Gorzkie Żale rozpoczynają się Zachętą (lub inaczej Pobudką

N AB OŻE ŃST WA WI E L KOP OST NE
GORZKIE ŻALE
Gorzkie żale – modlitwa liturgiczna
w Kościele katolickim mająca charakter
nabożeństwa adoracyjnego, odprawianego
w okresie Wielkiego Postu.
Historia:
Gorzkie Żale to popularne w Polsce nabożeństwo
wielkopostne, połączone z wystawieniem Najświętszego
Sakramentu i kazaniem pasyjnym.
Pochodzi ono z początków XVIII w. Nabożeństwo
powstało przy kościele św. Krzyża w Warszawie i stąd
rozpowszechniło się na całą Polskę. Pierwszy raz zostało
wydane drukiem w 1707 roku staraniem ks. Wawrzyńca
Stanisława Benika, ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy
świętego Wincentego à Paulo pod tytułem: Snopek Miry z
Ogrodu Gethsemańskiego albo żałosne Gorzkiej Męki Syna
Bożego [...] rozpamiętywanie.
Do dziś nabożeństwo jest odprawiane tylko w Polsce a
tekst śpiewanych pieśni zachował oryginalne, staropolskie
brzmienie.
W roku 2007 obchodzony był jubileusz 300 lecia
powstania tego nabożeństwa.
1
Struktura:
Struktura tego nabożeństwa opiera się na strukturze
dawnej Jutrzni.
Gorzkie Żale rozpoczynają się Zachętą (lub inaczej
Pobudką), później następuje wzbudzenie Intencji. Następnie
odmawia się Hymn i dwie pieśni: Lament duszy nad cierpiącym
Jezusem i Rozmowa duszy z Matką Bolesną. Na koniec śpiewa
się 3 razy: „Któryś za nas cierpiał rany, Jezu Chryste, zmiłuj się
nad nami!”
Nabożeństwo Gorzkich Żali dzieli się na trzy części. W
każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się jedną Część.
Pobudka rozpoczynająca każdą z części jest taka sama.
Część 1 - I i IV Niedziela Wielkiego Postu
Część 2 - II i V Niedziela Wielkiego Postu
Część 3 - III Niedziela Wielkiego Postu i Niedziela Palmowa
Przebieg nabożeństwa bywa różny, zależny od lokalnych
zwyczajów tak jak różne bywają melodie wykonywanych
śpiewów. Poza wymienionymi pieśniami mogą pojawić się
również takie elementy jak: litanie, antyfony, suplikacje oraz
kazanie pasyjne.
Po co?
W śpiewanych pieśniach rozważamy mękę i śmierć Pana
Jezusa oraz cierpienia Jego Matki, która wiernie towarzyszyła
w Drodze Krzyżowej Zbawiciela. Wyrażamy w tym
nabożeństwie naszą miłość wobec Jezusa i naszą wdzięczność
dla Niego za to, że z miłości ku Ojcu i ku nam podjął się dzieła
zbawienia.
2
DROGA KRZYŻOWA
Droga krzyżowa – to w Kościele katolickim nabożeństwo
wielkopostne o charakterze adoracyjnym, polegające na
symbolicznym odtworzeniu drogi Jezusa Chrystusa na śmierć i
złożenia Go do grobu.
W ciągu wieków ludzie licznie pielgrzymowali (i wciąż
pielgrzymują) do miejsca, w którym wszystko się wydarzyło –
do Jerozolimy, by niejako „dotknąć” drogi, którą szedł
Zbawiciel. To sprawiało, że po powrocie do domu starali się o
stworzenie namiastki tych miejsc, by łatwiej odczuć to, co
przeżywali w miejscu Męki Zbawiciela.
Historia:
Praktyka drogi krzyżowej zrodziła się więc wiele wieków
temu w Jerozolimie, gdy ludzie pragnęli zrozumieć i głęboko
przeżywać Mękę Zbawiciela. To nabożeństwo nawiązuje do
przejścia Chrystusa od pretorium Piłata na górę Golgotę. W
Piśmie Świętym nie znajdziemy dokładnej trasy drogi
krzyżowej, a jedynie 9 z 14 stacji Męki Pańskiej (por. Mt
27,22-61; Mk 15,1-47; Łk 23,13-56; J 19,1-42). Szczególnie
mocno nabożeństwo to rozwinęło się w średniowieczu, kiedy
franciszkanie oprowadzając pątników, zatrzymywali się przy
stacjach przedstawiających historię śmierci Jezusa. Pewien
Holender, Adrichomius, przełożony klasztoru św. Barbary w
Delft, ułożył cykl drogi krzyżowej w 12 stacjach wraz z
komentarzem. Pod koniec XVI wieku ta forma nabożeństwa
rozszerzyła się na całą Europę. W XVII wieku dodano dwie
ostatnie stacje i do dziś Męka Pańska rozważana jest w 14
stacjach:
3
Obecnie bardzo często pojawia się także 15 stacja, tj.
Zmartwychwstanie, która nadaje sens całej ofierze Jezusa.
Kalwarie:
Począwszy od XV wieku w całej Europie wznoszono
budowle przypominające jerozolimskie. Zaczęto nazywać je
kalwariami. Pierwsza powstała w latach 1405-1420 w
południowej Hiszpanii. Założył ją dominikanin bł. Alvaro z
Kordowy w górach Sierra Morena. Następne kalwarie
stanowiły coraz większe obiekty sakralne, np. Kalwaria w
Plougastel w Bretanii miała 200 kaplic i figur.
W Polsce pierwsza kalwaria powstała dzięki Mikołajowi
Zebrzydowskiemu, od którego wzięła swoją nazwę – Kalwaria
Zebrzydowska.
Po co?
Przechodząc od jednej do drugiej, powracamy do
wyjątkowego i najwspanialszego wydarzenia w naszych
dziejach. To wędrowanie ma nam też uświadomić nędzę, złość i
tragedię grzechu, za który Chrystus zapłacił najwyższą cenę –
własne życie, ale także ogrom miłości Boga do człowieka.
Zatem kiedy wędrujesz z cierpiącym Chrystusem, dotykasz
także swojej codzienności, drogi, którą każdego dnia podążasz do pracy, szkoły, na zakupy; „ku” czemuś, komuś. I to zawsze
będzie zwycięstwo...
Jan Paweł II odprawiał drogę krzyżową w każdy piątek
przez cały rok i codziennie w wielkim poście.
4