PP 9.indd

psychologia W służbie
Ludzie zakładają, że inni postąpią tak,
jak oni. A więc myślimy sobie, że jeśli
sami jesteśmy uczciwi i rzetelni, ale
miewamy złe dni, to nasz szef jest taki
sam – przejdzie mu. Niestety,
w przypadku mobbingu tak to nie
działa – mówi Jadwiga Piekarska ze
Stowarzyszenia Antymobbingowego
Barbary Grabowskiej.
Jak odróżnić szefa zrzędę, złośliwca od szefa dopuszczającego się mobbingu?
Szef zrzęda to jeszcze nic groźnego. Jest wiele sposobów, żeby sobie z nim poradzić – można
go ominąć, rozbawić. Taka osoba jest z reguły
pozytywna, szczera, dobra. Natomiast jeśli widzimy, że szef jest złośliwy, trzeba uważać. Warto zacząć się zabezpieczać, bo nie wiadomo, czy
do mobbingu bądź dyskryminacji nie dojdzie.
Jakie jeszcze zachowania szefa powinny
wzbudzić nasze podejrzenia?
Na przykład to, że zaczyna coraz więcej od nas
wymagać – albo w ramach zakresu obowiązków
dostajemy tak dużo zadań, że to niemożliwe do
wykonania, albo polecenia wykraczają poza nasze obowiązki, np. mamy wykonywać czynności
za zwolnionego pracownika, i to bez żadnych
gratyfikacji. Kiedy czujemy się przeciążeni pracą, próbujemy protestować, a wtedy zastrasza się
nas groźbami, że zostaniemy zwolnieni. Ludzie
w takiej sytuacji kładą uszy po sobie, choć powinni to oprotestować w formie pisemnej. Ustne
protesty są nieskuteczne – pracodawca łatwo temu zaprzeczy, powie, że nikogo nie zmuszał, że
podwładny zgodził się pracować w dwójnasób,
bo był niedociążony obowiązkami. Wszelkie
dysonanse, niejasne sytuacje bardzo trudno rozstrzygnąć, nawet sądowi, który ma dwie strony
sporu, mówiące zupełnie coś innego. Jak ma rozsądzić, która z nich mówi prawdę?
A jeśli sytuacja jest odwrotna – szef nie pozwala nam nic robić, marginalizuje nas, a na
zewnątrz stwarza wrażenie, że do niczego
nie jesteśmy przydatni, na niczym się nie
znamy?
Bywają takie przypadki i niestety jest to znacznie większy problem, bo w jaki sposób mamy
udowodnić swoją przydatność? Będziemy robić
coś, co nie zostało nam zlecone? Obijamy się służbowo. Wtedy powinniśmy zapytać szefa, czy jesteśmy do czegoś potrzebni. Reagujmy od razu,
bo dojdzie do tego, że zostaniemy zwolnieni dyscyplinarnie.
To trudne, bo tłumaczymy sobie, że sytuacja
jest przejściowa. Zaciskamy zęby, myślimy, że
przetrwamy te trudne chwile.
Tak, bo nie dostrzegamy zagrożenia. Ludzie
zakładają, że inni postąpią tak, jak oni. A więc myślimy sobie, że jeśli sami jesteśmy uczciwi i rzetel-
44
PP 9.indd 44
9/2010
Mobbing – narzędzie
do eliminacji ludzi
Jadwiga Piekarska
prowadzi warszawski
oddział
Stowarzyszenia
Antymobbingowego
Barbary Grabowskiej,
które służy pomocą
psychologiczną
oraz prawną ofiarom
mobbingu
i dyskryminacji
w pracy
ni, ale miewamy złe dni, to nasz szef jest taki sam
– przejdzie mu. Jeśli daje nam za dużo pracy, to
czekamy aż przyjmie kogoś nowego lub w końcu
dostrzegnie, że jesteśmy zbyt obciążeni. Myślimy
sobie: przecież nie może być inaczej. Niestety,
w przypadku mobbingu tak to nie działa. To zjawisko długotrwałe, uporczywe, ma na celu ośmieszenie, poniżenie pracownika, wywołanie u niego
zaniżonej oceny własnych kompetencji. Ofiara
mobbingu jest systematycznie dręczona, staje się
„człowiekiem do bicia”, nawet koledzy jej nie bronią. Wszystko to prowadzi do wyeliminowania
z zespołu, bo mobbing jest narzędziem do pozbywania się niewygodnych ludzi – czasem w otwarty
sposób, a czasem pod maską reorganizacji.
W jakich okolicznościach najczęściej dochodzi do mobbingu? Czy jest jakiś typ firm, kultury organizacyjnej sprzyjający temu zjawisku?
Trudno to określić. Wiele zależy od charakteru zwierzchnika. Jeśli jest osobą z dysfunkcjami,
wtedy niezależnie od charakteru firmy będzie
stosował mobbing, bo sprawia mu to przyjemność, ma poczucie władzy nad człowiekiem.
Bywa też inaczej. Są przedsiębiorcy wymagający
od zatrudnionych coraz większego wysiłku
w wypracowywaniu zysku. W takiej sytuacji
pracownik łatwo staje się przedmiotem. Kierownik jest stawiany przed alternatywą: albo wyciśniesz z podwładnych wszystko, co się da, albo
sam stracisz pracę. I niektórzy, choć nie jest to
w ich naturze, łamią się – wchodzą w ten system
uprzedmiotowiania ludzi, stają się mobberami.
Niszczą innych. W drastycznych sytuacjach ich
podwładni tracą wszystko: zdrowie, rodzinę, pozycję społeczną, a czasem i życie, bo dochodzi
do samobójstw.
Kto częściej stosuje mobbing? Młodzi czy
doświadczeni szefowie?
Najczęściej młodzi. Moim zdaniem winny
jest temu sposób kształcenia kadr. Zysk, obraz
przedsiębiorstwa prężnego, dochodowego, nowoczesnego jest najważniejszy. W tym wszystkim gubi się gdzieś humanitaryzm, zysk nie jest
wypracowywany w sposób ludzki, dochodzi do
wypaczeń.
Co z osobowością ofiary? Czy jest tak, że
mając określone cechy charakteru, prędzej
staniemy się obiektem prześladowania?
Mobbing jest przemocą, która niestety najczęściej dotyka osoby kulturalne. Zwierzchnicy mobberzy boją się ludzi o zbliżonym do swojego charakterze, takich, którzy im odpyskują, zachowują
się grubiańsko, mają odwagę zemścić się za poniżanie. Ludzie kulturalni, dobrze wykształceni nie
reagują od razu, myślą: może ten człowiek miał
zły dzień, może to za chwilę minie. Są lojalni wobec przełożonego i to paradoksalnie jest ich słabą
stroną, jest wykorzystywane przez mobbera.
Czy mobbing wiąże się z władzą? Jesteśmy
dręczeni tylko przez szefów?
Bywa, że ludzie są szykanowani przez kolegów z zespołu i to też najczęściej spotyka osoby
kulturalne, ciche i w dodatku na tyle profesjonalfot. Anna Łańduch
4-10-10 18:10:23
ne, że wzbudzają zawiść. Mechanizm jest prosty:
trzeba zniszczyć konkurencję. Nie ma znaczenia
wykształcenie, do mobbingu dochodzi w różnych
grupach zawodowych, jest to np. zjawisko dość
powszechne wśród artystów – środowiska utożsamianego z wysoką kulturą. Najokrutniejszy
przykład z mojej praktyki: koledzy dla zabawy
rozłożyli na krześle swojego kolegi substancję,
która go poraniła. Sprawa trafiła do Państwowej
Inspekcji Pracy.
niezwykle trudne, bardzo pomocni są świadkowie. I tutaj mamy kolejny problem. Nawet jeśli
współpracownicy godzą się zeznawać na korzyść
ofiary, to pracodawca przyprowadza swoich
świadków, którzy zeznają tak, jak on sobie życzy,
często ze strachu przed utratą pracy.
Czy proces o mobbing można w ogóle wygrać?
Tak, choć zdarza się to rzadko. Moim zdaniem
są to sprawy najtrudniejsze, jeśli chodzi o sąd
pracy. Łatwiej wygrać sprawę o dyskryminację.
Przegrany proces o mobbing może zmienić
firmę?
Z moich doświadczeń wynika, że pracodawca
za żadne skarby nie chce się przyznać, że w jego
firmie dochodziło do mobbingu. Nawet jeśli przegra proces, rozpowiada, że go wygrał. Zaciekle
walczy, wnosząc kolejne apelacje, zwłaszcza gdy
pracownik jest wspierany przez związki zawodowe. Pragnienie zniszczenia takiego podwładnego
jest ogromne. Mobber drży przed utratą stanowiska, władzy, przed groźbą stania się nikim.
Jak powinna się bronić ofiara mobbingu?
Bo każdy szef ma szefa i boi się, że jego naNajlepiej, jeśli to możliwe, zbierać maile, doCzego oczekuje osoba wnosząca sprawę tura wyjdzie na jaw?
kumenty. Egzekwujmy polecenia spoza zakresu
Jeśli do mobbingu dochodzi na niższym
obowiązków na piśmie. Nie zawsze się to udaje, o mobbing?
Najczęściej ofierze zależy na tym, żeby wygry- szczeblu zarządzania i problem zostanie przedwięc jeśli nie wyrobimy się z pracą w określonym
czasie, piszmy szefowi wiadomość, dlaczego nie wając proces, pokazać, że w przedsiębiorstwie źle stawiony pracodawcy, a on chce walczyć z patozdążyliśmy wykonać poleceń, prośmy o potwier- się działo. Chce w ten sposób pomóc kolegom, logią, sprawa jest często sprawnie załatwiana.
Wystarczy jedno pismo do pracodzenie, czy mamy je zrealizować
następnego dnia. Uważajmy na jed- Mobbing jest przemocą, która niestety najczęściej dotyka osoby kulturalne. dawcy, który ma obowiązek przeną rzecz: nie możemy odmówić wy- Zwierzchnicy mobberzy boją się ludzi o zbliżonym do swojego charakterze, takich, ciwdziałać mobbingowi. Jeśli nie
konania polecenia, bo to bywa przez którzy im odpyskują, zachowują się grubiańsko, mają odwagę zemścić się za poniżanie. informujemy go, że prześladuje nas
szefów wykorzystywane. Po prostu Ludzie kulturalni, dobrze wykształceni nie reagują od razu, myślą: może ten człowiek kierownik, szkodzimy sobie, brak
informujmy, że nie zdążyliśmy miał zły dzień, może to za chwilę minie. Są lojalni wobec przełożonego i to informacji działa na korzyść pracodawcy: zawsze może powiedzieć, że
wszystkiego wykonać w danym cza- paradoksalnie jest ich słabą stroną, jest wykorzystywane przez mobbera.
nie wiedział, co się dzieje, więc nie
sie, bo było to niemożliwe. Jeśli złośliwości odbywają się sam na sam, nie ma dowo- wierzy, że zdoła uzdrowić sytuację w firmie. Od- interweniował. Dopiero przedstawienie probledów, świadków, można nagrywać rozmowy – szkodowanie jest zwykle mniej istotne, choć mu na papierze zmusza do działania. Najgorzej,
w dobie telefonów komórkowych to proste, oczywiście są osoby występujące o wysokie od- gdy sam pracodawca dopuści się mobbingu, wtedy prześladowany pracownik szuka pomocy
a nagrania nieprofesjonalne są uznawane przez szkodowania.
u jego mocodawców i niestety rzadko ją znajdusąd za dowód. Jeśli nie mamy takiej możliwości,
Czy mobbowani pracownicy chcą przywró- je, choć w swojej praktyce spotkałam się z sytuprowadźmy notatki, opisujmy rozmowy mające
acją, że pracodawca stracił swoją pozycję, i to
na nas zły wpływ, wiążące się z wyzwiskami, cenia do pracy?
Rzadko. Jeśli nawet, to w trakcie przewodu bez rozprawy sądowej. To był ogromny sukces
wulgaryzmami. Mówmy kolegom z pracy o tym,
co nas spotkało u szefa podczas rozmowy w czte- sądowego zmieniają zdanie, rezygnują, bo zna- pracowników, którzy udowodnili, że należy ich
ry oczy. Powiedzmy im, że jesteśmy wzburzeni leźli nową pracę albo otwierają im się oczy: po co traktować z szacunkiem. Znam też przypadek, że
i notujmy sobie, kiedy i komu o tym mówiliśmy. mają wracać do pracy, w której byli dręczeni? Ci, po przegranym procesie mobber wziął się za sieWarto to robić, bo później wszystko się zaciera, którzy wracają, albo po jakimś czasie zostają bie, zmienił się.
umyka z pamięci. Udowodnienie mobbingu jest zwolnieni, albo sami odchodzą.
Czy można stworzyć zakład pracy, w którym mobbing nie ma prawa się zdarzyć?
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje pojęcie mobbingu jako obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostMożna stworzyć procedury w firmie, np. koce lub grupie pracowników, którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia.
misje antymobbingowe. Nie do końca zdaje to
Po czym rozpoznasz mobbing?
egzamin, bo takie komisje są powoływane w różnych okolicznościach. Jeśli zasiądą w niej osoby
  1. Myśl o pracy wywołuje u ciebie złe samo  6. Masz wrażenie, że jesteś izolowany i trakpoczucie.
towany przez otoczenie inaczej niż pozoobiektywne, jest większa szansa na powodzenie
stali członkowie grupy, pomijany w różnych
w rozstrzyganiu problemów z mobbingiem.
  2. Stałeś się obiektem nieustannej krytyki,
sytuacjach, niezapraszany, traktowany
mimo że jesteś kompetentny. Wobec ciebie
W wielu przypadkach wszelkie procedury są półz rezerwą lub niechęcią.
stosowane są odmienne od ogólnie przyjęśrodkami, bo czasami jest przykaz z góry, że datych standardy.
  7. Obserwujesz większą niż dotychczas poną osobę trzeba usunąć. Instytucja pozbawiona
trzebę odpoczynku psychicznego, odrea  3. Twoje rzeczywiste lub rzekome błędy są
mobbingu ma dobrze wykształconą kadrę kierowgowania stresów wynikających z pracy.
często wypominane, skrupulatnie ewidenniczą: rzetelną, uczciwą, solidną, wiedzącą, jak
cjonowane i wyolbrzymiane, a zasługi po  8. Możesz mieć do czynienia z różnymi forrozwijać przedsiębiorstwo, nie dyskryminując
mniejszane lub pomijane. Podejmowane są
mami sabotażu – szef lub osoby, z którymi
niekorzystne dla ciebie decyzje dotyczące
współpracujesz, nie przekazują ci na czas
i nie mobbingując pracowników. I znów paramożliwości awansu, podjęcia szkoleń, wyistotnych informacji lub efektów pracy kodoks. Kiedyś zwróciła się do mnie rozgoryczona,
sokości premii, nagród itp.
niecznych do poprawnego wykonania twozdezorientowana osoba. Przynosiła firmie zyski,
jego zadania.
  4. Mobberzy często posługują się wobec swonowych klientów, a i tak została odsunięta.
ich ofiar krzykiem, mogą także obrażać
  9. Masz świadomość, że podejmowane są
A więc
bywa, że firmie nie zależy na prawdzii upokarzać je w obecności innych.
działania mające na celu utrudnianie ci prawym rozwoju. Przekrój pracowników, którzy się
cy i życia, takie jak zwoływanie zebrań
  5. Na twój temat tworzone i rozpowszechniaw czasie dla ciebie niedogodnym.
do mnie zgłaszają, wskazuje, że nie ma instytucji,
ne są kłamstwa i plotki. Ludzie chcący ci
w której mobbing się nie zdarza – nie ma znaczezaszkodzić bez skrupułów posługują się 10. Kradzież pracy – z pomysłów lub wyników
całym arsenałem tego typu niszczących
twojej pracy korzyści czerpią inne osoby.
nia, czy jest to firma prywatna, czy urząd.
środków.

źródło: www.nomobbing.yoyo.pl
rozmawiała Anna Łańduch
9/2010
PP 9.indd 45
45
4-10-10 18:10:23