od pasywnego konsumenta do prosumenta – rozwój prosumpcji na

OD PASYWNEGO KONSUMENTA DO
PROSUMENTA – ROZWÓJ
PROSUMPCJI NA WSPÓŁCZESNYM
RYNKU
Prof. PCz dr hab. Felicjan Bylok
Instytut Socjologii i Psychologii Zarzadzania
Politechnika Częstochowska
Plan wystąpienia

Etapy zmian w stosunkach wymiany między producentami i konsumentami

Wybrane uwarunkowania rozwoju prosumpcji

Świadomości odpowiedzialnego konsumenta

Ewolucja podejścia producentów do konsumentów

Aktywność prosumentów w relacjach z producentami

Aktywność prosumentów jako wytwórców energii na własne potrzeby

Uwarunkowania rozwoju prosumpcji w energetyce

Zakończenie
Etapy zmian w stosunkach wymiany między producentami i
konsumentami – I etap ( XIX i pierwsza połowa XX wieku)

W relacjach rynkowych dominowali producenci, którzy posiadali władzę rynkową wynikającą z
przewagi pozycji rynkowej.
Postawa pasywna konsumentów wobec producentów wynikała z wielu przesłanek:

Konsument nie posiadał odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, aby właściwie ocenić skalę i
tempo zmian w zakresie produkowanych dóbr,

Produkty były coraz bardziej złożone i wymagały nowych umiejętności, aby ich obsłużyć,

Konsument dysponował ograniczoną ilością wolnego czasu i środków do zaspokojenia swoich
potrzeb wynikającą z długiej pracy, nie szukał dla siebie innych rozwiązań ponad te, które
proponują producenci.

Konsument nie miał odpowiedniej wiedzy towaroznawczej, technicznej, ekonomicznej,
prawnej, aby właściwie móc ocenić ofertę rynkową producentów i dokonać właściwego wyboru
ze względu na optymalne zaspokojenie swoich potrzeb.

Konsument w relacjach z producentem był w gorszej sytuacji, ponieważ miał utrudnione
dochodzenie roszczeń wobec producentów w sytuacji, gdy jego interes jest naruszony, ponieważ
prawo nie regulowało tych sytuacji.
II etap (druga połowa XX wieku)
Zmiany w stosunkach wymiany były wynikiem :

wzrostu realnych dochodów ludności,

zmian w systemie wartości związanymi z wymieszaniem się europejskich i amerykańskich dóbr i
wartości, wzorów wystroju, form i smaku, praktyki i mentalności konsumenckiej,

zmian w strukturze społecznej wynikającymi z awansu społecznego osób pochodzących z najniższych
warstw społecznych, co spowodowało pojawieniem się na rynku znacznej liczby konsumentów,
dążących do nabywania dóbr z zawartością symboliczną odpowiadającą stylowi życia warstw średnich,

zmian w dostępności dóbr na rynku związanymi z pojawieniem się nadmiaru dóbr na rynku, co
skutkowało tym, że konsumenci dokonywali wyboru dóbr ze względu na swoje indywidualne
preferencje, a nie ze względu na ich dostępność na rynku,

zmian w strukturze potrzeb, w wyniku, czego na znaczeniu zyskały potrzeby samorealizacji,
przyjemności, co wpłynęło na zmiany w poszukiwaniu dóbr, które pozwoliłyby zaspokoić te potrzeby,

zmian podejścia do dóbr konsumpcyjnych, przejawiająca się w tym, że dla konsumenta ważniejsza
była funkcja symboliczna niż użytkowa dóbr konsumpcyjnych, w związku z tym poszukuje dóbr
posiadających zawartość symboliczną.
Konsumenci z określonym systemem wartości i interesów stali się równorzędnym partnerem w relacjach z
producentami na rynku. Byli zdolni do formułowania celów i oczekiwań wobec producentów (np.
określony poziom, jakości dóbr, zróżnicowany asortyment towarów itd.) i do konstruktywnego dialogu z
przedsiębiorstwami.
III etap (lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX
wieku)

Konsumenci stali się aktywnymi podmiotami artykułując swoje oczekiwania wobec
producentów i ich produktów. Poszukiwali alternatywnych rozstrzygnięć swoich
decyzji zakupu i przy rozwiązywaniu problemów aktywnie współpracowali z
producentami. Stosując różne strategie zdobyli władzę w stosunkach z
producentami.

Strategie, jakie konsumenci stosują wobec producentów:

Wywieranie wpływu na zmiany oferty producenta (np. wskazanie na konieczność
wzbogacenia jej nowymi produktami) - ma to miejsce w sytuacji bezpośrednich
interakcji między producentem a konsumentem.

Zmiany partnerów interakcji rynkowej - konsument decyduje się na zakup
produktu u innego sprzedawcy, czy też innego producenta.

Zmiany rodzaju nabywanych produktów - konsument może poprzez występowanie
podobieństwa nabywać inny rodzaj produktów w sytuacji, gdy istnieje taka
alternatywa, np. zastępowanie markowych towarów ich substytutami.

Tłumienie potrzeb konsumpcyjnych - konsument postanawia zrezygnować z zakupu
określonego przedmiotu.

Przesunięcie potrzeb - konsument decyduje się na zaspokojenie innej potrzeby.

Aktywnymi konsumentami są zazwyczaj ci, którzy wykorzystują różne dostępne
środki na rynku, aby w najefektywniejszy sposób zaspokoić swoje potrzeby.
IV etap (XXI wiek)

relacje miedzy producentami i konsumentami będą mieć charakter współdziałania, konsumenci
będą pełnić rolę współuczestników procesu produkcji spersonalizowanych dóbr konsumpcyjnych.

Jedną z form współdziałania będzie prosumpcja, o której można mówić w sytuacji:

po pierwsze dopasowania produktów do specyficznych potrzeb konsumentów, poprzez
zaangażowanie ich w proces projektowania,

po drugie przyjęcia założenia, że produkty są areną do eksperymentowania dla potencjalnych
klientów i uwzględnienia ich propozycji zmian, po trzecie traktowania konsumentów jako
partnerów, a nie jedynie klientów.
Wybrane uwarunkowania rozwoju prosumpcji

Orientacja na indywidualizm związana z dążeniem do praktykowania indywidualnego stylu życia,
który zawiera elementy niepowtarzalne, charakterystyczne jedynie dla danej jednostki.

Dążenie do wytwarzania we własnym zakresie zindywidualizowanych produktów jako reakcji na
wysoce wystandaryzowane masowe produkty dostępne na rynku

Wzrost aktywności ludzi w obszarze konsumpcji poprzez poszukiwanie możliwości nadawania
nowej stylizacji nabytym produktom.

Nowe środki komunikowania - konsumenci mogą się komunikować z sobą oraz z
producentami/oferentami dóbr

Sieci społeczne - pozwala optymalizować wiedzę o walorach użytkowych określonego dobra i
współuczestniczyć w procesie jego wytwarzania na poziomie projektowania

Zmiana świadomości konsumenckiej w kierunku świadomości ekologicznej opartej na
wartościach etycznych, które pobudzają do większej odpowiedzialności za podejmowane
decyzje w sferze konsumpcji.
Świadomości odpowiedzialnego konsumenta
Etapy kształtowania się świadomości odpowiedzialnego konsumenta na rynku energii

I etap - konsumenci uświadamiają sobie potrzebę oszczędzania energii elektrycznej, ale nie chcą
zmieniać swoich przyzwyczajeń związanych ze spożyciem energii. Typowym zachowaniem pod
wpływem tej świadomości jest nabywanie produkty energoszczędne np. lodówki, telewizory,
pralki z wyższą klasą energetyczną.

II etap - konsumenci uświadamiają sobie, iż masowo wytwarzana energia w konwencjonalny
sposób wpływa negatywnie na środowisko naturalne. W związku z tym zmieniają swoje
nastawienie wobec producentów energii, nabywają energię elektryczną od tych, którzy
produkują energię w sposób najmniej niszczący środowisko naturalne, np. wykorzystujący
energię wiatrową.

III etap - pojawia się poczucie współodpowiedzialności wobec środowiska naturalnego.
Konsument swoją jakość życia buduje w przyjaźni z naturą, z poszanowaniem praw innych
uczestników życia społecznego. Podejmuje działania w kierunku samodzielnego wytwarzania
energii ze źródeł odnawialnych z wykorzystaniem technologii OZE.
Ewolucja podejścia producentów do konsumentów (Od pasywnego do
aktywnego konsumenta)
Pasywny Konsument
Koncepcja
Czasokres
Klienci
Role klientów
Sprzedaż
Transakcje
1970-1980
1980-1990
Klient masowy -nie Transakcje
zdefiniowane
indywidualnymi
grupy klientów
klientami
Aktywny Konsument jako
prosument
Relacje
Współproducent
1990-2000
2000z Długotrwałe
relacje Prosument jako współtwórca
z
indywidualnymi wartości
klientami
Pasywni nabywcy w tradycyjnie zdefiniowanych rolach konsumenckich Współtwórca
wartości
sieci
jako
współpracownik,
współproducent.
Klienci z punktu Klienci
jako Klient
jako Klient jako osoba z Klient
jako
współtwórca
widzenia
statystyczna grupa indywiduum
w zaufaniem i relacjami
wartości
zarządzania
nabywców
transakcji
Interakcje
z Tradycyjne badania Wsparcie
dla Obserwacje
klientów, Klienci
jako
współautorzy
klientami
rynku,
rozwój konsumentów
ze rozwój
produkcji
z spersonalizowanych
usług
i
produkcji
bez strony producenta uwzględnieniem
wiedzy produktów
feedbacku ze strony (serwis), opinie na klientów
konsumenta
temat
zmian
produktów
Cel i kierunek Grupowy
kontakt, Bazy
danych Marketing
relacji, Aktywny dialog z konsumentami
komunikacji
jednokierunkowa
marketingu,
dwukierunkowa
z uwzględnieniem ich oczekiwań
komunikacja
dwukierunkowa
komunikacja
przez różne kanały
komunikacja
Aktywność prosumentów w relacjach z producentami

Konsumenci poszukują informacji w sieci, komunikują swoje oczekiwania
wobec produktów, grupują się, aby wspólnie negocjować warunki nabywania
produktów itd.

Model produkcji oparty na współuczestnictwie konsumentów (co-produkcja) zawiera ideę partycypacji i współdziałania z ważnymi interesariuszami
organizacji.

Konsumenci jako interesariusze wnoszą wiedzę, informacje, umiejętności,
doświadczenie i zasoby do organizacji. Stają się ważnym uczestnikiem
innowacyjnego procesu tworzenia nowego produktu.

Nowe idee konsumentów mogą stać się impulsem do zmian w działalności
wytwórczej
Aktywność prosumentów jako wytwórców energii na
własne potrzeby

Prosumentami można nazwać tych konsumentów, którzy przy użyciu nowych
rozwiązań technologicznych produkują energię, zaspokajającą ich potrzeby
energetyczne.

Prosumenci podejmują produkcję paliw i energii poligeneracyjnej na własne
potrzeby w źródłach OZE (np. produkcję: biomasy, biopaliw, biogazu, wodoru, jak
również energii elektrycznej, ciepła czy chłodu), jak również w rozproszonych
mikro- źródłach poligeneracyjnych

Produkcja energii może mieć charakter

indywidualny - konsument produkuje energię w takiej ilości, jaka mu jest
potrzebna, ewentualne nadwyżki sprzedaje przedsiębiorstwom zajmującym się
przesyłem energii.

grupowy - grupy mieszkańców- producentów wytwarzają energię, która służy im
potrzebom. SŁuży do obniżenia kosztów zużycia energii i zapewnienia
samowystarczalność energetyczną, zarówno dla rolników i małych osiedli jak i dla
większych społeczności na obszarach wiejskich
Uwarunkowania rozwoju prosumpcji w
energetyce

Kształtowanie świadomości odpowiedzialnej konsumpcji poprzez
propagowanie idei produkcji energii z odnawialnych źródeł.

Prosumpcja jako elementem systemu kształcenia dzieci i młodzieży oraz
elementem systemu ustawicznego kształcenia dorosłych.

Uświadamianie znaczenia roli energii odnawialnej w procesie zachowania
środowiska naturalnego w takim samym stanie jak jest obecnie dla przyszłych
pokoleń

Edukowanie konsumentów w kierunku możliwości racjonalnej gospodarki
energetycznej w gospodarstwach domowych.

Postrzeganie prosumpcji jako elementu więziotwórczym w środowisku
lokalnym. Wspólna produkcja i korzystanie z wytworzonej energii jest
elementem kształtującym więzi sąsiedzie.
Zakończenie
Bariery rozwoju prosumpcji:

niedostosowanie technologii do komunikowania się z konsumentami, koszty transakcyjne i
ograniczone możliwości techniczne indywidualizacji produktów i usług.

braku odpowiedniej technologii, np. oprogramowania, które by umożliwiło sprawną komunikację
z konsumentami w fazie projektowania produktu. Brak oprogramowania Virtual Consumer Lab,
które umożliwia wzajemną komunikację przy projektowaniu nowego produktu.

zbyt wysokie koszty tego typu produkcji, co czyni nieopłacalne współdziałanie producenta z
konsumentami.

mentalność producentów, przejawiająca się w podejściu do konsumenta, którego postrzegają
jako biernego odbiorcę ich wytworów.
Proces rozwoju prosumpcji jest nie do zatrzymania, pomimo na razie jej niewielkiego zasięgu
będzie obejmować coraz to nowe sektory gospodarki. Przykładem jest energia prosumencka, która
pomimo licznych barier ciągle się rozwija