15
Samodzielność prawna- samorząd terytorialny ma osobowość prawną, tzn. może być
podmiotem praw i obowiązków, zaciągać zobowiązania, zarządzać prawami we własnym
imieniu i na własną odpowiedzialność, może też stanowić prawo miejscowe.
Samodzielność majątkowa- samorząd terytorialny ma mienie komunalne (urządzenia
użyteczności publicznej, nieruchomości, itd.) i samodzielność finansową, tzn. zdolność do
samodzielnego kształtowania przychodów i wydatków. Samorząd terytorialny musi mieć
ustawowo określone przychody, aby mógł realizować swoje zadania.
Samorząd terytorialny znajduje się na pograniczu państwa, ponieważ posiada pewne formy
działania i przymusu jak państwo oraz organizacji społecznej, gdyż wykazuje szeroką
aktywizację obywateli, która jest elementem społeczeństwa obywatelskiego, tzn. takiego, w
którym ogół obywateli czuje się odpowiedzialny za własne sprawy i wykazuje aktywność w
ich załatwieniu.
Samorząd terytorialny jest powszechny we wszystkich krajach europejskich. Zawsze istnieje
na szczeblu gminy, wyżej już nie zawsze. Organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego
zawsze pochodzą z wyborów powszechnych. Jednostki samorządowe wszędzie mogą tworzyć
wspólne związki.
Struktura samorządu terytorialnego:
- Gmina- jednostka podstawowa, jest o niej mowa w Konstytucji i ma najszersze
kompetencje, istnieje nawet domniemanie kompetencji samorządu na rzecz gminy- polega
na tym, że jeśli jakieś kompetencje nie są zastrzeżone na rzecz powiatu lub województwa to
należą do gminy. Organy gminy: Rada Gminy- organ stanowiący; wójt, burmistrz, prezydentorgan wykonawczy, pochodzący z wyborów powszechnych.
- Powiat- Organy: Rada Powiatu- organ stanowiący, pochodzi z wyborów; Zarząd Powiatuorgan kolegialny ze starostą na czele, organ wykonawczy powołany przez Radę. Starosta nie
jest organem, ale ma jego cechy poprzez nazwę i kompetencje, ponieważ wydaje decyzje i
jest zwierzchnikiem, np. Straży Pożarnej.
- Województwo- Organy: sejmik wojewódzki; zarząd województwa- organ kolegialny za
czele z Marszałkiem województwa wybieranym przez sejmik. Jest to organ mieszany
rządowo – samorządowy, ponieważ wojewoda jest organem samorządu terytorialnego, a
jednocześnie jest przedstawicielem rządu w terenie, realizuje politykę rządu w województwie.
4. zasada podziału władzy- w demokratycznym modelu jedności władzy istnieje organ
najwyższy, tj. Parlament, który posiada bezpośredni mandat suwerena. Jest jednak
ograniczony prawem, które wyznacza kompetencje organu, a także kontrolę, a wręcz nadzór
suwerena.
16
Model podziału władzy jest następujący: nie ma organu najwyższego, ale jest kilka
naczelnych organów równorzędnych o ograniczonym podziale kompetencji. Podział ten jest
następujący:
- organy ustawodawcze- Parlament, tj. Sejm i Senat,
- organy wykonawcze- Prezydent i Rząd,
- organy sądowe- sąd i Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
W Polsce istnieje jeszcze czwarty stopień podziału władzy, który stanowią organy kontroli i
ochrony prawa: NIK, RPO, KRRiT.
Podstawą tego podziału władzy jest przekonanie Monteskiusza, że władzę można podzielić na
stanowienie prawa, wykonywanie prawa i rozstrzyganie sporów. Organy są tak
ukształtowane, aby mogły się wzajemnie kontrolować, ale Monteskiusz nie zakładał
równoważenia, a tylko podział. Różnica między jednością, a podziałem władzy sprowadza się
do kontroli. Jedność kontroluje sam suweren poprzez Parlament i inne organy, a w przypadku
podziału władzy kontrola suwerena jest ograniczona kontrolą wewnętrzną systemu organów.
Zasada podziału władzy jest niezbędnym warunkiem istnienia państwa demokratycznego, ale
np. w Szwajcarii takiego podziału nie ma. Funkcjonuje tam model współdecydowania,
którego użył Liphard nie tylko w odniesieniu do Szwajcarii. Aby ten model funkcjonował
muszą być spełnione następujące warunki:
- społeczeństwo musi być kulturowo podzielone,
- muszą istnieć w ramach ludu (suwerena) duże grupy różniące się cechami stałymi, np. rasa,
wyznanie, język, czyli takie, które ciężko zmienić,
- żadna z grup nie dominuje nad innymi, pozostają w stanie równowagi,
- żadna z grup nie ma tendencji secesjonistycznych, tzn. nie chce odłączyć się od państwa, w
ramach którego działa,
- każda z grup musi mieć poczucie wspólnej, własnej tożsamości, musi wyrażać się to także w
postawach politycznych.
Wszystkie te grupy społeczne uczestniczą w życiu państwowym na zasadach parytetu, tzn.
każda z tych grup powinna mieć odpowiedni do swej liczebności udział w obsadzaniu
stanowisk i powinny też w odpowiedni sposób korzystać z funduszy, tj. w odniesieniu do
liczebności. By tak było muszą istnieć możliwości uzgodnień, tj. grupy powinny mieć swych
liderów, z którymi prowadzi się rozmowy. Szwajcaria jest przykładem obsadzania stanowisk
rządowych przy użyciu modelu współdecydowania. Po II wojnie światowej ukształtował się
podział foteli w rządzie. Po wyborach obywatele liczą na to, że przedstawiciel każdej partii
znajdzie się w rządzie, przedstawiciele partii otrzymują fotele w rządzie w zależności od
liczby mandatów i różnych kryteriów:
- 3- Niemcy, 2- Francja, 1- Włochy; kryterium językowe
17
- z każdej z dwóch grup musi być przedstawiciel- kryterium wyznaniowe
W konsekwencji co do zasady w Szwajcarii nie ma opozycji, istnieje jedność władzy.
Parlament- organ najwyższy, to on uosabia jednolitość władzy, reszta jest mu podległa, ale
nie oznacza to, że Parlament jest jedyną władzą. Jest hierarchicznie najwyższy, ale związany
przepisami Konstytucji i ustaw.
Zmian w Konstytucji można dokonać po zgodzie uzyskanej w referendum. W tym przypadku
nie można jedności władzy rozumieć jako skupienia władzy w rękach jednego organu,
bowiem funkcje władzy są ściśle przypisane.
W tym modelu istnieje jeden organ o wyższości hierarchicznej- Parlament wybierany w
wyborach demokratycznych. Rząd jest jego komitetem wykonawczym. Nie może dojść do
konfliktu między Parlamentem, a rządem, bo zawsze byłoby to na korzyść Parlamentu, który
może odwołać rząd. W tym modelu nie ma odrębnej odpowiedzialności konstytucyjnej,
władza wykonawcza jest monokratyczna, tzn. istnieje tylko rząd i nie ma odrębnej głowy
państwa, Prezydent istnieje, ale jest on przewodniczącym rządu, rząd jest powołany
bezpośrednio przez Parlament i nie ma znaczenia czy jest członkiem Parlamentu czy nie. W
Szwajcarii istnieją Rady Narodowe, które mają 1 osobę jako przewodniczącego.
Podział władzy a jedność
W zasadzie podziału władzy nie ma organu najwyższego, a jest kilka organów
równorzędnych. Najpopularniejszy z podziałów to podział według Monteskiusza:
- stanowienie prawa- legislatywa,
- wykonywanie prawa- egzekutywa,
- rozstrzyganie sporów- judykatura.
Istnieje podział władzy w układzie poziomym, pionowym, itd.
W takim podziale władzy wyłączona jest bądź bardzo ograniczona kontrola zewnętrzna tych
organów. Założenie jest takie, że te organy mają się kontrolować wzajemnie, a wię te trzy
władze mają się równoważyć.
Model jedności i podziału władzy wyrosły w różnych warunkach. Model jedności wyrósł w
Szwajcarii, gdzie nie było okresu absolutyzmu, natomiast koncepcje Monteskiusza i Locka
powstały w czasie absolutyzmu i miały na celu stworzenie minimum gwarancji, że
absolutyzm nie powróci.
Modele władzy:
•
model prezydencki- występuje w USA. Jego cechy charakterystyczne:
- istnienie ścisłej separacji, rozdzielania władz,
- władza wykonawcza jest monistyczna, tzn . występuje jeden organ na szczeblu centralnym,
jest nim Prezydent,
18
- Prezydent powoływany jest w powszechnych wyborach pośrednich,
- Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny: nie odpowiada przed Parlamentem ani przed
innym organem, ma mandat równorzędny Parlamentowi, a nawet lepszy. Prezydent
reprezentuje interes ogólnonarodowy, a Parlament reprezentuje interesy partykularne, tzn.
różne lokalne interesy,
- Prezydent posiada pełnię władzy wykonawczej, reszta różnych organów i władz jest przed
nim odpowiedzialna
- Prezydent nie uczestniczy w działalności ustawodawczej,
- kompetencje Prezydenta wobec Senatu są bardzo ograniczone, może on jedynie opóźnić
wejście w życie ustawy,
- Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną- instytucja impeachmentu, w której
oskarża Izba Reprezentantów, a orzeka Senat:
przedmiot (za co)
podmiot (kto)
przed kim
sankcje
Odp. polityczna
kierunek polityki
efektywność
lub
jej
osoby prowadzące politykę
państwa (przede wszystkim
członkowie rządu)
przed organem politycznym
(przede
wszystkim
parlament, także szef rządu)
dymisja (złożenie z urzędu)
w
drodze
np.
votum
nieufności lub odwołania
odp. konstytucyjna
zawinione
naruszenie
konstytucji lub ustawy w
zakresie
urzędowania,
niebędące
przestępstwem
(naruszenie kompetencji)
osoby (nie organy!) pełniące
kierownicze stanowiska w
państwie
w
zasadzie
organ
o
charakterze
sądowym
(Trybunał Stanu); wyjątkiem
impeachment w USA (odp.
przed Senatem)
dymisja zawsze; ponadto
moga być sankcje prawne o
szczególnym charakterze (np.
w RP: pozbawienie praw
wyborczych,
prawa
zajmowania
stanowisk
kierowniczych, orderów).
Uwaga: odpowiedzialność polityczna może być zarówno indywidualna (za własne
zachowania), jak i solidarna (za działania całego organu (rządu); odpowiedzialność
konstytucyjna jest zawsze tylko indywidualna.
W Polsce nie występuje instytucja impeachmentu.
•
model półprezydencki- występuje we Francji, w Rosji, Rumunii i Portugali.
Charakteryzuje się następującymi cechami:
- władza wykonawcza jest dualistyczna- Prezydent i Rząd,
19
- Prezydent powoływany jest w wyborach powszechnych, powinien spełniać funkcje
arbitra państwowego, ale w praktyce nie jest to realizowane,
- Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny- kontrasygnata
- Prezydent ma szerokie kompetencje: przewodniczenie rządowi, wydawanie dekretów o
mocy ustawy, stan wyjątkowy, bron nuklearna, możliwość rozwiązania parlamentu, w
Rosji – możliwość czasowego zawieszania aktów prawnych z powodu niezgodności z
aktami wyższymi,
- Rząd nie musi uzyskać wotum zaufania, wystarczy, że zostanie powołany przez
Prezydenta.
•
model parlamentarny- podstawowym założeniem tego modelu jest idea kolaboracji,
tzn. współpracy, współdziałania o powiązaniach poszczególnych władz.
System parlamentarno – gabinetowy-ukształtował się w Anglii na skutek tego, że
panował król, który nie znał języka angielskiego, dlatego obradom przewodniczył jeden z
ministrów stąd nazwa Prime Minister. Założenia tego systemu były następujące:
- idea kolaboracji, tj. współpracy, współdziałania
- Parlament pochodzi z wyborów powszechnych, a przynajmniej jego główna izba,
- głowa państwa z reguły wybierana jest przez Parlament, ale możliwe są także wybory
powszechne,
głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej ze względu na kontrasygnatę
rządową, w ten sposób odpowiedzialność polityczną bierze na siebie premier lub minister,
- rząd powołany przez głowę państwa, ale z uwzględnieniem realiów politycznych, tzn. nie
może powołać kogo chce, gdyż rząd musi uzyskać większość polityczną, czyli wotum
zaufania,
- rząd ma duży stopień samodzielności, gdy dojdzie do konfliktu z Parlamentem nie jest
powiedziane, że Parlament wygra
- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną: indywidualną i solidarną,
- władza wykonawcza ma możliwość rozwiązania Parlamentu przed upływem kadencji, jest
to przeciwwaga dla wotum nieufności, najczęściej jest to uprawnienie głowy państwa,
- Premier jest pierwszym ministrem.
System kanclerski- istnieje podobnie jak system parlamentarno – gabinetowy w ramach
modelu parlamentarnego. Różnice w stosunku do systemu parlamentarno – gabinetowego:
- kanclerz jest szefem rządu, a nie przewodniczącym,
- ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed kanclerzem, a nie przed Parlamentem
- wobec Parlamentu silniejszą pozycję ma kanclerz niż premier, co przejawia się tym, że
można go odwołać tylko przez konstytutywne wotum nieufności, czyli jednoczesne
20
odwołanie kanclerza i powołanie nowego, dzięki temu unika się kryzysu gabinetowego. Jeśli
nie zostanie uzgodnić się i powołać nowego kanclerza, to stary nie może być odwołany
- w tym systemie przewidziana jest możliwość ustawodawczego stanu wyjątkowego, np. w
Niemczech. W takim przypadku Prezydent może utrzymać kanclerza, który przez 6 miesięcy
może wydawać ustawy z pominięciem Parlamentu (Bundestagu). Ustawy te opierają się
wówczas tylko na zgodzie Bundesratu. Prezydent może też ewentualnie zarządzić nowe
wybory. W Polsce występuje system parlamentarno – gabinetowy, ale korzystamy też z
systemu kanclerskiego.
•
model mieszany
5. zasada społecznej gospodarki rynkowej- wyrażona w art. 20, 22 i 23 Konstytucji.
Społeczna gospodarka rynkowa to oparcie ustroju gospodarczego o działanie praw rynku.
Założono, że musi być ona uzupełniona elementami socjalnymi w celu łagodzenia skutków
działalności niewidzialnej ręki rynku. Państwo powinno interweniować w procesy
gospodarcze w celu eliminowania zjawisk niekorzystnych, a z drugiej strony państwo
powinno stworzyć system zabezpieczeń socjalnych. Gospodarka rynkowa jest oparta na
trzech filarach:
•
własnośći- występują trzy rodzaje własności:
- państwowa (art. 218 Konstytucji),
- komunalna, czyli samorządowa,
- prywatna- własność wszelkich podmiotów niezależnych od państwa.
Konstytucja gwarantuje pełną ochronę wszystkich form własności, dopuszcza jednak wyjątki.
I tak na przykład wywłaszczenie jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym, tzn.
ekwiwalentnym, odpowiadającym wartości określonej rzeczy odszkodowaniem; przepadek
rzeczy następuje na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu w przypadkach określonych w
ustawie (art. 46 Konstytucji).
wolności działalności gospodarczej- oznacza możność prowadzenia działalności gospodarczej
w sensie przedmiotowym i podmiotowym. Działalność gospodarcza jest ograniczona
interesem konsumenta, państwa i ochroną prawidłowego działania rynku. Wszystkie
ograniczenia wolności gospodarczej muszą być ujęte w ustawie i uzasadnione ważnym
interesem publicznym.
•
dialogu, solidarności i współpracy podmiotów społecznych- wszystkie spory powinny
być rozwiązywane w drodze rozmów, np. prawo związków zawodowych do rokowań.
21
Status jednostki w państwie
Obywatelstwo- węzeł prawny łączący jednostkę z państwem. Z jednej strony obowiązek
państwa wobec jednostki i odwrotnie. Obywatelstwo można nabyć w różny sposób. Jednym
ze sposobów jest nabycie obywatelstwa poprzez urodzenie. Nabycie obywatelstwa w ten
sposób może następować na zasadzie prawa krwi (ius sanguinis)- dziecko nabywa
obywatelstwo po rodzicach, a rodzice mogą w ciągu 3 miesięcy zrzec się obywatelstwa
polskiego dla dziecka, jeśli dziecko nabyło inne obywatelstwo. Obywatelstwo można też
nabyć na zasadzie prawa ziemi (ius soli)- działa, gdy nie działa prawo krwi, dotyczy
przypadków, kiedy rodzice dziecka nie mają żadnego obywatelstwa albo, gdy są nieznani.
Inne formy obywatelstwa:
•
nadanie obywatelstwa- następuje na wniosek zainteresowanego, który zgodnie z
ustawą powinien mieszkać 5 lat na terytorium RP. Obywatelstwo nadaje Prezydent,
•
uznanie za obywatela- następuje na wniosek, ale ta forma nabycia obywatelstwa
dotyczy bezpaństwowców, czyli osób, które nie posiadają żadnego obywatelstwa.
Uznania dokonuje wojewoda,
•
powrót do obywatelstwa- dotyczy osób, które miały obywatelstwo polskie i je
utraciły, np. dzieci, których rodzice zdecydowali o zrzeczeniu się obywatelstwa
polskiego. Takie osoby mogą od 16 do 18, 5 roku życia złożyć oświadczenie o
powrocie do obywatelstwa polskiego, które musi być przyjęte przez odpowiedni
organ. Osoby, które zrzekły się obywatelstwa polskiego w związku z zawarciem
małżeństwa z obywatelem obcym, mogą powrócić do obywatelstwa polskiego, jeśli
małżeństwo ustało.
•
repatryjacja- dotyczy osób narodowości polskiej, które w dniu wejścia w życie ustawy
mieszkały w azjatyckiej części Związku Radzieckiego.
Utrata obywatelstwa polskiego
Obywatelstwo można utracić jedynie poprzez zrzeczenie się go. Nie istnieje możliwość
pozbawienia obywatelstwa. O przyjęciu zrzeczenia się obywatelstwa decyduje Prezydent.
Przyjmuje zrzeczenie, jeżeli osoba ma inne obywatelstwo lub gdy ma promesę nabycia
obywatelstwa. Wówczas zrzeczenie się obywatelstwa następuje z chwilą nabycia innego
obywatelstwa.
22
Zakres
dopuszczalnych
zachowań
Rola ustawy
Ciężar dowodu
Prawo
Alternatywa:
Wolność
Obowiązek
Dowolne zachowanie Brak
możliwości
możność
wyboru
skorzystania albo nie
Podstawa:
prawo Wyznacza
granice Podstawa obowiązku,
jednostki do czegoś (ramy wolności)
który
wynika
normy prawnej
z
normy
prawnej
Obywatel
Organ
(jednostka),
która
z
wywodzi
strona, spór
wynika
rozstrzyga Organ
w
z
wskazuje
zakresie podstawę prawną, na
faktu granic wolności
skutki
podstawie
której
czegoś się domaga
prawne
Koncepcje statusu jednostki:
•
uniwersalistyczna- pierwszeństwo mają zawsze interesy zbiorowości, jednostka może
mieć prawo zbieżne z interesami państwa. Zwolennicy tej koncepcji posługują się
kategorią praw,
•
indywidualistyczna- liczą się interesy jednostki, a zadaniem państwa jest ochrona
interesów jednostki. Dla jej zwolenników sposobem regulowania statusu jednostki są
wolności.
Obecnie status jednostki jest regulowany przez prawa i wolności.
Prawa podstawowe
Jedna z koncepcji zakłada, że te prawa, które są wymienione w Konstytucji są podstawowe, a
te, które nie są nie należą do podstawowych.
Druga uznaje, że coś, co jest wymienione w Konstytucji traci znaczenie, a to czego nie ma w
Konstytucji nabiera znaczenia. Prawa podstawowe są to te prawa, wolności i obowiązki, które
mają największe znaczenie dla interesów jednostki lub państwa w danym czasie, ale nie ma
znaczenia, gdzie są zamieszczone.
Charakter obowiązywania praw i wolności:
•
wertykalny- obowiązuje między jednostką (ma prawo), a państwem (ma obowiązek),
układ pionowy,
•
horyzontalny- prawa i wolności obowiązują także inne jednostki i osoby prawne,
układ poziomy.
Kolizja praw- sytuacja, w której różne jednostki bądź grupy powołują się na różne prawa i
wolności, przysługujące im dla ochrony swoich sprzecznych interesów, np. protesty
pracownicze w służbie ochrony zdrowia.
23
Konkurencja praw- ta sama jednostka bądź grupa powołuje się na różne, przysługujące jej
prawa i wolności dla ochrony swojego interesu w celu wzmocnienia własnej pozycji.
Uzasadnienie praw człowieka:
•
koncepcja prawno – naturalna- doktryna prawna, według której prawo jest zjawiskiem
obiektywnym, niezależnym od działań państwa, opartym na istnieniu obiektywnej
kategorii dobra i zła, wynikających z samej natury:
- wola boska, sił nadprzyrodzonych- św. Tomasz z Akwinu, teoria powstania i istnienia
państwa, prawo oporu- jeśli prawo stanowione nie jest zgodne z wolą boską, to nie jest to
prawo i nie trzeba go przestrzegać,
- nakaz rozumu ludzkiego- Grocjusz, Lock, Monteskiusz, Rossau, każdej jednostce ludzkiej
przysługują prawa z samej istoty tego, że jest ona człowiekiem. Jest to niezależne od
instytucji państwa.
Prawo natury jest niezmienne, a prawo pozytywne zmienia się, ale w zakresie, w którym nie
narusza prawa naturalnego.
Elementy koncepcji Radbrucha:
- prawo naturalne zawiera w sobie postulat sprawiedliwości- jednakowe reguły dla
wszystkich,
- prawo naturalne realizuje regułę dobra powszechnego- dane prawo ma na celu dobro
powszechne,
- prawo naturalne zapewnia bezpieczeństwo prawne jednostce- daje pewność prawa.
•
koncepcja pozytywistyczna- XIX/XXw., tezy prawa pozytywnego:
- prawo sprowadza się do norm,
- nie ma koniecznego związku między prawem, a moralnością,
- prawo pozytywne obowiązuje na określonym terenie, w określonym czasie i jest
ustanowione przez państwo.
Zasady określające system praw i wolności jednostki w Polsce:
- zasada ochrony przyrodzonej godności człowieka- art. 30 Konstytucji, Konstytucja
nawiązuje do prawno – naturalnych źródeł praw człowieka. Pewne prawa przysługują
człowiekowi z racji tego, że jest on człowiekiem. Jest to niezależne od państwa.
Godność- przysługuje każdemu i nie można być jej pozbawionym ani się jej zrzec. Można ją
rozpatrywać w dwóch aspektach:
- w sferze psychicznej człowieka,
- z całokształtu elementów, składających sę na jego pozycję społeczną.
24
Mogą to być zachowania, które w powszechnym odczuciu godzą w status danej osoby,
wyrządzają
krzywdę,
poniżają.
Pojęcie
godności
człowieka
jest
też
dyrektywą
interpretacyjną- wskazuje, jak dokonywać wykładni szczegółowych praw i wolności.
Podsumowanie:
- prawa człowieka w odstawowym, egzystencjonalnym wymiarze nie zależą od woli żadnego
autorytetu, ale wynikają z godności,
- zasada ochrony godności człowieka wyznacza normy, granice, w których należy dokonywać
ochrony godności człowieka,
- zasada równości- wymaga, aby w podobnych sytuacjach były stosowane podobne
rozwiązania, a w sytuacjach różnych należy stosować rozwiązania odmienne. Artykuł 33
Konstytucji gwarantuje równouprawnienie mężczyznom i kobietom. Nie każda nierówność
musi być traktowana jak dyskryminacja. Zasada równości może dotyczyć nie tylko jednostki,
ale także innych podmiotów prawa, np. związków wyznaniowych. Mimo, iż zasada równości
jest prawem podmiotowym to według Trybunału Konstytucyjnego ma ona charakter prawa
drugiego stopnia, gdyż przysługuje w związku z konkretnymi normami prawnymi albo
działaniami organu.
6. Zasada neutralności światopoglądowej i religijnej państwa- oznacza, że państwo w
swoim działaniu nie może wyróżniać ani pozytywnie ani negatywnie żadnego wyznania,
a także osób niewierzących. Państwo jest neutralne kiedy, nie dostrzega preferencji
religijnych obywateli. Nie może dawać pierwszeństwa jakimś wartościom religijnym czy
moralnym, a jednocześnie zwalczać innych nie będących zgodnymi z zasadami
systemowymi danego państwa.
W USA neutralność państwa polega na tym, że państwo powinno w jak najmniejszym
stopniu zachęcać lub zniechęcać do przekonań religijnych lub braku takich przekonań.
Wszystkie działania państwowe muszą mieć cele świeckie. Główne cele tego działania
nie mogą polegać na osłabieniu, bądź wzmocnieniu pozycji religii. Nie może nastąpić
nadmierne powiązanie państwa z religią.
Dyrektywy:
•
państwo powinno wystrzegać się wszelkiej pomocy finansowej dla związków
wyznaniowych,
•
państwo powinno unikać używania symboliki religijnej,
•
zapewnienie możliwości praktykowania religii tym, którzy znajdują się w szczególnej
sytuacji uniemożliwiającej im praktykowanie np. żołnierze, więźniowie,
•
zapewnienie obywatelom wierzącym lub niewierzącym podobnych przywilejów,
25
państwo nie powinno tworzyć prawa, podejmować działań, których główną
•
motywacją jest cel religijny.
Prawa i wolności o charakterze osobistym:
Prawo do nietykalności i wolności osobistej - nietykalność i wolność osobista
•
Prawo do sądu - prawo osobiste, jedno z najważniejszych praw człowieka. Główną
treścią tego prawa jest to, że każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia
jego sprawy przez niezawisły i niezaangażowany w sprawę sąd, kierujący się tylko
ustawą. Trzeba umożliwić każdemu dostęp do drogi sadowej, również pod względem
kosztów.
Sprawa
powinna
być
rozpatrzona
w
rozsądnym
terminie,
bez
nieuzasadnionej zwłoki. W procesie karnym istnieje domniemanie niewinności. Do
czasu wydania prawomocnego wyroku, każdy jest uważany za niewinnego, każdy ma
też prawo do obrony:
- w znaczeniu formalnym – jest to prawo do posiadania obrońcy, pochodzącego z wyboru
albo z urzędu,
- w znaczeniu materialnym- oskarżony musi mieć realne szanse bronienia się przed sądem.
Musi mieć zapewnioną możliwość do polemiki. Może się bronić, ale nie musi.
Instancyjność postępowania- żaden wyrok wydany w pierwszej instancji nie jest
jeszcze prawomocny.
Tajemnica komunikowania się- najczęściej chodzi w tym wypadku o
tajemnicę
korespondencji. Jeśli nadawca nie zastrzega sobie tajemnicy np. wysyłając pocztówkę to ta
zasada nie obowiązuje. Wszelkie formy komunikowania się są objęte tą tajemnicą.
•
Wolność sumienia i wyznania- polega na wyborze pewnego wzorca moralnego
zgodnie, z którym człowiek żyje, wolność wyznania polega natomiast na możliwości
wyznawania jakiejś religii, bądź też nie. Z kolei wolność słowa ograniczona jest tylko
przepisami prawa karnego i cywilnego.
•
Wolność druku - możność rozpowszechniania informacji i poglądów w sposób
umożliwiający ich dotarcie do nieoznaczonego kręgu odbiorców. Wolność ta jest
ograniczana przez prawo prasowe, autorskie, itp., w którym pojawia się obowiązek
rzetelności w podawaniu informacji przez dziennikarzy. Fakty powinny być
opisywane w sposób wolny od emocji i powinny być rozdzielne od komentarzy.
Obowiązek sprostowania - zamieszcza się je, gdy publikacja zawiera informacje
nieprawdziwe.
Instytucja odpowiedzi- dotyczy stwierdzeń zagrażających dobrom osobistym.
Wolności polityczne
26
Z tymi wolnościami wiąże się obowiązek poszanowania polskiej racji stanu i wartości
chrześcijańskich.
Zakaz cenzury prewencyjnej:
- KRRiT - może nakładać kary finansowe, cofnąć koncesję telewizji, itp.
Może też nakazać powstrzymanie się od emisji pewnych materiałów lub treści. Z ustawy
wynikać może obowiązek odpowiedniego podziału czasu antenowego, np. nie mniej niż
30 % czasu antenowego to maja być określone filmy,
-Zgromadzenie - zgrupowanie przynajmniej 15 osób. Istnienie organizatora- osoba fizyczna
lub organizacja.
Celem jest
manifestacja, czyli
wyrażenie stanowiska w określonej
sprawie, a także wspólna obrona.
- Zgromadzenie publiczne - musi odbywać się na otwartej przestrzeni.
W celu odbycia takiego zgromadzenia publicznego trzeba zawiadomić wójta. Organ
może wydać zakaz odbycia zgromadzenia, jeśli odbycie tego zgromadzenia naruszałoby
ustawę. Organ nie może zmienić miejsca zgromadzenia.
Ustawa przewiduje możliwość wyznaczenia lokalnych miejsc, w których można
manifestować do woli bez zawiadomienia wójta.
Wydanie zakazu przez prezydenta musi być poprzedzone sprawdzeniem czy są
uzasadnione przesłanki, mogące być podstawą zakazu manifestacji.
Zgromadzenie
musi mieć przewodniczącego, którym
musi być osoba fizyczna.
Przewodniczący odpowiada za przebieg zgromadzenia.
Wolność zrzeszania się:
•
Partie polityczne- organizacja dobrowolna, czyli taka, do której można wstąpić i
wystąpić z własnej woli. Posiada odrębną, tj. niepowtarzalną nazwę, która podlega
ochronie takiej, jak dobra osobiste. Jej celem jest uzyskanie trwałego wpływu na
wykonywanie władzy państwowej przy użyciu demokratycznych metod. Partie
polityczne w Polsce są tworzone w oparciu o tzw. system ewidencyjny. Jeżeli tylko
spełnione są formalne wymogi, partie są wpisywane do ewidencji i nabywają
osobowość prawną. Organem ewidencyjnym w Polsce jest Sąd Okręgowy w
Warszawie, który sprawdza tylko czy zgłoszenie jest poparte przez 1000 podpisów
obywateli. Kolejnym wymogiem jest przedłożenie statutu zgodnego z Konstytucją i
ustawą o partiach politycznych.
Ograniczenia wiążą się z zakazem tworzenia organizacji odwołujących się w programie
albo praktyce do metod totalitarnych lub przemocy, szerzących waśnie narodowościowe,
tajność struktur lub członkostwa.
27
Stosunki miedzy państwem a partiami:
- istnieje zasada rozdziału spraw państwa i partii - partia nie może wykonywać zasad
państwowych,
- zasada równouprawnienia partii- wszystkie partie musza mieć jednakowy status, nie może
istnieć partia o charakterze hegemonicznym,
- finansowanie partii - partie polityczne nie mogą być finansowane ze źródeł publicznych i
zagranicznych. Mogą być finansowane tylko ze składek członkowskich, darowizn, spadków,
itp. Osoby fizyczne mogą także wpłacać na fundusz wyborczy ustalone kwoty, ale nie
wyższe niż 15 - krotność minimalnej płacy w Polsce oraz musza mieć charakter imienny,
żeby była możliwość stwierdzenia, że wpłaciła je osoba fizyczna. Partia może się finansować
z subwencji rządowych, dotacji. Subwencje otrzymuje każda partia, która w wyborach
parlamentarnych otrzymuje co najmniej 3 % głosów, a koalicja 6%. Ta subwencja jest
przeznaczana na działalność statutową partii. Przy czym partia musi wpłacić z tego minimum
5% na fundusz ekspercki. Partia przedstawia corocznie informacje Państwowej Komisji
Wyborczej z wykorzystania
tej subwencji. Nie przedstawienie tej informacji skutkuje
pozbawieniem subwencji w przyszłym roku. Wysokość subwencji zależy od ilości głosów.
Najwięcej za jeden glos otrzymują partie, które miały najmniej głosów, partie z największą
ilością głosów otrzymują najmniej.
Dotacje- za każdy zdobyty mandat w wyborach parlamentarnych partia otrzymuje dotację
podmiotową, zgodnie z liczbą posłów i senatorów wprowadzonych do Sejmu lub Senatu.
Partia zobowiązaną jest do składania generalnego sprawozdania finansowego corocznie. Nie
złożenie takiego sprawozdania
może skutkować wykreśleniem z listy partii. Natomiast
odrzucenie sprawozdania generalnego powoduje utratę prawa do subwencji na okres 3 lat.
Obowiązuje także zakaz tworzenia struktur partyjnych w zakładach pracy, bowiem partie
mogą mięć tylko strukturę terytorialną.
•
Stowarzyszenia- dobrowolne zrzeszenie osób w celu realizacji wspólnych interesów o
charakterze niezarobkowym. Wyróżnia się stowarzyszenia:
- zarejestrowane- musi liczyć przynajmniej 15 członków. Podlega wpisowi do KRS.
Skutkiem tego wpisu jest uzyskanie osobowości prawnej. Takie stowarzyszenie może
prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko dla realizacji celów statutowych. W skład
stowarzyszenia mogą wchodzić osoby prawne. Może ono tworzyć filie w innych
miejscowościach poza siedzibą stowarzyszenia, może korzystać z dotacji samorządowych,
ze zbiorek publicznych za zasadach ustalonych w ustawie. Stowarzyszenie to musi
posiadać statut.
28
- zwykle- musi liczyć co najmniej 3 członków. Żadna z cech wymienionych poprzednio nie
ma zastosowania dla tego stowarzyszenia, np. zamiast statutu ma regulamin wewnętrzny,
nie może prowadzić działalności gospodarczej itp.
Kontrola i nadzór nad stowarzyszeniami
Kontrolę i nadzór nad stowarzyszeniami sprawuje właściwy organ administracji- starosta.
Może on żądać okazania dokumentów, ale nie może dokonać działań władczych, np. zakazać
działania stowarzyszenia itp. Faktycznie jest to tylko kontrola. Nadzór może mieć tylko
charakter sadowy.
Wniosek- instrument skierowany ku przyszłości.
Skarga- negatywna ocena danego stanu rzeczy z postulatem jego przezwyciężenia.
Wniosek o skargę może złożyć każdy
Równy dostęp do służby publicznej jest określony w art. 32 i 60 Konstytucji
Dostęp do służby publicznej jest oparty na kryterium:
- posiadania obywatelstwa polskiego,
- posiadania pełni praw publicznych, może ich pozbawić tylko niezawisły sąd
Prawo do informacji publicznej (art. 61 ust. 1)- prawo do informacji o działalności władz.
Krąg podmiotów upoważnionych do udzielenia informacji jest bardzo szeroki, oprócz
organów
dotyczy
to
również
podmiotów
wykonujących
zadania
publiczne
lub
gospodarujących mieniem państwowym lub komunalnym.
Formy realizacji tego prawa:
-prawo dostępu do dokumentów,
- prawo wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej, pochodzących z
powszechnych wyborów, z możliwością nagrywania tych obrad,
- obowiązek publikowania informacji o tym, co na posiedzeniu rządu się działo poprzez
komunikaty prasowe, wypowiedzi premiera, konferencje rzecznika prasowego rządu,
- biuletyn informacji publicznej (BIP)- wszystkie istotne i mniej istotne kwestie związane z
działalnością organów władzy publicznej i podmiotów je wykonujących.
Ograniczenia prawa do informacji publicznej (rt. 61 ust 3)
Prawo do informacji publicznej jest ograniczone ze względu na ochronę bezpieczeństwa,
porządku publicznego, ważnego interesu gospodarczego państwa, ochronę wolności i praw
innych osób.
Prawa socjalne:
- art. 74 - 76- zasady polityki państwa w sprawach dotyczących socjalnych interesów
obywateli,
- art. 74 - obowiązek państwa dbałości o środowisko naturalne,
- art. 75 - prowadzenie polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych,
29
- art. 76 - obowiązek prowadzenie polityki chroniącej konsumentów, użytkowników i
najemców.
Konstytucja nie obowiązuje bezpośrednio tylko poprzez ustawy. Można dochodzić praw w
zakresie wymienionym w Konstytucji, jeśli są one wymienione w ustawie.
Procedury ochrony konstytucyjnych praw i wolności
Podstawową gwarancją ochrony podstawowych praw i wolności jest dwuinstancyjność.
Gwarancje formalne:
- prawo do sądu ( art. 45 ust 1) - każda strona powinna móc przedstawić swoje stanowisko,
- Skarga Konstytucyjna (art. 79) - może ja złożyć każdy podmiot prawa, obywatel,
cudzoziemiec, osoba prawna, fundacja, spółka- każdy niepubliczny podmiot prawa.
Wyjątki: prawo azylu i status uchodźcy- w tych przypadkach nie wolno złożyć skargi.
Skargę Konstytucyjną wnosi się na przepis prawa, który zdaniem skarżącego narusza
konstytucyjne prawa i wolności i na podstawie którego został wydany wyrok lub decyzja,
od którego nie przysługuje żaden środek odwoławczy. Można ją wnieść, gdy uważa się, że
istnieje niezgodność przepisów prawa z częścią Konstytucji, ale skarga nie jest formą
kontroli abstrakcyjnej, powszechnej. Jest formą kontroli indywidualnej- na własnej skórze
trzeba odczuć działanie przepisu. Musi być orzeczenie zamykające już drogę prawną.
Obowiązuje tutaj przymus adwokacki, tzn. taką skargę może napisać tylko adwokat albo
radca prawny. Notariusz może napisać taką skargę, ale tylko sobie.
- wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 80)- Rzecznik nie ma kompetencji do
rozstrzygania czegokolwiek merytorycznie. On ma działać tylko siłą swojego autorytetu.
Rzecznikiem powinna być osoba, mająca niekwestionowany autorytet, wiedzę prawniczą. Nie
powinien być kojarzony z określoną opcją polityczną. Przede wszystkim Rzecznik patrzy na
to czy, zostały naruszone ustawowe prawa czy wolności jednostki. Jeśli tak to, czy zostały
one naruszone przez organ władzy publicznej. Postępowanie przed Rzecznikiem jest
odformalizowane. Rzecznik zajmuje się praktycznie tylko tymi sprawami, w których
wyczerpany został już tok postępowania prawnego. Rzecznik może wszczynać postępowania
albo włączać się w już toczące postępowanie administracyjne, prawa pracy itp.. Może on
wystąpić o skorzystanie z inicjatywy ustawodawczej przez uprawniony podmiot. Rzecznik nie
ma kompetencji merytorycznych tylko proceduralne. Może podjąć tylko sprawy naruszone
przez organy władzy publicznej. Może podjąć sprawę z urzędu lub na wniosek, jeśli zostały
wyczerpane możliwości prawne,
- prawo do wynagrodzenia szkody spowodowanej działaniem organów władzy publicznej lub
jego funkcjonariusza (art. 77)- do 2003 roku prawo to przysługiwało, jeżeli działanie to było
zawinione. Po nowelizacji w 2003 wystarczy samo wykazanie szkody.
30
Gwarancje materialne- tkwią w samym ustroju państwa. Są obecne w stanie świadomości
społecznej.
Zasady prawa wyborczego
Zasady prawa wyborczego do Parlamentu, tzw. przymiotniki wyborcze są następujące:
•
do
Sejmu
(art.
96):
powszechność,
bezpośredniość,
równość,
tajność,
proporcjonalność;
•
do Senatu (art. 97 ust. 2): powszechność, bezpośredniość, tajność.
1. Zasada powszechności- określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze.
Zasada ta wyklucza graniczenia w dostępności wyborów o innym
niż naturalnym
charakterze. Konstytucja formułuje rożne przesłanki posiadania czynnego i biernego prawa
wyborczego. Bierne prawo wyborcze jest zależne od rodzaju wyborów.
2. Zasada równości- ma dwa znaczenia:
- formalne- oznacza, że jednemu wyborcy przysługuje jeden glos
- materialne- odnosi się do siły przysługującego głosu, wymaga by każdy glos wpływał na
wynik wyborów mniej więcej w tym samym stopniu.
3. Zasada bezpośredniości- oznacza, że wyborca oddaje swój glos bezpośrednio na osobę
lub osoby, które maja zostać wybrane, decydując w ten sposób o składzie organu
przedstawicielskiego.
4. Zasada tajności glosowania- oznacza konieczność stworzenia wyborcy gwarancji, że
treść jego decyzji wyborczej nie zostanie ujawniona.
5. Zasada proporcjonalności- odnosi się do sposobu ustalenia wyników glosowania,
stanowi ona alternatywę dla zasady większości.
Niedopuszczalne są cenzusy i wyłączenia wpływające na polityczny wynik wyborów,
np. majątkowy, wieku- istnieje jeśli granica wieku rażąco odbiega od progu pełnoletniości.
Prawa wyborcze w Polsce nie przysługują osobom skazanym prawomocnym wyrokiem,
osobom
ubezwłasnowolnionym,
skazanym
na
pozbawienie
praw
publicznych,
pozbawionym praw wyborczych przez Trybunał Stanu.
Przesłanki czynnego prawa wyborczego:
- posiadanie obywatelstwa polskiego,
- pełnoletniość, tj. ukończenie 18 roku życia.
Przesłanki biernego prawa wyborczego:
- pozytywne: posiadanie obywatelstwa polskiego i ukończenie 21 lat w przypadku wyborów
do Sejmu i 30 lat w przypadku wyborów do Senatu,
- negatywne: skazanie prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.
31
Mniejszość narodowa a etniczna
Mniejszość narodowa to grupa etniczna, zamieszkującą w Polsce od co najmniej 100
lat, która ma swoje państwo, istniejące poza Polską i kultywuje elementy swojej
tożsamości narodowej w postaci kultury, obyczajowości, np. Niemcy, Litwini, Słowacy
ukraińscy.
Mniejszość etniczna ma mniej więcej te same cechy, lecz nie ma swojego państwa, np.
Romowie. Mają gwarancje pewnych przywilejów, np. dwujęzyczne nazwy ulic,
obowiązek zapewnienia minimum ilości programów radiowych w tym języku.
Sejm i Senat wspólnie obradujące tworzą Zgromadzenie Narodowe, które jest organem, ma
cechy organu, choć Konstytucja nie wymienia go wyraźnie, ma własne kompetencje, jest
organizacyjnie wyodrębniony, nie ma nic do powiedzenia w kwestii stanowienia ustaw, ich
kompetencje dotyczą przede wszystkim urzędu prezydenta.
Sam parlament ma strukturę dwuizbową (Sejm i Senat), są na świecie też parlamenty ze
strukturą jednoizbową. Przyjmuje się, że model dwuizbowy tworzy się w państwach
federalnych, jedna izba dla władzy centralnej, powoływana przede wszystkim w wyborach
równych, druga izba jako reprezentacja interesów części składowych. Nie zawsze jest tak, że
obie izby maja różne kompetencje. Model dwuizbowości zrównoważonej- każda izba ma
jednakowe kompetencje, projektem ustawy zajmuje się najpierw jedna izba, potem tym
samym projektem zajmuje się druga izba.
Model dwuizbowości niezrównoważonej – jedna z izb ma pozycję dominującą, tak jest
między innymi w Polsce, gdzie Sejm jest organem decydującym, w toku postępowania Senat
może wprowadzić poprawki, ale ostateczna decyzja należy do Sejmu. Pozycję dominującą ma
izba zwana niższą, w USA jest inaczej, Senat ma dodatkowe kompetencje, których nie ma
Kongres.
W Polsce Sejm jest organem kadencyjnym, tzn. ma określony czas trwania pełnomocnictw
danego organu. Najkrótsza kadencja wynosiła trzy miesiące, najdłuższa 11 lat.
Kadencja może być skrócona w trzech przypadkach:
- prezydent może skrócić kadencję w terminie 14 dni po upływie cztero miesięcznego terminu
od dnia złożenia w Sejmie projektu ustawy budżetowej, jeżeli nie otrzyma uchwalonej ustawy
do podpisu
- prezydent obligatoryjnie skraca kadencję Sejmu, jeżeli nie udało się uchwalić wotum
zaufania dla rządu mino wyczerpania wszystkich procedur
Skrócenie kadencji nie powoduje zaprzestania działania Sejmu, ale uruchomienie wyboru
nowego Sejmu i Senatu. Kadencja Sejmu może być przedłużona, ale zdarza się to rzadko, np.
w Polsce w przypadku trwania stanów nadzwyczajnych. Po ustaniu tych stanów kadencja
32
trwa jeszcze przez 90. Stanami nadzwyczajnymi są: stan wojenny, stan wyjątkowy, stan
klęski żywiołowej
Sejm obraduje na posiedzeniach w trybie permanencji, którego przeciwieństwem jest tryb
sesyjny- organ może odbywać obrady plenarne, tylko w okresie sesji, a sesje zwołuje organ
zewnętrzny
Posiedzenia- obrady Sejmu objęte jednym porządkiem dziennym, dopóki porządek
nie zostanie wyczerpany
Organizacja Sejmu
Składa się posłów 460 posłów, wcześniej było ich 444, tzn. 1 poseł na 60 tys. osób. Poprzez
szybki wzrost ludności, zaniechano tej praktyki i stan Sejmu zatrzymał się na 460 posłach i
tak zostało.
Organy Sejmu:
- Marszałek Sejmu
- Prezydium Sejmu
- konwent seniorów
- komisje sejmowe
Marszałek Sejmu - kiedyś przewodniczył organowi kolegialnemu, przewodniczył obradom,
reprezentował Sejm na zewnątrz, pierwszy wśród równych. Od jesieni 1997 roku nastąpiła
zmiana regulaminu Sejmu i wprowadzono radykalne wzmocnienie pozycji Marszałka, który
obecnie jest organem kierowniczym w Sejmie, w szczególności zwołuje posiedzenia Sejmu,
decyduje o porządku obrad. Marszałek jest związany wnioskiem, gdy w tej sprawie będzie
jednogłośna opinia konwentu seniorów, którego Marszałek jest przewodniczącym, odwołanie
do całego Sejmu- Sejm głosuje, jeżeli uchwali następuje zmiana porządku obrad, Marszałek
zarządza glosowanie, ma na to 6 miesięcy. Od Marszałka zależy nadanie biegu procesowi
ustawodawczemu „zamrażarka marszałkowska” projekty wnoszone przez opozycję- projekt
musi mieć nadaną sygnaturę sejmową, wtedy zaczyna istnieć.
Druga grupa kompetencji Marszałka Sejmu: przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu
Trzecia grupa kompetencji Marszałka Sejmu: jest organem kontroli i ochrony prawa,
może występować do TK z wnioskami
Prezydium Sejmu stanowią Marszałek i wicemarszałkowie w liczbie ustalonej przez Sejm.
W zasadzie każdy klub ma mieć reprezentanta w Prezydium, klub sam ustala reprezentanta.
Prezydium pełni funkcję opiniodawczo- koordynacyjną, jego kompetencje dostał Marszałek
Sejmu, dokonuje legalnej wykładni regulaminu Sejmu.
Konwent Seniorów – poszerzone prezydium sejmu wraz z przewodniczącymi klubów
poselskich niektórych kół poselskich. Jest to instytucja, służąca uzgadnianiu spraw
33
proceduralnych. Przed posiedzeniem Sejmu uzgadniano porządek obrad, dotyczy pracy
Sejmu, w którym miały interes poszczególne ugrupowania, ustanowienie politycznego
podziału miejsc w organizacjach Sejmu
Komisje sejmowe- podlegają klasyfikacji, można je podzielić na komisje:
a) stałe – powoływane na cały okres kadencji. Komisje stałe dzielą się na komisje:
•
resortowe – opowiadają jednemu albo kilku działom resortowym
•
problemowe – maja się zajmować pewnym problemem przekrojowo bez względu na
to, jaki organ administracyjny jest odpowiedzialny za ten problem.
•
ponadresortowe – komisja finansów publicznych, dotyczą wszystkich działów
administracji rządowej, też komisja ustawodawcza
•
nieresortowe – to są takie, których działalność wogóle nie dotyczy administracji,
wewnętrzne komisje sejmowe, np. komisja regulaminowa, komisja etyki poselskiej,
czy komisja odpowiedzialności konstytucyjnej
b) nadzwyczajne – powoływane dla określonej sprawy. Komisje te spełniają dwie funkcje:
•
opiniodawczą –opiniują to, co zostanie do opiniowania przekazane, opiniują przede
wszystkim ustawy
•
kontrolna – komisje maja kontrolować działalność rządu i wogóle działania państwa,
w takim zakresie, w jakim podlega kontroli Sejmu,
Komisje mają dezyderat do realizacji funkcji kontrolnej, jest to specjalny środek prawny, z
łaciny „ pobożne życzenie”, uchwała komisji zawierająca postulaty, pewne życzenia
skierowane do rządu , członków rządu, prokuratora generalnego, prezesa NIK, prezesa NBP.
Są to tylko postulaty, czyli adresat nie musi się zastosować, ale w terminie 30 dni musi
udzielić odpowiedzi, jeżeli odpowiedzi nie udzieli lub udzieli niezadowalającej to wtedy
komisja ma trzy możliwości:
- albo zarządza uzupełnienie odpowiedzi
- albo uchwali dezyderat ponowny
- albo może wystąpić do Sejmu o uchwalenie rezolucji w danej sprawie, rezolucja też nie
wiąże adresata, ale pochodzi od całego Sejmu i jest politycznie ważniejsza, dlatego bardziej
zmusza adresata do poważnego potraktowania postulatu. Komisja może kierować opinie, te
opinie może przesyłać do wszystkich organów centralnych. Adresat nie ma obowiązku
odpowiedzieć na te opinie chyba, że komisja zamieści klauzulę odpowiedzi. Opinia tez należy
do funkcji kontrolnej, ale ma szerszy zakres. Szeczgeolnym
rodzajem komisji
nadzwyczajnych są komisje śledcze, przewidziane w samej Konstytucji, np. komisja do prac
nad projektem zmian kodeksu. W Sejmie istnieją także sekretarze Sejmu, ale nie są oni
organami, a pomagają w prowadzeniu obrad.
34
Sytuacja prawna posła i senatora
Obowiązki posła
Podstawowym obowiązkiem posła jest czynny udział w obradach i głosowaniach. Pozostałe
obowiązki- niepołączalność mandatu z całym szeregiem stanowisk państwowych, w
szczególności ze stanowiskami prezesów NBP,NIK, zatrudnienia w administracji rządowej, z
wyjątkiem stanowiska sekretarzy stanu (tworzenie większej liczby stanowisk sekretarzy
stanu) , nie można łączyć mandatu ze stanowiskiem sędziego, prokuratora, urzędnika służby
cywilnej, funkcjonariusza służb uzbrojonych, nie można łączyć mandatu ze stanowiskiem
rzecznika praw obywatelskich, rzecznika praw dziecka, członka KRRiT. Ma to zapewnić,
aby w działalności tych organów nie była obecna motywacja polityczna. Pozostałe obowiązki
mają charakter antykorypcyjny, składanie oświadczeń majątkowych, i wpisywanie do rejestru
korzyści wszystkich prezentów uzyskanych w trakcie pełnienia mandatu. Elementem jest
zakaz prowadzenia przez posłów działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia
państwowego lub komunalnego, lub nabywania tego mienia i za naruszenie tego zakazu grozi
odpowiedzialność konstytucyjna, ale szczególna odpowiedzialność w postaci pozbawienia
mandatu (art.107 Konstytucji RP).
Prawa posła dzielą się na trzy grupy:
- prawa, które bezpośrednio służą realizacji mandatu – w tej grupie mieści się prawo do
indywidualnego lub grupowego składania wniosków, jest istotne, gdy wykonywane jest
grupowo, prawo inicjatywy ustawodawczej- 15 posłów, wniosek o zmianę Konstytucji- 92
posłów, do pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej-115 posłów
prawo do składania interpelacji i zapytań (dotyczy tylko posłów),
interpelacja - przeszkadzanie komuś w mówieniu, środek kontroli indywidualnego posła
wobec rządu. Składa się je w sprawach o zasadniczym znaczeniu zawsze w formie pisemnej.
Składa się z dwóch części:
1. z opisu jakiegoś stanu faktycznego i wynikającego z tego pytania. Interpelację można
kierować do rządu i jego członków, organ, który otrzyma interpelację musi na nią
odpowiedzieć w terminie 21 dni. Jeżeli odpowiedź zostanie uznana za niezadowalającą, to
można żądać umieszczenia sprawy na obradach plenarnych Sejmu, gdzie Marszałek odczytuje
treść interpelacji, a interpelowany dostaje głos i udziela jeszcze raz odpowiedzi. Jeżeli Sejm
uzna, że odpowiedź nadal jest niezadowalająca, to wtedy interpelowany na następnym
posiedzeniu Sejmu udziela jeszcze raz odpowiedzi, i wtedy zostaje powiadomiony Premier.
Mniejszą formą interpelacji jest zapytanie- ma obecnie postać interpelacji w sprawach mniej
zasadniczych. Zasadnicza różnica w tym przypadku jest taka, że nie przeprowadza się
dyskusji na obradach plenarnych Sejmu.
35
Kolejnym prawem jest prawo deputowanego do kierowania wniosków bezpośrednio do
każdego organu państwowego. Organ ma obowiązek przyjęcia posła i w terminie 14 dni musi
poinformować o stanie rozpatrywania sprawy. Posłowie mają prawo do otrzymywania
wydawnictw sejmowych, generalnie mają prawo do informacji, prawo pytań w sprawach
bieżących, te pytania to środek pozyskiwania informacji, ale 12 godzin wcześniej poseł musi
poinformować Prezydium Sejmu. Ten organ, do którego jest pytanie musi się przygotować do
udzielenia odpowiedzi. W przypadku takiego pytania, pytanie i odpowiedź ma być krótka
- prawa, które tworzą materialne warunki wykonywania mandatu, a więc: prawo do diet,
prawo do bezpłatnych przejazdów środkami masowej komunikacji publicznej, prawo do
uposażenia poselskiego czy senatorskiego, które odpowiada uposażeniu podsekretarza stanu,
prawo do urlopu bezpłatnego
- ochrona prawna – rozkłada się na dwie części:
1. ochrona przed odpowiedzialnością: składają się na nią trzy elementy: immunitet
materialny- inaczej nazywany immunitetem nieodpowiedzialności, polega na wyłączeniu
odpowiedzialności
za
czyny
bezpośrednio
związane
z
realizacją
mandatu,
ani
odpowiedzialność karna, ani odpowiedzialność cywilna, głównie chodzi o wypowiedzi na
obradach, istnieją ograniczenia tego immunitetu: Sejm czy Senat może wyrazić zgodę na
pociągniecie do odpowiedzialności jeżeli naruszone zostały czyjeś dobra osobiste, natomiast
deputowany nie może sam się zrzec tego immunitetu, immunitet formalny – nazywany jest
immunitetem procesowym, ten immunitet polega na zakazie prowadzenia postępowania
karnego przeciwko deputowanemu, może być uchylony przez izbę, ale może się go zrzec sam
deputowany. Immunitet jest potrzebny, bo chroni cały parlament, a nie indywidualnego posła.
Trzecim elementem jest nietykalność poselska i senatorska – kwalifikowanie nietykalności
osobistej- polega na tym, że poseł może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody izby
tylko w przypadku ujęcia go na tzw, gorącym uczynku, jeżeli jest to niezbędne dla
prawidłowego toku postępowania, ale i wtedy na żądanie Marszałka należy go zwolnić
(art.105 Konstytucji).
2.ochrona socjalna – polega na tym, że z posłem nie można rozwiązać stosunku pracy bez
zgody Prezydium Sejmu w okresie do 2 lat po wygaśnięciu mandatu, a także na tym, że byli
posłowie zachowują prawo do pomocy socjalnej ze strony Sejmu, jeżeli znajdą się w zlej
sytuacji życiowej.
Status posła i senatora
Mogą tworzyć swoje organizacje: kluby, koła, zespoły. Kluby i koła tworzone są w oparciu o
kryterium polityczne, różnica polega na tym, że dla istnienia klubu koniecznych jest 15
członków, a dla koła 3. Zespoły poselskie tworzone są w oparciu o jakiekolwiek kryteria
36
poza politycznymi, i nie muszą się nazywać zespołami. Jest ich ogromnie dużo i bardzo
rożnych. Są to organizacje posłów.
Funkcje Sejmu:
•
ustrojodawcza - dokonywanie zmian w Konstytucji, ENA: zakaz kandydowania osób
skazanych. Podstawową cechą Konstytucji jest jej stabilność. Funkcja ta jest zawarta
w art. 235 Konstytucji.
•
ustawodawcza - postępowanie ustawodawcze rozpoczyna się od wykonania prawa
inicjatywy ustawodawczej- jest to prawo do złożenia projektu ustawy z takim
skutkiem, że Sejm i Senat muszą nad nim obradować w szczególnym trybie. Prawo
inicjatywy ustawodawczej ma: Rada Ministrów, Prezydent, Senat, grupa 15 posłów
lub jako komisja sejmowa, grupa 100 000 obywateli (ludowa, obywatelska inicjatywa
ustawodawcza). Najpierw musi zawiązać się komitet inicjatywy ustawodawczej (piu)
w liczbie 15 osób, następnie musi opracować projekt ustawy i zebrać 1000 podpisów
poparcia dla projektu. Gdy zbierze to zawiadamia Marszałka Sejmu o swoim istnieniu.
Marszałek przyjmuje to do wiadomości, komitet uzyskuje osobowość prawną i może
przez trzy miesiące zbierać podpisy (100 000). Podpisy mogą być zbierane w takich
warunkach, aby podpisujący mogli zapoznać się z tą ustawą. Do każdego projektu
trzeba dołączyć uzasadnienie, w którym należy wyjaśnić powody propozycji
uchwalenia ustawy, jakie są założenia ustawy, jakie zmiany ma ona przynieść, koszty
związane z realizacją ustawy i źródła ich pokrycia. Kolejnym etapem jest I czytanie
projektu ustawy. Polega na przedstawieniu uzasadnienia i ogólnej debacie na takim
poziomie ogólności jak uzasadnienie. Odbywa się z reguły na posiedzeniu
odpowiedniej komisji. Ustawy ważne są poddawane I czytaniu na obradach
plenarnych. Należą do nich: ustawa budżetowa, kodeksy, ordynacje wyborcze, ustawy
dotyczące statusu jednostki, ustawy dotyczące statusu organów. Jeśli I czytanie
odbywa się na obradach plenarnych to projekt ustawy może zostać odrzucony.
Następnym etapem są prace komisji nad projektem. Komisja debatuje w tym etapie
szczegółowo nad projektem. W pracach tej komisji biorą także udział przedstawiciele
komisji ustawodawczej. Komisja przedstawia propozycje zmian w tym projekcie,
może: odrzucić projekt, odrzucić część projektu lub przyjąć projekt ze zmianami, a
następnie kieruje go na kolejny etap, a więc II czytanie, które odbywa się zawsze na
obradach plenarnych Sejmu. Składa się ono ze sprawozdania komisji oraz z dyskusji.
W trakcie II czytania mogą być zgłaszane poprawki, ale trzeba je najpierw zgłosić
Marszałkowi Sejmu. Do końca II czytania wnioskodawca może wycofać projekt
ustawy. Po II czytaniu, jeśli nie ma poprawek lub nie są to poprawki istotne to projekt
37
trafia na III czytanie, a jeśli poprawki wymagają oceny, przeanalizowania to projekt
trafia jeszcze raz do komisji. Potem jest kolejny etap III czytanie, które odbywa się na
obradach plenarnych. Przedstawia się na nim sprawozdanie z przebiegu II czytania lub
sprawozdanie komisji, a także odbywa się głosowanie. Najpierw głosowane są
wnioski, których przyjęcie albo odrzucenie przesądza o przyjęciu albo odrzuceniu
innych wniosków. Jeśli wnioski są sprzeczne, tzn. nie są dalej idące to o kolejności
głosowania tych wniosków decyduje kolejność zgłoszenia. Na końcu odbywa się
głosowanie nad całością projektu wraz ze wszystkimi poprawkami przegłosowanymi
do tej pory. Po głosowaniu jest już ustawa, a nie projekt ustawy.
Reasumpcja głosowania- może być stosowana, gdy istnieje wątpliwość, co do wyniku
głosowania. Może być stosowana tylko wtedy, gdy głosowanie odbywa się przez naciśnięcie
przycisku.
Następnie uchwalona ustawa trafia do Senatu. Senat może w ciągu 31 dni wnieść poprawki
do projektu lub odrzucić go w całości (traktowane jako wniesienie maksimum poprawek).
Jeżeli Sejm nie wnosi poprawek to oznacza, że przyjął ustawę. Jeśli wniesie poprawki to
projekt trafia do komisji, która wcześniej nad nim obradowała i analizuje ona poprawki
Senatu. Potem ustawa wraca do Sejmu i na obradach plenarnych Sejm może odrzucić
poprawki Senatu większością bezwzględną. Jeśli nie odrzuci to znaczy, że przyjął. Dalej
ustawa trafia do Prezydenta, który może: podpisać ustawę, zastosować veto- odmowa
podpisania z uzasadnieniem. W takim przypadku ustawa trafia do Sejmu, który może przyjąć
veto lub przełamać je większością 3/5 i wtedy Prezydent musi podpisać ustawę. Prezydent
może także zgłosić ustawę do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał może: uznać
niekonstytucyjność ustawy, uznać, że ustawa jest zgodna z Konstytucją lub uznać, że ustawa
jest częściowo niezgodna z Konstytucją, ale może działać bez tych przepisów niezgodnych z
Konstytucją. Prezydent w takim przypadku może odesłać ustawę do Sejmu, aby poprawił
niekonstytucyjne przepisy lub podpisać ustawę z wyłączeniem przepisów niekonstytucyjnych.
Następnie ustawa jest publikowana w Dzienniku Ustaw.
Uchwały Sejmu
Podstawową uchwałą Sejmu jest regulamin Sejmu, który określa sposób wykonywania
obowiązków innych organów wobec Sejmu oraz sprawy związane z podstawami
funkcjonowania Sejmu. Sejm może także stanowić uchwały o znaczeniu normatywnym, tzw.
normy planowe. Uchwały uchwalane są w dwóch czytaniach. Sejm uchwala także:
- wezwanie innego organu do jednorazowego, określonego zachowania się
- apel- wezwanie innych podmiotów do określonego zachowania się
- deklaracja- deklaracja określonego zachowania się.
- oświadczenie Sejmu- określa stanowisko Sejmu w określonej sprawie.
38
•
kontrolna- spełnia ją tylko i wyłącznie Sejm, choć Senat też ma pewne uprawnienia
kontrolne. Formy kontroli:
-debaty problemowe- odbywają się na obradach plenarnych Sejmu na podstawie
przedstawionej przez rząd informacji dotyczącej wybranej dziedziny działalności państwa.
Mają duże znaczenie, ale odbywają się rzadko. Uwagi krytyczne zgłaszane podczas tej debaty
wpływają na opinię rządu.
- działalność komisji sejmowych- główna część działalności kontrolnej. Komisje mają prawo
żądać udziału przedstawicieli władzy wykonawczej, wglądu w dokumenty, zajmowania
stanowiska uchwalania opinii- stanowisko komisji skierowane do organu centralnego i
dezyderatów- uchwała komisji sejmowej zawierająca postulaty. Gdy komisja negatywnie
oceni dezyderat to można wystąpić o uchwalenie rezolucji albo uchwalić go ponownie
- interpelacja i zapytanie
- wyrażanie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej
- kontrola przedłużenia stanu wyjątkowego
- zmiana zakresu wytycznych do rozporządzenia lub uregulować je w ustawie
Odpowiedzialność parlamentarna rządu
•
wotum zaufania- jest uchwalane zawsze na wniosek Premiera. Jest formą kontroli
wstępnej, a więc dokonaną przed rozpoczęciem działalności rządu. Po powołaniu
rządu Premier musi w ciągu 14 dni wystąpić o udzielenie wotum zaufania. Jest ono
traktowane jako akceptacja przez parlament programu rządu. Powinno zostać
udzielone bezwzględną większością głosów, a jeśli nie zostanie udzielone to rząd nie
może podjąć działalności i rozpoczyna się pierwsza procedura rezerwowa- polega na
tym, że przechodzi do Sejmu, który może wybrać premiera na wniosek 46 posłów i
na jego wniosek wybrać rząd bezwzględną większością głosów. Jeśli ta procedura nie
znajdzie zastosowania t rozpoczyna się druga procedura rezerwowa- polega na tym
samym co procedura zasadnicza, ale wotum zaufania w tym przypadku jest udzielane
zwykłą większością głosów. Może być udzielane także podczas kadencji. Wówczas z
tym wnioskiem może wystąpić tylko Premier, a jest ono udzielane zwykłą
większością głosów. Jeśli nie otrzyma wotum zaufania to Premier musi podać rząd do
dymisji.
Czy Premierem może być ta sama osoba w procedurze zasadniczej i w drugiej procedurze
rezerwowej? Tak, nie ma żadnych ograniczeń.
•
wotum nieufności- wniosek o wotum nieufności zawsze jest zgłaszany przez grupę
posłów. Musi go podpisać 69 posłów w odniesieniu do ministra lub 46 w stosunku do
Premiera (wniosek o konstruktywne wotum nieufności, a więc o odwołanie
39
dotychczasowego Premiera i wskazanie nowego). Wniosek o wotum nieufności może
być głosowany dopiero po upływie 7 dni od zgłoszenia. Ten termin jest istotnym
wzmocnieniem pozycji rządu. Odrzucony wniosek o wotum nieufności nie może być
powtórzony wcześniej niż po upływie trzech miesięcy. Jeśli wniosek o wotum
nieufności złoży 115 posłów to ten okres wówczas nie obowiązuje. Podpisy pod
wnioskiem o wotum nieufności nie mogą być wycofane. Wotum nieufności jest
uchwalane bezwzględną większością głosów.
•
absolutorium- art. 226 Konstytucji; jest to uchwała Sejmu aprobująca wykonanie
budżetu w poprzednim roku budżetowym. Jest uchwalane z mocy prawa, a nie na
wniosek. Rząd do końca maja przedkłada sprawozdanie z wykonania budżetu, do
którego uwagi dołącza NIK i Sejm na tej podstawie Sejm udziela absolutorium.
Każda komisja rozpatruje swoją część sprawozdania, tzn. tą, która dotyczy jej części
działania. Każda komisja przygotowuje ocenę swojej części, a Komisja finansów
publicznych zbiera wszystkie i przedstawia Sejmowi. Skutkiem nie udzielenia
absolutorium jest…
KOMISJE ŚLEDCZE- DOPISAĆ!
•
kreacyjna- polega na powoływaniu przez Sejm innych organów państwowych. Dla
ich powoływania stosuje się trzy procedury:
- bezpośrednie powoływanie przez Sejm innych organów: w tym trybie powołuje się
sędziów Trybunału Konstytucyjnego- powoływani są większością kwalifikowaną,
sędziów Trybunału Stanu, przedstawicieli Sejmu: KRRiT, KRS, RPP
- powoływanie na wniosek innego organu- powoływanie Prezesa NBP- powoływany na
wniosek Prezydenta (proponuje kandydata), a Sejm nie może wybrać nikogo innego jak
kandydata wskazanego przez Prezydenta
- powoływanie przez Sejm z zatwierdzeniem przez Senat- Prezes NIK, RPO
Egzamin: podstawowe pojęcia: kadencja, skracanie, wydłużanie, organy sejmu,
permanencja, sesyjna, funkcje sejmu, formy wyk. Funkcji kontrolnej, odpow, sposoby
powoływania organów, status prawny posła i senatora, obowiązki
Władza wykonawcza
Ma strukturę dualistyczną, gdyż jest sprawowana przez Prezydenta i Rząd. Prezydent jest
najwyższym przedstawicielem państwa. Jest powoływany w wyborach powszechnych. W
40
wyborach prezydenckich może brać udział tylko polski obywatel, który ukończył 35 lat.
Zgłoszenie kandydata na Prezydenta wymaga 100 000 podpisów. Wybory prezydenckie
są czteroprzymiotnikowe, a więc: równe, powszechne, większościowe. Do wyboru
wymagana jest bezwzględna większość głosów. Jeśli żaden kandydat nie uzyska
bezwzględnej większości to odbywa się kolejne głosowanie, w którym bierze udział
dwóch kandydatów, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszym głosowaniu.
Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy.
Status Prezydenta
Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa, jest przewodniczącym delegacji
państwowej. Prezydent jest gwarantem ciągłości władzy państwowej- wypełnia tą
funkcję poprzez bycie arbitrem politycznym, tzn. tak prowadzi politykę, aby brać pod
uwagę i uwzględniać wszystkie strony różnych sporów i doprowadza do kompromisu
negocjuje, koncyliuje. Prezydent stoi na straży Konstytucji, dba o bezpieczeństwo
państwa, integralność terytorialną i suwerenność państwa. Funkcje Prezydenta oznaczają,
że Prezydent musi zostać wyposażony w odpowiednie kompetencje, a także są dyrektywą
interpretacyjną, tzn. określają czym ma się kierować przy wykonywaniu swoich
kompetencji.
Kompetencje Prezydenta
1. Kompetencje związane z prawodawstwem:
- prawo inicjatywy ustawodawczej
- prawo veta, prawo skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przed podpisaniem
ustawy o sprawdzenie jej zgodności z Konstytucją
- prawo do wydawania rozporządzeń (za kontrasygnatą Premiera) i rozporządzeń z mocą
ustawy w czasie stanu wojennego
- ratyfikacja umów międzynarodowych
- prawo wydawania zarządzeń
- prawo zarządzania referendum za zgodą Senatu
2. Kompetencje związane z tworzeniem innych organów państwowych:
- powoływanie Premiera i na jego wniosek rządu
- dokonywanie zmian w składzie rządu podczas kadencji
-obsadzanie
stanowisk
sędziowskich
oraz
stanowisk
kierowniczych
w
wymiarze
sprawiedliwości
- wnioskowanie o powołanie Prezesa NBP
- powoływanie i odwoływanie organów wojskowych
- powoływanie przedstawicieli Prezydenta do organów kolegialnych: KRRiT, KRS, RPP, nie
może już odwołać
41
- przyjmowanie dymisji rządu
3. Kompetencje związane z polityką zagraniczną:
- ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych
- mianowanie i odwoływanie polskich przedstawicieli dyplomatycznych na wniosek Ministra
Spraw Zagranicznych, Prezydent nie musi uwzględniać wniosku ministra
4. Kompetencje związane z bezpieczeństwem państwa:
- ogłaszanie stanów nadzwyczajnych: stan wojenny- zagrożenie zewnętrzne, stan wyjątkowyzagrożenie wewnętrzne i stan klęski żywiołowej- działanie sił natury
- zarządza użycie sił zbrojnych, mobilizację
- zwierzchnictwo sił zbrojnych
5. Kompetencje tradycyjne głowy państwa:
- skracanie kadencji Sejmu
- nadawanie i zwalnianie z obywatelstwa
- nadawanie orderów, odznaczeń i tytułów honorowych- według swojego uznania
- stosowanie prawa łaski- możliwość uwolnienia od całości lub części kary prawidłowo
orzeczonej prawomocnym wyrokiem. Prezydent dokonuje tego według swojego uznania, ale
na wniosek skazanego i po zasięgnięciu opinii innych organów, które nie mają charakteru
wiążącego
- prawo do występowania z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego
- prawo zwoływania Rady Gabinetowej- rząd obradujący pod przewodnictwem Prezydenta i
przewodniczenia jej posiedzeniu
Odpowiedzialność Prezydenta
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, czyli za kierunek i efektywność swoich
działań, ponieważ istnieje instytucja kontrasygnaty- każdy akt urzędowy Prezydenta wymaga
podpisu Premiera. W ten sposób Premier przejmuje odpowiedzialność polityczną.
Konstytucja w art. 144 przewiduje wyjątki od kontrasygnaty Premiera, zwane prerogatywami
Prezydenta. Za te wyjątki nikt nie ponosi odpowiedzialności, gdyż są to kompetencje, które
dotyczą, np. Sejmu, stosowania prawa łaski, nadawania orderów, ustawy budżetowej, itd.
Prerogatywy te są wyczerpujące określone w Konstytucji i ustawa nie może tego rozszerzać.
Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną na zasadach ogólnych, tzn. odpowiada za
to samo, za co wszyscy są pociągani do tej odp. Wstępny wniosek o pociągnięcie do
odpowiedzialności może złożyć 140 posłów lub senatorów. W stan oskarżenia może postawić
Prezydenta w stan oskarżenia większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów i senatorów.
Prezydent odpowiada także przed Trybunałem Stanu za przestępstwa pospolite.
Rząd
42
Rada Ministrów jest organem wieloosobowym. Jest powoływana w ten sposób, że na
pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu Premier składa dymisję dotychczasowego rządu.
Prezydent powołuje kandydata na Premiera po konsultacjach. Premier przedstawia
Prezydentowi skład rządu i Prezydent powołuje rząd w tym składzie. W ciągu 14 dni Premier
musi wystąpić o wotum zaufania, które musi być udzielone bezwzględną większością głosów.
Jeśli nie zostanie udzielone to rząd kończy swój byt, a Sejm wybiera Premiera i na jego
wniosek rząd bezwzględną większością głosów. Jeśli nie to powtarza się pierwszą procedurę i
udzielenie wotum zaufania następuje zwykłą większością głosów. W skład rządu wchodzą:
- Premier
- ministrowie
- mogą być powołani wicepremierzy i przewodniczący komisji lub komitetów, pełniących
funkcje naczelnych organów
Minister- jest organem i podejmuje decyzje, rozstrzygnięcia. Wiceminister jest sekretarzem
lub podsekretarzem stanu w ministerstwie
MinisterstwoMinister Stanu- wysoki urzędnik w kancelarii Prezydenta
Pozycja Premiera
Jest bardzo silna. Premier decyduje o składzie rządu, kieruje pracami rządu, ustala porządek
obrad, kontroluje i koordynuje pracę ministrów, może rozstrzygać spory pomiędzy
ministrami, powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, kierując się wnioskami odpowiednich
ministrów, ale wcale nie musi się nimi kierować. Rada Ministrów jest organem kolegialnym,
bo wszystkie swoje kompetencje wykonuje na posiedzeniach poprzez przyjmowanie uchwał.
Rada Ministrów pracuje też w trybie korespondencyjnego ustalania stanowisk- przedstawia
się wszystkim członkom rządu projekt dokumentu, a oni mogą wnosić do niego poprawki,
które zgłaszają w formie pisemnej. Autor je odbiera i wprowadza te poprawki, a następnie
przedstawia Radzie Ministrów, jeśli jest wszystko tak, jak powinno to dokument zostaje
przyjęty. W ten sposób Rada Ministrów może pracować tylko nad mniej istotnymi sprawami.
Posiedzenia Rady Ministrów są niejawne, natomiast jawne są ich wyniki. W momencie, kiedy
Rada Ministrów przyjmie określone stanowisko, to każdy członek musi je reprezentować na
zewnątrz.
Zadania rządu:
- wykonywanie ustaw- w tym zakresie działa domniemanie kompetencji
- prowadzi politykę zagraniczną- utrzymywanie stosunków z podmiotami zagranicznymi i
wewnętrzną państwa
- kieruje administracją rządową
- nadzoruje samorządy
43
- zapewnienie bezpieczeństwa państw
Głównym instrumentem wykonywania tych zadań jest kompetencja do wydawania aktów
normatywnych i wydawania rozstrzygnięć.
Wszyscy ministrowie mają jednakową pozycję, ale nie wszyscy mogą wydawać
rozporządzenia, a jedynie Ci, którzy kierują działem administracji rządowej.
Władza sądownicza
Władza sądownicza składa się z sądów i Trybunałów. Członkowie sądów i Trybunałów są
sędziami. Członkowie Trybunałów muszą posiadać wyższe kwalifikacje niż sędziowie
zwykłych sądów. Trybunały nie podlegają nadzorowi Sądu Najwyższego i tym różnią się od
sądów. Sąd najwyższy kontroluje prawidłowość wydawanych orzeczeń, ale nie w stosunku do
Trybunałów. Sądy i Trybunały wydają wyroki.
Trybunał Stanu
Został utworzony w 1982r. poprzez wprowadzenie zmiany do ówczesnej Konstytucji i zaraz
został
powołany.
Jest
organem
powołanym
do
egzekwowania
odpowiedzialności
konstytucyjnej- odpowiedzialność prawna, tzn. za naruszenie prawa. W Polsce ponosi się ją
za zawinione naruszenie Konstytucji lub ustawy związane z zajmowanym kierowniczym
stanowiskiem państwowym, nie będące przestępstwem. Odpowiedzialności tej podlegają w
Polsce: Prezydent postawiony w stan oskarżenia przez Zgromadzenie Narodowe, członkowie
rządu, Prezes NBP, NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnychpowoływany na czas wojny, posłowie i senatorowie w szczególnym zakresie określonym w
art. 107 Konstytucji, tzn. za prowadzenie działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia
państwowego lub komunalnego albo jego nabywanie. Jedyną sankcją za to jest utrata
mandatu. Tryb pociągania do odpowiedzialności polega na tym, że grupa 115 posłów musi
wystąpić z wnioskiem wstępnym do Sejmu, a w pewnych przypadkach może także złożyć
taki wniosek komisja śledcza sejmowa. Dalej postępowanie toczy się przed Komisją
odpowiedzialności konstytucyjnej. Komisja prowadzi postępowanie przygotowawcze:
postępowanie dowodowe, przesłuchuje świadków, przegląda dokumenty i weryfikuje i
przedstawia sprawozdanie Zgromadzeniu Narodowemu w przypadku Prezydenta, które
uchwala uchwałę większością 2/3 głosów deputowanych. W stosunku do pozostałych osób
uchwałę podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów ogólnej liczy posłów. W
przypadku członków rządu większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Sankcjami Trybunału
są:
•
Pozbawienie praw wyborczych
•
Pozbawienie prawa do zajmowania kierowniczych stanowisk państwowych i
społecznych
44
•
Pozbawienie orderów i odznaczeń
Kary te są orzekane na okres od 2 do 10 lat. W Przypadku Prezydenta Trybunał może orzec
utratę środków na prowadzenie biura. Trybunał może stwierdzić winę, której skutkiem jest
dymisja- złożenie z urzędu albo odstąpić od wymierzenia kary. W stosunku do ministrów
Trybunał Stanu może pełnić funkcję sądu karnego, ale tylko w związku ze sprawowanym
urzędem. Trybunał postanawia czy zająć się sprawą, czy przekazać do sądu powszechnego.
Trybunał Stanu działa dwuinstancyjnie. W I instancji działa w składzie 5- osobowym, a w II
w składzie 7-osobowym.
Trybunał Konstytucyjny
Został utworzony w 1982r., ale nie został wtedy powołany. Powołany został w 1985r. ze
względu na wątpliwości formalno - prawne, gdyż istniała zasada jedności władzy. Trybunał
Konstytucyjny kiedyś mógł uchylać ustawy, ale Sejm w ciągu 6 miesięcy mógł je uchylić
kwalifikowaną większością głosów. Trybunał Konstytucyjny jest powoływany przez Sejm,
ale nie ma on jednej kadencji jako organ, a osobno liczy się kadencję każdego członka. Każdy
sędzia Trybunału jest powoływany na 9 lat. Jest tak, ponieważ Trybunał musi zachować
jednolitość działania. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są powoływani przez Sejm
bezwzględną większością głosów. Sędziowie Trybunału muszą posiadać kwalifikacje
sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sędziowie Trybunału
Konstytucyjnego podlegają tylko Konstytucji.
Funkcje Trybunału Konstytucyjnego:
•
Funkcja orzecznicza- badanie legalności i konstytucyjności aktów normatywnych
stanowionych przez naczelne organy państwa. Może mieć charakter abstrakcyjny, jeśli
toczy się na wniosek Prezydenta lub innego organu o stwierdzenie niezgodności lub
konkretno - indywidualny, jeśli toczy się na podstawie pytania prawnego sądu- każdy
sąd w toku rozpatrywania każdej sprawy może powziąć wątpliwość czy ustawa jest
zgodna z Konstytucją i wtedy powinien zawiesić postępowanie lub skargi
konstytucyjnej. Trybunał jest związany granicami wniosków. Trybunał zajmuje się nie
tylko zgodnością merytoryczną, ale także formalną- kompetencje autora aktu do jego
wydania, czy zachowany był tryb stanowienia aktu. Trybunał ocenia tylko czy zostały
zachowane te zasady formalne, które wynikają z Konstytucji lub ustawy. Orzeczenia
Trybunału
są
ostateczne,
ale
może
odroczyć
utratę
mocy
obowiązującej
niekonstytucyjnej ustawy do 18 miesięcy dla ustawy i 12 miesięcy dla innych aktów.
Przed wydaniem wyroku Trybunał powinien zasięgnąć opinii rządu, jeśli wyrok może
spowodować poważne skutki dla ustawy budżetowej. Orzeczenia Trybunału są publikowane
45
niezwłocznie w Dzienniku Ustaw i obowiązują od dnia ogłoszenia. Jeśli wyrok został wydany
na mocy niekorzystnych przepisów postępowanie może być wszczęte od nowa.
•
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami centralnymi państwa- np.
spór o to sędziowie mogą odmawiać mocy obowiązującej ustawy, jeśli uznają, że jest
ona niezgodna z Konstytucją
•
Funkcja orzekania o konstytucyjności działania partii politycznych- była wykonywana
dwukrotnie, gdy chodziło o zmienione statutu partii i zbyt silną pozycję
przewodniczącego
•
Funkcja orzekania o przeszkodzie w sprawowaniu urzędu Prezydenta- dotyczy
sytuacji, gdy Prezydent nie może wykonywać funkcji i nie może powiadomić o tym
fakcie. Nigdy nie miała miejsca do tej pory.
•
Funkcja sygnalizacyjna- związana z funkcją orzeczniczą. Jest wykonywana, gdy
Trybunał stwierdza braki w regulacji prawnej. Trybunał zwraca organowi właściwemu
organowi uwagę, że trzeba usunąć lukę
•
Funkcja interpretacyjna- wykonywanie legalnej wykładni ustaw, Trybunał miał tą
funkcję do czasu pojawienia się obecnej Konstytucji. Obecnie Trybunał pełni tą
funkcję nieformalnie i wydaje wyroki zakresowe- wyjaśnia w nich w jakim zakresie
przepis ustawy jest zgodny z Konstytucją. Formalnie ta interpretacja nie jest prawnie
wiążąca. Sąd może dokonywać tej wykładni, jeśli sprawa jest przedmiotem
postępowania sądowego.
Sądy
Sądy w Polsce dzielą się na sądy:
•
Powszechne: rejonowe, okręgowe- rozpatrują w I instancji sprawy poważniejsze i
apelacje od wyroków sądów rejonowych i sądy apelacyjne- rozpatrują apelacje od
wyroków sądów okręgowych wydanych w I instancji
•
Szczególne: sądy administracyjne- mają strukturę dwuszczeblową, a więc istnieją
wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny, zajmują się
badaniem zgodności rozstrzygnięć administracyjnych z ustawą, rozstrzygają spory
kompetencyjne, oceniają legalność aktów wewnętrznych, kontrolą działalności
administracji publicznej pod względem legalności i sądy wojskowe- sądy karne dla
żołnierzy.
Zasady działalności sądów:
•
Zasada jednolitości- wszystkie sądy wydają wyroki w imieniu całego państwa, a także
Istnienie zwierzchniego nadzoru sądu najwyższego
46
•
Zasada niezawisłości sędziowskiej- sędzia podlega tylko Konstytucji, ustawie i
własnemu sumieniu. Nikt nie może wpływać na wyrok wydawany przez sędziego.
Podstawową gwarancją niezawisłości jest ograniczona usuwalność sędziego, a także
gwarancja godziwego wynagrodzenia. Istnieje także immunitet sędziowski, który
polega na zakazie prowadzenia postępowania karnego wobec sędziego.
•
Zasada niezawisłości sądów- wiąże się z zasadą niezawisłości sędziów, organy
państwowe nie powinny ingerować w działalność sądów w sposób wpływający na
treść orzeczeń
•
Zasada jawności- dzieli się na jawność:
- wewnętrzną- jawność całego postępowania dla stron i uczestników bez ograniczeń z
wyjątkiem narady sędziowskiej i instytucji świadka incognito- dotyczy anonimowości osoby,
a nie treści jej zeznań
- zewnętrzną- dotyczy możliwości udziału w sprawie przez publiczność zarówno w formie
bezpośredniego udziału w rozprawie, a także relacjonowaniu rozprawy w mediach.
Ograniczeniem są sprawy objęte klauzulą niejasności.
Wyrok zawsze musi być jawny, ale uzasadnienie nie musi być jawne.
•
Zasada kontradyktoryjności- spór przed sądem jest toczony przez strony, które mają
równy status, czyli takie same prawa i obowiązki
•
Zasada udziału ławników- ławnicy reprezentują doświadczenie społeczne, biorą udział
w orzekaniu na podstawie ustaw. Ławnicy mają takie same prawa, jak sędziowie przy
ogłaszaniu wyroków.
Prokuratura
Jest odrębnym organem z Prokuratorem Generalnym na czele. Struktura jest taka sama, jak
sądów.
Zasady działania Prokuratury:
•
Zasada jednolitości- rozstrzygnięcie jednego prokuratora ma tą samą moc dla
wszystkich prokuratorów
•
Zasada hierarchicznego podporządkowania- każdy prokurator ma swoje miejsce i
podlega swojemu przełożonemu
•
Zasada bezstronności- prokurator ma być bezstronny, bo działa w interesie
społecznym
•
Zasada substytucji i dewolucji- prokurator przełożony może się zawsze zastąpić
prokuratorem podwładnym do określonej sprawy chyba, że ustawa tego zabrania
(substytucja). Każdy prokurator może przejąć czynność lub sprawę prowadzoną przez
podwładnego (dewolucja).
47
Najwyższa Izba Kontroli
Jest organem kontroli i ochrony prawa. Jest naczelnym organem kontroli państwowej,
podległym Sejmowi. Jest jedynym organem, bo nie ma terenowych struktur, a jedynie są
delegatury. NIK zajmuje najwyższą pozycję wśród organów kontroli. Stoi na czele systemu
kontroli i może każdej jednostce zlecać przeprowadzenie kontroli. Głównym jej zadaniem jest
dostarczanie Sejmowi fachowych i obiektywnych informacji o rzeczywistym stanie rzeczy w
państwie.
Prezes NIK
Jego pozycja ma gwarantować niezależność NIK-u od Sejmu. Jest wybierany na 6 lat,
najwyżej na dwie kadencje. Prezes NIK-u jest nieusuwalny poza przypadkami niebudzącymi
wątpliwości. Nie może być posłem, nie może podejmować innego zatrudnienia, chyba, że w
szkole wyższej. NIK jest organem kolegialnym i najważniejsze decyzje podejmuje Kolegium.
NIK podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu, a rząd, Prezydent mogą wnioskować o podjęcie
kontroli, NIK może przeprowadzić z własnej inicjatywy. Wyniki kontroli NIK może podać do
wiadomości wszystkich zainteresowanych organów. NIK nie wychodzi poza kontrolę.
Kontrola- czynności polegające na ustaleniu czy stan faktyczny zgadza się ze stanem
postulowanym.
Nadzór- obejmuje możliwość władczej ingerencji w działalność jednostki podległej.
Kierownictwo- obejmuje możliwość ustalania wzorca
Kryteria kontroli NIK:
•
Legalność- zgodność z ustawą, ocenia czy
•
Gospodarność- stosunek nakładów do efektów
•
Rzetelność- działanie zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, dołożeniem należytej
staranności
•
Celowość- czy działanie prowadzi do osiągnięcia założonego celu
Podmiotowy zakres kontroli
NIK kontroluje w najszerszym zakresie jednostki państwowe, w węższym zakresie jednostki
samorządowe, a w najmniejszym zakresie wszystkie inne jednostki i organy: fundacje,
stowarzyszenia, osoby fizyczne w zakresie korzystania z mienia państwowego, komunalnego,
korzystania z pomocy społecznej.
48

Prawo konstytucyjne - wykład

Transkrypt

Podobne dokumenty

INFORMACJE NA TEMAT KONSTYTUCJI 3 MAJA SEJM WIELKI

Wystąpienie RPO do Marszałka Sejmu RP w sprawie wypowiedzi

053 - Konstytucyjna ochrona wlności i praw obywatelskich _Z

System Polityczny RP - Instytut Nauk Politycznych UW

Nasze największe święto

Scenariusz uroczystości 223. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Historia Sejmu RP (cz.3)

Czy Rzeczypospolita Obojga Narodów była anomalią wśród innych