Ochrona środowiska bez granic - Centralny Instytut Ochrony Pracy

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 5/2001
doc. dr hab. in¿. LUDGARDA BUZEK
Dr.-Ing. BARBARA ZEIDLER
Ochrona œrodowiska bez granic
INCREASE – International Cooperation on Research in Environmental Protection, Process Safety and Energy Technology – miêdzynarodowa organizacja wspó³pracy naukowej, znana w Polsce pod nazw¹ Polsko-Niemiecka Sieæ Naukowa do Spraw Ochrony Œrodowiska, Bezpieczeñstwa Procesowego i In¿ynierii Energetycznej,
powsta³a 1 marca 1997 r. w Warszawie w wyniku podpisania porozumienia miêdzy 8 polskimi i 8 niemieckimi
jednostkami naukowymi. INCREASE funkcjonuje obecnie w ramach bilateralnej umowy miêdzynarodowej o
wspó³pracy w dziedzinie nauki i techniki. Mecenat nad dzia³alnoœci¹ Sieci sprawuje Komitet Badañ Naukowych
oraz Federalne Ministerstwo Nauki i Badañ (BMBF).
Sieæ INCREASE obejmuje obecnie 32 jednostki naukowe z Polski i Niemiec, które tworz¹ wirtualny Polsko­Niemiecki Instytut. Ca³okszta³tem wspó³pracy naukowo-technicznej kieruje Komitet Steruj¹cy Sieci. Cz³onkiem
tego Komitetu jest równie¿ Dyrektor CIOP, w obszarze bezpieczeñstwa procesowego.
Dzia³alnoœæ koordynacyjn¹ prowadz¹ dwa Krajowe Biura Koordynacyjne, œciœle wspó³pracuj¹ce ze sob¹,
mieszcz¹ce siê w Niemczech we Fraunhofer Institut UMSICHT w Oberhausen, kierowane przez Pani¹ dr in¿.
Barbarê Zeidler oraz w Polsce – w Instytucie In¿ynierii Chemicznej PAN w Gliwicach, kierowane przez Pani¹ doc.
dr hab. in¿. Ludgardê Buzek.
Centralny Instytut Ochrony Pracy uczestniczy w dzia³alnoœci INCREASE od pocz¹tku jako jeden z cz³onków
za³o¿ycieli.
W czerwcu br. odbêdzie siê w Warszawie kolejne, trzecie ju¿ Walne Zgromadzenie Cz³onków INCREASE
(najwy¿szy organ statutowy Sieci) oraz 3. seminarium naukowo-techniczne, podczas którego zostanie równie¿
przedstawiony referat z CIOP.
Publikujemy wybrane fragmenty referatu wyg³oszonego na sympozjum polskich i niemieckich organizacji
naukowych z okazji dziesiêciolecia zawarcia bilateralnej umowy miêdzyrz¹dowej o wspó³pracy w dziedzinie
nauki i techniki, które odby³o siê w Warszawie w dniu 3.10.2000 r.
echnika i technicy s¹ czêsto postrzegani jako pewien rodzaj
przeciwników œrodowiska. Zastosowanie techniki na wielk¹ skalê zaowocowa³o er¹ przemys³ow¹ – przyspieszonym wzrostem produkcji i dobrobytu, ale
zarazem problemami zwi¹zanymi z niszczeniem œrodowiska. Choæ te problemy
istniej¹ od dawna, dyskusja o ujemnych
skutkach techniki jest wzglêdnie nowa i
wynika st¹d, ¿e skala negatywnych zjawisk nabra³a rozmiarów zagro¿enia globalnego. Lista potencjalnych zagro¿eñ
wyd³u¿y³a siê o: wzrost zawartoœci CO2
w atmosferze (efekt cieplarniany), uszczuplenie warstwy ozonowej przez chlorowcopochodne (zwiêkszenie intensywnoœci
promieniowania UV), zanieczyszczenie
mórz i oceanów, pogorszenie jakoœci wód
gruntowych, akumulacjê szkodliwych
substancji chemicznych w organizmach
ludzkich i zwierzêcych.
Wy³oni³ siê wiêc konflikt. Z jednej strony rozwój techniczny zdaje siê popychaæ
nas do katastrofy ekologicznej, z drugiej
strony – wzrost gospodarczy jest ci¹gle
niezbêdny dla zapewnienia dobrego po-
2
ziomu ¿ycia wszystkim mieszkañcom
Ziemi. Przeto g³osy wo³aj¹ce o alternatywy techniczne zabrzmia³y ostatnio donoœniej i maj¹ za najwa¿niejsze kryterium
zrównowa¿ony rozwój ekonomiczny.
Pod tym pojêciem rozumie siê taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie
pozbawiaj¹c przysz³ych pokoleñ mo¿liwoœci zaspokajania ich potrzeb. Ten zrównowa¿ony rozwój przejawiaæ siê powinien minimalizacj¹ strumieni zanieczyszczeñ, optymalnym gospodarowaniem zasobami naturalnymi oraz zadowalaj¹cym
zaopatrzeniem œwiata w energiê, przy
zwiêkszeniu efektywnoœci jej wykorzystywania.
Podjête w tym celu dzia³ania przejawiaj¹ siê w rewitalizacji, kompensacji i
zapobieganiu niszczenia œrodowiska.
Proces rewitalizacji ma na celu wstrzymanie istniej¹cych ju¿ emisji zanieczyszczeñ, które z regu³y wystêpuj¹ na koñcu
procesu produkcyjnego. Dlatego, stosowane w tym celu technologie znane s¹
jako technologie typu end-of-pipe. Klasycznymi przyk³adami technik rewitalizacyjnych s¹ oczyszczalnie œcieków, spa-
lin, gospodarka odpadami czy rekultywacja terenów.
Dzia³ania kompensacyjne to np. zwalczanie ha³asu, zabezpieczenia przed erozj¹, napowietrzanie wód i inne.
Zapobieganie niszczenia œrodowiska to
addytywna lub zintegrowana interwencja
w procesy produkcyjne. Addytywna
ochrona polega na montowaniu dodatkowych elementów instalacji w istniej¹cym
ju¿ ci¹gu technologicznym. Pod pojêciem
zintegrowanej ochrony œrodowiska rozumiemy ekologiczn¹ optymalizacjê a priori
produktów i metod produkcji poprzez
zastosowanie odnawialnych energii, zastêpowanie nieprzyjaznych dla œrodowiska – materia³ami przyjaznymi itp. Proces zintegrowanej ochrony œrodowiska
okreœla siê te¿ jako wprowadzenie czystej lub mo¿liwie najlepszej technologii
(BAT- Best Available Technology). Sprowadza siê ono do zastosowania techniki,
w której ograniczenia czysto ekonomiczne zast¹piono ograniczeniami uwzglêdniaj¹cymi tak¿e wymogi œrodowiska i gospodarki zasobami.
Niemcy od lat odgrywaj¹ pierwszopla-
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 5/2001
now¹ rolê, jeœli chodzi o rozwój i zastosowanie nowoczesnych technologii w
ochronie œrodowiska. Maj¹ tak¿e jedne z
najwy¿szych na œwiecie normy czystoœci
w tej dziedzinie. Wyposa¿anie instalacji
technikami end-of-pipe zosta³o praktycznie zakoñczone; bie¿¹ce badania dotycz¹
technologii zapobiegaj¹cych degradacji
œrodowiska.
Ochrona œrodowiska w Polsce stoi z
kolei na znacznie ni¿szym poziomie, a
wyrównanie go do poziomu zachodnioeuropejskiego jest bardzo pilne. Dotyczy
to tak¿e ustawodawstwa w zwi¹zku z planowanym poszerzeniem Unii Europejskiej. W Polsce i innych pañstwach Europy Œrodkowowschodniej istnieje
ogromne zapotrzebowanie na technologie maj¹ce na celu rewitalizacjê œrodowiska. Jednoczeœnie nale¿y wdra¿aæ najnowsze osi¹gniêcia w œcis³ej kooperacji
nauki z przemys³em. Nale¿y tak¿e
uwzglêdniaæ miêdzynarodowy charakter
wielu problemów œrodowiska i szukaæ
mo¿liwoœci wspólnego ich rozwi¹zywania.
Podwaliny takiej wspó³pracy stworzy³y rz¹dy Polski i Niemiec m.in. poprzez
podpisanie umowy o wspó³pracy naukowej i technicznej z dnia 10 listopada
1989 r. oraz o wspó³pracy w dziedzinie
ochrony œrodowiska z 7 kwietnia 1994 r.
Na bazie takiego zaplecza stworzyliœmy
Polsko-Niemieck¹ Sieæ Naukow¹ INCREASE w celu prowadzenia wspólnych
badañ stosowanych i rozwoju technologii z zakresu ochrony œrodowiska.
Mamy wiele punktów zakotwiczenia
tej wspó³pracy. Na pierwszym miejscu
trzeba wymieniæ usuwanie bie¿¹cych
szkód ekologicznych i dostosowywanie
norm z zakresu ochrony œrodowiska do
norm zachodnioeuropejskich. Ze wzglêdów ekonomicznych, wa¿na jest analiza
i staranny dobór istniej¹cych ju¿ technologii np. oczyszczania œcieków, wykorzy-
stywania odpadów i odpowiednie dostosowanie ich do warunków lokalnych. W
trakcie restrukturyzacji i modernizacji polskich przedsiêbiorstw przemys³owych,
mo¿na poprzez wczesne zastosowanie
czystych technologii unikn¹æ kosztownych technologii end-of-pipe i b³êdów,
które pope³niono w Niemczech i innych
krajach zachodniej Europy. Wspó³praca
stwarza najlepsze szanse optymalnego
wyboru ³¹cz¹c wiedzê i doœwiadczenie
obydwu stron.
Kolejnym, wielkim problemem w Polsce jest zanieczyszczenie terenów zwi¹zkami o nie zawsze znanym sk³adzie, których potencjalne zagro¿enie dla flory, fauny i ludzi nale¿y wyeliminowaæ.
Dalszy obszar wspó³pracy mo¿e dotyczyæ terenów wiejskich w Polsce, których
czêœæ mo¿na wykorzystaæ do uprawy biomasy dla celów energetycznych lub innych. INCREASE jest sieci¹ otwart¹, w
której obecnie stowarzyszone s¹ 32 jednostki naukowe obu krajów. Celem tej
Sieci jest optymalne po³¹czenie istniej¹cej w Polsce i w Niemczech fachowej
wiedzy, koniecznej do opracowania okreœlonego projektu. W realizacji projektów
bior¹ udzia³ polskie i niemieckie jednostki naukowe, przedsiêbiorstwa przemys³owe z Polski i Niemiec, jak równie¿ inni
europejscy przedstawiciele nauki i przemys³u.
Jako przyk³ad dzia³alnoœci INCREASE pragnê przedstawiæ dwa projekty:
Projekt bilateralny: Gospodarka odpadami chemicznymi w Polsce – mo¿liwoœci techniczne, bariery ekonomiczne
Na podstawie doœwiadczeñ zdobytych
w Niemczech przy wdra¿aniu obiegów
materia³owych, opracowywany jest – w
ramach tego projektu – sterowany komputerowo instrument umo¿liwiaj¹cy szacunkowe porównywanie ró¿nych wariantów usuwania odpadów w aspektach ekologicznym i ekonomicznym. Jako przy-
k³ad zastosowania s³u¿y tutaj usuwanie
odpadów chemicznych w Polsce. Jest to
projekt obejmuj¹cy zarówno etap rewitalizacji œrodowiska, jak i etap zapobiegaj¹cy jego zniszczeniu. W realizacji tego
projektu uczestniczy ³¹cznie oœmiu partnerów; dwie polskie i jedna niemiecka
jednostka naukowa, a ponadto dwóch
partnerów przemys³owych z Polski i
trzech z Niemiec. Dziêki odpowiedniemu
dobraniu partnerów, uzyskiwane s¹ optymalne rozwi¹zania problemów oparte na
znacz¹cym transferze wiedzy przy równoczesnym uwzglêdnieniu warunków lokalnych.
Projekt drugi realizowany w skali europejskiej nosi tytu³: Inteligentne wype³nienia kolumn dla separacji reaktywnej
Uczestniczy w nim 15 partnerów z
siedmiu krajów Europy, którzy wspólnie
badaj¹ i opracowuj¹ nowego rodzaju inteligentne wype³nienia kolumn do separacji reaktywnej. Chodzi tutaj o opracowanie zintegrowanej technologii ochrony œrodowiska, w której uzyskuje siê
znaczn¹ oszczêdnoœæ energii, a tak¿e
wiêksz¹ wydajnoœæ produktu przy takim
samym zu¿yciu surowców, a to dziêki
po³¹czeniu dwu procesów – reakcji i rozdzielania.
Zadania stoj¹ce przed ochron¹ œrodowiska s¹ wielorakie i wymagaj¹ przekraczania wielu granic: takich pomiêdzy ró¿nymi organizacjami naukowymi a dziedzinami nauki, pomiêdzy nauk¹ a gospodark¹, lecz tak¿e i granic geograficznych
pomiêdzy ró¿nymi pañstwami. Nie zawsze jest to mo¿liwe bez problemów, jednak naukowcy z Sieci INCREASE s¹
mocno przekonani, ¿e ich wysi³ki siê op³acaj¹. Wspólne rozwi¹zywanie problemów
naukowo-technicznych przynosi korzyœci
wszystkim zaanga¿owanym, przyczynia
siê do lepszego zrozumienia mieszkañców
s¹siaduj¹cych pañstw i stanowi katalizator procesu integracji Europy.
3