wstęp

WSTĘP
Od urodzenia tkwimy w rzeczywistości językowej – poznajemy ją
i aktywnie uczestniczymy, najpierw słuchając i mówiąc, później także pisząc i czytając. Nie zawsze owo poznawanie rzeczywistości językowej odbywa się w sposób w pełni przez nas samych uświadomiony. Wiedza, którą
nabywamy jest wieloskładnikowa, znajduje się w niej wiedza językowa
(znajomość słów, reguł gramatycznych itd.), a także umiejętności i nawyki
posługiwania się językiem.
Mijające stulecie możemy nazwać lingwistycznym, gdyż nigdy wcześniej nie było tak wielkiego zainteresowania językiem, jego poznaniem oraz
wykorzystaniem wiedzy o nim. Powstały dyscypliny naukowe zajmujące
się zgłębianiem wiedzy o języku np. psycholingwistyka, neurolingwistyka, socjolingwistyka, antropolingwistyka i inne oraz takie, które tę wiedzę
zastosowały w praktyce np. lingwodydaktyka, lingwistyka komputerowa,
translatoryka, jak również logopedia itd.
Widoczna jest ogromna rola, jaką w życiu człowieka spełnia język.
Traktowany jest i słusznie, jako najwspanialsze i najmocniejsze narzędzie
ludzkiego porozumiewania się oraz poznawania. Niejednokrotnie, więc
nasze powodzenie w różnych sytuacjach warunkowane jest posiadanymi
umiejętnościami związanymi z wykorzystaniem mowy. Pamiętać jednak
należy, iż mowa zależna jest od wielu czynników, nie zawsze uwarunkowanych wolą człowieka. Nauką, którą owe czynniki analizuje, w różnych
kategoriach, jest logopedia.
Logopedia, jako nauka o kształtowaniu mowy jest dyscypliną o szerokim zakresie praktycznym, ale również o złożonych podstawach teoretycznych. Zagadnienia logopedii koncentrują się wokół zasadniczego
przedmiotu, jakim jest mowa, integrując na swej płaszczyźnie treści medyczne, psychologiczne, językoznawcze, pedagogiczne, społeczne, a także
artystyczne.
Mowa, przebieg procesu komunikowania się między ludźmi, jest istotny z punktu widzenia logopedii, tak więc przy analizie powyższych zjawisk
uwzględnia się możliwość wystąpienia ich zakłóceń, zaburzeń, a wówczas
określa się ich objawy i przyczyny. Istotne są również konsekwencje powyższych dla jednostki. Dlatego, nie rozpatruje się procesów porozumiewania się językowego w sposób izolowany, lecz uwzględnia się wpływ
7
Wstęp
różnych czynników (biologicznych, psychospołecznych) na ich rozwój oraz
uwarunkowania i działania, które wpływają pozytywnie na ustępowanie/
/niwelowanie deficytów mowy.
Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia zagadnień dotyczących
opieki logopedycznej nad procesami komunikacji językowej. Problem ten
pragnę zaprezentować w oparciu o zebrane informacje o współczesnym
stanie funkcjonowania systemu opieki logopedycznej. Zaprezentuję fakty
zgromadzone w wyniku dokonanej analizy aktów prawnych, a także przedstawię opinie nauczycieli, logopedów i rodziców dzieci korzystających
z usług logopedycznych. Egzemplifikacją prawno-praktycznego działania
polskiego systemu opieki będą analizy indywidualnych przypadków dzieci
z deficytami komunikacyjnymi.
Niniejsza praca składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy i drugi ma
charakter teoretyczny, trzeci zawiera ustalenia metodologiczne, a w czterech pozostałych rozdziałach prezentuję wyniki dokonanych analiz.
W rozdziale pierwszym omówiono zagadnienia związane z postrzeganiem logopedii, jako nauki, a zarazem działalności społecznej. Dokonano
próby przedstawienia interdyscyplinarnych podstaw logopedii, zaprezentowano jej koncepcje teoretyczne. Na bazie wcześniejszych ustaleń starano się wyznaczyć przedmiot zainteresowań logopedii, prezentując go przy
uwzględnieniu stanowiska badaczy problemu. Następnie próbowano określić zasadniczy, dla niniejszej pracy termin „opieka logopedyczna”, a także
„system opieki logopedycznej”. Zaprezentowano potrzeby społeczne na tę
opiekę w świetle dotychczasowych badań.
W drugim rozdziale scharakteryzowano podstawy organizacyjno-prawne regulujące funkcjonowanie systemu świadczeń logopedycznych
w Polsce. Zaprezentowano wielospecjalistyczny model opieki logopedycznej autorstwa Leona Kaczmarka, który stał się podstawą aktualnie działającego. Scharakteryzowany został również holistyczny model logoterapii
opracowany przez Krystynę Błachnio. Jest to propozycja nowatorska, w dużej mierze przystająca do współczesnych potrzeb społecznych na opiekę
logopedyczną.
W ostatnim podrozdziale II rozdziału dokonano prezentacji funkcjonowania i organizacji systemów opieki logopedycznej w Irlandii i Republice
Czeskiej. Zabiegu tego dokonano w celu zwrócenia uwagi na stosowane
poza granicami naszego kraju ciekawe rozwiązania organizacyjne.
Metodologiczne podstawy badań własnych przedstawione zostały
w rozdziale trzecim. Opisano w nim cel i przedmiot badań, główne i szczegółowe problemy badawcze, założenia wyznaczające kierunek poszukiwań
badawczych. Scharakteryzowano również zastosowane metody i techniki
8
Wstęp
badawcze. W rozdziale tym zawarte są również informacje dotyczące przebiegu, organizacji badań, a także charakterystyka próby badawczej.
W części empirycznej w rozdziale czwartym starano się określić zakres wiedzy o s.o.l.1, jakim dysponują respondenci oraz źródła tej wiedzy.
Przedstawiono zestawienia powstałe z formułowanych przez badane osoby
terminów „opieka logopedyczna”, „system opieki logopedycznej”. Wyznaczając zakres wiedzy o systemie badani wskazali osoby, dla których s.o.l.
funkcjonuje, typy działań, które wykonują indywidualnie bądź przy współpracy z szerokim gronem osób i instytucji realizujących zadania związane ze
świadczeniem opieki nad mową. Badani nauczyciele i logopedzi wyróżnili
różnorodne źródła wiedzy o zagadnieniach mowy, regulacjach prawnych,
określających zasady funkcjonowania s.o.l. Przedstawiono dokonaną przez
badanych subiektywną ocenę zakresu wiedzy o s.o.l. oraz jej przydatności
w praktyce zawodowej.
Głównym przesłaniem piątego rozdziału, było ukazanie wyników
dokonanej diagnozy jakości funkcjonowania s.o.l. wyrażonej w opiniach
badanych. Stanowiły one istotne źródło informacji dotyczące stanu współcześnie funkcjonującego na Górnym Śląsku systemu opieki logopedycznej.
Respondenci określili poziom satysfakcji z działającego w naszym regionie s.o.l., podawali atuty współczesnego modelu oraz wskazywali mankamenty, które mogą zostać wykorzystane do konstruktywnej modernizacji
systemu. Przechodząc do meritum – badali oceny poziomu jakości usług
logopedycznych świadczonych w s.o.l. Wskazali także przyczyny różnic
tej, jakości przy uwzględnieniu zwierzchnictwa Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Edukacji Narodowej nad placówkami realizującymi zadania s.o.l. Badani wyrazili opinie nt. poziomów jakości s.o.l., ale także dookreślili
zakres działań realizowanych w tym systemie. Zaprezentowano więc oceny
respondentów dotyczące dostępności pomocy logopedycznej, wskazano na
adresatów tej opieki oraz zanalizowano deklaracje respondentów, wskazujące na zakres podejmowanych przez nich działań logoterapeutycznych.
Rozdział szósty opracowania zawiera wyniki badań własnych, charakteryzujące wpływ oczekiwań społecznych na modyfikacje s.o.l. Opisano
w nim zjawiska, które w opiniach respondentów, wywołują zmiany w strukturze i organizacji opieki logopedycznej. Badani rodzice, nauczyciele i los.o.l. – system opieki logopedycznej (stosuję ten skrót dla zwiększenia przejrzystości
i odbioru tekstu przez czytelnika). Przyjęłam powyższy skrót literowy wychodząc z założenia, iż opieka logopedyczna (bez względu na jej treść, kierunek, rodzaj działań, świadczona
jest przez pojedyncze osoby, bądź grupy (w placówkach, instytucjach, stowarzyszeniach,
itp.) tworzą one pewne struktury-ogniwa, które z kolei współdziałają ze sobą na rzecz pacjenta, tworzą tym samym system zależnych i niezależnych, bezpośrednio bądź pośrednio
oddziaływujących struktur.
1
9
Wstęp
gopedzi wskazali pozytywne oraz negatywne aspekty życia społecznego
występujące w woj. śląskim, które w przekonaniu respondentów, wywierają
wpływ na funkcjonujący tu s.o.l. Wyliczyli swe oczekiwania względem nowoczesnego modelu opieki uwzględniając zarazem potencjalne możliwości,
którymi dysponuje społeczność regionu.
Rozdział siódmy składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wyniki analizy dokonanej w oparciu o opinie wyrażone przez badaną populację
o współczesnym s.o.l. Stanowi bogate źródło informacji charakteryzujące
pacjentów tego systemu. Ustalenia dotyczą między innymi przyczyn rozpoczęcia terapii logopedycznej, czasu jej trwania, osób i instytucji współpracujących w procesie terapeutycznym, zrealizowanych rodzajów działań
oraz ich efektów dostrzeganych przez rodziców dzieci, na które s.o.l. oddziaływał. Tak więc, rodzice wyrażając opinie o s.o.l. dokonali oceny jego
funkcjonowania przez pryzmat własnych dzieci, które były odbiorcami
usług logopedycznych.
W drugiej części rozdziału siódmego dokonałam opisu dwóch indywidualnych przypadków dzieci z deficytami mowy. Analizy pozwoliły na
zarysowanie sieci osób i instytucji skupionych wokół problemu danego
dziecka, a funkcjonujących w ramach systemu opieki logopedycznej na
Górnym Śląsku. Tak zebrany materiał badawczy wskazał na dotychczasowe indywidualne – systemowe rozwiązania stosowane w s.o.l. w naszym
regionie.
Zaprezentowane wyniki badań pozwalają zająć stanowisko wobec sformułowanych w pracy problemów badawczych oraz wygenerować wnioski,
co zostało zawarte w zakończeniu niniejszego opracowania. W zakończeniu
podjęto również próbę nakreślenia szkicu systemu opieki logopedycznej,
który mógłby stanowić alternatywne, czy uzupełniające rozwiązanie dla
obecnie funkcjonującego.
10