Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
19.06.2011
Florian Znaniecki – od nieudanego literata do wybitnego socjologa
____________________________
autor: Konrad Major
Florian Znaniecki wielkim socjologiem był... Nie jest to jedynie frazes wtłaczany do głów studentom
pierwszego roku nauk społecznych, ale niepodważalny fakt. Bo nie dosyć, że Znaniecki jest
niewątpliwym klasykiem, znanym i szanowanym na całym świecie, to właśnie on, jak nikt inny,
przyczynił się do instytucjonalizacji owej dyscypliny w naszym kraju i nadał jej obecny kształt.
Znaniecki przyszedł na świat 15 stycznia 1882 roku we wsi Świątniki, niedaleko Włocławka. Jego
ojciec, Leon Znaniecki, dzierżawił tam niemały majątek. O młodości małego Floriana wiadomo niewiele,
oprócz tego, że w dzieciństwie wraz z siostrami pobierał nauki u domowych guwernerów. Rodzina
przeniosła się na stałe do Warszawy w momencie pójścia Znanieckiego do gimnazjum.
W wieku 16 lat w orbicie zainteresowań Floriana pojawiła się filozofia, którą będzie się fascynował do
końca życia. Przez chwilę oddał się flirtowi z literaturą, zwłaszcza z poezją. Gdy miał 17 lat, zaczął
wysyłać swoje wiersze do różnych periodyków, co poskutkowało opublikowaniem jednego z nich rok
później w pewnej antologii. W 1903 roku ukazał się debiut książkowy Znanieckiego – poemat
fantastyczny Cheops. Walory artystyczne dzieła ponoć były niewielkie, z czego sam autor zdawał sobie
sprawę, toteż szybko zrezygnował z kariery literata. Pozostała filozofia, na polu której młody Znaniecki
starał się być nadzwyczaj ambitny. Postanowił stworzyć całkowicie nowy system
moralno-filozoficzno-etyczny, swoistą „religię etyczną”, jak to sam zwykł określać. Studiując ruchy
religijne, stwierdził, że jedyny sposób na sukces to symboliczne zerwanie pępowiny z arystokratycznym
pochodzeniem i przybliżenie się do plebsu. Zainscenizował więc rytualne „samobójstwo”, którego
miejscem uczynił Jezioro Genewskie.
Po ukończeniu gimnazjum Znaniecki rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, z którego
szybko został relegowany za udział w protestach studenckich. W ten sposób zaczął się najbardziej
burzliwy okres w życiu przyszłego socjologa. Z Warszawy wyruszył on do Szwajcarii, zaciągnął się do
francuskiej Legii Cudzoziemskiej (jak sam twierdził, przeszedł wtedy twardą szkołę życia i lepiej poznał
warunki bytowe klas niższych). W Algierii doznał kontuzji, którą leczył potem we Francji, gdzie między
innymi uczestniczył w redagowaniu czasopisma, handlował starociami, pracował jako robotnik,
sekretarz w Stowarzyszeniu Artystów Rosyjskich, a nawet występował w wędrownej trupie
cyrkowo-teatralnej. Ostatecznie wrócił do Szwajcarii, gdzie przez dwa lata studiował na Uniwersytecie
Genewskim język i literaturę francuską, filozofię i teorię nauki. Tam poznał Emilię Szwejkowską, która
potem została jego żoną. W 1907 roku przenieśli się do Zurychu, gdzie, oprócz kontynuowania studiów
(jednym z przedmiotów została socjologia), Znaniecki pracował jako bibliotekarz w Polskim Muzeum
Narodowym w Raperswilu. W kolejnym roku akademickim przeniósł się do Paryża z zamiarem
doktoryzowania się na Sorbonie. Plany pokrzyżowała mu śmierć promotora, ale za to Znaniecki miał
szansę uczestniczyć w wykładach między innymi Durkheima i Bergsona. Ostatecznie studia
doktoranckie ukończył w 1910 roku w Krakowie.
Kolejne lata to powrót Znanieckiego do Warszawy i niezwykle płodny okres w działalności naukowej.
Jednak ambicje młodego doktora wciąż pozostawały duże i nie zadowalał się on osiągniętym statusem.
Pragnął międzynarodowej kariery akademickiej, co niejako przypadkiem umożliwiła mu wizyta w
Warszawie amerykańskiego antropologa Williama I. Thomasa w 1913 roku. Prowadził on badania nad
nową emigracją do USA i poszukiwał w Europie informacji na ten temat. Znaniecki i Thomas nawiązali
strona 1 / 2
Pobrano z portalu Mapa Kultury
współpracę, która poskutkowała wyjazdem rodziny Znanieckich do Stanów Zjednoczonych w 1914
roku.
Znanieccy osiedli w Chicago. W owym czasie na tamtejszym uniwersytecie działał najprężniejszy i
najbardziej wpływowy ośrodek socjologiczny w Stanach. Znaniecki rozwijał się intelektualnie, lecz
Ameryka nie spełniała wszystkich jego oczekiwań. Przede wszystkim jego ambicje nie zostały
zaspokojone, bo okazało się, że wcale nie tak łatwo zrobić karierę akademicką w USA. Decyzję o
powrocie do kraju przypieczętowało powstanie niepodległego państwa polskiego. We wrześniu 1919
roku Znaniecki rozpoczął z władzami polskimi korespondencję na temat objęcia katedry socjologii na
którymś z uniwersytetów. W liście z 20 listopada do Stanisława Wojciechowskiego przedstawił on
program stworzenia i rozbudowy socjologii w Polsce. 1 marca 1920 roku uzyskał nominację na
profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Poznańskiego, a 1 października 1921 roku został profesorem
zwyczajnym.
Szefując poznańskiej Katedrze Socjologii i Filozofii Kultury, Znaniecki położył podwaliny instytucjonalne
pod polską socjologię, między innymi stworzył Seminarium Socjologiczne (instytucję prekursorską
wobec Polskiego Instytutu Socjologicznego), był redaktorem „Przeglądu Socjologicznego” (pierwszego
specjalistycznego czasopisma) i opracował program uniwersyteckich studiów socjologicznych (który
wszedł w życie w 1930 roku i umożliwił po raz pierwszy w Polsce uzyskanie magisteriów i doktoratów z
socjologii).
Wybuch wojny zaskoczył Znanieckiego u wybrzeży Szkocji, w drodze powrotnej z wykładów
gościnnych w USA. Z konieczności naukowiec wrócił do Stanów 15 września 1939 roku, a w 1940 roku
dołączyły do niego żona z córką. W maju 1940 roku Znaniecki złożył podanie o naturalizację i w
sierpniu 1942 roku został obywatelem amerykańskim.
Znanieccy pierwsze kilka miesięcy spędzili w Nowym Jorku, gdzie Florian wykładał, jednak ostatecznie
osiedli w Urbanie (Illinois). Do 1950 roku Znaniecki pracował na stanowisku profesora tamtejszego
uniwersytetu stanowego. Po emeryturze nie zakończył kariery naukowej i przez rok (1953–1954) pełnił
funkcję przewodniczącego Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł 26 marca 1958 roku
w Urbanie, gdzie został pochowany.
Znaniecki zostawił po sobie niezwykle bogaty dorobek naukowy w postaci licznych publikacji w języku
polskim oraz (przede wszystkim) angielskim. Jest niewątpliwie klasykiem dyscypliny, który zasłużył
sobie na miejsce w podręcznikach.
strona 2 / 2