Letnie zagro¿enia

Letnie zagroŜenia: uŜądlenia i ukąszenia przez owady.
Lato jest okresem, kiedy znacznie więcej przebywamy na świeŜym powietrzu oraz częściej
odpoczywamy na łonie przyrody. Jest to niestety związane z większym
prawdopodobieństwem natknięcia się na zwierzę, z którym kontakt moŜe niekoniecznie
naleŜeć do przyjemnych.
Na szczęście, występujące w Polsce owady, płazy, gady czy ssaki nie naleŜą do szczególnie
niebezpiecznych. W związku z tym, spędzając wakacje w kraju, aby ustrzec się przed zbyt
bliskimi spotkaniami z naturą, w większości wypadków wystarczy nam odrobina zdrowego
rozsądku i opanowania.
Owady
W trakcie letnich wakacji najczęściej zdarzają się uŜądlenia i ukąszenia przez róŜnego rodzaju
owady. Ich teŜ zwykle najbardziej się obawiamy. Największy strach budzą w nas osy,
pszczoły i szerszenie, które są stosunkowo duŜymi owadami, podczas lotów wydają głośne,
draŜniące uszy brzęczenie, a na domiar wszystkiego od kilku lat okryte są złą sławą latających
zabójców.
W rzeczywistości, uŜądlenie tych owadów bywa niebezpieczne tylko w kilku sytuacjach: gdy
dana osoba jest uczulona na jad Ŝądlącego owada, gdy uŜądlenie miało miejsce w obrębie
jamy ustnej, gardła lub krtani, lub gdy jest to uŜądlenie mnogie, tj. atak przez wiele owadów
na raz.
Osy i pszczoły oraz owady im pokrewne naleŜą do rzędu błonkoskrzydłych. RóŜnią się
między sobą wyglądem, zwyczajami i sposobem zdobywania pokarmu.
Na co dzień, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich, mamy do czynienia z osami, które
chętnie Ŝywią się resztkami z naszego piknikowego koszyka. Na uŜądlenia jesteśmy więc
szczególnie naraŜeni, spoŜywając pokarmy na świeŜym powietrzu, ale teŜ chodząc boso po
łące, gdyŜ owady te mogą zakładać swoje gniazda w ziemi. Z największym ryzykiem
uŜądlenia muszą liczyć się pracownicy niewielkich sklepów spoŜywczych, a zwłaszcza
cukierni, oraz osoby zatrudnione przy zbiorze owoców.
Pszczoły w naszej strefie klimatycznej właściwie w całości są „udomowione". Większość z
nich przebywa jedynie w niewielkiej odległości od pasieki, a zasięg ich lotu zwiadowczego
zwykle nie przekracza 4 kilometrów. Pszczoły teŜ praktycznie w ogóle nie są agresywne i
nawet jeśli usiądą bezpośrednio na ludzkiej skórze, nie mają tendencji do Ŝądlenia i - o ile nie
wykonujemy wtedy gwałtownych ruchów i nie zgniatamy ich - po chwili same odlatują.
Agresywne zachowania tego rodzaju owadów są zwykle wynikiem naruszenia integralności
ula, co odbierane jest przez nie jako powaŜne zagroŜenie i prowokuje je do uŜądleń. W trakcie
Ŝądlenia pszczoła zostawia w skórze Ŝądło i ginie. Równocześnie wydziela specjalne
feromony, które zachęcają pozostałe mieszkanki ula do agresji.
Trzmiele - popularnie, aczkolwiek błędnie zwane bąkami, są głównie uŜywane do zapylania
kwiatów w szklarniach, sadach i na plantacjach i właśnie u pracujących tam ludzi najczęściej
dochodzi do uŜądleń.
Z kolei szerszenie występują w otoczeniu jezior i wśród starodrzewów. W porównaniu ze
swoimi wyŜej wymienionymi krewniakami, mogą być takŜe aktywne i Ŝądlić w nocy.
U większości ludzi uŜądlenie przez któregoś z wymienionych owadów kończy się tylko
reakcją miejscową w postaci rumienia i obrzęku okolicy, w którą dostał się jad. Objawy
pojawiają się zwykle przed upływem 30 minut od uŜądlenia i zazwyczaj nie wymagają
Ŝadnego leczenia. NajwaŜniejsze, aby szybko usunąć Ŝądło ze skóry, jeśli w niej zostało.
NaleŜy to robić bardzo delikatnie, aby nie ucisnąć zbiorniczka z jadem, który znajduje się na
wystającej ze skóry części Ŝądła. Najlepiej w tym celu podwaŜyć Ŝądło krawędzią noŜa lub
paznokciem. Trzeba teŜ pamiętać, Ŝeby zawsze przemyć rankę, np. wodą z mydłem, i unikać
jej rozdrapywania, gdyŜ moŜe to doprowadzić do wtórnego zakaŜenia bakteryjnego. W
przypadku, gdy dolegliwości są bardziej uporczywe, ulgę mogą przynieść zimne okłady i
unieruchomienie - jeśli to moŜliwe - części ciała, w którą nastąpiło Ŝądlenie (np.
podwieszenie ręki na temblaku). MoŜna teŜ zastosować miejscowo maści i kremy, które
złagodzą nieprzyjemne objawy, np. Fenistil Ŝel lub maści ze sterydami.
Jeśli uŜądlenie miało miejsce w obrębie głowy lub szyi, a w szczególności - wewnątrz jamy
ustnej, moŜe dojść do niebezpiecznego obrzęku krtani i wystąpienia duszności. Na tego
rodzaju powikłanie szczególnie naraŜone są dzieci, u których zwęŜenie dróg oddechowych
moŜe przebiegać bardzo szybko i stanowić nawet zagroŜenie Ŝycia. Dlatego przy pierwszych
objawach, takich jak chrypka, świst przy oddychaniu lub duszność, naleŜy bezzwłocznie
skontaktować się z lekarzem lub pogotowiem ratunkowym w celu zapewnienia sobie
specjalistycznej pomocy.
Niebezpieczne są teŜ reakcje toksyczne po uŜądleniu. Jad owadów błonkoskrzydłych zawiera
róŜnego rodzaju substancje toksyczne, które w większym stęŜeniu mogą być niebezpieczne
dla człowieka. Przyjmuje się, Ŝe dawką śmiertelną jest 19 uŜądleń pszczoły na kilogram masy
ciała, co dla osoby waŜącej 65 kg odpowiada 1235 uŜądleń za jednym razem. Takie sytuacje
są jednak niezmiernie rzadkie, a reakcje toksyczne zwykle objawiają się zmianami skórnymi zarówno w miejscu uŜądlenia, jak i poza nim, ogólnym osłabieniem i złym samopoczuciem.
Mogą teŜ wystąpić nudności, wymioty, biegunka, a takŜe zaburzenia psychiczne. Szczególnie
niebezpieczne są zaburzenia w obrębie układu krąŜenia, rozpad mięśni i moŜliwość
wystąpienia niewydolności nerek oraz wstrząsu toksycznego.
Sytuacją szczególną jest uŜądlenie osoby uczulonej na jad danego owada. Objawy mogą być
podobne jak w reakcji toksycznej, ale występują juŜ po uŜądleniu przez jednego osobnika
danego gatunku. Szacuje się, Ŝe na jad owadów błonkoskrzydłych uczulonych jest 8-26%
ludzi, aczkolwiek większość z nich reaguje jedynie nadmiernymi odczynami miejscowymi, tj.
np. obrzękiem o średnicy powyŜej 10 cm, który utrzymuje się dłuŜej niŜ przez 24 godziny.
Objawy ogólnoustrojowe występujące w alergii na jad owadów błonkoskrzydłych (duszność,
obrzęk, pokrzywka, świąd, lęk, nudności i wymioty, a takŜe spadek ciśnienia tętniczego czy
omdlenie) mają róŜne nasilenie i zdarzają się tylko u od 0,4 do 8,9% osób. Zgonem kończy
się jedynie od 0,03 do 0,48% uŜądleń. Szczególnie naraŜone na powaŜne powikłania są
osoby, które mają więcej niŜ 60 lat, oraz cierpią na choroby przewlekłe, np. chorobę
wieńcową lub astmę oskrzelową. KaŜda nadmierna reakcja na jad owada wymaga leczenia
specjalistycznego, a następnie uwaŜnej diagnostyki w poradni alergologicznej, a czasem takŜe
w szpitalu, gdzie lekarz określi ryzyko powikłań w przyszłości i w razie potrzeby wypisze
stosowne leki, mające na celu zapobieganie tego rodzaju objawom w razie ponownego
Ŝądlenia.
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania niepoŜądanym reakcjom po uŜądleniu jest po
prostu ich unikanie. W tym celu naleŜy:
- unikać gwałtownych ruchów w sąsiedztwie owada,
- unikać intensywnie pachnących kosmetyków i kolorowych ubrań, gdyŜ nie tylko
przyciągają one owady, ale działają teŜ na nie draŜniąco,
- unikać miejsc przebywania owadów (sąsiedztwa pasiek, starych pni),
- nigdy nie usuwać samemu gniazd owadów,
- podczas pikników na świeŜym powietrzu zabezpieczać Ŝywność w szczelnych pojemnikach,
nigdy nie pić napoi z puszek i innych pojemników, których zawartość nie jest w pełni
widoczna,
- omijać z daleka kwiaty i przejrzałe owoce,
- nigdy nie chodzić boso po łące,
- unikać intensywnych wysiłków na świeŜym powietrzu, gdyŜ pot przyciąga owady,
- w czasie jazdy motorem zakładać kask, rękawice i szczelne ubranie z długim rękawem, a
podczas jazdy rowerem zachować szczególną ostroŜność,
- w przypadku uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych - zawsze mieć przy sobie
informacje na temat uczulenia i zestaw interwencyjny, którego zastosowanie powinno być
dobrze opanowane.
Mrówki, podobnie jak osy i pszczoły, naleŜą do rzędu owadów błonkoskrzydłych. Ich
ugryzienia, chociaŜ mogą być bolesne, rzadko bywają niebezpieczne. ZagroŜenie istotnymi
powikłaniami istnieje praktycznie tylko w przypadku uczulenia na jad tych owadów. Jednak
spośród prawie 9 tysięcy gatunków mrówek występujących na świecie, tylko niektóre mogą
powodować reakcje alergiczne. W Polsce występuje jeden taki gatunek - mrówka rudnica,
zwana takŜe czerwoną mrówką leśną. W przypadku uczulenia objawy i postępowanie są
podobne do powikłań po uŜądleniu osy czy pszczoły.
Komary uprzykrzają Ŝycie zarówno urlopowiczom, jak i osobom pozostającym latem w
mieście. Występują praktycznie wszędzie, a szczególnie licznie - w sąsiedztwie zbiorników ze
stojącą wodą i to niezaleŜnie od ich wielkości. Do rozmnaŜania wystarczy im zwykłe oczko
wodne w ogródku, a nawet beczka z deszczówką. Komary gryzą wszystkich bez wyjątku, a
podczas kąsania wpuszczają do krwiobiegu specjalną substancję, która umoŜliwia im ssanie
krwi. Część osób jest na nią bardziej wraŜliwa, inne mniej, stąd teŜ przykre swędzenie i
obrzęk nie występują u wszystkich. Postępowanie po ugryzieniu przez komara jest dokładnie
takie samo, jak przy innych ugryzieniach przez owady. Rankę trzeba zdezynfekować i nie
dopuszczać do jej zakaŜenia. Na naszym rynku są teŜ dostępne róŜnego rodzaju preparaty do
odstraszania komarów i warto się w nie zaopatrzyć przed sezonem wakacyjnym. Pomocne
bywa teŜ zaŜywanie duŜej dawki witamin z grupy B. Na szczęście, w naszej strefie
klimatycznej te insekty nie przenoszą tak groźnych chorób, jak malaria, Ŝółta febra, filarioza
czy wirusowe zapalenie mózgu. Jednak z moŜliwością zakaŜenia się którąś z wyŜej
wymienionych chorób po ugryzieniu przez komara naleŜy się liczyć podczas wyjazdu w
tropiki.