Trudności w nauce pisania i ortografii

Trudności w nauce pisania i ortografii
Wiadome jest, Ŝe niepowodzenia szkolne nie pojawiają się nagle. Mogą pojawić
się na róŜnych poziomach edukacji szkolnej. Powodują one, Ŝe dziecko nie jest
w stanie w przewidzianym czasie przyswoić sobie określonej wiedzy.
W tym znaczeniu stanowią one za równo przyczynę, jak i początek niepowodzeń
szkolnych.1
Trudności dotyczące umiejętności pisania nazywane są następująco:
dysgrafia – określa trudności w zakresie techniki pisania,
dysortografia – określa trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.2
Termin „dysgrafia” – oznacza niski poziom graficzny pisma, a więc brzydkie,
tzw. niekaligraficzne pismo.
„Dysortografia” pochodzi od wyrazu „orthos” (z grec.) – prawidłowy
i „grapho”
(z grec.) – piszę, rysuję; a więc „dysortografia” to trudność
z opanowaniem poprawnej pisowni. Chodzi tu nie tylko o błędy ortograficzne, ale
takŜe o wszelkiego rodzaju odstępstwa od prawidłowej normy zapisu.3
Trudnościami w nauce czytania i pisania zajmowało się bardzo wielu
specjalistów. Brak jest jednak jednomyślności co do terminologii samych trudności.
RozbieŜność ta widoczna jest takŜe przy określeniu przyczyn zjawiska. Najczęściej
wymieniają przyczyny:
a) natury biologicznej:
1
I. Czajkowska, K. Herda – Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1994, s.8,
M. Bogdanowicz – O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania
rodziców i nauczycieli, Lubin 1994, Wydawnictwo LINEA, s. 26,
3
TamŜe, s. 25,
2
⇒ czynniki genetyczne patogenne,
⇒ dziedziczenie cech,
⇒ czynniki zewnątrzpochodne patogenne, które oddziaływują na
płód, na dziecko w trakcie porodu, oraz po jego urodzeniu;
b) natury środowiskowej:
⇒ zaburzona struktura rodziny,
⇒ niewłaściwe cechy psychiczne rodziców,
⇒ wadliwe oddziaływanie rodziców na dziecko,
⇒ powtarzające się błędy wychowawcze;
c) pedagogiczne:
⇒ niewłaściwa organizacja procesu edukacji.4
M. Bogdanowicz przedstawiła przyczyny tych trudności w formie graficznej (rysunek
nr 2 ).
Przyczyny trudności w czytaniu i pisaniu
opóźniony rozwój umysłowy
prawidłowy rozwój umysłowy
(globalne uszkodzenie makrostruktury
i zaburzenie centralnego układu nerwowego
dysleksja, dysortografia
dysgrafia (fragmentaryczne
mikrouszkodzenia funkcji
pseudodysleksja
(zaniedbanie
środowiskowe)
i mikrouszkodzenia struktury
centralnego układu nerwowego)
Rys. nr 2
Przyczyny trudności w nauce
4
M. Kwaśniewska – Graficzna i ortograficzna poprawność pisma uczniów edukacji wczesnoszkolnej, WSP,
Kielce 2000, s. 39,
J. Fenczyn stwierdził, Ŝe: „Trudności w opanowaniu przez dzieci podstaw języka
pisanego mogą być uwarunkowane przez szereg czynników, takich jak: opóźnienia
procesu rozwoju intelektualnego, zaniedbania środowiskowe
wyraŜające się
najczęściej brakiem wyćwiczenia określonych funkcji, róŜnicami indywidualnymi, czy
teŜ róŜnicami społeczno – kulturowymi i wychowawczymi środowiska rodzinnego.
Mogą mieć one takŜe źródło w błędach dydaktycznych popełnionych wobec dzieci
przez nauczycieli w początkach nauki.”5
Stwierdził takŜe, Ŝe przyczyna zaburzeń dyslektyczno – dysgraficznych tkwi
w organicznym mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.6
M. Burtowy podaje, Ŝe źródła tych trudności tkwią:
a) w samym uczniu,
b) w rodzinnym środowisku ucznia,
c) w metodach nauczania.7
Analizując rozbieŜność przyczyn trudności w nauce czytania i pisania
M. Bogdanowicz podaje cztery koncepcje etiologiczne, w róŜnym stopniu wymieniane
przez autorów:
1. Koncepcja
genetyczna
-
u
podstaw
zaburzeń
w czytaniu i pisaniu leŜą czynniki genetyczne,
2. Koncepcja organiczna - zaburzenia te spowodowane są
przez organiczne uszkodzenie mózgu,
5
J. Fenczyn – Prognoza trudności w nauce czytania i pisania u dzieci w wieku przedszkolnym,
Kraków 1989, s.25,
6
TamŜe, s. 29,
7
M. Burtowy – Trudności dzieci w początkowej nauce czytania i pisania, w: Niepowodzenia szkolne,
J. Łyska (red.), Kraków 1998, s. 178,
3. Koncepcja
opóźnienia
rozwojowego
–
trudności
w czytaniu i pisaniu wynikają z niedojrzałości centralnego
układu nerwowego,
4. Koncepcja uwarunkowania emocjonalnego dysleksji –
u podstaw zaburzeń leŜą czynniki emocjonalne.8
Dysgrafię charakteryzuje:
„pismo jest niekształtne,
litery są nieproporcjonalne i nieregularnego kierunku,
między literami znajdują się nierówne odstępy,
pismo nie jest utrzymane w liniach.”9
O dysgrafii mówimy wtedy, gdy kilka nieprawidłowych symptomów występuje
jednocześnie w piśmie dziecka, nie sporadycznie, przypadkowo.10
Natomiast dysortografię charakteryzują błędy typu: „przestawienia, opuszczenia
lub dodawanie liter (sylab), błędne rozdzielanie poszczególnych cząstek wypowiedzi
(wyrazów), łączenie wyrazów oraz inwersja statyczna przy literach o podobnym
kształcie (…) lub o podobnym brzmieniu.”11
Inwersja statyczna to „mylenie kierunków stosunku do osi poziomej, czyli
kierunków góra – dół, np. n – u, p – b, m – w.12 Przy dysortografii występują takŜe
błędy ortograficzne.
8
M. Bogdanowicz – Trudności w pisaniu, Gdańsk 1989, s. 35 – 36,
G. Grabowska – Nauczanie języka polskiego w niŜszych klasach szkoły podstawowej, cz. 1,
Słupsk 1989, s. 51,
10
B. Zakrzewska – Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń, warszawa 1999, WSiP, s. 18,
11
TamŜe, s. 52,
12
M. Bogdanowicz – O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania
rodziców i nauczycieli, Lubin 1994, Wydawnictwo LINEA, s. 46,
9
Do objawów dysortografii zaliczamy więc wszelkiego rodzaju zniekształcenia
w zapisie wyrazów. Mogą one być róŜne, np. charakterystyczne dla zaburzeń percepcji
słuchowej czy wzrokowej.
Na kaŜdym z etapów kształtowania umiejętności pisania mogą pojawić się
trudności i niepowodzenia. Zarówno dla rodziców jak i nauczycieli są one ogromnym
zaskoczeniem. Zastanawiają się oni wtedy jaka jest ich przyczyna. Co sprawiło, Ŝe
uczeń zdrowy, określany jako inteligentny, z prawidłowych warunków domowych
i wychowawczych, mimo ogromnego wysiłku napotyka trudności w czytaniu, pisaniu
i w ortografii.
Opracowała: mgr Ewelina Zakrzewska