Co to jest heurystyka?

Ekonomia behawioralna
Wprowadzenie
Janina Godłów-Legiedź
Uniwersytet Łódzki
Pojęcie ekonomii behawioralnej
Dwie definicje


EB bada, jak psychologia
wpływa na gospodarowanie,
innymi słowy, jak sposób
myślenia i postrzegania świata
oraz emocje wpływają na
podejmowanie decyzji
ekonomicznych.
EB wyjaśnia, dlaczego ludzie
podejmują nieracjonalne
decyzje i dlaczego ich
decyzje nie są zgodne
z prognozami opartymi na
modelach ekonomicznych
Geneza terminu i idei



Ma niewiele wspólnego z
behawioryzmem, czerpie raczej
z kognitywnej psychologii, termin
pochodzi od Kennetha Bouldinga;
Genezy EB poszukuje się u
Adama Smitha i J. M. Keynesa,
Rozwój rozgłos zawdzięcza
takim autorom jak Daniel
Kahneman, Vernon Smith,
George Ackerlof
Laureaci Nagrody Nobla i nie tylko

Nobel 2002
Amos Tversky
D. Kahneman i V. Smith
Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economicsciences/laureates/
G. Akerlof,
Nobel 2001
Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economicsciences/laureates/2002/

Daniel Kahneman

Born: 5 March 1934, Tel Aviv, British
Mandate of Palestine (now Israel)

Affiliation at the time of the award:
Princeton University, Princeton, NJ, USA

Field: economic psychology, experimental
economics

Contribution: Integrated economic
analysis with fundamental insights from
cognitive psychology, in particular regarding
behavior under uncertainty, thereby laying
the foundation for a new field of research.
Vernon Smith
http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2002

Toast

I wish to celebrate:

Daniel Kahneman for his ingenuity in the study
and understanding of human decision and its
associated cognitive processes demonstrating
that the logic of choice and the ecology of choice
can be divergent.

David Hume who declared the three laws of
human nature: The right of possession, its
transference by consent, and the performance of
promises, and taught that the rules of morality
are not the conclusions of reason. •

F.A. Hayek for teaching us that an economist
who is only an economist cannot be a good
economist; that fruitful social science must be
very largely a study of what is not; that reason
properly used recognizes its own limitations; that
civilization rests on the fact that we all benefit
from knowledge that we do not possess (as
individuals). •

Benjamin Franklin who said "Tell me and I forget,
teach me and I remember, involve me and I
learn."
/
Główny problem
ludzka racjonalność
Racjonalność w ujęciu
neoklasycznym



Jednostki podejmują decyzje
w oparciu o analizę
optymalizacyjną (wykorzystują w
niej zasady logicznego myślenia i
dostępną wiedzę)
Mają nieograniczoną siłę woli
Kierują się interesem osobistym
utożsamianym
z wymierną korzyścią materialną
Ograniczona racjonalność
w ujęciu behawioralnym




Zdolności obliczeniowe
i poznawcze jednostek są
ograniczone
Postrzeganie i wybory jednostki
zależą od sposobu przedstawienia
problemu
i
kontekstu
Jednostki napotykają problem
samokontroli
Różnorodne motywy
i znaczenie emocji.
Dualny model umysłu:
intuicja – rozumowanie analityczne
Moduł I
Działa szybko,
oparty na
skojarzeniach
nie wymaga wysiłku
sprawca
Moduł II
Racjonalny, analityczny,
świadomy, oparty na
wiedzy, sprawujący
kontrolę
planista
Koncepcje ludzkiego umysłu: dwa typy
systemów poznawczych
System II: ŚWIADOME
ROZUMOWANIE
SYSTEM I : INTUICJA






Działa szybko,
automatycznie
Bezpośrednio
odzwierciedla wrażenia
Nie wymaga wysiłku
Oparty na skojarzeniach
Procesy uczenia bardzo
wolne
Mają znaczenie emocje





Działa wolniej,
w sposób kontrolowany
Wymaga wysiłku
Podlega zasadom
Jest elastyczny
Jest neutralny
emocjonalnie
Rozwój i krytyka koncepcji izolacji
dwóch systemów
Inne cechy przypisywane
systemowi 2 (S 2)

S1 jest kształtowany przez procesy biologiczne i
osobiste doświadczenie, system 2 kształtuje
kultura i formalna edukacja.

W ramach S 1 problemy ujmowane są
w sposób kontekstualny i spersonalizowany,
natomiast S 2 interpretuje problemy
w oderwaniu od kontekstu personalnego i
społecznego (Stanovich,West, s. 659).

Z ewolucyjnego punktu widzenia S1 jest starszy
(Stanovich,Toplak 2012).

System 1 można rozumieć jako odzwierciedlający
zachowania ludzi (Humans), podczas, gdy ludzie
będący przedmiotem badań ekonomii (Econs)
myślą i działają według systemu 2 ( Sunstein
2012,).
Krytyka koncepcji dwu
systemów

Teoria dwu systemów zakładając istnienie dwu
modułów umysłu działających na
przeciwstawnych zasadach tworzy ostrą granicę
między sądami intuicyjnymi i świadomymi, co nie
znajduje dostatecznego oparcia ani na gruncie
teoretycznym, ani empirycznym.

Krytycy dualnego systemu twierdzą, że zasady
działania systemu 1 i 2 lepiej byłoby traktować
jako kontinuum aniżeli dychotomicznie, postulują
podejście, które zakłada, że umysł stanowi jeden
system (np. Gerd Gigerenzer , Intuicja.
Inteligencja nieświadomości, Warszawa 2009).
Złudzenia optyczne
Czy odcinek A jest dłuższy?
http://copernicus.9lo.lublin.pl/~jrr/oko2/zludzenia1.html
Co widzisz?
http://radiosygnaly.pl/?p=10135
Heurystyki i błędy w rozumowaniu ujęcie Kahnemana
Co to jest heurystyka?

Heurystyka ( gr. heúresis 'znalezienie' i heúrēka
'znalazłem' od heurískein 'odkrywać, znajdować)
metoda odkrywania nowych faktów i związków
między nimi.

Heurystyczne metody wnioskowania
prezentowane były jako wysoce użyteczne
narzędzia myślenia. Tę pozytywną konotację
termin heurystyka utracił, odkąd A. Tversky
i D. Kahneman związali go z koncepcją licznych
skrzywień poznawczych cechujących ludzkie
procesy myślenia
i
podejmowania decyzji.

Według Tversky’ego i Kahnemana heurystyka to
strategia rozumowania, którą posługujemy się
nieświadomie i która ignoruje część informacji i
bardziej złożone metody wnioskowania po to, aby
proces decyzyjny był szybki i absorbował mniej
wysiłku.
Efekt myślenia wstecznego:
To było do przewidzenia!
Źródło: http://austhink.com/critical/pages/cognitive_biases.html
Popularne argumenty za tezą o naszej
ułomności intelektualnej
Zadania

1.Ołówek i pióro kosztują razem 1,10 zł. Pióro
jest o 1zł droższe od ołówka? Ile kosztuje
ołówek?

OK. 50% studentów prestiżowych uczelni
udzielała błędnej odpowiedzi na pytanie 1.

2. Jeśli 5 maszyn wytwarza w ciągu 5 minut
5 zabawek, to ile czasu trzeba, aby 100 maszyn
wyprodukowało100 zabawek?

Poprawnej odpowiedzi na wszystkie pytania
udzieliło tylko 17 % badanych.

3. W stawie rosną lilie wodne. Powierzchnia,
którą zajmują, ulega podwojeniu każdego dnia. Po
48 dniach cała powierzchnia stawu została
pokryta liliami. Po ilu dniach połowa stawu była
pokryta liliami?

Czy teraz łatwiej odpowiedzieć
poprawnie?
Zadanie 3.
W stawie rosną lilie wodne.
Powierzchnia, którą zajmują,
ulega podwojeniu każdego
dnia. Po 48 dniach cała
powierzchnia stawu została
pokryta liliami. Po ilu dniach
połowa stawu była pokryta
liliami?
Trudno ufać zmysłom, a czy można ufać
swoim zdolnościom wnioskowania
i przekonaniom?
Nadmierna pewność siebie
i nadmierny optymizm
Heurystyki czyli proste procedury
udzielania niedokładnych odpowiedzi

Heurystyka dostępności

Złudzenie rozumienia ex post

Heurystyka zakotwiczenia


Heurystyka reprezentatywności

Heurystyka afektu
Złudzenie umiejętności i trafności oparte na
wykorzystaniu zaawansowanej wiedzy i silnej
kulturze zawodowej

Efekt kontekstu

Złudzenia medialnych ekspertów

Efekt posiadania

Efekt status quo

Efekt utopionych kosztów
Ludzie potrafią z niezachwianą pewnością tkwić w
najbardziej absurdalnym przekonaniu, jeżeli czują
wsparcie społeczności podobnie myślących (D.
Kahneman, Pułapki myślenia, s. 291).
Osoby o większej wiedzy prognozują odrobinę lepiej, ale
osoby o największej wiedzy są często najmniej
miarodajne, bo osoba o dużej wiedzy nabiera
silniejszego poczucia własnych umiejętności i staje się
nierealistycznie pewna siebie (tamże, s. 294)
Heurystyka zakotwiczenia
Przykłady

Szacując nieznane
wielkości ludzie mają
skłonność do opierania się
na przypadkowych
informacjach dostępnych
w danej chwili

Pytając „Ile państw afrykańskich należy do
ONZ?” kręcono kołem fortuny. Odpowiedzi
zależały od tego, na jakiej liczbie zatrzymała się
strzałka koła.

Wycena nieruchomości i cena katalogowa: (149
900 – 128 754)
(119 900 – 114 204)
Eksperci, których zadaniem była wycena domu
na podstawie jego oglądu, wyceniając sugerowali
się ceną, którą proponował właściciel w materiale
informacyjnym.
Heurystyka dostępności
Przykłady

Im łatwiejszy dostęp do
jakiegoś zdarzenia, czy
kategorii zjawisk (więcej
doświadczeń, łatwość
przypomnienia), tym wyżej
oceniamy
prawdopodobieństwo ich
wystąpienia

Czy więcej jest słów w j. ang. zaczynających się
od „r”, czy takich, które mają „r” na trzecim
miejscu?
Prawie wszyscy (99%) odpowiadali, że r jest
częściej na początku wyrazu. A to nieprawda.

Inwestorzy giełdowi przeceniają ryzyko straty
kilka miesięcy po wystąpieniu krachu na giełdzie,
niedoceniają ryzyka w czasie dobrej koniunktury.

Przecenia się ryzyko podróżowania samolotem,
katastrofy lotnicze są bardziej spektakularne i
nagłaśniane.
Efekt kontekstu (framing biases)
B czy 13 ?

Eksperyment z azjatycką chorobą

Eksperyment : zgubiony bilet (46% - 88%)
http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2002/kahneman-lecture.html
Efekt kontekstu (framing biases)
Eksperyment z azjatycką
chorobą

W pewnym mieście wybucha epidemia.
Wnioski

Dlaczego wybory tak bardzo się różnią
mimo, że programy w przykładzie A i B
pociągają za sobą takie same skutki?

Ludzie postrzegają rzeczy i problemy
różnie w różnym kontekście. Ich decyzje
mogą być różne w zależności od kontekstu,
mimo że istota problemu nie ulega zmianie.
Zaobserwowano, że ludzie podejmują
decyzje niezgodne logicznie w zależności
od tego, czy wybór prezentowany jest w
kontekście zysku, czy straty.
A. Eksperci proponują 2 programy;

1 program: jego wybór oznacza, że uratujemy
dokładnie 200 osób

2 program: z prawdopodobieństwem 1/3 uda się
uratować wszystkich, z prawdopodobieństwem
2/3 nikt nie zostanie uratowany.
72 % pytanych wybrało program 1
B. Eksperci proponują 2 programy;

1 program: jego wybór oznacza, że umrze
dokładnie 400 osób

2 program: z prawdopodobieństwem 1/3 nikt nie
umrze, a z prawdopodobieństwem 2/3 umrą
wszystkie zarażone osoby.
78% wybrało program 2
Wykorzystanie efektu kontekstu
Wybierz typ prenumeraty

Economist.com 59$
Roczna prenumerata, w tym dostęp online
do wszystkich artykułów od roku 1997

Prenumerata wydania papierowego –
125 $
Roczna
prenumerata The Economist

Prenumerata wydania papierowego
i elektronicznego – 125 $
Roczna prenumerata The Economist
i dostęp online do wszystkich artykułów
od roku 1997
A co wybierzesz z takiej
oferty?

Economist.com 59$
Roczna prenumerata, w tym dostęp online
do wszystkich artykułów od roku 1997
Prenumerata wydania papierowego
i elektronicznego – 125 $
Roczna prenumerata The Economist
i dostęp online do wszystkich artykułów
od roku 1997
Heurystyka afektu i kaskada
dostępności
Wpływ emocji na decyzje


Stan emocjonalny jest ważnym elementem w
ocenie zjawisk. „To emocjonalny ogon macha
racjonalnym psem, a nie odwrotnie”.
Obserwuje się przenoszenie cech z jednej
kategorii obiektu na inne. Przenoszone emocje i
cechy są dwubiegunowe (dobry – zły; atrakcyjny
–nieatrakcyjny; dobre technologie połączone z
małym ryzykiem – złe technologie obarczone
dużym ryzykiem)

Ludzie oceniają i podejmują decyzje na podstawie
emocji i swoich systemów wartości

Badania neurobiologów: zdolność podejmowania
decyzji upośledzona u osób, które w procesie
decydowania nie wykazują odpowiednich emocji
(np. w wyniku uszkodzeń mózgu).

Eksperci nie są wolni od heurystyki afektu.
Przykłady

Stanowiska w różnych sporach zależą od tego, z jakimi wartościami
się utożsamiamy oraz jakie grupy te stanowiska prezentują.

Im większe korzyści przypisuje się danej działalności (np.
wykorzystanie energii atomowej, używanie środków ochrony roślin,
a także środków antykoncepcyjnych), tym niżej ocenia się ryzyko
związane z tą działalnością (kojarzymy: korzystny, dobry, mało
ryzykowny).

A z drugiej strony nasze wyobrażenie o korzyściach zależy od
naszego systemu wartości.

Kawa w eleganckiej filiżance smakuje lepiej
Eksperci mierzą często ryzyko za pomocą utraconych istnień,
a inni ludzie dokonują rozróżnień miedzy śmiercią dobrą a złą,
między zgonem w wyniku wypadku, a śmiercią związaną z
dobrowolną aktywnością.
Czy decyzje dotyczące ryzyka pozostawić ekspertom?
Kaskada dostępności – zaniedbywanie prawdopodobieństwa
Terroryzm, rażące przestępstwa przemawiają do systemu 1?
„To kaskada dostępności: jakieś bzdurne
wydarzenie zostaje rozdęte przez media, aż w
końcu w telewizji nie mówi się o niczym innym i
ludzie to podchwytują” (Kahneman 2012, s. 197)
Nadmierna pewność siebie i eksperci
Nadmierna pewność siebie
i optymizm

Złudzenie rozumienia ex post

Złudzenie umiejętności i trafności oparte na
wykorzystaniu zaawansowanej wiedzy i silnej
kulturze zawodowej

Złudzenia ekspertów

Badania ujawniają, że na efektywnych rynkach
racjonalne wybory nie są lepsze od strzelania na
oślep
Eksperci i giełda
Ludzie potrafią z niezachwianą pewnością tkwić w
najbardziej absurdalnym przekonaniu, jeżeli czują
wsparcie społeczności podobnie myślących (D.
Kahneman, Pułapki myślenia, s. 291).
Osoby o większej wiedzy prognozują odrobinę lepiej, ale
osoby o największej wiedzy są często najmniej
miarodajne, bo osoba o dużej wiedzy nabiera
silniejszego poczucia własnych umiejętności i staje się
nierealistycznie pewna siebie (tamże, s. 294)
Iluzja pieniężna
Iluzja EURO
Eksperyment psychologów
Założenia

Anna I rok 30 000, nie ma inflacji
II rok wzrost płacy o 2% (600$);

Barbara I rok 30 000, 4% inflacja
II rok: wzrost płacy o 5% (1500$)
Pytania i odpowiedzi
1. Która osiągnęła wyższy status
ekonomiczny?
Anna 70 %
2. Która była bardziej zadowolona w II roku
pracy?
Barbara 60%
3. Która zmieni pracę?
Anna 65 %

Wskaźniki inflacji nie potwierdzają przekonania wielu
konsumentów, że po wprowadzeniu euro nastąpił wzrost
inflacji. Wykres inflacji postrzeganej na następnej stronie.
Poniżej stopy inflacji w strefie euro przed i po
wprowadzeniu euro do obiegu gotówkowego.
A. Rogut, G. Tchorek, Bank i Kredyt 2018, nr 12.
Przyczyny iluzji euro
Ekonomiczne

Wzrost cen niektórych towarów
najczęściej nabywanych – żywności i energii

Efekty zaokrąglania cen najbardziej
widoczne w grupach towarów najczęściej
nabywanych o niskich cenach
jednostkowych
Psychologiczne

Ceny w walucie narodowej długo są
punktem odniesienia - efekt zakotwiczenia,
w ocenie pomija się „normalną” inflację”

Chęć udowodnienia własnego stanowiska –
selektywna korekta błędów

Wzrost cen silniej oddziałuje na naszą
wyobraźnię i odczucia niż spadek
Symulacja skutków zaokrągleń cen w Polsce
w przypadku przyjęcia w Polsce euro:
4 scenariusze dla 101 poziomów konwersji
między 3,00 a 4.00 zł za euro,
Wynik symulacji: wzrost cen od 0,04 do 2,56
Przykłady zachowań i wyborów niezgodnych
z założeniami ekonomicznej racjonalności
Sytuacja I
Sytuacja II

Opcja A: otrzymasz na pewno
1 000 000 dolarów
Opcja C: otrzymasz 1 mln $ z
prawdopodobieństwem 11% lub nic

Opcja B: otrzymasz 5 mln z
prawdopodobieństwem 10% lub 1 mln
z prawdopodobieństwem 89%, lub nic
z prawdopodobieństwem 1%.
Opcja D: otrzymasz 5 mln $ z
prawdopodobieństwem 10% lub nic
A: (1 mln, 1)  EV 1 mln
B: (5 mln, 01; 1 mln, 089, 0, 0,01)  EV: 5mln x 0,1+1mln x 0,89+ ) = 1,89 mln
C: (1 mln, 0,11; 0, 0,89)  EV: 1 mln x 0,11= 110 000
D: (5 mln, 0,10; 0, 0,90)  EV: 5 mln x 0,10 = 1 000 000
Co wybierzesz?


Loterię, w której istnieje
80% szansa wygrania 4000
zł i 20%
prawdopodobieństwo, że
nie wygrasz nic?
czy pewną sytuację,
w której dostaniesz
3000zł?


Loterię, w której istnieje
80% prawdopodobieństwo
utraty 4000 zł i 20% szansa,
że nic nie stracisz?
czy pewną sytuację,
w której na pewno stracisz
3000zł?
Stosunek do ryzyka – złamanie zasady
jednolitości
Awersja do ryzyka.

Grupie ludzi biorących udział
w
eksperymencie proponowano wybór
między loterią, w której była 80% szansa
wygrania 4000 $ i sytuacją, w której ze
100% pewnością otrzymują 3000 $, 80%
ludzi wybierało tę drugą opcję.

Tymczasem zgodnie z teorią wartości
oczekiwanej sytuacja pierwsza jest
korzystniejsza. Wartość oczekiwana w
przypadku loterii wynosi 3200 (4000 x 0,8
+ 0 x 0,2), a w 2 sytuacji 3000 (3000 x
1,0). Na gruncie teorii wartości
oczekiwanej racjonalnym wyborem jest
zatem wybór loterii.
Skłonność do ryzyka

Gdy grupa kontrolna miała wybierać
między loterią, w której było 80%
prawdopodobieństwo utraty 4000 $ i 20%
szansa zachowania stanu posiadania, a
sytuacją, w której była pewność utraty
3000 $, tylko 8% osób wybrało ten ostatni
wariant.

Wynik znów był niezgodny z teorią
wartości oczekiwanej (w przypadku loterii
-3200, w drugiej sytuacji -3000), ale w tym
wypadku decyzje ogromnej większości
cechowała skłonność do ryzyka.
Teoria perspektywy

Preferencje są różne w zależności od tego, czy
ludzie stoją wobec możliwości zysku, czy straty.
Ważnym aspektem decyzji jest punkt odniesienia,
którym jest wyjściowy stan posiadania

Występuje silne przywiązanie do status quo;
użyteczność odczuwana przez decydentów nie
zależy od bezwzględnego poziomu posiadanego
zasobu, lecz od jego zmian. Ludzie są bardziej
wrażliwi na zmianę swego położenia aniżeli na
bezwzględny poziom swego dobrobytu. Ich
zadowolenie zależy nie tyle wielkości majątku, co
od jego zmian. Dlatego dokonując wyborów
rozważają raczej straty i zyski, a nie stany
końcowe.
Źródło: Feng-Yang Kuo, Chiung-Wen Hsu, Rong-Fuh
Day An exploratory study of cognitive effort involved in
decision under Framing—an application of the eyetracking technology, Decision Support Systems 48
(2009), s. 82
Psychologiczna podstawa
obserwowanych zachowań i wyborów

„Prawdopodobnie najbardziej znaczącą i najbardziej znaną
cechą mechanizmu ludzkiej przyjemności jest to, że ludzie są
dużo bardziej wrażliwi na oddziaływanie negatywnych niż
pozytywnych bodźców […] Tak mało rzeczy jest w stanie
sprawić byśmy poczuli się lepiej, natomiast liczba zdarzeń, za
sprawą których nasze samopoczucie może się pogorszyć, jest
ogromna” (A. Tversky, The Psychology of Risk, cyt. za P. Bernstein, Przeciw Bogom. Niezwykłe
dzieje ryzyka, Wydawnictwo Kurhaus, Warszawa 2011, s. 386).
Hiperboliczne dyskontowanie i problem
samokontroli
Funkcja hiperboliczna
a nie wykładnicza
Zrobię to jutro
Z perspektywy bliskiej przyszłości
ludzie preferują małe wcześniejsze
nagrody, ale odsunięcie w czasie
nagród sprawia, że ludzie
przedkładają większe, późniejsze
korzyści nad wcześniejszymi
mniejszymi.
Stopa dyskonta nie jest stała

Wbrew koncepcji Samuelsona, według której stopa dyskonta jest stała, eksperymenty pokazują, że ludzie
przywiązują większą wagę do bliższej przyszłości, nie doceniają przyszłych korzyści, innymi słowy, stopy
dyskontowania spadają wraz z wydłużaniem horyzontu czasowego.

R. Thaler zadawał w grupie kontrolnej pytanie, jaka kwota rekompensowałaby natychmiastowe otrzymanie
kwoty 15$. Mediany odpowiedzi wskazywały, że średnie stopy dyskonta dla okresu miesięcznego wynosiły
345 %, dla roku 120 %, a dla 10 lat 19 %.

Eksperymenty pokazywały także, że małe kwoty dyskontowane są według wyższych stóp niż kwoty duże.
Preferencje czasowe nie są spójne, ludzie przywiązują najwyższą wagę do najbliższej przyszłości i zmieniają
swoje wcześniejsze plany.

Liczne badania z udziałem dzieci i dorosłych, a także zwierząt potwierdzają zjawisko preferowania szybkich
nagród i niedoceniania przyszłości, co świadczyć może o jego uniwersalności. Dzień zerwania ze
szkodliwymi nawykami może nigdy nie nadejść, ponieważ natychmiastowa przyjemność związana z
jedzeniem, czy paleniem przewyższa przyszłe korzyści zdrowotne związane z przejściem na zdrowy styl
życia.
Alternatywne podejście w psychologii
i EB - Gerd Gigerenzer i Vernon Smith

G.G.: - szkoła Kahnemana przyczyniła się do zasadniczo błędnego postrzegania
ludzkiego rozumowania i sposobu podejmowania decyzji.

Heurystyki są skutecznymi metodami rozwiązywania problemów, które człowiek
napotyka w złożonym środowisku przyrodniczym i społecznym.

Nie jest prawdą, że heurystyki zawsze prowadzą do gorszych rozwiązań, że
używamy heurystyk tylko z powodu naszych ograniczonych zdolności poznawczych
i że działania oparte na większej ilości informacji, poparte większą ilością obliczeń i
absorbujące więcej czasu prowadzą zawsze do lepszych wyników.

Nie jest tak, że jeżeli inwestujesz mniej wysiłku, kosztem jest mniejsza dokładność i
trafność. Tak mogłoby być w świecie, w którym zdobywanie informacji i czas nie
pociągałyby za sobą kosztów. W realnym świecie wykorzystanie mniejszej ilości
informacji, zastosowanie mniej obliczeń
i oszczędzanie czasu
może przynosić korzyści, - dlatego heurystyki pozwalają często na szybkie i
oszczędne podejmowanie decyzji.
Krytyka koncepcji dwóch systemów
i obrona intuicji

Intuicyjne i świadome procesy myślenia nie działają odrębnie, ani niezależnie - świadome
procesy poznawcze przekształcają się w umiejętności uruchomiane automatycznie, z
mniejszym bądź większym udziałem kontroli.

Świadome uczenie się stopniowo przechodzi w automatyzm. Prowadzenie samochodu może
być dobrym przykładem tego, jak to, co kontrolowane i świadome przekształca się z czasem w
umiejętność prawie automatyczną. (Używanie języka) Świadomy wysiłek systemu 2 przynosi
rezultaty, które są domeną systemu 1. System 1 przejmuje funkcje systemu 2. Taka
interpretacja pozostaje jednak w sprzeczności z centralną idą odrębności dwu systemów
(Keren, Schul, s. 538).

Przechodzenie od reguł świadomych do intuicyjnych jest cennym procesem w sytuacji, gdy
uwaga jest zasobem rzadkim. Whiteheada: „Głęboko błędny jest truizm powtarzany we
wszystkich we wszystkich podręcznikach i w przemówieniach słynnych ludzi, że powinniśmy
kultywować zwyczaj myślenia o tym, co robimy. Jest dokładnie odwrotnie. Cywilizacja rozwija
się dzięki zwiększaniu się ilości działań, które możemy wykonać bez myślenia o nich” (Alfred
Whitehead).


Dwa typy racjonalności
Racjonalność
konstruktywistyczna

Cecha ludzkiego myślenia
wynikająca z posiadania rozumu.
Człowiek jest racjonalny, gdy
świadomie stosuje naukowe reguły,
algorytmy, wewnętrznie spójne
teorie, podejmuje decyzje, które są
wewnętrznie spójne i spójne w
czasie.
Racjonalność ekologiczna

Racjonalność rodzi się także spontanicznie, jest
wynikiem nie tyle świadomego i planującego
rozumu, co żywiołowych procesów adaptacji do
środowiska. Ten typ racjonalności określany jest
mianem racjonalności krytycznej (Hayek),
racjonalności ograniczonej (Herbert Simon),
adaptacyjnej (Gigerenzer), bądź ekologicznej
(Vernon Smith).
„Prawda jest odkrywana w formie inteligencji
zawartej w regułach i tradycji, które ukształtowane
zostały w trudny do wyjaśnienia sposób w
historycznym procesie ludzkich interakcji. Jest to
antyteza antropocentrycznego przekonania, że jeżeli
obserwowany mechanizm pełni ważną rolę, to ktoś
w nieokreślonej przeszłości musiał z rozmysłem
użyć rozumu, aby stworzyć go w określonym celu”
(V. Smith)
Ekonomia behawioralna wobec kryzysu
Przyczyny kryzysu
Koncepcje EB

Finansyzacja, inżynieria finansowa,
spekulacja i lewarowanie

Zwierzęce instynkty: ułomności ludzkiej
natury czy ułomności systemu.

System pieniądza symbolicznego
i błędna polityka pieniężna

Behawioralne finanse

Hiperboliczne dyskontowanie a
keynesowska ekonomia

Oddzielenie własności od zarządzania,
zmiany praw własności umów,
przestępczość białych kołnierzyków

Nierównowagi budżetowe

Neoliberalna polityka

Głębokie zmiany struktury gospodarki
światowej

Globalizacja

Wzrost nierówności dochodowych
Ekonomia behawioralna
rozwój ekonomii
a
Niewątpliwy wkład


Krytyczna analiza założeń
ekonomii neoklasycznej złożoności
problemu ludzkiej racjonalności
Psychologia kognitywna uczy
krytycyzmu wobec własnych
przekonań, może wyjaśniać
zróżnicowanie ekonomicznych
przekonań (efekt zakotwiczenia,
dostępności, potwierdzenia)
???

Zadaniem ekonomii jest bardziej
badanie uwarunkowań kulturowych
i politycznych niż biologicznych

Warunkiem pomyślnego rozwoju EB
jest jej wkomponowanie w program
badawczy ekonomii instytucjonalnej
i ewolucyjnej

Znaczenie eksperymentów
w ekonomii
Libertariański paternalizm
Argumenty za

Jeżeli ludzie tak często są zbyt pewni siebie,
krótkowzroczni, nie doceniają przyszłości, nie
potrafią trafnie rozpoznać sytuacji, to mogą to
być argumenty wzmacniające teorię błędów
rynku i postulat interwencjonizmu państwowego

Gdy wchodzimy do organizacji funkcjonujących
w ramach gospodarki rynkowej, takich jak
restauracja, , sklep, bank, szpital, gdy wybieramy
produkty i usługi, zawsze robimy to w ramach
określonej (narzucanej nam) „architektury
wyboru”. Państwo może zatem też tworzyć
warunki wyboru.
Argumenty przeciw

skrzywienia poznawcze i błędy dotyczą także
twórców regulacji, a ich błędy powodują znacznie
gorsze skutki z uwagi na szeroki obszar
oddziaływania ich regulacyjnej działalności.
Kryzysy o niewielkim natężeniu mogą chronić nas
przed wielkimi załamaniami koniunktury

libertariański paternalizm ogranicza autonomię
jednostki, a sam termin jest oksymoronem.
Jak sterować indywidualnymi wyborami?
Libertariański paternalizm (oksymoron?)
Zasada generalna


Behawioralne ułomności rynku uzasadniają
paternalizm. Ale z powodu ryzyka błędów rządu,
najlepiej jest zwykle stosować najłagodniejsze i
zachowujące jak największe możliwości wyboru
formy interwencji, takie jak „kuksańce”
Pierwsze prawo behawioralnie inspirowanej
regulacji: wobec behawioralnych ułomności rynku,
najlepszymi formami interwencji jest ujawnianie
informacji, ostrzeganie, reguły oparte na
skłonności do zaniechania działania (default rule) i
inne rodzaje subtelnego wskazywania kierunków
działania” (Sunstein 2012).

Składki na ubezpieczenia zdrowotne
uzależniać od stylu życia

Nie prosić o deklaracje przystąpienia do
systemu ubezpieczeniowego, ale o
deklarację rezygnacji.

Nie prosić o zgodę na wykorzystanie
narządów do transplantacji, lecz o
deklarację niezgody.

Wprowadzać zachęty w postaci odroczenia
pierwszej raty albo zwolnienia podatkowe
dla przystępujących do systemu
dobrowolnych ubezpieczeń.
Wnioski




Rozwój EB potwierdza potrzebę badań interdyscyplinarnych
EB wzbogaca badania ekonomiczne, uzupełnia podejście
neoklasyczne i instytucjonalne, ale nie stanowi ich alternatywy.
Ekonomia nie powinna być monolityczna, wielość podejść
metodologicznych i wymiana doświadczeń między
zwolennikami różnych metod jest podstawą dobrej ekonomii.
Analiza procesów poznawczych i decyzji ludzi ujawnia problem
samokontroli i podważa przekonanie, że jednostka działa
zgodnie z interesem osobistym.
Jak może zmieniać się ekonomia:
od psychologii ekonomicznej do neuroekonomii
Ekonomia
Psychologia
Epistemologia
Biologia
Neurologia
Psychologia
ekonomiczna
Ekonomia
behawioralna
(Finanse
behawioralne)
Ekonomia
eksperymentalna
Neuroekonomia
Ważniejsze źródła nieujawnione
w prezentacji:

Altman M., The Nobel Prize in Behavioral and Experimental Economics: A Contextual and Critical Appraisal of the Contributions of Daniel Kahneman and Vernon
Smith, “Review of Political Economy” 2004, nr 1, s. 3-41.

Godłów-Legiedź J., Czy ekonomia behawioralna odpowiada na wyzwania współczesności ?, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 281, 2013.

Kahneman D., Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Media Rodzina, Poznań 2012.

Keren G., Schul Y., Two is not Always Better Than One, A Critical Evaluation of Two-System Theories, “Perspectives Psychological Sciences 2009, nr 6.

Kruglański A., G. Gigerenzer, Intuitive and Deliberate Judgments Are Based on Common Principles, “Psychological Review” 2011, nr 1.

Osińska J., Ochrona konsumentów w procesie wprowadzania euro, Euroopracowania, 2011, nr 5.

V. Smith, Racjonalność w ekonomii, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.

Zaleśkiewicz T., Psychologia ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.