Nr wniosku: 249653, nr raportu: 19103. Kierownik (z rap.): mgr

Nr wniosku: 249653, nr raportu: 19103. Kierownik (z rap.): mgr Michał Wojciech Milczarek
Wasilij Rozanow (1856-1919) – był ponad wszelką wątpliwość jednym z najoryginalniejszych rosyjskich twórców
wszechczasów. Filozof, pisarz, publicysta, krytyk literacki, aforysta, myśliciel religijny, nazywany przez niektórych
„Rosyjskim Nietzschem”. Niezmiernie płodny i utalentowany twórca, który pozostawił po sobie trzydziestotomową
spuściznę: setki krótszych lub dłuższych artykułów na przeróżne tematy (literatura, filozofia, religia, polityka, historia,
sztuka, szkolnictwo, obyczajowość), tomy listów, rozprawy, a także nader oryginalne zapiski intymne. Co więcej, jego
dzieło wciąż się zmieniało – zarówno pod względem treści, jak i formy.
Rozpiętość tematyczna i nieustanna ewolucja poglądów Rozanowa były powodem trudności w określaniu sensu jego
spuścizny. Zwykle opisywano tylko wybraną część twórczości. Najczęściej był to bardzo ciekawy okres ostatni – epoka,
w której powstały tzw. „opadłe liście”, tymczasem wczesne utwory były często pomijane. Wielokrotnie też ograniczano
perspektywę do opisu wybranego tematu, gubiąc z pola widzenia sens i wymowę całości. Brakowało więc prób
całościowego uchwycenia jego fenomenu.
Praca doktorska, którą napisałem podczas stypendium "Etiuda", postawiła sobie za cel opisanie całej twórczości
Rozanowa: od pierwszej książki O rozumieniu po ostatnią Apokalipsę naszych czasów. Bynajmniej nie oznaczało to
jednak napisania „o wszystkim” i stworzenia, by tak rzec, wyczerpującej „encyklopedii” poglądów Rozanowa na
przeróżne tematy czy też sprowadzenia jego poglądów do biografii. Podjąłem próbę odnalezienia głównej zasady jego
twórczości, kręgosłupa jego myślenia, swoistej nici przebiegającą przez całe dzieło i łączącej je w pewną całość.
W toku lektur i analiz okazało się, że istnieje łączność ideowa między wczesnym i późnym etapem twórczości myśliciela.
Trudno uchwycić ją jednak w ścisłe ramy definicji bądź konkretnej propozycji ideowej – przejawia się ona raczej na
poziomie metafory bądź archetypu. Za klucz do twórczości Rozanowa uznałem metaforę „drzewa życia”, która
odzwierciedla paradoksalny charakter przewodniej „idei” Rozanowa i jego twórczości. Rozanow usiłował bowiem
wyrazić istotę „stającego się” życia – zarówno w wymiarze metafizycznym, jak i biologiczno-seksualnym. Życie nie było
dla niego własnością stałą, ale bez końca się zmieniało, przeobrażało, ginęło i odradzało. Nie mieściło się w żadnych z
góry zadanych ramach, nie chciało ulec skatalogowaniu i systematyzacji. I taki też charakter miała jego broniąca się przed
wszelką określonością i definitywnością twórczość.
Wprowadzenie metafory „drzewa życia” pozwoliło uchwycić dynamikę myślenia i twórczości Rozanowa, a zarazem
przedstawić ją jako względnie spójną i konsekwentną. Okazała się, że zawiera ona oryginalną filozofię życia – przede
wszystkim w jego doczesnym, cielesnym i seksualnym wymiarze. Natomiast zmienne i niekiedy sprzeczne poglądy na
przeróżne sprawy to tylko poszczególne „liście” wyrosłe w sposób organiczny z tego samego drzewa, z jednego pnia.