Niepełnosprawność - Orzecznictwo Lekarskie

Wilmowska-Pietruszyńska
A. Niepełnosprawność
Prace Oryginalne
83
Niepełnosprawność
Disability
Anna Wilmowska-Pietruszyńska
Zakład Orzecznictwa Lekarskiego i Ubezpieczeń Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
Streszczenie
Summary
W pracy podjęto próbę ukazania problemów związanych z niepełnosprawnością począwszy od zdefiniowania tego pojęcia, poprzez różne
kryteria jej oceny stosowane w wielu aktach prawnych obowiązujących
w naszym kraju, aż do zwrócenia uwagi na rolę jaką może odegrać
w rozwiązywania tych problemów wprowadzenie do powszechnego
stosowania, przez instytucje zajmujące się ochroną zdrowia, Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności
i Zdrowia (ICF). Podkreślono także bardzo ważną rolę wielu instytucji
państwowych, stowarzyszeń i organizacji zarówno rządowych jak
i pozarządowych we właściwym rozwiązywaniu problemów osób
niepełnosprawnych w Polsce. Potrzebą chwili jest także uwzględnienie
w organizacji ochrony zdrowia nie tylko zapobiegania i leczenia chorób
ostrych i ich powikłań ale także rehabilitacja i opieka nad osobami
cierpiącymi na choroby przewlekłe, zagrażające niepełnosprawnością
jak i już niepełnosprawnymi.
The work attempts to show the problems related to disability. Starting
with the definition of the concept itself, trough the various criteria of
its evaluation which are used in numerous legal acts binding in our
country, up to drawing the attention to the role that it may play in
solving these problems introducing the common use of the International Classification of Functioning, Disability and Health (IFC) by the
institutions dealing with health protection. The crucial role that many
public institutions, associations and organization, both governmental
and nongovernmental, play in solving the problems of the disabled in
Poland has been stressed. Nowadays, it is very important that health
protection service organisation does not only include preventing and
treating acute diseases but it should also deal with the complications
that may be the effect, as well as with the rehabilitation and the care
over the people who suffer from chronic diseases that may result in
disability and it should include the care over the already disabled
people, as well.
Słowa kluczowe: niepełnosprawność, definicje, międzynarodowe
klasyfikacje, akty prawne
Key words: disability, definitions, international classification, legal
bills
© Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.ol.21net.pl
Anna Wilmowska-Pietruszyńska
e-mail: [email protected]
Nadesłano: 30.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 19.11.2009
Wstęp
Upośledzenia sprawności zarówno fizycznej
jak i psychicznej towarzyszą ludzkości od zarania
dziejów. Różnie je nazywano i różny był stosunek
do nich tzw. „normalnej” części społeczeństw
w poszczególnych kulturach, religiach i obyczajowościach oraz w poszczególnych okresach historii
ludzkości. Zmieniały się także poglądy na temat ich
„odmienności” i przyczyn ich powstawania, które
determinowały lub znacząco wpływały na sposób
traktowania osób niepełnosprawnych. Stosowano
także różne nazewnictwo dla określenia ich odmienności. Różny także był stosunek władzy do takich
osób. Nawet już w czasach nowożytnych niewiele
było prób systemowego rozwiązania problemów
osób niepełnosprawnych, a jeżeli były to zazwyczaj
dotyczyły pewnych grup klasyfikowanych albo
wg charakteru niepełnosprawności (np. chorych
psychicznie), albo wg przyczyn jej powstania (np.
inwalidzi wojenni). Dopiero w połowie wieku XX,
podjęto próby kompleksowych rozwiązań problemów tych osób, niezależnie od tego czy urodziły się
jako kalekie, czy doznały upośledzenia sprawności
w wyniku przebytych chorób lub doznanych urazów
i niezależnie czy w związku z wykonywaniem pracy,
działaniami wojennymi itp.
Powstała potrzeba stworzenia jednego terminu na
określenie wszystkich osób wykazujących naruszenie
funkcji swojego organizmu, oraz jednego terminu
obejmującego wszelkie upośledzenia sprawności.
W języku polskim przyjęto terminy: „niepełnosprawni”, „niepełnosprawność” chociaż do dziś
84
są często jeszcze używane wymiennie z „inwalidztwem”, „kalectwem” pomimo, że zakresy tych pojęć
nie pokrywają się w pełni. W prawie polskim pojęcie
„osoba niepełnosprawna” pojawiło się w 1982 r.
w Uchwale Sejmu w sprawie inwalidów i osób niepełnosprawnych. Pojawienie się nowego określenia
wymagało zdefiniowania go. Poniżej przytoczono
niektóre z licznych definicji opracowanych dla
różnych potrzeb i przez różnych autorów lub różne
instytucje a odnoszące się do sytuacji takich osób.
Cel pracy
Celem pracy było wskazanie na różne definiowanie pojęć: „niepełnosprawność” i „niepełnosprawni” w kontekście potrzeby ich zastosowań
dla opracowania jednolitej polityki społecznej
w stosunku do tych osób oraz roli jaką mogą odegrać
w tym opracowaniu istniejące i ciągle doskonalone
Międzynarodowe Klasyfikacje Chorób i Niepełnosprawności.
Materiał i metoda
Praca ma charakter poglądowy i przedstawia
przegląd definicji związanych z niepełnosprawnością, istniejących Międzynarodowych Klasyfikacji,
w tym nieprzyjętych jeszcze w Polsce, oraz licznych,
różnorodnych, niespójnych systemów udzielania
pomocy tym osobom w naszym kraju.
Omówienie
Definicje niepełnosprawności
Wg WHO:
„Niepełnosprawność, to wynikające z uszkodzenia
i upośledzenia funkcji organizmu ograniczenie
lub brak zdolności do wykonywania czynności
w sposób lub w zakresie uważanym za normalny
dla człowieka.”
„Za niepełnosprawne uważa się osoby, które nie
mogą, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie
możliwości samodzielnego normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego
lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych
lub psychicznych.”
W 1994 roku Europejskie Forum Niepełnosprawności Parlamentu Europejskiego zdefiniowało osobę
niepełnosprawną jako „jednostkę w pełni swych
praw, znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją
na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych
i społecznych, których z powodu występujących
u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki
sposób, jak inni ludzie.”
Bariery te są zbyt często wzmacniane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do
zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniej-
Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
szanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej
jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych
jednocześnie respektując jej prawa i przywileje.
Zdaniem Ossowskiego:
„zaprezentowana definicja jest wyrazem zgoła
odmiennego podejścia do sposobu definiowania
istoty niepełnosprawności. Położono bowiem,
w porównywalnym stopniu, nacisk na defekt otoczenia, jak i na defekt fizyczny człowieka. Skłania
to do nowego podejścia w kreowaniu systemowej
rehabilitacji. Nowoczesne podejście w rehabilitacji
powinno skoncentrować się w podobnym stopniu
na oddziaływaniu na otoczenie osoby rehabilitowanej, jak i na samą osobę, zdążać do zharmonizowania wzajemnych relacji ukierunkowanych na
życie i rozwój”.
W 1969 r. prof. A. Hulek, zaproponował definicję inwalidztwa, wg której:
„Inwalidą jest jednostka, u której istnieje naruszenie
sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w porównaniu z osobami zdrowymi w danym
kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej
szkole, wykonywanie czynności dnia codziennego,
pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz
zajęciach w czasie wolnym od pracy.”
Według J. Hołówki i D. Niklasa (1976) niepełnosprawność traktuje się jako termin bliskoznaczny,
ze zwrotem obniżona sprawność, charakteryzującą
się:
–pod względem ekonomicznym – jako zależność
wynikająca z nieproduktywności;
–pod względem medycznym – jako długotrwały
stan kalectwa, który ogranicza wykonywania
normalnych funkcji;
–pod względem prawnym – jako stan uprawniający do pewnych świadczeń określonych odpowiednimi aktami prawnymi;
–pod względem zawodowym – jako stan ograniczonej możliwości zatrudnienia;
–pod względem psychologicznym – jako syndrom
zachowania i emocjonalnego stresu;
–pod względem socjologicznym – jako wypadnięcie z dotychczasowych ról społecznych i nabycie
piętna związanego z kalectwem;
–we własnej definicji – jako stan opisany przez
osobę zainteresowaną w wybranych przez nią
kategoriach.
M. Weiss (1978) wyróżnił siedem rodzajów
definicji, które stanowią podstawę do określenia
rozmiaru ograniczeń osób niepełnosprawnych,
a mianowicie:
–definicje subiektywne – dotyczące stanu przypisywanego sobie przez człowieka o ograniczonej
sprawności,
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność
–definicje behawioralne – opisujące ograniczenia
czynności,
–definicje profesjonalne – skupiające się na dokonaniu oceny stopnia ograniczenia sprawności
przez lekarza lub innego specjalistę,
–definicje prawne – określające uprawnienia jednostki z ograniczoną sprawnością do otrzymywania świadczeń,
–definicje grupy „ważnych bliskich” – zawierające
charakterystykę ograniczeń sprawności danej
osoby przez członków rodziny, współmieszkańców itp.,
–definicje środowiskowe – zawierające określenie
stopnia ograniczenia sprawności przez członków
społeczności, w której żyje jednostka niepełnosprawna,
–zapobieganie ograniczeniu sprawności – gdzie
niepełnosprawność jest procesem zmierzającym
do opóźnienia lub zapobieżenia ograniczonej
sprawności, powstającej jako konsekwencja
dysfunkcji ustrojowej, realizowanej za pomocą
środków medycznych, społecznych, zawodowych, oświatowych itp.
Wg M. Weissa: ustalenie niepełnosprawności
powinno opierać się na określeniu zdolności do wykonywania sześciu podstawowych czynności jakie
codziennie wykonuje każdy człowiek, a więc: dbanie
o higienę osobistą i odżywianie się, poruszanie się,
zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludzkich oraz zdobycie zawodu i uzyskanie środków na
utrzymanie, umiejętność wypoczynku.
Wg K. Szawłowskiego (1990):
osoby niepełnosprawne (lub z naruszoną sprawnością) to osoby, które na skutek wad bądź chorób
wrodzonych oraz chorób nabytych, w różnym
okresie życia doznały naruszenia czynności narządów, układów lub całego organizmu, co ogranicza
w różnym stopniu ich funkcjonowanie biologiczne
lub społeczne.
T. Majewski (1994) wyróżnia trzy rodzaje definicji osób niepełnosprawnych, a mianowicie:
–ogólne – obejmujące następstwa uszkodzeń organizmu wpływające na dalsze funkcjonowanie
osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie oraz
moment wystąpienia naruszenia sprawności
–dla określonych celów – np. dla celów rehabilitacji medycznej, zawodowej, szkolnictwa specjalnego, rentowych.
Przykładem może być definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) – „osoba niepełnosprawna to jednostka, której możliwości znalezienia
odpowiedniej pracy i jej utrzymanie oraz wykonywanie są poważnie zmniejszone w wyniku stwierdzonego ograniczenia fizycznego lub umysłowego”.
85
Kowalik (1999) wskazuje, iż:
niepełnosprawność oznacza utratę zdolności do
funkcjonowania nie tylko na poziomie biologicznym ale również na poziomach psychologicznym
i społecznym. Obejmowałaby ona swoim zasięgiem
pierwotny defekt biologiczny organizmu (dysfunkcjonalność) a także jego skutki psychologiczne
i społeczne.
Oprócz przytoczonych wyżej definicji jedna
z najnowszych polskich definicji jest zawarta
w ustawie sejmowej z sierpnia 1997 o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych:
„Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo
utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie
ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolność do wykonywania pracy zawodowej”.
W Polsce system zabezpieczenia społecznego
osób niepełnosprawnych jest realizowany w ramach:
–powszechnego ubezpieczenia społecznego pracowników, osób pracujących na własny rachunek
oraz rolników,
–zaopatrzenia społecznego niektórych określonych
grup pracowników państwowych,
–pomocy społecznej,
–wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych
i pracodawców tworzących dla nich miejsca pracy.
W każdym z tych systemów odrębnie definiuje
się „niepełnosprawność”.
Niepełnosprawność – ubezpieczenie społeczne
Ubezpieczenie społeczne pracowników i osób pracujących na własny rachunek (ZUS)
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie
lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu
i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu.
Stopnie:
–całkowita niezdolność do pracy to utrata zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
–częściowa niezdolność do pracy to znacznego
stopnia utrata zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji
Niepełnosprawność – ubezpieczenie społeczne
rolników (KRUS)
Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który
z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił
zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym.
86
Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne
Zaopatrzenie inwalidztwa żołnierzy zawodowych
(Ministerstwo Obrony Narodowej):
Inwalidą jest żołnierz zwolniony z zawodowej
służby wojskowej, który ze względu na stan zdrowia
został uznany za całkowicie niezdolnego do tej służby wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia
sprawności organizmu.
Za stałe naruszenie sprawności organizmu uważa
się takie naruszenie sprawności, które spowodowało upośledzenie czynności organizmu nierokujące,
według wiedzy lekarskiej, poprawy.
Za długotrwałe naruszenie sprawności organizmu uważa się takie naruszenie sprawności, które
spowodowało upośledzenie czynności organizmu
na okres przekraczający 12 miesięcy, mogące jednak
rokować, według wiedzy lekarskiej, poprawę.
Ustala się trzy grupy inwalidztwa żołnierzy całkowicie niezdolnych do służby:
I grupa – całkowicie niezdolni do pracy,
II grupa – częściowo niezdolni do pracy,
III grupa – zdolni do pracy.
Do trzeciej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy
uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej
służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, którzy są
zdolni do pracy.
Do drugiej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy
uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej
służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, którzy są
częściowo niezdolni do pracy.
Do pierwszej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy uznanych za całkowicie niezdolnych do
zawodowej służby wojskowej wskutek stałego lub
długotrwałego naruszenia sprawności organizmu,
którzy są całkowicie niezdolni do pracy.
Zaopatrzenie inwalidztwa funkcjonariuszy:
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Państwowej
Straży Pożarnej, Służby Więziennej (MSWiA):
W zakresie ogólnych zasad jest podobne do wyżej opisanego. Różni się w niektórych szczegółach
(np.: m.in. wykazem chorób pozostających w związku z pełnioną służbą).
Niepełnosprawność – zabezpieczenie społeczne
Zabezpieczenie niepełnosprawności (MPiPS):
Niepełnosprawnymi są osoby, których stan
fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia pełnienie funkcji społecznych, a szczególnie zdolności
do wykonywania pracy zawodowej.
Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
Stopnie niepełnosprawności u dorosłych:
•Znaczny – „Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością
organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do
pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych,
stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych
osób w związku z niezdolnością do samodzielnej
egzystencji.”
•Umiarkowany – „Do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy
albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy
chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia
ról społecznych.”
•Lekki – „Do lekkiego stopnia niepełnosprawności
zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie
zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu
do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych
kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością
psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia
w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty
ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki
techniczne.”
Natomiast u dzieci nie ma stopniowania niepełnosprawności. Wg rozporządzenia MPiPS z dnia
1.02.2002 r w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, stanami chorobowymi uzasadniającymi konieczność
stałej opieki lub pomocy są:
1) wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii
prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk
lub utrudniające samodzielne poruszanie się,
2) wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne
znacznie upośledzające sprawność organizmu,
wymagające systematycznego leczenia w domu
i okresowo leczenia szpitalnego,
3) upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym
4) psychozy i zespoły psychotyczne,
5) zespół autystyczny,
6) padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi
następstwami psychoneurologicznymi,
7) nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe
układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia
leczenia,
8) wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność
– obniżenie ostrości wzroku w oku lepszym
do 5/25 lub 0,2 wg Snellena, po wyrównaniu
szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola
widzenia do przestrzeni zawartej w granicach
30 stopni,
9) głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu nie poprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu
słuchowego lub implantu ślimakowego.
Niepełnosprawność – klasyfikacje
W ramach WHO, w szeregu ośrodkach świata
tworzy się i udoskonala różne klasyfikacje dla
stworzenia wspólnego, światowego języka umożliwiającego stosowanie zapisu elektronicznego dla
potrzeb oceny problemów zdrowotnych zarówno w
skali jednostki jak i w skali społeczności lokalnych
oraz międzynarodowej.
Powszechnie na świecie już przyjętą jest
Międzynarodowa Klasyfikacja Statystyczna Chorób
i Związanych z Nimi Problemów Zdrowotnych
(International Statistical Classification of Diseases and
Related Health Problems) określana w skrócie jako:
ICD-10 (wydanie X poprawione). W przygotowaniu
jest kolejna 11 wersja tej klasyfikacji.
Od blisko 30 lat trwały prace nad Międzynarodową Klasyfikacją Upośledzenia, Niepełnosprawności i Inwalidztwa (International Classification of
­Impairments, Disabilities and Handicaps). Opracowano już trzy wersje tych kwalifikacji zwane
w skrócie: ICIDH, ICIDH Z, ICIDH 2. Czwartą
wersją zaleconą przez WHO do stosowania na
całym świecie jest Międzynarodowa Klasyfikacja
Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia
(International Classification of Functioning, Disability and Health) określana w skrócie jako: ICF.
Jej wprowadzenie jako obowiązującej w Polsce
jest kwestią niedalekiej przyszłości, chociaż prace
nad jej uzupełnieniem i doskonaleniem trwają
nadal.
ICD jest klasyfikacją chorób a ICF – klasyfikacją
następstw chorób w postaci obecności zaburzeń
funkcjonowania organizmów, ale może także dotyczyć osób zdrowych. Obie te klasyfikacje uzupełniają
się wzajemnie
ICF nie jest klasyfikacją ludzi. Natomiast jest
klasyfikacją cech charakterystycznych stanu zdrowia
człowieka w kontekście jego indywidualnej sytuacji
życiowej oraz wpływów otaczającego środowiska.
Wskazane jest łączne stosowanie ICD-10 i ICF
gdyż obie informacje dotyczące rozpoznania choroby i funkcjonowania dają szerszy obraz, przedstawiający zarówno zdrowie poszczególnych osób jak
i całej populacji.
87
Obie te klasyfikacje są narzędziem opisującym
za pomocą ustalonych kodów i przez to umożliwiającym elektroniczne zapisywanie we wspólnym
języku, a więc i porównywanie zdrowia populacji
na poziomie:
•jednostki w różnych okresach,
•na poziomie regionu, kraju i międzynarodowym
zarówno w tych samych jak i różnych okresach
ICF łączy ze sobą model biologiczny i społeczny niepełnosprawności, a więc kładzie nacisk na
większą integrację osób niepełnosprawnych w celu
przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu.
Aktualnie, na zlecenie WHO, wiele ośrodków
w różnych krajach świata jest w trakcie opracowywania narzędzi oceniających, powiązanych z klasyfikacją ICF a mianowicie wersji skróconej do celów
przesiewowych, wersji do codziennego użytku przez
pracowników ochrony zdrowia i wersji pełnej do
badań naukowych.
Niepełnosprawność – ICF
Klasyfikacja ICF składa się z 2 części, z których
każda jest podzielona na 2 grupy.
Cz. I. Funkcjonowanie i Niepełnosprawność
•Funkcje i struktury (budowa) organizmu
•Aktywność (działanie) i uczestnictwo
Cz. II. Czynniki kontekstowe
•Czynniki środowiskowe
•Czynniki indywidualne
Zależności między poszczególnymi elementami ICF
stan chorobowy
(zaburzenie lub choroba)
Funkcje i struktury
organizmu
(uszkodzenia)
czynniki środowiskowe
aktywność,
(ograniczenie
aktywności)
uczestniczenie
(utrudnienie,
ograniczenie
uczestnictwa)
czynniki indywidualne
Klasyfikacja ICF obejmuje trzy płaszczyzny:
Pierwsza płaszczyzna dotyczy uszkodzenia (impairment) budowy anatomicznej i funkcjonowania
organizmu czyli wymiaru biologicznego.
Uszkodzenie stanowi podstawę do określenia
ograniczenia działania (activity limitations) i uczestniczenia (participation restriction).
Druga płaszczyzna obejmuje aktywność jednostki, poziom jej funkcjonowania oraz uczestniczenie
w życiu społecznym i relacje ze społeczeństwem.
88
Trzecia płaszczyzna obejmuje zależność między
jednostką a otoczeniem (środowiskiem) – określa
utrudnienia ograniczające uczestniczenie, ich rozmiar, a także możliwość ułatwień.
W klasyfikacji struktur organizmu wyróżnia się:
•Struktury układu nerwowego
•Oko, ucho i struktury powiązane
•Struktury związane z głosem i mową
•Struktury układu sercowo-naczyniowego, odpornościowego i oddechowego
•Struktury związane z układem pokarmowym,
metabolizmem i układem hormonalnym
•Struktury układu moczowo-płciowego i rozrodczego
•Struktury powiązane z ruchem
•Skóra i struktury z nią powiązane
W klasyfikacji funkcji organizmu ludzkiego wyróżnia się:
•Funkcje umysłowe
•Funkcje narządów zmysłów
•Funkcje głosu i mowy
•Funkcje układu sercowo-naczyniowego, krwiotwórczego, immunologicznego i oddechowego
•Funkcje układu pokarmowego, metaboliczne
i endokrynologiczne
•Funkcje układu moczowo-płciowego i rozrodczego
•Funkcje nerwowo-mięśniowo-szkieletowe i funkcje związane z ruchem
•Funkcje skóry i innych struktur z nią powiązanych
Klasyfikacja aktywności (działań) i uczestniczenia
Działania (activities) – czyli „wszystko co człowiek robi”. Polegają na wykonywaniu szeregu zamierzonych i celowych czynności w wyniku których
oczekuje się określonych rezultatów.
Uczestniczenie to zaangażowanie się w sytuacje
życiowe.
•Uczenie się i praktyczne stosowanie zdobytej
wiedzy.
•Wykonywanie ogólnych zadań.
•Porozumiewanie się.
•Poruszanie się.
•Dbanie o siebie.
•Życie domowe.
•Wzajemne kontakty i związki międzyludzkie.
•Główne obszary życia.
•Życie w społeczności lokalnej, działalność społeczna i obywatelska
Dla oceny stosuje się dwa kwalifikatory:
•Wykonywanie
•Zdolność (możliwość)
Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
Czynniki środowiskowe obejmują czynniki
ułatwiające lub utrudniające poziom i zakres funkcjonowania i uczestniczenia czyli:
•Produkty i technologie
•Środowisko naturalne i zmiany w środowisku
dokonane przez człowieka
•Wsparcie i wzajemne powiązania
•Postawy osób z otoczenia osoby, której sytuacja
jest opisywana
•Usługi, systemy i polityka
Klasyfikacja ICF ocenia więc u osoby opisywanej: niepełnosprawność w rozumieniu uszkodzeń
struktur oraz upośledzenia sprawności jak i zakres
funkcjonowania (aktywności i uczestniczenia) poprzez ocenę wykonywania i możliwości, w określonych warunkach środowiskowych.
Może więc być narzędziem nie tylko statystycznym, ale także klinicznym, badawczym, edukacyjnym, ekonomicznym ale również narzędziem przydatnym dla ustalania celów polityki społecznej.
Potrzeba jej opracowania wynikała ze zmieniającego się charakteru zapotrzebowania na opiekę
medyczną (dotychczas w opiece medycznej uwaga
koncentrowała się na stanach ostrych i chorobach
zakaźnych a nie na chorobach przewlekłych), a także konieczności sklasyfikowania następstw chorób
(stworzenie międzynarodowego „wspólnego języka”
dotyczącego skutków chorób) dla zaspokojenia
potrzeb ludzi niepełnosprawnych i umożliwienia
im równych szans ze sprawnymi członkami społeczeństw.
Niepełnosprawność – akty prawne w RP
Sejm RP uchwalając Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych stwierdził, że prawa w niej zawarte
wynikają z Konstytucji RP, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka,
Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób
Niepełnosprawnych czyli aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego oraz wyartykułował zasadę
niedyskryminacji oraz prawo do samodzielnego
i aktywnego życia osób, których sprawność fizyczna
lub psychiczna utrudnia lub uniemożliwia im naukę,
pracę i pełnienie ról społecznych.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych
Na mocy tej ustawy funkcjonuje Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
(PFRON).
Zadania i organizacja służb działających na
rzecz osób niepełnosprawnych wynikające z Ustawy
koordynuje Pełnomocnik do Spraw Osób Niepeł-
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność
nosprawnych przy pomocy Biura Pełnomocnika do
spraw Osób Niepełnosprawnych – wyodrębnionej
komórki organizacyjnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
Niepełnosprawność – uprawnienia
Najważniejsze ulgi i uprawnienia:
•Pomoc w załatwianiu różnych spraw
•Ulgi na przejazdy
•Emblemat inwalidzki
•Parkowanie (karta parkingowa)
•Ulgi pocztowe
•Ulgi telekomunikacyjne
•Zwolnienie z opłat za używanie odbiorników
radiowych i telewizyjnych
•Ulgi w podatku dochodowym
89
•Skrócenie wymiaru okresu pracy wciągu doby
•Wydłużenie prawa do urlopu wypoczynkowego
•Ograniczona refundacja kosztów uczestnictwa
w turnusach rehabilitacyjnych
Niepełnosprawność – rozwiązywanie problemów
Skuteczne i szybkie rozwiązanie problemów
osób niepełnosprawnych wymaga wspólnych wysiłków organów legislacyjnych, administracji centralnej i lokalnej, samorządów, różnych instytucji
ale także organizacji pozarządowych skupiających
osoby niepełnosprawne, pracodawców i pracowników. Wymaga także zintensyfikowania działań edukacyjnych w odniesieniu do całego społeczeństwa
naszego kraju.