kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin w owocach

Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
KONTROLA POZIOMÓW POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW
OCHRONY ROŚLIN W OWOCACH I WARZYWACH
Z TERENU POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSKI
W ROKU 2009
MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, ANNA KURDZIEL, JULIAN RUPAR,
KRYSTYNA ROGOZIŃSKA, EWA SZPYRKA
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Terenowa Stacja Doświadczalna
Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów
[email protected]
I. WSTĘP
Stosowanie na szeroką skalę środków ochrony roślin (ś.o.r.) w rolnictwie dostarczyło powodów do rozpoczęcia kontroli pozostałości tych związków w surowcach roślinnych. Przedsięwzięcie to ma na celu ochronę rolnictwa przed następstwami wynikającymi z niewłaściwego stosowania pestycydów, jak również pozwala chronić konsumenta oraz środowisko naturalne.
Zgodnie z obowiązującym prawem, na terenie danego państwa mogą być stosowane
tylko te ś.o.r. i tylko w tych uprawach, na które zostały zarejestrowane.
Laboratorium Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Instytutu Ochrony
Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Rzeszowie wykonuje badania w ramach urzędowej kontroli realizowanej we współpracy z Państwową Inspekcją Ochrony
Roślin i Nasiennictwa, a także prowadzi analizy produktów roślinnych dla klientów
indywidualnych: producentów, firm zajmujących się skupem, przetwórstwem i eksportem owoców i warzyw.
W pracy przedstawiono wyniki i wnioski z badań realizowanych w 2009 roku.
II. MATERIAŁ I METODY
Program badań pozostałości ś.o.r. w produktach pochodzenia roślinnego obejmował
oznaczanie 126 substancji aktywnych ś.o.r. metodami chromatografii gazowej, cienkowarstwowej oraz spektrofotometrycznie (pozostałości ditiokarbaminianów). Uzyskane
wyniki porównywano z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości (NDP)
obowiązującymi w Polsce (Rozporządzenie 2005).
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin
1981
W 2009 roku laboratorium uczestniczyło w międzynarodowych badaniach biegłości
organizowanych przez Unię Europejską. Podobnie, jak w latach ubiegłych, także
i w tym roku laboratorium uzyskało poprawne wyniki, co tym samym dowodzi, że system kontroli poziomu pozostałości w owocach i warzywach jest prawidłowy i zapewnia
uzyskiwanie poprawnych wyników.
III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Próbki dostarczone do badań pochodziły z terenu południowo-wschodniej Polski.
Łącznie wykonano analizy 484 próbek artykułów spożywczych pochodzenia roślinnego. Pozostałości ś.o.r. wykryto w 150 próbkach (31%), przy czym w 17 próbkach
(3,5%) przekroczyły one poziom NDP.
Przekroczenia te dotyczyły najczęściej chloropiryfosu w brokułach, cypermetryny
w czarnych porzeczkach oraz ditiokarbaminianów w liściach czarnej porzeczki (tab. 2),
zaś przekroczenia NDP wielokrotne najczęściej znajdowano w czarnej porzeczce
(w owocach i liściach), a także w natce pietruszki.
Najczęściej wykrywanymi substancjami były: chloropiryfos (8,9%) z grupy insektycydów fosforoorganicznych, ditiokarbaminiany (7,2%), pirymetanil (5,4%) oraz procymidon (4,8%) z grupy fungicydów dikarboksyimidowych.
W badanych próbkach stwierdzono obecność pozostałości wielokrotnych. W 2 próbkach (1,3%) wykryto pozostałości 6 związków, w 1 próbce (0,7%) pozostałości
5 związków, w 5 próbkach (3,3%) pozostałości 4 związków, w 9 próbkach (6%) pozostałości 3 związków, w 34 próbkach (22,7%) 2 związki i w 99 próbkach (66%) stwierdzono 1 substancję.
Szczegółowe dane o poziomach pozostałości ś.o.r. zamieszczono w tabelach 1 i 2.
W 13 próbkach stwierdzono pozostałości ś.o.r. niezalecanych do ochrony danej
uprawy i były to: pirymetanil obecny w 3 próbkach porzeczki czarnej, w 1 próbce brokuła i kapusty głowiastej oraz azoksystrobina wykryta w 2 próbkach brokuła i 1 próbce
ogórka spod osłon. Niezalecane substancje znaleziono również w kapuście brukselskiej
(boskalid), kapuście pekińskiej (dimetoat), w malinie (folpet), w natce pietruszki (propikonazol) oraz w koprze (kaptan).
Wykonane analizy próbek ujawniły obecność substancji, których stosowanie
w ochronie roślin decyzją Ministra Zdrowia (Rozporządzenie 2008) zostało zabronione.
Do substancji tych należą: endosulfan – wykryty w porzeczce czarnej, fenitrotion
– znaleziony w 3 próbkach porzeczki czarnej i czerwonej oraz w suszonych wytłokach
jabłkowych, fenarymol w agreście, a także procymidon – stwierdzony w 23 próbkach
malin, truskawek, liściach i owocach porzeczki czarnej, papryce spod osłon i pomidorze
gruntowym. Obecność procymidonu w tak dużej liczbie badanych próbek wiąże się
z powszechnością stosowania w ubiegłych latach preparatów zawierających tę substancję, skutecznie zwalczającą m.in. szarą pleśń (Botrytis cinerea) w szerokiej gamie roślin
sadowniczych, warzywnych i ozdobnych oraz z jego zmianą zakresu stosowania w roku
2007 (Decyzja 2007).
W pozostałych próbkach (69%) nie stwierdzono pozostałości ś.o.r. powyżej granic
oznaczalności stosowanych metod analitycznych.
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
1982
Tabela 1. Występowanie pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach
Table 1. Occurrence of pesticide residues in fruits and vegetables
Uprawa
Crop
1
Liczba
badanych
próbek
Number
of analysed
samples
Substancja
aktywna
Active
substance
Próbki
z pozostałościami
Samples
with residues
liczba
number
[%]
Zakres wykrywanych
pozostałości
Range
of found residues
min
[mg/kg]
max
[mg/kg]
6
7
2
3
4
5
4
bupirymate
fenarimol1
1
1
25
25
0,07
0,02
29
2
1
9
2
1
6,9
3,4
31
6,9
3,4
0,01
0,01
0,01
0,01
0,02
0,05
Brokuł
Broccoli
azoxystrobin2
bifenthrin
3
chlorpiryfos
cypermethrin
pirimethanil2
Fasola
szparagowa
Green beans
azoxystrobin
chlorothalonil
iprodione
4
2
2
26,6
13,3
13,3
0,01
0,01
0,02
0,02
15
28
chlorpiryfos
ditiocarbamates
captan
pirimethanil
pirimicarb
trifloksystrobine
2
3
5
2
3
1
7,2
10,7
17,8
7,2
10,7
3,6
0,01
0,02
0,02
0,02
0,02
0,01
Jabłkowe
wytłoki suszone
Marc of apple
1
chloropiryfos
chloropiryfos-methyl
cypermethrin
cyprodinil
fenithrotion1
pirimethanil
Kapusta
Cabbage
12
pirimethanil2
1
4
boscalid2
chlorpiryfos
cypermethrin
1
1
1
25
25
25
0,01
0,07
0,03
7
azoxystrobin
chloropiryfos
cypermethrin
dimetoat2
iprodione
1
4
1
1
1
14,3
57,1
14,3
14,3
14,3
0,02
0,01
0,03
0,02
0,2
Agrest
Gooseberry
Jabłko
Apple
Kapusta
brukselska
Brussels sprout
Kapusta
pekińska
Chinese
cabbage
1
1
100
100
0,11
0,02
1
1
1
1
100
100
100
100
0,15
0,05
0,03
0,06
8,3
0,07
0,02
0,05
0,05
0,50
0,13
0,04
0,03
0,03
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin
1
Koper
Dill
Liść czarnej
porzeczki
Leaf of black
currant
Malina
Raspberry
Marchew
Carrot
Mięta
Mint
Natka pietruszki
Leaf of parsley
1983
2
3
4
5
1
captan2
1
100
0,05
chlorpiryfos
ditiocarbamates3
100
100
50
50
0,02
0,12
0,32
0,12
0,07
26,3
captan3
procymidone1,3
2
2
1
1
3
4
2
1
3
16
2
16
7,9
10,5
5,3
2,6
7,9
42,1
5,3
42,1
0,01
0,01
0,05
0,04
0,05
0,02
0,06
0,01
0,11
0,12
0,07
38
chloropiryfos
cyprodinil
fludioxonil
folpet2
iprodione
pirimethanil
pirimicarb
procymidone1
16
azoxystrobin
chloropiryfos
chloropiryfos-methyl
trifluralina
2
9
1
12,5
56,2
6,2
0,02
0,01
0,01
1
6,2
0,02
chloropiryfos
ditiocarbamates
linuron
4
10
1
21
52,6
5,3
0,01
0,01
0,06
chloropiryfos3
chlorothalonil
cypermethrin
propikonazol2,3
1
1
1
1
azoxystrobin2
bifenthrin
chlorothalonil
1
1
2
14,3
14,3
28,6
0,23
0,02
0,02
0,35
0,28
2
19
3
1
100
100
100
100
6
7
0,58
0,27
0,09
1,68
0,07
0,05
0,46
1,45
45,9
0,25
0,65
Ogórek
spod osłon
Greenhouse
cucumber
7
Ogórek z gruntu
Field cucumber
7
ditiocarbamates
3
42,9
0,01
Papryka
spod osłon
Greenhouse
sweet pepper
3
bifenthrin
procymidone1
1
1
33,3
33,3
0,02
0,14
Pieczarka
Mushroom
19
prochloraz
1
5,3
0,01
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
1984
1
Pomidor
spod osłon
Greenhouse
tomato
Pomidor
z gruntu
Field tomato
Porzeczka
czarna
Black currant
2
3
4
5
6
16
bifenthrin
boscalid
chlorothalonil
cyprodinil
fludioxonil
iprodione
1
1
3
1
1
1
6,2
6,2
18,7
6,2
6,2
6,2
0,02
0,14
0,02
0,04
0,06
0,08
7
azoxystrobin
boscalid
chlorothalonil
ditiocarbamates
procymidone1
1
1
1
1
1
14,3
14,3
14,3
14,3
14,3
0,09
0,60
0,01
0,01
0,08
1
1
1
1
2,3
2,3
2,3
2,3
0,19
0,14
0,14
0,04
43
bifenthrin
bupirymate
chloropiryfos
chlorpiryfos
-methyl
cypermethrin3
ditiocarbamates
endosulfan1,3
fenithrotion1
fluzilazol3
pirimethanil2
procymidone1,3
7
8
1
2
3
3
1
16,3
18,6
2,3
4,6
6,5
6,5
2,3
0,04
0,01
0,13
0,01
0,02
0,01
0,03
1
4
1
1
14,3
57,1
14,3
14,3
0,01
0,04
0,01
0,01
Porzeczka
czerwona
Red currant
7
chlorpiryfos
ditiocarbamates
fenithrotion1
flusilazol
Sałata z gruntu
Field lettuce
2
ditiocarbamates
1
50
0,03
Seler
Celery
3
linuron
2
66,6
0,01
Szpinak
Spinach
3
ditiocarbamates
1
33,3
0,02
39
boscalid
bupirymate
chlorpiryfos
ditiocarbamates
folpet
iprodione
pirimethanil
procymidone1
1
1
1
1
1
1
2
3
2,6
2,6
2,6
2,6
2,6
2,6
5,1
7,7
0,04
0,01
0,16
0,01
0,07
0,02
0,02
0,02
Truskawka
Strawberry
7
0,06
0,12
0,46
0,06
0,02
0,22
0,02
0,04
0,14
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin
1
2
3
4
5
Wiśnia
Sour cherry
10
ditiocarbamates
3
flusilazol
captan
1
1
3
10
10
30
Ziemniak
Potato
61
chlorpiryfos
4
6,6
1985
6
7
0,41
0,28
0,01
0,12
0,01
0,02
1
Substancja, której stosowanie jest zabronione − application of the substance was forbidden
Substancja, której stosowanie nie jest zalecane w danej uprawie − application of the substance was not
recomended for that crop
3
Substancja, której pozostałość przekroczyła najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) − the substance of
which residue level exceeded Maximum Residue Limit (MRL)
2
Tabela 2. Uprawy, w których stwierdzono przekroczenia NDP*
Table 2. Crops with residues exceeding MRL
Uprawa
Crop
Brokuł
Broccoli
% próbek
z pozosta
Substancja aktywna
łościami > NDP
Active substance
% samples with
residues > MRLs
NDP
MRL
Wykryte przekroczenia
Detected violations
[mg/kg]
chlorpiryfos
10,3
0,05
0,06; 0,07
captan
ditiocarbamates
procymidone1
50
100
50
0,05
0,1
0,1
0,32
0,12; 26,3
0,12
Natka
pietruszki
Leaf of parsley
chlorpiryfos
chlorothalonil
propikonazol2
100
100
100
0,05
5
0,05
1,45
45,9
0,65
Porzeczka
czarna
Black currant
cypermethrin
endosulfan
flusilazol
procymidone1
9,3
2,3
2,3
2,3
0,05
0,05
0,02
0,02
0,1; 0,12
0,13
0,06
0,03
flusilazol
10
0,2
0,28
Liść czarnej
porzeczki
Leaf of black
currant
Wiśnia
Sour cherry
* NDP – najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości − MRL – maximum residues limits
Substancja, której stosowanie jest zabronione − application of the substance was forbidden
2
Substancja, której stosowanie nie jest zalecane w danej uprawie − application of the substance is not recomended for that crop
1
IV. WNIOSKI
1. Pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski
w roku 2009 kształtowały się na podobnym poziomie, jak w roku 2008 (SłowikBorowiec i wsp. 2009).
1986
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
2. Liczne przypadki wykrycia substancji zabronionych/niedozwolonych w danych
uprawach, wskazują na potrzebę efektywniejszego informowania rolnika o zmianach w zakresie stosowania ś.o.r. , czy też ich wycofywaniu z obrotu.
V. LITERATURA
Decyzja nr R-395/2007 Ministra Rozwoju Wsi z dnia 22 sierpnia 2007 r. zmieniająca zakres
stosowania środka ochrony Sumilex 500 SC.
Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r.
zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
oraz na ich powierzchni (Dz. Urz. UE, L 70/1, z dnia 16.03.2008 r., z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Rozwoju Wsi z dnia 2 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji aktywnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione (Dz. U. Nr 218, poz. 1398).
Słowik-Borowiec M., Machowska A., Rogozińska K., Rupar J., Szpyrka E. 2009. Pozostałości
środków ochrony roślin w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski.
Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 49 (4): 1931–1937.
MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, ANNA KURDZIEL, JULIAN RUPAR,
KRYSTYNA ROGOZIŃSKA, EWA SZPYRKA
PESTICIDE RESIDUES IN FRUIT AND VEGETABLES
FROM SOUTH-EASTERN REGION OF POLAND
SUMMARY
In 2009 484 samples of fruit and vegetables from south-eastern Poland were surveyed. Pesticide residues were found in 150 (31%) of them, one substance in 99 samples and two or more in
51 samples. The most often were found: chlorpyrifos (8.9% samples) of insecticides and dithiocarbamates (7.2%), pyrimethanil (5.4%) and procymidone (4.8%) of fungicides. Violations of
MRLs were found in 3.5% of analysed samples.
Key words: fruit, vegetables, residues, south-eastern Poland