kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin w owocach

Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
KONTROLA POZIOMÓW POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW
OCHRONY ROŚLIN W OWOCACH I WARZYWACH
Z TERENU POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSKI
MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, EWA SZPYRKA, ANNA KURDZIEL,
MAGDALENA GRZEGORZAK, JULIAN RUPAR, KRYSTYNA ROGOZIŃSKA
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Terenowa Stacja Doświadczalna
Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów
[email protected]
I. WSTĘP
Pestycydy są zaliczane do środków chemicznych o wysokim stopniu ryzyka zagrożenia toksykologicznego. Są to bowiem substancje z natury toksyczne, działające nie
tylko na organizmy szkodliwe, ale także na organizmy pożyteczne. Wśród pestycydów
jest wiele znanych kancerogenów, mutagenów i teratogenów. W powiązaniu z innymi
właściwościami, takimi jak trwałość i zdolność do biokumulacji, stanowią one jedną
z najbardziej toksycznych grup, z jakimi człowiek ma kontakt. Kontrola pozostałości
środków ochrony roślin (ś.o.r.) artykułów rolnych obejmuje badania laboratoryjne urzędowo pobranych próbek wybranych płodów rolnych i jest planowana w oparciu o analizę ryzyka oraz wytyczne wspólnotowe w tym zakresie. W ramach tej kontroli corocznie
pobierane są próbki, które w dalszym etapie poddawane są analizom na obecność pozostałości ponad 130 substancji aktywnych ś.o.r. Kontrola obrotu środków ochrony roślin
ma na celu zapewnienie, że na rynku znajdują się jedynie te, które zostały do niego
dopuszczone decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz spełniają wymagania
jakościowe.
Laboratorium Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Instytutu Ochrony
Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Rzeszowie prowadzi badania w ramach
urzędowej kontroli realizowanej we współpracy z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin
i Nasiennictwa. Próbki do badań dostarczane były przez inspektorów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa z gospodarstw południowo-wschodniej Polski.
II. MATERIAŁ I METODY
W 2010 roku urzędowej kontroli poddano 32 uprawy, a program badań obejmował
oznaczenie 132 substancji aktywnych ś.o.r. wraz z metabolitami oraz produktami ich
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin...
741
rozkładu. Do analizy stosowano zwalidowane metody analityczne: chromatograficzne
(chromatograf gazowy wyposażony w detektor wychwytu elektronów oraz detektor
azotowo-fosforowy) umożliwiające jednoczesne wykrycie wielu związków, a także
spektrofotometryczne (pozostałości ditiokarbaminianów).
Uzyskane wyniki porównywano z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości (NDP) obowiązującymi w Polsce (Rozporządzenie 2005).
W 2010 roku laboratorium uczestniczyło w międzynarodowych badaniach biegłości
organizowanych przez Unię Europejską. Podobnie, jak w latach ubiegłych, także
i w tym roku laboratorium uzyskało poprawne wyniki, dowodzi to, iż system kontroli
poziomu pozostałości w owocach i warzywach jest prawidłowy i zapewnia rzetelne
wyniki analiz.
III. WYNIKI I DYSKUSJA
Wykonano analizy 270 próbek płodów rolnych, z których 55% stanowiły owoce,
42% warzywa, a 3% pozostałe uprawy (zboża i zioła). Pozostałości ś.o.r. stwierdzono
w 105 próbkach (39%), przy czym w 7 próbkach (2,6%) przekroczyły one poziom
NDP.
Przekroczenia te dotyczyły przede wszystkim pestycydów z grupy insektycydów pyretroidowych, tj.: cypermetryny w czarnej porzeczce i esfenwaleratu w malinie oraz
fungicydów: propikonazolu oraz difenokonazolu w agreście.
W trakcie badań monitoringowych najwięcej pozostałości ś.o.r. stwierdzono w pomidorach spod osłon (69% wszystkich próbek pomidorów), malinach (67%), jabłkach
(66%), porzeczce czarnej (48%) oraz w truskawkach (36%).
Najczęściej wykrywanymi substancjami były: ditiokarbaminiany (w 13,0% analizowanych próbek), następnie kaptan (9,3%) oraz pirymetanil (8,1%).
W badanych próbkach stwierdzono obecność wielu pozostałości.
W 3 próbkach jabłek i próbce porzeczki wykryto obecność 5 związków, w 8 próbkach (malin, jabłek i pomidorów spod osłon) 4 substancje aktywne ś.o.r., w 11 próbkach – 3 substancje, a w 24 próbkach 2 pozostałości. W pozostałych 58 próbkach oznaczono 1 substancję aktywną.
Szczegółowe dane o poziomach pozostałości ś.o.r. zamieszczone zostały w tabeli 1.
Badania pozostałości ś.o.r. w 2010 roku wskazały na obecność substancji aktywnych ś.o.r. niezalecanych do ochrony danej uprawy. Z grupy fungicydów był to pirymetanil obecny w próbkach kapusty pekińskiej, kaptan w malinach, propikonazol w agreście oraz iprodion w pomidorach gruntowych i porzeczce czarnej, jak również z grupy
insektycydów fosforoorganicznych niezalecany w uprawie selera – chloropiryfos.
Największą różnorodność pozostałości ś.o.r. wykryto w próbkach jabłek i malin,
a pozostałości przekraczające limity NDP w czarnej porzeczce.
Wśród badanych próbek najmniej pozostałości zawierały próbki ziemniaków, pieczarek, kapusty i kalafiora.
Pozostałości ś.o.r. powyżej granic oznaczalności stosowanych metod analitycznych,
nie stwierdzono w 61% analizowanych próbek, a były to: brokuł (N = 2, N – liczba
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
742
Tabela 1. Występowanie pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach
Table 1. Occurrence of pesticide residues in fruits and vegetables
Uprawa
Crop
1
Agrest
Gooseberry
Próbki
z pozostałościami
Samples
with residues
Zakres
wykrywanych
pozostałości
Range
of found residues
liczba
number
[%]
min
[mg/kg]
max
[mg/kg]
3
4
5
6
7
8
bupirymate
difenoconazole3
ditiocarbamates
fenarimol
2,3
propiconazole
2
1
1
1
1
50
25
25
25
25
0,02
0,31
1,14
0,02
0,08
0,04
5
0,1
5
1
0,05
Liczba
badanych
próbek
Number
of analyzed
samples
Substancja
aktywna
Active
substance
2
4
—
—
—
—
NDP*
MRL
[mg/kg]
Aronia
Black
chokeberry
4
ditiocarbamates
1
25
0,05
—
0,05
Fasola
szparagowa
Green beans
azoxystrobin
iprodione
1
1
14,3
14,3
0,02
0,03
—
7
0,1
5
Gruszka
Pear
6
ditiocarbamates
1
16,7
0,02
—
5
1
1
2,3
2,3
0,08
0,01
—
0,5
0,5
2
7
11
1
2
1
3
22
2
3
4
1
1
2
4,5
15,9
25
2,3
4,5
2,3
6,8
50
4,5
6,8
9,1
2,3
2,3
4,5
0,04
0,01
0,01
0,03
0,04
0,02
0,02
0,01
0,01
0,01
0,01
0,01
0,03
0,01
0,07
0,09
0,29
44
chlorpyrifos
chlorpyrifosmethyl
cypermethrin
difenoconazole
ditiocarbamates
1
fenarimol
fenazaquin
1,3
fenitrothion
indoxacarb
captan
myclobutanil
pirimethanil
pirimicarb
procymidone1
propiconazole
trifloxystrobin
Jabłko
Apple
—
—
—
0,05
—
—
0,69
—
0,17
0,05
—
—
0,06
1
0,5
5
0,3
0,1
0,01
0,5
3
0,5
5
2
0,02
0,05
0,5
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin...
743
1
2
3
4
5
6
7
8
Kalafior
Cauliflower
12
pirimicarb
1
8,3
0,01
—
2
1
1
1
9,1
9,1
9,1
0,01
0,11
0,01
—
11
chlorpyrifos
iprodione
pirimicarb
1
5
1
azoxystrobin
chlorpyrifos
lambdacyhalothrin
cypermethrin
iprodione
pirimethanil2
1
1
1
14,3
14,3
14,3
0,03
0,02
0,01
—
1
1
2
14,3
14,3
28,6
0,01
0,74
0,03
—
boscalid
2
captan
lambdacyhalothrin
cypermethrin
cyprodinil
esfenwalerate3
fenhexamid
fludioxonil
iprodione
pirimethanil
1
1
1
2,6
2,6
2,6
0,63
0,02
0,01
—
3
7
1
1
6
6
11
7,9
18,4
2,6
2,6
15,8
15,8
28,9
0,03
0,03
0,04
0,18
0,03
0,08
0,03
0,08
0,36
Kapusta
Cabbage
Kapusta
pekińska
Chinese
cabbage
Malina
Raspberry
7
38
—
—
—
—
—
0,04
—
—
—
—
0,15
0,75
0,85
5
0,5
1
1
5
0,05
10
3
0,2
0,5
10
0,02
10
5
10
10
Marchew
Carrot
chlorpyrifos
trifluralin1
1
1
20
20
0,02
0,03
—
5
Ogórek
spod osłon
Greenhouse
cucumber
9
azoxystrobin
bifenthrin
2
1
22,2
11,1
0,09
0,02
0,14
Ogórek
z gruntu
Field
cucumber
7
procymidone1
1
14,3
0,02
—
1
Papryka
spod osłon
Bell pepper
1
azoxystrobin
1
100
0,02
—
2
Pieczarka
Mushroom
17
deltamethrin
1
5,9
0,04
—
0,05
—
—
0,1
1
1
0,1
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
744
1
Pomidor
spod osłon
Greenhouse
tomato
Pomidor
z gruntu
Field
tomato
2
3
4
5
6
7
8
1
1
2
4
5
4
7,7
7,7
15,4
30,8
38,5
30,8
0,03
0,05
0,09
0,01
0,03
0,02
—
13
bifenthrin
boscalid
chlorothalonil
cyprodinil
ditiocarbamates
fludioxonil
0,2
1
2
1
3
1
4
boscalid
chlorothalonil
ditiocarbamates
iprodione2
1
1
2
1
25
25
50
25
0,10
0,02
0,03
0,02
bifenthrin
chlorpyrifos
-methyl
lambdacyhalothrin
3
cypermethrin
difenoconazole
ditiocarbamates
2
iprodione
1
2
4,3
8,7
0,05
0,01
1
4,3
0,02
—
0,1
3
3
9
1
13,0
13,0
39,1
4,3
0,1
0,05
0,02
0,44
0,3
0,11
3,24
0,05
0,2
5
10
—
0,30
0,07
0,95
0,08
—
—
0,12
—
0,09
1
2
3
5
0,5
0,05
Porzeczka
czarna
Black
currant
23
Seler
Celery
1
chlorpyrifos
1
100
0,02
—
0,05
Śliwka
Plum
5
ditiocarbamates
1
20
0,01
—
2
25
boscalid
cyprodinil
ditiocarbamates
pirimethanil
2
1
2
6
8
4
8
24
0,03
0,01
0,01
0,02
0,08
Truskawka
Strawberry
10
5
10
5
Winogrona
Grapes
4
ditiocarbamates
folpet
2
1
50
25
0,03
0,01
0,08
Wiśnia
Sour cherry
4
captan
cypermethrin
2
1
50
25
0,07
0,02
0,16
2
—
0,06
0,10
—
5
0,01
5
1
*NDP – najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości − MRL – maximum residues levels
1 – substancja, której stosowanie jest zabronione − application of the substance was forbidden
2 – substancja, której stosowanie nie jest zalecane w danej uprawie − application of the substance was not
recomended for that crop
3 – substancja, której pozostałość przekroczyła najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) − the substance of
which residue level exceeded maximum residues levels (MRL)
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin...
745
badanych próbek), burak ćwikłowy (N = 2), cebula (N = 2), czereśnia (N = 2), groszek
zielony (N = 3), jęczmień (N = 2), lubczyk (N = 1), melisa (N = 1), owies (N = 2), porzeczka czerwona (N = 1), pszenica (N = 2), sałata spod osłon (N = 1), sałata z gruntu
(N = 2) oraz ziemniak (N = 10).
Przeprowadzone analizy potwierdziły obecność w 5 próbkach substancji, których
stosowanie w ochronie roślin decyzją Ministra Zdrowia (Rozporządzenie 2008) zostało
zabronione.
W jabłkach stwierdzono, aż 3 substancje niedozwolone (fenarymol, fenitrotion, procymidon), procymidon wykryto również w próbce ogórka gruntowego, a trifluralinę
w marchwi.
Zgodnie z polskimi przepisami, informacje o stwierdzonych przekroczeniach NDP
w płodach rolnych oraz o zastosowaniu niedozwolonych preparatów zostały przekazane
do Krajowego Punktu Kontaktowego w ramach systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt RASFF.
Kontrola pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski w roku 2010 wskazuje na niewielki wzrost tych zawartości w stosunku do lat
ubiegłych 2008 i 2009. W przypadku próbek przekraczających limity NDP można obserwować tendencję spadkową (Słowik-Borowiec i wsp. 2009; Słowik-Borowiec i wsp.
2010).
Porównując uzyskane wyniki z krajowym monitoringiem (Nowacka i wsp. 2010),
można stwierdzić, iż częściej wykrywano pozostałości ś.o.r., a także przekroczenia
NDP w próbkach pochodzących z terenu południowo-wschodniej Polski. W obu przypadkach najczęściej stwierdzano pozostałości tych samych substancji aktywnych ś.o.r.
w tych samych uprawach.
IV. LITERATURA
Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r.
zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
oraz na ich powierzchni (Dz. Urz. UE, L 70/1, z dnia 16.03.2008 r., z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Rozwoju Wsi z dnia 2 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji aktywnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione (Dz. U. Nr 218, poz. 1398).
Słowik-Borowiec M., Machowska A., Rogozińska K., Rupar J., Szpyrka E. 2009. Pozostałości
środków ochrony roślin w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski.
Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 49 (4): 1931–1937.
Słowik-Borowiec M., Kurdziel A., Rupar J., Rogozińska K., Szpyrka E. 2010. Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin w owocach i warzywach z terenu południowowschodniej Polski w roku 2009. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 50 (4): 1980–1986.
Nowacka A., Gnusowski B., Walorczyk S., Drożdżyński D., Wójcik A., Raczkowski M., Hołodyńska A., Barylska E., Ziółkowski A., Chmielewska E., Rzeszutko U., Giza I., Jurys J., Łozowicka B., Kaczyński P., Rutkowska E., Jankowska M., Szpyrka E., Rupar J., Rogozińska
K., Kurdziel A., Słowik-Borowiec M., Kuźmenko A., Szala J., Sadło S. 2010. Pozostałości
746
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
środków ochrony roślin w płodach rolnych (rok 2009). Prog. Plant Protection/Post. Ochr.
Roślin 50 (4): 1947–1962.
MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, EWA SZPYRKA, ANNA KURDZIEL,
MAGDALENA GRZEGORZAK, JULIAN RUPAR, KRYSTYNA ROGOZIŃSKA
PESTICIDE RESIDUES IN FRUIT AND VEGETABLES
FROM SOUTH-EASTERN POLAND
SUMMARY
In 2010, 270 samples of fruits and vegetables from south-eastern Poland were surveyed.
In overall 105 samples (39%) tested positive for pesticide residues. One substance was detected in 58 samples and multiple substances were found in 47 sample.
The most often detected pesticides were: dithiocarbamates (in 13.0% of samples), captan
(9.3%) and pyrimethanil (8.1%). Violations of maximum residue levels (MRL) were found
in 2.6 percent of analyzed samples.
Key words: fruits, vegetables, residues, south-eastern Poland