Rolnictwo ekologiczne w krajach UE i Polsce
Transkrypt
Rolnictwo ekologiczne w krajach UE i Polsce
Renata Biskup Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich we Wrocławiu ROLNICTWO EKOLOGICZNE W KRAJACH UE I POLSCE Wstęp W ostatnich latach nastąpił szybki rozwój rolnictwa ekologicznego we wszystkich krajach europejskich. Na początku tego roku powierzchnia upraw ekologicznych w krajach członkowskich Unii Europejskiej wynosiła prawie 4 mln ha, gdzie w roku ubiegłym stanowiła 2 mln ha, co dawało 100 tys. ha upraw. W ostatnich latach coroczny wzrost ilości upraw ekologicznych wyniósł ok. 30 %. Do krajów o największej liczbie tych gospodarstw zaliczamy Lichtenstein, o powierzchni upraw ekologicznych ponad 17 %, Austrię 9 % całkowitej liczby gospodarstw, które zajmują 5,3 % użytków. Na świecie przoduje Australia 7,7mln.ha, poza tym Europa 4,2 mln ha, Ameryka Południowa 3,7 mln ha oraz Ameryka Północna 1,3 mln ha. Rolnictwo ekologiczne w świetle wymagań Unii Europejskiej Pierwsze sygnały o rolnictwie ekologicznym jako systemie gospodarowania pojawiły się w Europie już w latach siedemdziesiątych, a za tym potrzeba wiarygodności produktu dla nabywców. Rozpoczęły wówczas działalność liczne organizacje ogłaszające własne kryteria, zasady kontroli oraz oznakowania produktu. Dokumentem normującym sytuację było wydanie przez Międzynarodową Federację Rolnictwa Ekologicznego IFOAM w 1982r. Podstaw Kryteriów Rolnictwa Ekologicznego wg IFOAM. Był on podstawą dla organizacji kontrolnych do opracowania własnych kryteriów i kontroli. W oparciu o ten program zapoczątkowany został rozwój rolnictwa ekologicznego również w Polsce. Rosnący popyt na artykuły „naturalne” spowodował, że na rynku pojawiło się wiele produktów pseudo-ekologicznych i wówczas powstały ponadnarodowe ramy prawne, które dokładnie określały system ekologicznego gospodarowania, kontrolę produktów i ich oznakowanie. W związku z tym, na początku lat dziewięćdziesiątych pojawiły się trzy dokumenty: o europejskie Rozporządzenie EWG nr 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów i środków spożywczych z 1992r. o amerykańska Ustawa o produkcji żywności organicznej z 1990r. o wspólny program Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, opracowany w latach 1991-99 jako Wytyczne w sprawie produkcji, przetwórstwa, oznakowania oraz wprowadzania do obrotu żywności wytwarzanej metodami ekologicznymi. Dla Polski najważniejsze jest Rozporządzenie nr 2092/91 z 24 czerwca 1991roku, które obecnie ma dodatkowych 30 rozporządzeń uzupełniających. Od 1993r. obowiązuje we wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej. Uzasadnienie podane jest w preambule Rozporządzenia, czyli: rosnący popyt, który nakłada na państwo obowiązek ochrony konsumenta przed reklamą tzw. ”zdrowej żywności” o ochrona producentów przed nieuczciwą konkurencją o ochrona środowiska o ujednolicenie przepisów międzynarodowych Rozporządzenie uprawomocniło 3 terminy określające ten system gospodarowania: ekologiczne= organiczne= biologiczne i reguluje 5 zasadniczych dziedzin: o podaje ścisłe kryteria produkcji, o dokładnie określa system kontroli, formę, o określa zasady oznakowania produktu, o wytyczne importu produktów. o W krajach UE obowiązuje dwu etapowy system kontroli: 1. system urzędowy- wszyscy, którzy wprowadzają do obrotu produkty rolnictwa ekologicznego, podlegają obowiązkowej kontroli wg Rozporządzenia 2092/91, 2. program prywatny – jest dobrowolny, gospodarstwa przechodzą dodatkową kontrolę w ramach eko-stowarzyszeń, które wspomagają rolników w działaniach marketingowych, o Naturland w Niemczech, PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com o Soil Association w Wielkiej Brytanii, można z nich korzystać po wcześniejszym systemie kontroli urzędowej, czyli jako całkowicie dodatkowy, a nie zastępczy Stan rolnictwa ekologicznego w UE Na podstawie danych Organic Farming in Europe- Provisional Statistics 2001r o ogółem uprawy ekologiczne w krajach Unii Europejskiej wynosiły 3 778 144 ha, co stanowiło 2,81% w stosunku do ogólnej powierzchni użytków rolnych. o liczba gospodarstw, które prowadziły produkcję metodami ekologicznymi wyniosła 130 290, co oznaczało 1,86 % ogólnej liczby gospodarstw. Największe powierzchnie upraw ekologicznych, podobnie jak w latach ubiegłych znajdowały się na terytorium: o Włoch – 1 040 377 ha, o Niemiec – 546 023 ha o Wielkiej Brytanii – 527 323 ha. Największą liczbę gospodarstw ekologicznych odnotowano: o Włoszech o Austrii o Hiszpanii o Niemczech 51 120 gospodarstw, 19 031 13 424 12 732. Prawne możliwości importowo-eksportowe. Import do Polski (na podst. Ustawy o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001r) Art. 21. 1. W celu uzyskania certyfikatu zgodności zainteresowany producent występuje do upoważnionej jednostki certyfikującej z pisemnym wnioskiem. Art. 21. 3. Producent, który zamierza wprowadzić do obrotu produkty rolnictwa ekologicznego pochodzące z zagranicy, do wniosku, o którym mowa w ust. 1, obowiązany jest dołączyć informację o: 1) pochodzeniu, rodzaju i ilości produktów rolnictwa ekologicznego, które mają być sprowadzone z zagranicy, 2) obiektach, które mają być wykorzystane do ich składowania, konfekcjonowania lub przetwarzania. Import do Polski Art. 21. 4. Producent, o którym mowa w ust. 3, prowadzi dokumentację dotyczącą rodzaju i ilości wprowadzanych do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego oraz składowania, konfekcjonowania i transportu tych produktów. PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com Art. 24. 3. Produkty rolne pochodzące z zagranicy są oznakowane etykietą i wprowadzane do obrotu jako produkty rolnictwa ekologicznego, jeżeli zostały wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z wymaganiami określonymi w ustawie, co zostało potwierdzone certyfikatem zgodności. Art. 25. 1. Oznakowanie produktu rolnictwa ekologicznego, polega na zamieszczeniu na etykiecie lub opakowaniu tego produktu napisu “produkt rolnictwa ekologicznego” oraz nazwy producenta, numeru certyfikatu zgodności, nazwy upoważnionej jednostki certyfikującej i jej numeru identyfikacyjnego. Art. 25. 2. W przypadku produktów rolnictwa ekologicznego sprowadzanych z zagranicy oprócz nazwy producenta podaje się nazwę podmiotu wprowadzającego produkty do obrotu Import do Polski z UE Art. 16. 2. Obowiązek uzyskania certyfikatu zgodności nie dotyczy produktów rolnictwa ekologicznego, które były objęte systemem kontroli w państwach Unii Europejskiej i zostały oznakowane w sposób określony w załączniku do ustawy. (przepis wchodzi w życie w dniu uznania przez właściwy organ Unii Europejskiej krajowego systemu kontroli za równorzędny z unijnym w zakresie certyfikacji zgodności w rolnictwie ekologicznym). Art. 24. 5. Produkty rolnictwa ekologicznego pochodzące z krajów Unii Europejskiej są oznakowane w sposób określony w załączniku do ustawy. Art. 25. 1. [...] na produktach rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów Unii Europejskiej zamieszcza się dodatkowo napis “objęte systemem kontroli Unii Europejskiej”. Eksport do UE Rozporządzenie Rady Nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz znakowania jego produktów i środków spożywczych Rozporządzenie Komisji Nr 1788/2001 z dnia 7 września 2001 w sprawie kontroli i certyfikacji produktów rolnictwa ekologicznego importowanych z państw trzecich [...] •Na podstawie art. 11(1) rozporządzenia Nr 2092/91, po uznaniu przez Komisję Europejską, że system produkcji i nadzoru w państwie eksportującym jest ekwiwalentny z systemem UE i wpisaniu na listę stanowiącą załącznik do rozporządzenia Nr 94/92 - uznawany jest certyfikat wydany przez jednostkę kontrolną z kraju pochodzenia towaru (Argentyna, Australia, Czechy, Węgry, Izrael, Szwajcaria) Na podstawie art. 11(6) rozporządzenia Nr 2092/91: • importer planujący przywóz produktów ekologiczych na terytorium UE musi uzyskać zezwolenie z urzędu nadzoru państwa importującego, •do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć dokumenty zaświadczające m.in., że produkcja była prowadzona zgodnie z rozporządzeniem 2092/91 i kontrolowana przez akredytowaną jednostkę, a także certyfikat akredytacji jednostki kontrolującej i szczegóły dotyczące systemu nadzoru, • produkty ekologiczne będące przedmiotem importu muszą być wyprodukowane zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE i posiadać certyfikat akredytowanej jednostki kontrolnej, •należy przedstawić zaświadczenie jednostki kontrolnej, iż produkt nie zawiera GMO i wytworzono go bez użycia saletry sodowej (NaNO3) • przesyłka podlega kontroli granicznej przed wprowadzeniem na obszar celny UE Importowane produkty rolnictwa ekologicznego stanowią znaczny udział na rynku żywności biologicznej Niemczech. W państwach wysokorozwiniętych,np. Wielkiej Brytanii prawie70% Niemczech ok.50% Przewidywany wzrost importu produktów ekologicznych przez państwa wysokorozwinięte Porównanie średnich cen produktów ekologicznych i konwencjonalnych w Niemczech (wrzesień 1999) Możliwości eksportowe polskich produktów ekologicznych do UE • ograniczony asortyment towarowy - głównie owoce jagodowe (czarne porzeczki, truskawki), niektóre warzywa (cebula, marchew, warzywa suszone), zioła, kawa cykoriowo-zbożowa •małe rozmiary eksportu PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com Ograniczenia: • formalno-prawne (brak do niedawna przepisów regulujących produkcję ekologiczną, brak systemu kontroli równoważnego z unijnym) • skomplikowana i kosztowna procedura uzyskania certyfikatu uprawniającego do wwozu produktów ekologicznych do UE •brak infrastruktury i sieci dystrybucyjnej, pozwalających na zapewnienie większych dostaw o jednolitych standardach jakościowych •niedostateczna promocja Potencjalne możliwości: • niższe koszty produkcji - konkurencyjność cenowa • przewaga popytu nad podażą w państwach UE i znaczny udział importu w sprzedaży produktów ekologicznych • szanse na uznanie przez Komisję Europejską polskich procedur produkcji i nadzoru za równoważne z unijnymi, co ograniczy formalności i koszty związane z certyfikacją towarów przeznaczonych na eksport OZNAKOWANIA NA PRODUKTACH ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO OBJĘTYCH SYSTEMEM KONTROLI W UNII EUROPEJSKIEJ: 1) ES: Agricultura Ecologica - Sistema de control CE 2) DK: ∅kologisk Jordbrug - EF Kontrolordning 3) D: Ökologischer Landbau - EG-Kontrollsystem lub Biologische Landwirtschaft - EG-Kontrollsystem 3) GR: βιολoγικη γεωργια - Σνoτηµα ελεγχoν EK 5) EN: Organic Farming - EC Control System 6) F: Agriculture Biologique - Systeme de contrôle CE 7) I: Agricoltura Biologica - Regime di controllo CE 8) NL: Biologische Landbouw - EG-controlesysteem 9) P: Agricultura Biologica - Sistema de Controlo CE 10) FI: Luonnonmukainen maataloustuotanto - EY:n valvontajärjestelmä / Ekologiskt jordbruk - EGkontrollsystem 11) S: Ekologiskt jordbruk - EG-kontrollsystem. Porównanie średnich cen produktów ekologicznych i konwencjonalnych ( materiały dotyczą 1999r) Produkt Jabłka (Jonagold) Sałata głowiasta Sałata lodowa Ogórki sałatkowe Pomidory krajowe Pomidory –import Jednostka miary 1 kg 1 szt. 1 szt. 1 szt. 1 kg 1 kg Cena (DEM) 4,04 1,71 2,12 1,57 4,98 6,22 Cena wyższa o 38% 80% 44% 39% 53% 125% PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com Kapusta biała Marchew Kalafior Pory Cebula Jaja Mleko pełne (3,5%) Masło Chleb żytni Mąka pszenna pełnoziarnista 1 1 1 1 1 10 1 250 1 1 kg kg szt. kg kg szt. l g kg kg 2,30 2,42 3,26 3,58 2,80 5,49 1,66 2,94 5,14 2,34 105% 86% 84% 52% 103% 69% 50% 67% 7% 13% Regulacja prawna rolnictwa ekologicznego Polsce W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym ( Dz.U nr 38,poz. 452), oraz Rozporządzenia 699, 700 z 14 maja 2002r. (opublikowane w Dz.U. nr 77 ) Definicja systemu ekologicznego gospodarowania Według Ustawy z dnia 16 marca 2001r. o rolnictwie ekologicznym: Produkcja prowadzona metodami ekologicznymi jest to sposób uzyskania produktu ekologicznego , w którym zastosowano w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji, nienaruszające równowagi przyrodniczej. W ogólnym rozumieniu jest to sposób gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego. Podstawową zasadą rolnictwa ekologicznego jest odrzucenie chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Jest to system zrównoważony pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, zapewnia zdrowotność roślin, zwierząt, a także pozytywnie oddziałuje na środowisko naturalne. Stan rolnictwa ekologicznego Polsce Liczba gospodarstw posiadających atest i będących w trakcie przestawiania w latach 2001-2002 w poszczególnych województwach Województwo dolnośląskie kujawskopomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie gospodarstwa przestawiające się na metodę ekologicznego gospodarowania drugi rok pierwszy wzrost(+) przestawiani rok spadek(-) a przestawia nia 24 37 +13 12 24 +2 gospodarstwa posiadające atest 2000 r. 2001 r. wzrost(+) spadek(-) 9 34 17 35 +8 +1 135 8 6 68 88 4 18 21 13 5 159 26 123 10 8 128 125 10 179 40 17 5 305 47 - 12 +2 +2 + 60 + 37 +6 + 161 + 19 +4 0 + 146 + 21 58 8 13 25 54 3 2 11 13 8 50 29 165 12 16 45 106 3 10 16 17 10 157 34 + 107 +4 +3 + 20 + 52 +0 +8 +5 +4 +2 + 107 +5 14 22 +8 17 19 +2 PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com zachodniopomorskie RAZEM 10 29 + 19 4 7 +3 611 1109 + 498 338 669 + 331 Od kilku ostatnich lat w Polsce nastąpił szybki wzrost liczby gospodarstw ekologicznych . Motywacją do zmiany systemu gospodarowania jest Ustawa o rolnictwie ekologicznym, która warunkuje formy organizacyjno-prawne, dając zarazem zabezpieczenie zarówno dla konsumenta jak i dla producenta .”Strategia rozwoju rolnictwa ekologicznego” przewiduje poważne zwiększenie w kraju ilości gospodarstw do 2006 r. Planuje się: o w wariancie I – powstanie 5000 gospodarstw o łącznej powierzchni 75 000 ha, o w wariancie II - powstanie 10 000 gospodarstw o łącznej powierzchni 15 000 ha. Zakłada się również, że od 25-30% w/w ilości gospodarstw winno powstać na obszarach prawnie chronionych. Za rolnictwem ekologicznym przemawiają argumenty : społeczne, ekonomiczne, zdrowotne i moralne. Do czynników ekonomicznych należy zaliczyć: niższe koszty produkcji, lepsza zdolność przechowalnicza produktów, trwałe zabezpieczenie żyzności gleby, wyższa cena i popyt na te produkty, szczególnie na rynkach zachodnich. Przestawianie gospodarstw w Polsce na ekologiczne metody jest stosunkowo proste. Nie ma obaw o gwałtowny spadek produkcji, ponieważ większość gospodarstw prowadzona jest w systemie ekstensywnym, co w tym przypadku oznacza wzrost wydajności, a nie spadek. Jedynie w gospodarstwach systemie intensywnego gospodarowania różnica może być znaczna. Układ Stowarzyszeniowy z Unią Europejską stwarza szanse wejścia produktu ekologicznego na rynek międzynarodowy, gdzie zapotrzebowanie na tę żywność stale rośnie. Degradacja polskich terenów rolniczych jest ciągle jeszcze niższa od porównywalnych regionów Europy Zachodniej, dlatego Polska postrzegana jest jako potencjalny konkurent na rynku żywności najwyższej jakości. Rozwój rolnictwa ekologicznego może być dla nas dużą szansą. Doskonałym przykładem może być Austria, która posiada już 20 tys. gospodarstw, które stanowią 9% ogółu gospodarstw i zajmują zarazem 5,3% UR. Schemat systemu kontroli gospodarstw ekologicznych w Polsce jest systemem mieszanym państwowo-prywatnym. Stanowią go: o Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako organ upoważniający jednostki kontrolne, o Główny Inspektorat Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, jako organ nadzorujący jednostki kontrolne, o Jednostki certyfikujące rolnictwo ekologiczne. Struktura instytucjonalna w Polsce Organizacje rolnicze Nazwa Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND Stowarzyszenie Lub – Eko w Lublinie Radzanowskie Towarzystwo Ekologiczne w Radzanowie k/Radomia Stowarzyszenie EKONATURA Zakres działań • • • • • • • • • • • • opracowanie kryteriów rolnictwa ekologicznego, promocja rolnictwa ekologicznego i ochrony środowiska szkolenie rolników koordynacja produkcji, handel szkolenie rolników koordynacja produkcji wspólne użytkowanie maszyn wymiana doświadczeń edukacja ekologiczna organizacja gospodarstw promocja produktów reprezentowanie interesów producentów Jednostki kontrolne /certyfikujące/ w zakresie rolnictwa ekologicznego PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com Upoważnienie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie przeprowadzenia kontroli oraz certyfikacji rolników ekologicznych, przestawiających się na rok 2002 otrzymały następujące jednostki kontrolne: Organizacje kontrolne – zakres działań ( do 2002) Nazwa organizacji Zakres AGRO BIO TEST Sp. z o.o. inspekcja Bioekspert sc inspekcja Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego Inspekcja, certyfikacja Jednostki kontrolne, które mają akredytację Polskiego Centrum Akredytacji na 2003r Nazwa jednostki Jednostka Numer akredytacji Certyfikacji Zakres działań Produkcji 093 Kontrola i certyfikacja gospodarstw i przetwórni Polskie Centrum Badań i Certyfikacji 013 Kontrola Rolniczej PNG sp. z o.o. Oddział w Pile i certyfikacja gospodarstw przetwórni Państwowe instytucje kontrolne Nazwa Główny Inspektorat Skupu i Artykułów Rolnych Stacja Chemiczno-Rolnicza Państwowa Inspekcja Handlowa Zakres działań Przetwórstwa tworzenie bazy danych o gospodarstwach ekologicznych Badanie gleb, wypłacanie dotacji kontrola oznakowania i jakości produktu na rynku Dotacje do rolnictwa ekologicznego • przysługują gospodarstwom w drugim roku przestawiania na metody ekologicznego gospodarowania oraz gospodarstwom ekologicznym • dopłata dotyczy kosztów kontroli do gospodarstwa i dotacji do hektara upraw Wysokość stawek dotacji do 1 ha uprawy ( 2002 r.) Rodzaj uprawy Rok poprzedzający Gospodarstwa uzyskanie atestu (PLN) posiadające atest (PLN) Uprawy warzywne 500 400 Uprawy rolnicze 200 150 Uprawy sadownicze 550 450 Plantacje jagodowe 550 500 Łąki i pastwiska 80 50 Wysokość stawek dotacji do kosztów kontroli w ( 2002 r.) Powierzchnia gospodarstwa Dotacja do gospodarstwa (PLN) Do 5 ha użytków rolniczych Powyżej 5 – 10 ha użytków Powyżej 10-20 ha użytków Powyżej 20-50 ha użytków Powyżej 50-100 ha użytków 300 350 400 450 500 PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com Koszty kontroli (PLN) 350 440 520 600 780 i Powyżej 100-300 ha użytków Powyżej 300ha 600 - 1200 1500 Dokumentacja niezbędna przed przystąpieniem do przestawiania metod gospodarowania Producent zamierzający prowadzić ekologiczne gospodarstwo rolne występuje do jednostki kontrolnej, certyfikującej z pisemnym zgłoszeniem (bądź deklaracją ), do którego musi dołączyć: 1. oświadczenie, że produkcja będzie prowadzona metodami ekologicznymi, 2. informację o rodzaju i ilości produktów, które mają być produkowane metodami ekologicznymi, 3. opis gospodarstwa z zaznaczeniem położenia gruntów, obiektów i urządzeń produkcyjnychwykonuje się z pomocą jednostki kontrolnej nieodpłatnie, 4. wypis z ewidencji gruntów budynków dotyczących gospodarstwa, 5. opis działań niezbędnych do wykonania w okresie przestawiania gospodarstwa rolnego na produkcję metodami ekologicznymi- wykonuje się z udziałem jednostki kontrolnej nieodpłatnie, 6. zaświadczenie o nie przekroczeniu na terenie gospodarstwa dopuszczalnych stężeń szkodliwych substancji zanieczyszczających wydane przez : • właściwy terytorialnie organ Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie stopnia zanieczyszczenia wody i powietrza, • Stację Chemiczno – Rolniczą w zakresie zanieczyszczenia gleb i wody W Polsce w roku ubiegłym w/w jednostki dokonały kontroli 1787 gospodarstw rolnych oraz 15 przetwórni co oznacza, że w porównaniu z rokiem 2000 nastąpił 20 % wzrost liczby objętych kontrolą gospodarstw. PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com