prawo konkurencji i pomoc publiczna

1|prof. Robert Grzeszczak: prawo konkurencji i pomoc
publiczna – konspekt zajęć
Prof. UW, dr hab. Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
Wydział Prawa i Administracji UW
PRAWO KONKURENCJI oraz POMOC PUBLICZNA


Unijne reguły konkurencji odnoszą się do wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw
zarówno prywatnych, jak i publicznych, działających na jednolitym rynku, w tym
również do firm mających swą siedzibę poza UE, jeśli ich praktyki oddziałują
niekorzystnie na handel między paostwami członkowskimi.
Prawo konkurencji obejmuje zasadniczo wszystkie dziedziny gospodarki. Jego
zastosowanie zostało traktatowo ograniczone tylko w przypadku rolnictwa (gdzie
polityka konkurencji jest podporządkowana celom Wspólnej Polityki Rolnej). Odrębne
zasady konkurencji obowiązują też w sektorze węgla i stali.
Pojęcie konkurencji
Brak definicji terminu „konkurencja”. Wytyczne wskazane w orzecznictwie TS: przesłanki
skuteczności i wykonalności konkurencji, sprawa Societe Technique Miniere v.
Maschinenbau Ulm 56/65 (1966) – przedmiotem prawa konkurencji będą „wszelkie formy
aktywności, które mogą bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie wpływad
na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, mogąc utrudniad realizację jego celów, a zwłaszcza
powodowad jego sztuczne podziały utrudniając integrację.”
Prawo traktatowe: TYTUŁ VII: WSPÓLNE REGUŁY W DZIEDZINIE KONKURENCJI, PODATKÓW I
ZBLIŻENIA USTAWODAWSTW
ROZDZIAŁ 1: REGUŁY KONKURENCJI
SEKCJA 1: REGUŁY MAJĄCE ZASTOSOWANIE DO PRZEDSIĘBIORSTW
Artykuł 101 TFUE (dawny artykuł 81 TWE) oraz art. 102 TFUE oraz artykuł 107 TFUE
KARTELE
Brak definicji terminu „konkurencja”. Wytyczne wskazane w orzecznictwie ETS: przesłanki
skuteczności i wykonalności konkurencji
* sprawa Societe Technique Miniere v. Maschinenbau Ulm 56/65 (1966) – przedmiotem
prawa konkurencji będą „wszelkie formy aktywności, które mogą bezpośrednio lub
pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie wpływad na funkcjonowanie rynku wewnętrznego,
mogąc utrudniad realizację jego celów, a zwłaszcza powodowad jego sztuczne podziały
utrudniając integrację.”
Pojęcie „przedsiębiorstwo”- „każda jednostka zaangażowana w działalnośd gospodarczą, bez
względu na formę prawną i sposób finansowania” spr. Höfner v. Macroton 41/90 (1991)
oraz strukturę własności, spr. Telemarketing v. CLT 311/84 (1985). Również kilka
niezależnych prawnie podmiotów można uznad za przedsiębiorstwo, jeśli „stanowią jednolitą
organizacje elementów osobowych, materialnych i niematerialnych, które realizują
szczególny, długoterminowy cel gospodarczy” sprawa ICI v. Komisja 48/69 (1972).
2|prof. Robert Grzeszczak: prawo konkurencji i pomoc
publiczna – konspekt zajęć
Eksterytorialnośd reguł prawa konkurencji:
* sprawa ICI v. Komisja 48/69 (1972)
* Woodpulp I 89, 104, 114, 116-117, 125-129/85 (1987) (obszar wykonania porozumieo).
Sankcja nieważności i jej zakres (ex nunc, erga omnes),:
Consten i Grundig 56 i 58/64 (1966). Stosunek sankcji cywilnoprawnych do kar nakładanych
przez Komisję.
Porozumienia, decyzje zrzeszeo oraz uzgodnione praktyki oraz „zachowania równoległe”,
ICI v. Komisja 48/69 (1972), i spr. Woodpulp I 89, 104, 114, 116-117, 125-129/85 (1987).
Wpływ na konkurencję – dogłębna i szczegółowa analiza ekonomiczna okoliczności
związanych z badanym przypadkiem. Rozróżnienie konkurencji wewnętrznej i zewnętrznej.
Zasada deminimis – rule of reason amerykaoskiego prawa antytrustowego (przesłanka
nikłego skutku lub nieodczuwalności dla handlu wewnątrzwspólnotowego i stanu
konkurencji):
* Delimitis 234/89 (1991) – efekt skumulowany, Komunikat Komisji o tzw. „porozumieniach
o niewielkim znaczeniu” z 22 grudnia 2001 r.
NADUŻYCIE POZYCJI DOMINUJĄCEJ
Znaczenie odpowiedniego wyznaczenia rynku właściwego;
rynek właściwy produktowo (sektorowo)- wymienialnośd krzyżowa lub funkcjonalna, spr.
United Brands 27/76 (1978), Decyzja Komisji 92/213 w sprawie Aer Lingus;
rynek właściwy geograficznie (homogeniczne warunki konkurencji)- Przesłanki: charakteru i
rozmiaru produkcji i konsumpcji towaru oraz możliwości i kosztów dostarczania produktów.
„Istotna częśd rynku wspólnego” -ocena przez pryzmat wysokości obrotów i udziału w rynku,
spr. Michalin 322/81 (1983)
Pozycja dominująca- zdolnośd zapobiegania, ograniczania lub wykluczania ze skutecznej
konkurencji poprzez działania niezależne od działao konkurentów i klientów (niezależnośd na
rynku spowodowana przewaga technologii, praw wyłącznych itp. a nie dominacja
ekonomiczna). Spr. Hoffman la Roche 85/76 (1978)-możliwośd istnienia konkurencji, spr.
Metro S.B. 26/76 (1978)-udział w rynku i istnienie skutecznej konkurencji, bariery
wejściowe; spr. Decyzja Komisji w sprawie GEMA 71/224
Dominacja zbiorowa (kolektywna) – spr. Italian Flat Glas T-68, 77-78/89-mimo dużego
udziału w rynku i związków strukturalnych brak formalnej niezależności i strukturalnych
związków ekonomicznych;
Nadużycie pozycji dominującej – spr. Hoffman la Roche 85/76 (1978), spr. Tetra Pak II
33/94 (1996): praktyki antykonkurencyjne, praktyki eksploatacyjne wobec partnerów
rynkowych i konsumentów, praktyki strukturalne
15. Odmowa dostępu do urządzeo kluczowych, spr. Bronner v. Mediaprint 7/97
3|prof. Robert Grzeszczak: prawo konkurencji i pomoc
publiczna – konspekt zajęć
POMOC PUBLICZNA
Pojęcie pomoc publiczna nie zostało precyzyjnie określone w dokumentach Unii
Europejskiej. Jednak pośrednio na podstawie art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (TFUE) można uznać, iż pomocą publiczną jest wsparcie udzielane
przedsiębiorstwu, o ile jednocześnie spełnione są następujące warunki:




jest przyznawane przez Państwo lub pochodzi ze środków państwowych,
udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,
ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub
przedsiębiorstwa albo produkcję określonych towarów),
grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową
między Państwami Członkowskimi UE.
Pomoc paostwa
a) pojęcie pomocy paostwa – różnorodnośd form pomocy
b) zakaz pomocy paostwa jako reguła prawa wspólnotowego (art. 107 ust. 1 TfUE (próg
100000 Euro otrzymanych na przestrzeni 3 lat)
c) pomoc dozwolona z mocy oprawa art. 107 ust. 2 TFUE
d) pomoc dopuszczalna po uzyskaniu zgody Komisji art. 107 ust. 3 TFUE
 pomoc regionalna
 pomoc sektorowa
 pomoc na realizację projektów w interesie europejskim
 pomoc przeznaczona na wsparcie kultury i dziedzictwa kulturowego
 pomoc przyznawana na podstawie decyzji Rady (na wniosek Komisji)
e) system kontroli pomocy paostwa w ramach art. 88 TWE – wyłączna kompetencja
Komisji do sprawowania kontroli nad już istniejącymi systemami pomocowymi oraz
nowymi projektami. Postępowanie kontrolne nowej pomocy: zgłoszenie, kontrola
wstępna do 2 m-cy, postępowanie kontrolne, decyzja Komisji
f) obowiązek zwrotu nielegalnej pomocy paostwa. Możliwośd zaskarżenia działao
komisji do Sądu.
Aby wsparcie stanowiło pomoc publiczną, wymienione powyżej warunki muszą
zaistnieć łącznie. W przypadku, gdy którykolwiek z powyższych warunków nie jest
spełniony, nie mamy do czynienia z pomocą publiczną.
Zgodnie ze „Wspólnotowymi zasadami dotyczącymi pomocy państwa - Vademecum”
warunki określone powyżej należy rozumieć w następujący sposób:
1. Przekazanie zasobów państwowych:
Zasady pomocy państwa obejmują wyłącznie środki, z zastosowaniem których
wiąże się przekazanie zasobów państwowych (przez władze krajowe, regionalne
lub lokalne, banki publiczne, fundacje itp.). Pomoc nie musi być koniecznie
4|prof. Robert Grzeszczak: prawo konkurencji i pomoc
publiczna – konspekt zajęć
udzielona przez państwo. Może być również udzielona przez prywatny lub
publiczny organ pośredni wyznaczony przez państwo.
2. Korzyść ekonomiczna:
Pomoc powinna stanowić korzyść ekonomiczną, której przedsiębiorstwo nie
uzyskałoby w zwykłym toku działalności. A oto mniej oczywiste przykłady
transakcji spełniających ten warunek:
o firma kupuje lub dzierżawi grunt będący własnością skarbu państwa po
cenie niższej od ceny rynkowej;
o firma sprzedaje grunt skarbowi państwa po cenie wyższej niż cena
rynkowa;
o firma korzysta z uprzywilejowanego dostępu do infrastruktury nie
uiszczając za to stosownej opłaty;
o firma uzyskuje kapitał podwyższonego ryzyka od państwa na warunkach,
które są bardziej korzystne niż warunki oferowane w sektorze prywatnym.
3. Selektywność:
Pomoc państwa musi wpływać na równowagę pomiędzy niektórymi
przedsiębiorstwami i ich konkurentami. Selektywność to cecha odróżniająca
pomoc państwa od tzw. „środków ogólnych” (czyli środków, które mają
zastosowanie do wszystkich firm we wszystkich sektorach gospodarki w danym
państwie członkowskim). Za selektywny uważa się taki program, w przypadku
którego władze zarządzające posiadają pewną swobodę decyzyjną. Kryterium
selektywności spełnione jest również wówczas, gdy program ma zastosowanie
tylko do części terytorium państwa członkowskiego (tak jest w przypadku
wszelkich programów pomocy regionalnej i sektorowej).
4. Wpływ na konkurencję i wymianę handlową:
Pomoc musi mieć potencjalny wpływ na konkurencję i wymianę handlową między
państwami członkowskimi. Wystarczy wykazać, że beneficjent prowadzi
działalność gospodarczą i działa na rynku, na którym istnieje wymiana handlowa
pomiędzy państwami członkowskimi. Forma działalności beneficjenta nie ma w tej
kwestii żadnego znaczenia (nawet organizacja nienastawiona na osiąganie zysku
może prowadzić działalność gospodarczą). Komisja uważa, że niewielkie kwoty
pomocy (pomoc zgodna z zasadą de minimis) nie mają potencjalnego wpływu na
konkurencję i wymianę handlową między państwami członkowskimi. W związku z
tym Komisja Europejska jest zdania, że pomoc taka nie wchodzi w zakres art. 87
ust. 1 Traktatu.
Udzielanie pomocy publicznej w UE jest niezgodne z rynkiem wewn. (a zatem jest
niedopuszczalne) z wyjątkiem sytuacji opisanych w TFUE. Wyjątki te zostały
skatalogowane w przepisach art. 107 ust. 2 i 3 TFUE.
Organem sprawującym kontrolę pomocy publicznej udzielanej w państwach
członkowskich jest Komisja Europejska, zgodnie z art. 108 TFUE. Artykuł ten nakłada
też na państwa członkowskie obowiązek uprzedniego informowania Komisji o wszelkich planach
przyznania pomocy („obowiązek zgłoszenia pomocy”).
Organem odpowiedzialnym za opiniowanie projektów pomocy, notyfikowanie ich Komisji
Europejskiej, reprezentowanie rządu polskiego w postępowaniu przed Komisją i sądami
europejskimi oraz monitorowanie pomocy publicznej udzielanej polskim
podmiotom jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). W
kompetencjach Prezesa UOKiK leży również udzielanie odpowiedzi na pytania kierowane
przez podmioty udzielające i beneficjentów pomocy co do sposobu interpretacji przepisów
o pomocy publicznej.