Powrotnik – nawigacja dla powracających

Transkrypt

Nawigacja dla powracających
Zespół redakcyjny:
Anna Baranowska, Mirosław Bieniecki, Michał Boni, Maciej Duszczyk,
Justyna Frelak, Iwona Grabowska, Maciej Grabowski, Janusz Grzyb,
Jerzy Idzikowski, Joanna Jaracz, Iwona Jędrzejczak, Paweł Kaczmarczyk,
Agnieszka Kalisiewicz, Aldona Kamińska, Małgorzata Krasuska, Marcin Kulinicz,
Anna Lenkiewicz, Krzysztof Lewandowski, Łukasz Łotocki, Patrycja Matusz,
Tomasz Niedziński, Marcin Parnowski, Aneta Piątkowska, Tosun Roszan,
Aleksandra Rusielewicz, Agnieszka Skiba, Renata Stefańska, Emilia Sumińska,
Magdalena Sweklej, Paweł Szaniawski, Maciej Szczepański, Andrzej Śliwka,
Wojciech Tyciński, Lidia Węgierska, Jan Wróblewski
© Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich
00-349 Warszawa, ul. Tamka 3
ISBN 978-83-61638-00-1
Wydanie I, Warszawa 2008
Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie
Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3
4
5
Wstęp
WSTĘP
Wielu Polaków pracujących za granicą rozważa powrót do Polski.
Ci, którzy się na to zdecydują, powinni należycie się do tego przygotować. Z myślą o nich powstał POWROTNIK, czyli praktyczny
poradnik dla osób wracających do kraju.
Polacy, którzy wyemigrowali w poszukiwaniu pracy, wiedzą doskonale, ile praktycznych i formalnych trudności musieli pokonać,
zanim ustabilizowali swoje życie za granicą. Chociaż wrócić jest
zdecydowanie łatwiej niż wyjechać, powrót również stanowi
wyzwanie. Dlatego warto dokładnie go zaplanować, co pozwoli
uniknąć wielu niepotrzebnych komplikacji i rozczarowań.
Przewodnikiem w drodze do domu może być nasz POWROTNIK
stworzony z myślą o Polakach przebywających za granicą. Wiele
miejsca poświęcamy formalnościom, które należy załatwić jeszcze na emigracji, oraz tym, którymi będziemy musieli się zająć
po powrocie do kraju. Radzimy między innymi, jak zorganizować
przeprowadzkę i jak wypowiedzieć umowę o pracę. Podpowiadamy również, jak wykorzystać doświadczenie zdobyte za granicą
w poszukiwaniu pracy w Polsce oraz, jak załatwić formalności
niezbędne przy zakładaniu własnej działalności gospodarczej.
Wyjaśniamy sprawy podatkowe, zwłaszcza te związane z abolicją
podatkową adresowaną do Polaków, którzy pracowali za granicą.
Podczas pobytu za granicą obywatele polscy często zakładają
rodziny, a potem wracają z nimi do Polski. W POWROTNIKU
piszemy więc, jak zawrzeć małżeństwo z cudzoziemcem
w Polsce oraz jak zarejestrować zagraniczny akt małżeństwa
w urzędzie stanu cywilnego. Podpowiadamy również, jakich
formalności należy dopełnić, rozpoczynając życie z małżonkiem
obcokrajowcem w Polsce oraz jak zapisać dzieci do polskiej
szkoły.
Podajemy też wiele ważnych informacji dotyczących świadczeń
społecznych. Wyjaśniamy zasady przekazywania do Polski zasiłków, rent i emerytur, do których nabyliśmy prawo podczas pobytu za granicą.
Planując swój powrót do kraju, pamiętaj o tym, że w każdej chwili
możesz skorzystać z pomocy ekspertów! Opracowując POWROTNIK, staraliśmy się zawrzeć w nim jak najwięcej praktycznych
informacji. Zdajemy sobie jednak sprawę, że opisanie w tego rodzaju publikacji wszystkich sytuacji, z jakimi mogą spotkać się
osoby powracające do Polski, nie jest możliwe. Jeżeli po przeczy-
7
taniu POWROTNIKA, będziesz nadal mieć jakiekolwiek wątpliwości dotyczące organizacji swojego powrotu do kraju, zapraszamy do wejścia na stronę internetową www.powroty.gov.pl, gdzie
możesz uzyskać odpowiedzi na swoje indywidualne pytania.
Mamy nadzieję, że wskazówki oraz informacje zawarte w POWROTNIKU, pomogą osobom wracającym do Polski na nowo
ułożyć sobie życie w kraju.
O ile nie zostało to inaczej zaznaczone, przytaczane w POWROTNIKU przepisy dotyczą powrotów z państw członkowskich EOG
(czyli Europejskiego Obszaru Gospodarczego, do którego należy
27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a także Norwegia,
Islandia i Lichtenstein) oraz Szwajcarii.
UWAGA
Powrotnik został przygotowany zgodnie ze stanem prawnym na
dzień 31 października 2008 r. Najbardziej aktualne informacje
znajdują się na stronie internetowej www.powroty.gov.pl.
Zespół redakcyjny
8
1. Formalności przed powrotem
> więcej informacji www.powroty.gov.pl
1. FORMALNOŚCI PRZED POWROTEM
Dobre przygotowanie do powrotu z zagranicy pozwoli nam uniknąć wielu kłopotów, np. trudności z zapisaniem dzieci do szkoły
czy nieuznania stażu pracy za granicą.
Poniżej przedstawiamy listę najważniejszych spraw, które należy
załatwić przed powrotem do kraju. Nie wyczerpuje ona oczywiście wszystkich formalności związanych z wyjazdem. Liczba i rodzaj spraw zależy bowiem od specyficznej sytuacji konkretnego
polskiego emigranta. Pokazuje ona jednak, że przygotowania do
wyjazdu mogą zająć nawet kilka tygodni.
ZAKOŃCZENIE Podejmując decyzję o powrocie, powinniśmy przede wszystkim
PRACY uregulować nasze sprawy służbowe, z odpowiednim wyprzedzeniem wypowiadając umowę o pracę. Pracodawca jest zobowiązany wydać nam odpowiednie dokumenty, potwierdzające nasze
zatrudnienie. Najczęściej, świadectwo pracy lub inny dokument,
powinien być przekazany niezwłocznie po zakończeniu umowy
o pracę.
Warto również poprosić o referencje, które mogą być pomocne
w znalezieniu pracy w Polsce. Pamiętajmy, że wystawienie referencji nie jest obowiązkiem dotychczasowego pracodawcy, dlatego ważne jest rozstanie się z nim w dobrej atmosferze.
W trakcie pracy za granicą powinniśmy gromadzić inne dokumenty, dotyczące naszego zatrudnienia, takie jak umowa o pracę czy tzw. paski wynagrodzenia. Mogą one bowiem okazać się
pomocne przy naliczaniu naszej przyszłej emerytury czy renty,
okresów składkowych czy wysokości wynagrodzenia.
PODATKI Powrót do Polski po okresie pobytu i pracy za granicą
wiąże się z koniecznością uregulowania naszych spraw z zagranicznym urzędem skarbowym. Jeśli opuszczamy kraj dotychczasowego pobytu w trakcie trwania roku podatkowego,
nie mamy najczęściej możliwości rozliczenia się z podatku za
pośrednictwem pracodawcy. Dlatego też przed wyjazdem powinniśmy udać się do urzędu podatkowego w celu otrzymania
ewentualnego zwrotu nadpłaconego podatku. Bywa, że nie płaciliśmy podatków w Polsce, a byliśmy do tego zobowiązani.
Według nowych przepisów osoby, które w latach 2002–2007
pracowały poza Polską, a w Polsce podlegały obowiązkowi podatkowemu, mogą skorzystać z abolicji podatkowej (zob. pkt 6.8.
„Abolicja – ułatwienia podatkowe dla migrantów powrotnych”).
UBEZPIECZENIA Przed wyjazdem z kraju dotychczasowego pobytu należy uzyskać
SPOŁECZNE odpowiednie formularze, potwierdzające fakt opłacania składek
10
1. Formalności przed powrotem
na ubezpieczenie społeczne i uprawnienia do uzyskania świadczeń socjalnych.
Jest to szczególnie istotne, jeśli pracowaliśmy na terenie państw
należących do EOG lub w Szwajcarii, gdyż uprawnienia te mogą
być swobodnie przenoszone pomiędzy ww. krajami a Polską.
Wracając do Polski z jednego z tych krajów, należy zebrać
odpowiednie formularze, np. E 104, które będą potwierdzeniem
okresów pracy, ubezpieczenia i zamieszkania w danym państwie
członkowskim.
Warto również postarać się o formularz E 301, dzięki któremu
czas przepracowany za granicą zostanie nam zaliczony do okresu niezbędnego do przyznania zasiłku dla osób bezrobotnych.
Z wnioskiem o wydanie formularza należy wystąpić do instytucji
odpowiedzialnej w danym państwie za przyznanie i wypłacanie
zasiłków dla bezrobotnych (najczęściej urzędy pracy). Osoby, które pobierają za granicą zasiłek dla bezrobotnych i zależy im na
jego transferze do Polski, powinny postarać się o wydanie formularza E 303.
Osoby, uprawnione do świadczeń emerytalnych lub rentowych,
zainteresowane ich przekazywaniem do Polski, powinny złożyć wniosek o transfer we właściwej instytucji zagranicznej lub
w ZUS-ie.
Jeśli mieszkaliśmy za granicą z dzieckiem, musimy przed wyjazdem zadbać o zdobycie dokumentów, które pozwolą nam zapisać
je do polskiej szkoły. Jeśli nie przywieziemy ze sobą świadectw
czy też innych zaświadczeń dotyczących np. edukacji w języku
polskim, dyrektor szkoły może mieć wątpliwości, do której klasy
przyjąć dziecko.
DZIECI
Ze względu na dobro dziecka, najlepiej byłoby zaplanować przyjazd do Polski w okresie wakacyjnym, aby mieć kilka dni lub
tygodni na znalezienie szkoły spełniającej oczekiwania rodziców
i ucznia (odległość od miejsca zamieszkania, typ szkoły, np. integracyjna, sportowa, dwujęzyczna). Pozwoli to również na spokojne załatwienie niezbędnych formalności (rozmowa z dyrektorem
szkoły, ewentualna nostryfikacja świadectwa wydanego za granicą, czyli uznanie go za równoprawne z krajowym), a także zakup
niezbędnych podręczników. Dziecko zaś będzie miało możliwość
poznania rówieśników, jeszcze zanim staną się oni kolegami
z klasy czy szkoły, a także oswojenia się z językiem polskim.
Nie ma żadnych przeszkód formalnych, aby w trakcie roku szkolnego zapisać dziecko do polskiej szkoły. Wiązać się to może
jednak z trudnościami adaptacyjnymi, z koniecznością indywidualnego nadrabiania zaległości i wyrównywania różnic pro-
13
gramowych. W takiej sytuacji dziecku i rodzicom może pomóc,
oprócz wychowawcy klasy, także pedagog lub psycholog zatrudniony w szkole.
UWAGA
Pamiętajmy o akcie urodzenia dziecka. Dokument ten będzie potrzebny do zarejestrowania naszej pociechy w polskich księgach
stanu cywilnego. Jest też konieczny do uzyskania numeru PESEL
(jeśli nie uzyskaliśmy go wcześniej w Konsulacie RP) czy wyrobienia dowodu osobistego (zob. pkt 3.2. „Paszport” lub pkt 3.6.
„PESEL”).
Nie zapomnijmy również o zabraniu książeczki zdrowia i szczepień. Książeczka szczepień zawiera istotne informacje na temat
szczepionek, które dostało nasze dziecko, oraz badań, które przeszło. Jeżeli dziecko cierpi na jakąś chorobę przewlekłą, to konieczny jest stosowny wpis w karcie zdrowia dziecka. Taka informacja
będzie pomocna w kontynuowaniu leczenia w kraju.
MIESZKANIE
Planując wyjazd z kraju, gdzie do tej pory mieszkaliśmy, należy
uporać się z kwestiami mieszkaniowymi. Przede wszystkim
powinniśmy sprawdzić w umowie, na podstawie której wynajmowaliśmy mieszkanie, na jakich warunkach można ją
wypowiedzieć. Jeżeli właściciel pobrał od nas depozyt, a w czasie
korzystania z mieszkania nie nastąpiła poważna awaria, ani nic
nie zostało w nim zniszczone, możemy liczyć na odzyskanie
wpłaconych pieniędzy w całości. W związku z opuszczeniem
dotychczasowego miejsca zamieszkania, konieczne jest także
uregulowanie wszystkich rachunków. Musimy też zadbać
o rozwiązanie umów z firmami, będącymi dostawcami różnych
mediów (woda, ogrzewanie, gaz, prąd). Najlepiej w dniu przeprowadzki umówić się z przedstawicielem danej firmy, który
spisze stan licznika, aby następnie wystawić i przesłać rachunek
końcowy na podany przez nas adres kontaktowy.
FINANSE
W związku z planowanym powrotem do Polski musimy zdecydować, co zrobić z naszym kontem bankowym. Nie zawsze trzeba je
zamykać. Może się przydać, jeśli mamy otrzymać zwrot zapłaconego podatku lub zaciągnęliśmy kredyt w banku zagranicznym.
Jeśli nie planujemy żadnych tego rodzaju operacji, to jeszcze
przed wyjazdem warto takie konto zamknąć. Sposób zamknięcia
rachunku jest określony w regulaminie naszego banku lub w podpisanej umowie.
Jeśli wracamy do Polski z państw nienależących do EOG lub
Szwajcarii (oraz OECD – Organizacji Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju), to powinniśmy zamknąć rachunek bankowy najpóźniej w ciągu 2 miesięcy od powrotu do Polski. Jeśli jednak nie
chcemy likwidować rachunku, musimy przekazać Narodowemu
Bankowi Polskiemu informację o jego otwarciu oraz kwartalne
sprawozdania z obrotów i sald.
12
2. Przeprowadzka
2. PRZEPROWADZKA
Przeprowadzka to dobry moment na pozbycie się zbędnych przedmiotów, np. niepotrzebnych mebli, starych ubrań itp. Część dobytku będziemy jednak chcieli zabrać ze sobą do Polski, co może
wiązać się z koniecznością załatwienia pewnych formalności. Na
szczęście nie są one skomplikowane, zwłaszcza, jeśli przywozimy
swój majątek z jednego z państw należących do EOG lub Szwajcarii. Warto wiedzieć, że nasze osobiste mienie jest zwolnione
z cła.
Wielu Polaków powracających do kraju przywozi ze sobą zgromadzone za granicą oszczędności. Najbezpieczniejsze jest w takim
wypadku skorzystanie z oferty banków lub wyspecjalizowanych
firm świadczących usługi międzynarodowych przekazów pieniężnych. Jeżeli jednak zdecydujemy się na wiezienie pieniędzy
w gotówce, należy pamiętać o przepisach regulujących jej przewóz przez granicę.
Stosownych formalności musimy również dopełnić sprowadzając
do Polski samochód. Jeżeli zamierzamy zabrać ze sobą zwierzęta
bądź rośliny (w większej liczbie), musimy wcześniej uzyskać odpowiednie dokumenty. Planując zabranie ze sobą dzieła sztuki,
warto wcześniej upewnić się, czy możemy je wywieźć z danego
kraju.
W tym rozdziale dowiesz się:
•
•
•
•
•
Jakie są zasady przewożenia mienia do Polski?
Ile pieniędzy można przewieźć przez granicę?
Na jakich zasadach w Polsce można poruszać się samochodem z zagranicznymi numerami rejestracyjnymi?
Jakich formalności należy dopełnić, jeżeli planujemy zabrać
ze sobą do Polski zwierzęta domowe lub rośliny?
Jakie są ograniczenia przy wwozie zabytków do Polski?
2.1. Mienie przesiedleńcze
Czy przeprowadzając się z zagranicy, będę mógł
swobodnie przewieźć swoje rzeczy przez granicę,
czy też będę musiał wnieść jakieś opłaty? Jakich
formalności muszę dopełnić?
14
2. Przeprowadzka
Zasady przewozu mienia przesiedleńczego są uzależnione od
państwa, z którego następuje przeprowadzka.
Rzeczy przywożone do Polski z terytorium EOG lub Szwajcarii,
w tym również w ramach mienia przesiedleńczego, nie podlegają
obowiązkowi zapłaty cła. Z dniem przystąpienia do UE Polska
została bowiem objęta unią celną, co oznacza zakaz stosowania
między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych.
Również w wypadku osób przeprowadzających się z państwa
trzeciego na obszar celny EOG lub Szwajcarii, mienie osobiste,
nazywane w tym wypadku mieniem przesiedleńczym, jest zwolnione z cła.
Zwolnienie z cła jest w tym wypadku ograniczone do mienia osobistego, czyli przedmiotów, które:
•
•
pozostawały w naszym posiadaniu i były przez nas używane w poprzednim miejscu zamieszkania przez co najmniej
6 miesięcy przed datą opuszczenia na stałe państwa dotychczasowego pobytu,
są przeznaczone do użytku w takim samym celu w nowym
miejscu zamieszkania.
Oznacza to, że w wypadku mienia przenoszonego z państwa trzeciego z cła nie są zwolnione nowo zakupione rzeczy (dotyczy to
również samochodów). Fakt odpowiednio długiego okresu używania rzeczy przywożonych można udowodnić, przedstawiając
np. dowód ich zakupu w określonym czasie, a w wypadku pojazdu – jego dowód rejestracyjny itp.
Mienie przesiedleńcze (mienie osobiste) to rzeczy przeznaczone
na własny użytek lub do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego. Do mienia osobistego zalicza się m.in.:
•
•
sprzęt gospodarstwa domowego, rowery i motocykle, prywatne pojazdy mechaniczne i przyczepy do nich, przyczepy
kempingowe, łodzie wycieczkowe i prywatne samoloty,
zwierzęta domowe i zwierzęta wierzchowe, przenośne instrumenty i sprzęt potrzebny do wykonywania rzemiosła lub
zawodu przez osobę przewożącą mienie.
Pamiętajmy, aby nie wwozić dużej ilości rzeczy jednego rodzaju,
np. sprzętu elektronicznego. Może to wskazywać, że są one przywożone w celach handlowych.
WARTO
WIEDZIEĆ
15
Zwolnienia z cła nie stosuje się do napojów alkoholowych, tytoniu i wyrobów tytoniowych, środków transportu przeznaczonych
do działalności gospodarczej oraz towarów wykorzystywanych
w działalności zarobkowej lub zawodowej, innych niż przenośny
sprzęt potrzebny do wykonywania zajęcia lub zawodu.
Decyzję w sprawie ewentualnego zwolnienia towarów z cła
każdorazowo podejmuje organ celny, któremu towar zostaje
przedstawiony wraz z odpowiednimi dokumentami. Rzeczy
wchodzących w skład mienia przesiedleńczego nie można
odstępować przez 12 miesięcy od dnia wjazdu do Polski.
W przeciwnym razie traci się prawo do zwolnienia z cła.
Mienie przesiedleńcze możemy przywozić w kilku oddzielnych
partiach w ciągu 12 miesięcy od daty ustalenia nowego miejsca
zamieszkania.
UWAGA
Zwolnienie z cła nie oznacza zwolnienia z konieczności zapłaty
podatku od towarów i usług oraz od podatku akcyzowego. Więcej
informacji znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady 918/83/EWG z dnia 28 marca 1983 roku
ustanawiające wspólnotowy system zwolnień celnych
(Dz. Urz. UE L 1983.105.1 z późn. zm.).
2.2. Przewóz dewiz
Ile pieniędzy mogę przewieźć przez granicę?
Jeżeli planujemy wwiezienie do Polski kwoty przekraczającej
10 000 euro w gotówce, to należy pamiętać o przepisach regulujących zasady przewożenia środków płatniczych przez granicę.
Przepisy te nie dotyczą osób przekraczających granicę z:
•
•
16
innymi państwami obszaru Schengen, do którego należy
obecnie większość państw członkowskich Unii Europejskiej
(oprócz Bułgarii, Cypru, Irlandii, Rumunii oraz Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej),
państwami będącymi stroną układów i porozumień z UE, takimi jak: Islandia, Norwegia.
2. Przeprowadzka
Jeśli wjeżdżamy do Polski z innego kraju i przywozimy środki płatnicze, których łączna wartość przekracza 10 000 euro, to
mamy obowiązek zgłosić to przy przekraczaniu granicy organom
celnym lub organom Straży Granicznej. W tym celu należy wypełnić w dwóch egzemplarzach specjalną deklarację, którą funkcjonariusz celny albo Straży Granicznej powinien opieczętować
oraz podpisać.
Środki płatnicze to oprócz waluty polskiej i obcej również banknoty i monety wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie,
a także papiery wartościowe pełniące funkcję płatniczą: czeki,
czeki podróżne czy weksle. Środkami płatniczymi w rozumieniu
prawa dewizowego nie są natomiast karty płatnicze oraz karty
kredytowe.
Jak obliczyć wartość przewożonych dewiz?
W celu ustalenia wartości w euro przywożonych do Polski
środków płatniczych, należy stosować kursy średnie euro oraz
innych walut obcych, ogłoszone przez Narodowy Bank Polski w dniu poprzedzającym dokonanie tych czynności. W celu
ustalenia wartości w euro 1000 dolarów amerykańskich, należy
przeliczyć 1000 dolarów na złote, a następnie otrzymaną z tego
przeliczenia kwotę w złotych należy przeliczyć na euro, stosując
kursy średnie tych walut, ogłoszone przez NBP w dniu poprzedzającym przywóz.
WARTO
WIEDZIEĆ
Na żądanie organów celnych lub organów Straży Granicznej, osoba przekraczająca granicę państwową musi przedstawić do kontroli przywożone środki płatnicze. Organy te są także uprawnione
do przeprowadzenia kontroli bagażu, pojazdu oraz kontroli osobistej w celu sprawdzenia, czy obowiązek zgłoszenia został wykonany w odniesieniu do wszystkich środków płatniczych. Kontroli
mogą być poddane także osoby niedeklarujące przewożenia środków płatniczych.
Niedopełnienie obowiązku zgłoszenia przywozu do Polski środków płatniczych lub podanie w deklaracji nieprawdziwych danych podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Kara ta
może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
które obecnie wynosi 1126 zł. Karze grzywny za wykroczenie
skarbowe podlega także nieprzedstawienie środków płatniczych
do kontroli organom celnym lub organom Straży Granicznej na
ich żądanie.
UWAGA
17
Obowiązek zgłoszenia środków płatniczych powyżej równowartości 10 000 euro dotyczy także ich wywozu z Polski.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe (Dz. U.
z 2002 r. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca
2007 roku w sprawie sposobu dokonywania potwierdzenia
przywozu do kraju oraz wywozu za granicę wartości
dewizowych lub krajowych środków płatniczych oraz wzoru
zgłoszenia przywozu do kraju i wywozu za granicę tych
wartości lub środków (Dz. U. z 2007 r. Nr 126, poz. 875).
3. Ustawa z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.).
2.3. Dopuszczenie do ruchu pojazdu z zagranicy
Czy w Polsce mogę jeździć samochodem z zagranicznymi numerami rejestracyjnymi?
W Polsce można jeździć samochodem z zagranicznymi numerami rejestracyjnymi pod warunkiem spełnienia wymogów
określonych w przepisach celnych, podatkowych oraz w prawie
o ruchu drogowym.
Lista dokumentów, które jest obowiązany mieć przy sobie kierowca:
•
•
•
•
dowód rejestracyjny,
dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem, jeśli nie wynika ono z dowodu rejestracyjnego,
dokument stwierdzający dopuszczenie pojazdu do ruchu,
dokument stwierdzający zawarcie umowy obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub stwierdzający opłacenie składki tego ubezpieczenia.
Dodatkowe dokumenty muszą mieć przy sobie kierowcy wykonujący usługę przewozu.
Samochód zarejestrowany za granicą musi spełniać określone
warunki techniczne. Musi mieć także tablice z numerem rejestracyjnym, składającym się z liter alfabetu łacińskiego i cyfr arabskich. Samochód powinien być oznaczony znakiem określającym
państwo, w którym jest zarejestrowany. Ostatni wymóg uznaje się
18
2. Przeprowadzka
za spełniony również wtedy, kiedy znak ten jest umieszczony na
tablicy rejestracyjnej.
Pojazd, w którym kierownica znajduje się po prawej stronie, nie
może zostać w Polsce zarejestrowany, gdyż do wniosku o rejestrację należy dołączyć m.in. zaświadczenie o pozytywnym wyniku
badania technicznego pojazdu. Aby uzyskać takie pozwolenie,
pojazd musi być tak zbudowany, wyposażony i utrzymany, żeby
korzystanie z niego zapewniało dostateczne pole widzenia kierowcy oraz łatwe, wygodne i pewne posługiwanie się urządzeniami do kierowania, hamowania, sygnalizacji i oświetlenia drogi
przy równoczesnym jej obserwowaniu. Według obowiązujących
przepisów, pojazd z kierownicą po prawej stronie nie spełnia
tych warunków. Przepisy te nie dotyczą pojazdów unikatowych
lub historycznych, zarejestrowanych jako samochody zabytkowe.
W tym przypadku pojazdy z kierownicą po prawej stronie mogą
być dopuszczone do ruchu.
UWAGA
Minister właściwy do spraw transportu może w indywidualnych,
uzasadnionych wypadkach zezwolić na odstępstwo od wyżej wymienionych warunków technicznych.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia
2002 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz
zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2002 r. Nr 32,
poz. 262 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/9 z dnia 12 października 1992 roku ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny
2.4. Przewóz zwierząt domowych i roślin
Jakich formalności powinienem dopełnić przy
wwożeniu do Polski zwierząt domowych?
Zwierzęta domowe towarzyszące podróżnym (dotyczy to tylko
psów, kotów i fretek) mogą wjechać na terytorium Polski z państw
członkowskich EOG lub Szwajcarii pod warunkiem, że:
•
mają tatuaż lub wszczepiony mikroczip, zapewniający identyfikację zwierzęcia,
19
•
•
są zaszczepione przeciwko wściekliźnie,
mają paszport wydany przez lekarza weterynarii.
W wypadku, gdy zwierzę podróżuje wraz ze swoim właścicielem
z państwa leżącego poza Unią Europejską, powinno:
•
•
•
mieć tatuaż lub wszczepiony mikroczip, zapewniający identyfikację zwierzęcia,
być zaszczepione przeciwko wściekliźnie,
mieć świadectwo zdrowia.
Jeśli podróżny przyjeżdża ze swoim zwierzęciem z Republiki
San Marino, Szwajcarii, Norwegii i Lichtensteinu, zamiast świadectwa zdrowia zwierzę może posiadać paszport, który jest dokumentem stosowanym podczas podróży pomiędzy państwami
członkowskimi Unii Europejskiej.
Jeżeli podróżny przyjeżdża ze swoim zwierzęciem z państw
trzecich innych niż Andora, Islandia, Lichtenstein, Monako, Norwegia, San Marino, Szwajcaria, Watykan, to zwierzę dodatkowo
powinno być poddane badaniu efektywności szczepienia. Badanie
to musi być wykonane w jednym z autoryzowanych laboratoriów, po upływie co najmniej 30 dni od dnia zaszczepienia, na
3 miesiące przed przywozem do Polski zwierzęcia. Lista laboratoriów uprawnionych do przeprowadzenia badania efektywności
szczepienia znajduje się w decyzji Komisji z dnia 17 maja
2005 r. zmieniającej decyzję 2004/233/WE w zakresie wykazu
laboratoriów uprawnionych do kontrolowania skuteczności
szczepień przeciwko wściekliźnie u określonych domowych
zwierząt mięsożernych. Więcej informacji znajdziesz na stronie
www.powroty.gov.pl.
UWAGA
Jeśli w trakcie kontroli funkcjonariusz celny stwierdzi, że przywożone zwierzęta nie spełniają wyżej wymienionych wymagań,
wezwie powiatowego lekarza weterynarii, który podejmuje jedną
z następujących decyzji:
•
•
•
zawraca zwierzę do jego kraju pochodzenia lub
izoluje zwierzę pod kontrolą przez czas niezbędny do spełnienia wymogów zdrowotnych, na koszt właściciela lub osoby odpowiedzialnej za zwierzę, albo
w ostateczności, jeżeli powyższe rozwiązania nie są możliwe,
usypia zwierzę, bez rekompensaty finansowej.
Do czasu zastosowania tych środków zwierzę pozostaje pod dozorem organów celnych.
20
2. Przeprowadzka
Zwierzęta wwożone do Polski muszą być poddane weterynaryjnej
kontroli granicznej, jeżeli:
•
•
•
podróżnemu towarzyszy więcej niż 5 sztuk zwierząt lub
są one przeznaczone do celów handlowych, albo
zwierzęta podróżują same, bez opieki właściciela.
Lista przejść granicznych, przez które podróżny może przewieźć
do 5 sztuk zwierząt domowych (psów, kotów, fretek):
1. Na północno-wschodnim i wschodnim odcinku granicy państwowej:
•
•
•
na granicy z Federacją Rosyjską: Bezledy – drogowe, Braniewo – kolejowe, Gołdap – drogowe, Gronowo – drogowe,
na granicy państwowej z Białorusią: Bobrowniki – drogowe,
Czeremcha – kolejowe, Kukuryki – drogowe, Kuźnica Białostocka – drogowe, kolejowe, Połowce – drogowe, Sławatycze
– drogowe, Terespol – drogowe, kolejowe,
na granicy państwowej z Ukrainą: Dorohusk – drogowe, kolejowe, Hrebenne – drogowe, kolejowe, Hrubieszów – kolejowe, Korczowa – drogowe, Krościenko – drogowe, kolejowe,
Medyka – drogowe, Przemyśl – kolejowe, Zosin – drogowe.
2. Morskie przejścia graniczne: Darłowo, Elbląg, Frombork,
Gdańsk-Nowy Port, Gdynia, Kołobrzeg, Szczecin, Świnoujście, Ustka, Władysławowo.
3. Stałe lotnicze przejścia graniczne: Bydgoszcz-Szwederowo,
Łódź-Lublinek, Gdańsk-Rębiechowo, Katowice-Pyrzowice,
Kraków-Balice, Poznań-Ławica, Rzeszów-Jasionka, SzczecinGoleniów, Warszawa-Okęcie, Wrocław-Strachowice.
Szczegółowe informacje na temat warunków, jakie muszą spełniać żywe zwierzęta przywożone przez podróżnych (psy, koty,
fretki, gady, płazy, gryzonie, ptaki, bezkręgowce), można uzyskać na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii
– www.wetgiw.gov.pl.
Należy pamiętać, że przewóz okazów gatunków zagrożonych wyginięciem, wymaga uzyskania specjalnych dokumentów, a ich
brak grozi karą więzienia, karą pieniężną i konfiskatą przewożonych okazów. Przepisy te dotyczą nie tylko żywych i spreparowanych zwierząt, ale i torebek, portfeli, pasków czy butów
wykonanych np. ze skóry krokodyli lub węży, futer i skór
dzikich zwierząt, wyrobów jubilerskich, do produkcji których wykorzystano kość słoniową, pamiątek zawierających np. fragmenty
koralowca oraz medykamentów wytworzonych z użyciem
WIĘCEJ
INFORMACJI
UWAGA
21
pochodnych z gatunków zagrożonych wyginięciem. Więcej informacji na temat regulacji oraz niezbędnych dokumentów na stronie www.powroty.gov.pl.
Jakich formalności powinienem dopełnić przy
wwożeniu do Polski roślin na własne potrzeby?
Przewożone bezpośrednio z państw trzecich na terytorium Polski rośliny, produkty roślinne lub przedmioty (tj. rzeczy inne
niż rośliny i produkty roślinne, które mogą przenosić organizmy
szkodliwe) podlegają granicznej kontroli fitosanitarnej i mogą być
wprowadzane tylko w wyznaczonych punktach wwozu.
W wyniku kontroli granicznej wydawana jest decyzja, na mocy
której przywiezione rośliny mogą zostać wprowadzone na obszar
Polski lub też zakazuje się ich wprowadzenia. Może być również
wydana decyzja, nakazująca określone postępowanie z przesyłką
roślin, np. przeprowadzenie zabiegu odkażania.
UWAGA
Granicznej kontroli fitosanitarnej nie podlegają niewielkie ilości
roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, jeżeli są przeznaczone do użycia przez posiadacza lub odbiorcę do własnych
niezarobkowych potrzeb. Więcej informacji znajdziesz na stronie
www.powroty.gov.pl.
Kontroli fitosanitarnej nie podlegają:
•
•
•
•
•
świeże owoce – do 5 kg,
świeże warzywa (z wyłączeniem bulw ziemniaków) – do 5 kg,
cięte rośliny ozdobne – do 50 szt.,
cięte drzewka choinkowe – 1 szt.,
części roślin iglastych – do 5 szt.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie 998/2003/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 26 maja 2003 roku w sprawie wymogów dotyczących zdrowia zwierząt, stosowanych do przemieszczania
zwierząt domowych o charakterze niehandlowym (Dz. Urz.
UE L 2003.146.1 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 roku o ochronie roślin (Dz. U.
z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z późn. zm.).
22
2. Przeprowadzka
2.5. Przewóz zabytków
Czy istnieją jakieś ograniczenia przy wwozie zabytków do Polski?
Poszczególne państwa chronią swoje dziedzictwo kulturowe,
dlatego przewóz zabytków jest ograniczany przepisami prawa.
Do przewozu zabytków nie jest wymagane uzyskanie pozwolenia. Należy jednak taki przywóz zgłosić w urzędzie celnym,
w celu objęcia przedmiotu procedurą dopuszczenia do obrotu lub
inną procedurą celną. Warto także sprawdzić, czy w myśl ustawodawstwa kraju emigracji możliwy jest wywóz danego zabytku.
Wywóz z Polski zabytków przywiezionych uprzednio w ramach
mienia przesiedlenia może nastąpić tylko na podstawie pozwolenia. Wydaje je minister kultury lub wojewódzki konserwator zabytków. Pozwolenia takie mogą być jednorazowe lub wielokrotne.
Mogą być udzielone na stały wywóz zabytku za granicę lub na
czasowy wywóz.
Pozwolenia nie wymagają m.in. zabytki przywiezione z terytorium państwa niebędącego członkiem EOG i Szwajcarii jeżeli:
•
•
UWAGA
były one objęte procedurą dopuszczenia do obrotu ze zwolnieniem od należności celnych przywozowych (czyli w ramach mienia przesiedleńczego),
wywóz tych zabytków następuje przed upływem 5 lat od dnia
dopuszczenia do obrotu.
Obowiązek uzyskania pozwolenia na wywóz nie dotyczy również:
•
•
•
zabytków, przywiezionych z terytorium państwa niebędącego członkiem EOG i Szwajcarii, które są objęte procedurą
odprawy czasowej lub procedurą uszlachetniania czynnego
(jest ona stosowana do towarów wprowadzanych na obszar
celny Wspólnoty w celu poddania ich określonym procesom
uszlachetniania),
zabytków przywiezionych z państw EOG i Szwajcarii na
okres nie dłuższy niż 3 lata,
zabytków niewpisanych do rejestru mających nie więcej niż
55 lat.
23
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568
z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia
2004 roku w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 789).
24
3. Formalności po powrocie
3. FORMALNOŚCI PO POWROCIE
Pamiętajmy, że po przyjeździe do kraju powinniśmy uregulować
wszelkie kwestie formalne związane z naszym powrotem. Jest
to niezbędne, jeżeli chcemy przygotować sobie grunt do życia
w Polsce.
Przede wszystkim, należy upewnić się co do ważności naszych
dokumentów, takich jak dowód osobisty, paszport i prawo jazdy. Jeżeli posiadamy nadal „książeczkowy” dowód osobisty,
powinniśmy jak najszybciej wymienić go na nowy, plastikowy. Posiadanie ważnego dowodu jest naszym obowiązkiem,
poza tym jego brak uniemożliwia np. odebranie listu poleconego na poczcie czy załatwienie jakiejkolwiek sprawy w urzędzie.
Mimo, iż do Polski można wjechać na podstawie paszportu, który stracił ważność, lepiej wymienić go na aktualny. Natomiast
w sytuacji, gdy mamy ze sobą zagraniczne prawo jazdy, jego
ważność będzie zależała od tego, w jakim kraju je wyrobiliśmy.
Jeżeli sprowadzamy do kraju samochód z zamiarem
zarejestrowania go, powinniśmy pamiętać o dotrzymaniu
stosownych terminów rejestracji przewidzianych przepisami.
Istotne jest także terminowe dopełnienie obowiązku zameldowania
się po powrocie do kraju. W niektórych przypadkach może też
okazać się, że musimy wystąpić o numer PESEL (na przykład
dla urodzonego za granicą dziecka czy współmałżonka –
cudzoziemca) lub Numer Identyfikacji Podatkowej – NIP.
W przypadku, gdy mamy nieuregulowany stosunek do służby
wojskowej, powinniśmy pamiętać o konieczności zawiadomienia
Wojskowej Komisji Uzupełnień o swoim powrocie do kraju.
•
•
•
•
•
•
•
26
Jak zamienić stary dowód osobisty na nowy?
Jak wyrobić sobie paszport?
Czy prawo jazdy wyrobione za granicą jest ważne w Polsce?
Jak przerejestrować samochód przywieziony z zagranicy?
W jakim terminie po powrocie powinniśmy się zameldować?
Jak wyrobić PESEL i NIP?
Czy z powodu braku uregulowania stosunku do służby wojskowej lub służby w obcym wojsku grożą Ci jakieś konsekwencje?
3.1. Dowód osobisty
Nie zdążyłem w terminie wymienić „książeczkowego” dowodu osobistego na nowy, plastikowy
dokument. Jakich formalności muszę dopełnić?
Czy grożą mi sankcje prawne za opóźnienie?
W Polsce obowiązują obecnie wyłącznie plastikowe dowody
osobiste. Jeżeli mamy „książeczkowy” dowód osobisty, to po powrocie do Polski powinniśmy jak najszybciej wymienić go na dowód plastikowy. Za uchylanie się od obowiązku posiadania lub
wymiany dowodu osobistego grożą sankcje. Dowód osobisty jest
dokumentem potwierdzającym tożsamość i obywatelstwo osoby,
zatem jego brak może uniemożliwić dokonanie wielu czynności
urzędowych.
Osoba, która ukończyła 18. rok życia i stale zamieszkuje w Polsce,
ma obowiązek posiadać dowód osobisty. Bez ważnego dowodu nie
załatwi żadnej sprawy w urzędach, bankach czy na poczcie itp.
UWAGA
Dowód osobisty wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
właściwy ze względu na miejsce zameldowania wnioskodawcy
na pobyt stały. Jeśli nie mamy miejsca zameldowania na pobyt
stały, musimy złożyć wniosek o wydanie dowodu w urzędzie
właściwym dla miejsca ostatniego pobytu stałego. Jeżeli nigdy
nie byliśmy zameldowani na pobyt stały, to organem właściwym
do wydania dowodu jest organ gminy w dzielnicy Śródmieście
w Warszawie.
W chwili obecnej trwają prace nad projektem ustawy o ewidencji ludności. Zgodnie z nowymi założeniami obowiązek meldunkowy ma zostać zastąpiony rejestracją podstawowego miejsca
zamieszkania. Zasady wydawania dowodów osobistych nie ulegną zmianie.
WARTO
WIEDZIEĆ
Lista załączników, które należy złożyć wraz z wnioskiem o wydanie dowodu osobistego:
•
•
•
dwa aktualne zdjęcia,
dowód uiszczenia opłaty w wysokości 30 zł, wniesionej na
konto właściwego urzędu gminy,
odpis skrócony aktu stanu cywilnego (aktu małżeństwa –
w wypadku osób, które zawarły małżeństwo, aktu urodzenia
– w wypadku osób, które nie wstąpiły w związek małżeński),
27
•
poświadczenie obywatelstwa polskiego lub inny dokument
potwierdzający posiadanie polskiego obywatelstwa, jeżeli
dane zawarte w dokumentach budzą wątpliwości dotyczące
obywatelstwa osoby – tylko wtedy, jeśli urząd tego zażąda.
WARTO
WIEDZIEĆ
Odpisu skróconego aktu stanu cywilnego nie załącza się, jeśli akt
został sporządzony w urzędzie stanu cywilnego miejsca, w którym osoba ubiega się o wydanie dowodu osobistego lub jeżeli
dane osobowe od czasu wydania ostatniego dowodu osobistego
nie zmieniły się, a w dokumentacji zgromadzonej w organie gminy znajduje się odpis skrócony aktu stanu cywilnego.
UWAGA
Wniosek o wymianę dowodu osobistego należy złożyć osobiście.
Osobiście należy również odebrać dowód. Nie jest możliwe złożenie wniosku oraz odbiór dokumentu za pośrednictwem pełnomocnika czy też polskiego konsula poza granicami kraju.
Osobie, która nie odbierze dowodu osobistego w terminie wskazanym przez urzędnika przy składaniu wniosku, nie grożą żadne
sankcje. Dokument będzie czekał na odbiór w urzędzie przez cały
okres jego ważności.
Dowód osobisty może także otrzymać osoba niepełnoletnia. Jeżeli
dziecko nie ukończyło 13 lat, obydwoje rodzice muszą wyrazić
zgodę na wyrobienie dowodu. Jeśli dziecko jest starsze, wystarczy zgoda jednego z rodziców. W obydwu przypadkach rodzic
bądź rodzice muszą stawić się osobiście wraz z dzieckiem, przedstawiając do wglądu własne dowody osobiste. Dowód osobisty
dziecka jest ważny 5 lat.
WARTO
WIEDZIEĆ
Okazanie do kontroli granicznej przy wjeździe do Polski „książeczkowego” dowodu osobistego, nie powoduje utraty prawa do
wjazdu, gdyż zgodnie z Konstytucją RP obywatelowi polskiemu
nie można zakazać powrotu do kraju.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 roku o ewidencji ludności
i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993
z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 listopada 2000 r.
w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz trybu postępowania w sprawach wydawania dowodów osobistych, ich wymiany, zwrotu lub utraty (Dz. U. z 2000 r. Nr 112, poz. 1182
z późn. zm.).
28
3.2. Paszport
Mój paszport stracił ważność. Czy będę mógł na
jego podstawie wjechać do Polski? Jakich formalności muszę dopełnić, aby otrzymać nowy
paszport?
Wniosek o wydanie paszportu składa się w urzędzie wojewódz- kim właściwym ze względu na miejsce stałego pobytu
wnioskodawcy. Za granicą wniosek należy złożyć w urzędzie
konsularnym, właściwym ze względu na miejsce pobytu wnioskującego.
Osoby, które przed planowanym opuszczeniem kraju
dotychczasowego pobytu mają zamiar złożyć w konsulacie
wniosek o wydanie paszportu, powinny wspólnie z konsulem
rozważyć i ustalić, czy realne jest załatwienie tej sprawy ze
względu na okres oczekiwania na dostarczenie paszportu
z kraju. Zdecydowanie nie warto składać wniosku o paszport
w konsulacie w sytuacji, kiedy istnieje przypuszczenie, iż
wyjazd z kraju dotychczasowego pobytu nastąpi wcześniej niż
dostarczenie paszportu do konsulatu. Konsul może w tej sytuacji
wydać paszport tymczasowy na powrót osoby do kraju.
WARTO
WIEDZIEĆ
Pamiętajmy, żeby składając wniosek o wydanie paszportu, używać tylko druków wniosków, udostępnionych przez organ paszportowy.
Lista załączników do wniosku o wydanie paszportu:
•
dwie jednakowe kolorowe fotografie o wymiarach 35 x 45 mm,
Fotografia musi być wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy, na
jednolitym jasnym tle. Musi mieć dobrą ostrość oraz pokazywać
wyraźnie oczy i twarz od wierzchołka głowy do górnej części
barków, tak aby twarz zajmowała 70-80% fotografii. Zdjęcie ma
przedstawiać osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi
szkłami, patrzącą na wprost z otwartymi oczami, nieprzesłoniętymi włosami, z naturalnym wyrazem twarzy i zamkniętymi
ustami. Osoba z wrodzonymi lub nabytymi wadami wzroku może
dołączyć do wniosku fotografie przedstawiające ją w okularach
z ciemnymi szkłami (po okazaniu orzeczenia o niepełnosprawności z uwagi na wadę wzroku), a osoba nosząca nakrycie głowy
zgodnie z zasadami swojego wyznania – fotografie przedstawiające ją w nakryciu głowy (po okazaniu zaświadczenia o przynależności do wspólnoty wyznaniowej.
UWAGA
29
•
•
•
•
odpis skrócony lub zupełny aktu urodzenia – w wypadku
ubiegania się o wydanie paszportu po raz pierwszy, jeżeli
nie jest możliwe ustalenie tożsamości osoby ubiegającej się
o paszport na podstawie innych dokumentów,
odpis skrócony aktu małżeństwa – jeżeli osoba ubiegająca się
o wydanie paszportu zawarła związek małżeński za granicą,
pisemną zgodę rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów albo jednego z rodziców, gdy z orzeczenia sądu wynika, że prawo decydowania w sprawie wydania paszportu
małoletniemu nie przysługuje drugiemu z rodziców (orzeczenie sądu rodzinnego w wypadku braku zgodności stanowisk
rodziców lub niemożności uzyskania zgody jednego lub obojga rodziców),
dowód uiszczenia opłaty paszportowej (zgodnie ze wskazaniem organu paszportowego).
Przy składaniu wniosku o wydanie paszportu należy przedstawić
do wglądu dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający
tożsamość i obywatelstwo polskie oraz ostatnio posiadany
paszport.
Podstawowe opłaty za wydanie paszportu w kraju
Opłata za wydanie paszportu osobie pełnoletniej wynosi 140 zł.
Emerytom, rencistom, uczniom i studentom przysługuje ulga
w opłacie za wydanie paszportu, wynosząca 50% tej kwoty. Za
wydanie paszportu osobom małoletnim, które w dniu złożenia wniosku nie ukończyły 7. roku życia, jest pobierana opłata
w wysokości 30 zł, a dzieciom od 7 do 13 lat – 60 zł. Za wydanie paszportu tymczasowego od osób pełnoletnich pobiera się
opłatę w wysokości 45 zł, a od osób małoletnich w wysokości
30 zł. Za wydanie paszportu w konsulacie pobierana jest opłata
konsularna.
UWAGA
Wniosek o wydanie paszportu należy złożyć osobiście. Osobiście
należy też odebrać paszport. Nie można tego uczynić za pośrednictwem pełnomocnika.
W imieniu małoletniego wniosek o wydanie paszportu składają
rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie. Przy składaniu
wniosku jest wymagana jego obecność, natomiast odbioru paszportu dla małoletniego w wieku do 13 lat może dokonać jeden
z rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów. Małoletni,
którzy ukończyli 13 lat, odbierają dokument osobiście, w obecności przynajmniej jednego z rodziców lub opiekunów.
30
W uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza w warunkach szczególnie utrudnionego dojazdu do urzędu konsularnego, na wniosek osoby ubiegającej się o wydanie dokumentu paszportowego,
konsul może odstąpić od wymogu osobistego odbioru dokumentu
paszportowego.
UWAGA
Czas oczekiwania na wydanie paszportu przez wojewodę wynosi
około 30 dni. W kraju, w nagłych wypadkach, związanych z chorobą lub pogrzebem członka rodziny albo potrzebą pilnego wyjazdu za granicę, można otrzymać paszport tymczasowy.
Osobie, która nie odbierze paszportu w terminie wskazanym
przez urzędnika przy składaniu wniosku, nie grożą żadne sankcje. Dokument ten można odebrać w terminie późniejszym.
Utrata ważności dokumentu paszportowego nie pozbawia jego
posiadacza prawa wjazdu na podstawie tego dokumentu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
WARTO
WIEDZIEĆ
Okres ważności paszportu
Paszport jest ważny przez 10 lat od daty jego wydania. Paszport
wydany małoletniemu, który ukończył 5 lat, ale nie ukończył
13 lat, jest ważny 5 lat od daty jego wydania. Małoletniemu do
ukończenia 5. roku życia wydaje się paszport tymczasowy, ważny
przez 12 miesięcy od daty jego wydania. Na żądanie rodziców
małoletniemu przed ukończeniem 5. roku życia może być wydany paszport, którego okres ważności nie może przekroczyć 5 lat
od daty jego wydania.
Jeżeli utraciłeś paszport lub uległ on zniszczeniu, masz obowiązek niezwłocznie zawiadomić o tym organ paszportowy (biuro
paszportów lub konsulat). Jeżeli po zgłoszeniu paszport zostanie
odnaleziony i tak jest nieważny. Należy zwrócić go właściwemu
miejscowo organowi paszportowemu.
UWAGA
Paszport zgłoszony jako utracony, zniszczony lub znaleziony traci ważność z dniem zawiadomienia organu paszportowego o jego
utracie, zniszczeniu lub znalezieniu.
Paszport podlega unieważnieniu:
•
na wniosek sądu prowadzącego przeciwko posiadaczowi
paszportu postępowanie w sprawie karnej lub postępowanie
w sprawie o przestępstwo skarbowe, postępowanie w sprawie nieletniego lub postępowanie cywilne,
31
•
•
•
na wniosek organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze (policji i prokuratury), organu postępowania wykonawczego w sprawie karnej, w tym o przestępstwo skarbowe,
przeciwko posiadaczowi paszportu,
jeżeli został wydany z naruszeniem przepisów ustawy,
jeżeli posiadacz paszportu utracił obywatelstwo polskie.
Może się zdarzyć, że konsul wyda naszemu dziecku paszport
tymczasowy bez zamieszczenia w nim numeru PESEL (np. wobec
braku odpisu polskiego aktu urodzenia dziecka urodzonego
za granicą). Trzeba pamiętać, że w kraju nie ma możliwości
otrzymania następnego paszportu (także tymczasowego) bez
numeru PESEL. Trzeba zatem postarać się o nadanie dziecku
numeru PESEL. Wnioskując o nadanie numeru PESEL, należy
przedłożyć odpis aktu urodzenia, wydany przez właściwy
polski urząd stanu cywilnego (po wpisaniu do polskich ksiąg
stanu cywilnego zagranicznego aktu urodzenia dziecka). Więcej
informacji na temat uzyskania PESEL-u zob. pkt 3.6. „PESEL”.
UWAGA
Przed opuszczeniem kraju dotychczasowego pobytu, dobrze jest
uzyskać szczegółową informację w kwestii wymogu legalizacji zagranicznego aktu urodzenia w Polsce czy ewentualnie uzyskania
tzw. apostille (zaświadczenia) w celu właściwego przygotowania
się do sprawy wpisania zagranicznego aktu urodzenia w polskim
urzędzie stanu cywilnego.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 13 lipca z 2006 roku o dokumentach paszportowych (Dz. U. z 2006 r. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia
z 2006 roku w sprawie opłat za wydanie dokumentu paszportowego oraz ich zwrotu (Dz. U. z 2006 r. Nr 153, poz. 1091).
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 sierpnia 2006 roku w sprawie dokumentów paszportowych oraz trybu postępowania w przypadku ujawnienia
fałszerstw lub wad w tych dokumentach oraz w sytuacji ich
zniszczenia (Dz. U. z 2006 r. Nr 152, poz. 1090 z późn. zm.).
3.3. Prawo jazdy
Mam prawo jazdy wydane w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. Czy jest ono nadal ważne?
Posługiwanie się prawem jazdy, wydanym w Polsce przed 1 lipca 1999 r., jest traktowane jak jazda bez ważnego dokumentu.
32
Prawo jazdy wydaje lub wymienia starosta właściwy ze względu
na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się, a w uzasadnionych wypadkach – starosta właściwy ze względu na miejsce czasowego pobytu.
Wnioski o wydanie (wymianę) prawa jazdy są dostępne w wydziałach komunikacji w starostwach powiatowych. Do wniosku
trzeba dołączyć dowód uiszczenia opłaty w wysokości 70 zł oraz
wniesienia opłaty ewidencyjnej wynoszącej 1 zł. Wniosek można
złożyć osobiście lub drogą pocztową.
Wypełniając wniosek o wydanie lub wymianę prawa jazdy, warto upewnić się, że nie pominęliśmy żadnej rubryki. W przeciwnym razie zostaniemy wezwani do uzupełnienia wniosku, co
znacznie wydłuży procedurę.
WARTO
WIEDZIEĆ
Mam zagraniczne prawo jazdy. Czy jest ono ważne w Polsce?
To, czy zagraniczne prawo jazdy jest ważne w Polsce i przez jaki
okres, zależy od tego, w którym kraju zostało ono wydane.
Prawo jazdy wydane przez państwo członkowskie EOG lub
Szwajcarię uprawnia do kierowania pojazdami na terytorium Polski przez cały okres jego ważności.
Mimo, iż nie ma obowiązku wymiany prawa jazdy wydanego
przez państwo członkowskie EOG lub Szwajcarię, warto to zrobić,
żeby w razie zagubienia dokumentu uchronić się przed dodatkowymi problemami.
Kwestie ważności zagranicznego prawa jazdy reguluje także Konwencja o ruchu drogowym z 1968 r. Stanowi ona, że prawo jazdy wydane w państwie, które jest stroną konwencji lub w innym
państwie, pod warunkiem że wzór tego prawa jazdy jest zgodny
ze wzorem określonym w Konwencji, jest ważne przez 6 miesięcy
od daty rozpoczęcia stałego lub czasowego pobytu w Polsce, nie
dłużej jednak niż przez okres jego ważności. W tym czasie należy
takie prawo jazdy wymienić na polskie.
Stronami Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. są m.in.: Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Brazylia, Chorwacja, Izrael, Rosja,
Ukraina. Pełną listę tych państw można znaleźć w Internecie,
również na stronie internetowej Krajowej Rady Bezpieczeństwa
Ruchu Drogowego – www.krbrd.gov.pl.
33
UWAGA
Prawo jazdy, wydane przez państwo niebędące członkiem EOG
ani przez Szwajcarię, którego wzór nie jest zgodny ze wzorem
określonym w Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r., jest w Polsce nieważne.
Osoba, której prawo jazdy zostało wydane przez państwo członkowskie EOG lub Szwajcarię, państwo będące stroną Konwencji
o ruchu drogowym z 1968 r. lub państwo trzecie (jeżeli wzór tego
prawa jazdy jest zgodny ze wzorem określonym w tej Konwencji),
może wymienić zagraniczne prawo jazdy na polskie bez konieczności spełnienia dodatkowych warunków.
Podstawa prawna:
1. Dyrektywa Rady 91/439/EWG z dnia 29 lipca 1991 roku
w sprawie praw jazdy (Dz. Urz. UE L 1991.237.1 z późn.
zm.).
2. Konwencja o ruchu drogowym sporządzona w Wiedniu dnia
8 listopada 1968 roku (Dz. U. z 1988 r. Nr 5, poz. 40 z późn.
zm.).
3.4. Przerejestrowanie samochodu przywiezionego z zagranicy
Przywiozłem do Polski samochód zakupiony
i użytkowany za granicą. Gdzie i jak mam go
przerejestrować? Ile wynoszą opłaty?
Samochód przywieziony z zagranicy należy zarejestrować w ciągu 30 dni od daty jego sprowadzenia.
W celu rejestracji pojazdu w Polsce należy złożyć wniosek do starosty właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę firmy rejestrującego (jeżeli samochód ma być zarejestrowany
na firmę).
Lista załączników do wniosku o rejestrację pojazdu:
•
•
34
dowód własności pojazdu (np. umowa kupna, faktura) lub
dokument potwierdzający powierzenie pojazdu – w wypadku powierzenia pojazdu przez zagraniczną osobę fizyczną lub
prawną podmiotowi polskiemu,
karta pojazdu – jeżeli była wydana,
•
•
•
•
•
•
•
wyciąg ze świadectwa homologacji albo odpis decyzji zwalniającej pojazd z homologacji – jeżeli są wymagane,
zaświadczenie o pozytywnym wyniku badania technicznego
pojazdu,
dowód rejestracyjny, jeżeli pojazd był zarejestrowany,
dowód odprawy celnej przywozowej – jeżeli pojazd został
sprowadzony z terytorium państwa niebędącego państwem
członkowskim Unii Europejskiej i jest rejestrowany po raz
pierwszy,
dokument potwierdzający zapłatę akcyzy na terytorium Polski lub zaświadczenie o zwolnieniu samochodu osobowego
z obowiązku zapłaty akcyzy – jeżeli samochód osobowy został sprowadzony z terytorium państwa członkowskiego Unii
Europejskiej i jest rejestrowany po raz pierwszy,
zaświadczenie wydane przez właściwy (ze względu na adres
zamieszkania podatnika) organ podatkowy, potwierdzające
opłacenie podatku od towarów i usług od pojazdów sprowadzanych z państw członkowskich Unii Europejskiej lub zaświadczenie o braku takiego obowiązku – jeżeli sprowadzany
pojazd jest rejestrowany po raz pierwszy,
dowód wpłaty na konto Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości 500 zł
(na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 20 stycznia
2005 roku o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji)
lub oświadczenie o podleganiu obowiązkowi zapewniania
sieci zbierania pojazdów (na podstawie art. 11 ust. 4 ww.
ustawy) – jeżeli pojazd jest rejestrowany po raz pierwszy.
Dokumenty w języku obcym muszą być przetłumaczone na język
polski przez tłumacza przysięgłego.
UWAGA
W razie podważenia autentyczności przedłożonych dokumentów,
(bądź stwierdzenia w nich uchybień) starosta może odmówić rejestracji pojazdu przywiezionego z zagranicy. Odwołanie od decyzji starosty składa się do właściwego miejscowo Samorządowego
Kolegium Odwoławczego.
Wydanie dokumentów dopuszczających pojazd do ruchu wiąże
się z koniecznością wniesienia opłaty. Za dowód rejestracyjny
dla pojazdu wraz z kompletem znaków legalizacyjnych i nalepką
kontrolną na szybę pojazdu płaci się 75,50 zł, a za wydanie tablic
samochodowych rejestracyjnych – 80 zł. Aktualne stawki opłat są
dostępne na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury
(www.mi.gov.pl). Ponadto jest pobierana opłata skarbowa oraz
opłata ewidencyjna.
35
WIĘCEJ
INFORMACJI
UWAGA
WARTO
WIEDZIEĆ
Na stronie internetowej Ministerstwa Infrastruktury –
www.mi.gov.pl – w zakładce Transport drogowy/Pojazdy/Rejestracja pojazdów, można znaleźć więcej informacji dotyczących
rejestracji, czasowej rejestracji pojazdów, wyrejestrowania oraz
czasowego wycofania pojazdu z ruchu, a także aktualne stawki
opłat.
Jeżeli rejestrujemy samochód, mamy też obowiązek zawarcia
umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC). Umowę
taką należy zawrzeć najpóźniej w dniu rejestracji pojazdu.
Wyjątkiem są pojazdy historyczne – w ich wypadku obowiązek
ubezpieczenia powstaje przed wprowadzeniem ich do ruchu.
Umowę ubezpieczenia zawiera się z wybranym zakładem ubezpieczeń, który oferuje tego rodzaju ubezpieczenie.
Umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego zawiera się na okres 12 miesięcy.
Niekiedy jest możliwe zawarcie umowy na krótszy czas (tzw.
ubezpieczenie krótkoterminowe). Wyjątek ten ma zastosowanie
do m.in.:
•
•
•
samochodu zarejestrowanego czasowo, pojazdu zarejestrowanego za granicą,
pojazdu wolnobieżnego (tj. pojazdu silnikowego, którego
konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 25 km/h, z wyłączeniem ciągnika rolniczego),
pojazdu historycznego.
Umowę ubezpieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do pojazdów mechanicznych zarejestrowanych czasowo zawiera się na
okres tej rejestracji, nie krótszy jednak niż 30 dni. Umowę ubezpieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do pojazdów historycznych także zawiera się na czas nie krótszy niż 30 dni. Umowę
ubezpieczenia krótkoterminowego w odniesieniu do pojazdów
wolnobieżnych zawiera się na czas nie krótszy niż 3 miesiące.
Podstawa prawna:
2. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 roku o recyklingu pojazdów
wycofanych z eksploatacji (Dz. U. z 2005 r. Nr 25, poz. 202
z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 22 maja z 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym
i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U.
36
z 2003 r. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 lipca 2002
roku w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz. U.
z 2007 r. Nr 186, poz. 1322 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 grudnia
2003 roku w sprawie wysokości opłat za wydanie dowodu
rejestracyjnego, pozwolenia czasowego i tablic (tablicy) rejestracyjnych pojazdów (Dz. U. z 2003 r. Nr 230, poz. 2302
z późn. zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia
28 marca 2006 roku w sprawie wysokości opłat za kartę pojazdu (Dz. U. 2006 r. Nr 59, poz. 421 z późn. zm.).
3.5. Zameldowanie
Nie jestem zameldowany w Polsce. W jakim terminie po powrocie do kraju mam obowiązek się
zameldować?
Jeżeli po powrocie do Polski przebywamy pod danym adresem
dłużej niż 3 doby, jesteśmy zobowiązani zameldować się na pobyt stały lub czasowy. Zameldowanie jest dokonywane od ręki.
Formalności związanych z meldunkiem należy dopełnić przed
upływem 4. doby, licząc od dnia przybycia. Dokonuje się ich
w urzędzie gminy właściwym ze względu na miejsce pobytu.
W tym celu wypełniamy formularz Zgłoszenie pobytu stałego lub
Zgłoszenie pobytu czasowego ponad 3 miesiące. Na formularzu
tym będzie konieczne potwierdzenie faktu naszego pobytu, dokonane przez właściciela lub inny podmiot dysponujący tytułem
prawnym do lokalu. Potwierdzenie powinno nastąpić w formie
czytelnego podpisu z oznaczeniem daty jego złożenia.
Wraz z formularzem zgłoszenia pobytu należy złożyć następujące załączniki:
•
•
•
zaświadczenie o wymeldowaniu z poprzedniego miejsca zameldowania na pobyt stały (w wypadku zgłoszenia pobytu
stałego),
dowód osobisty, a w uzasadnionych wypadkach inny dokument pozwalający na ustalenie tożsamości (osoby niepełnoletnie nieposiadające dokumentu stwierdzającego tożsamość
– odpis skrócony aktu urodzenia) – do wglądu,
dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu (np. umowę cywilnoprawną, wypis z księgi wieczystej, decyzję administracyjną, orzeczenie sądu) – do wglądu.
37
W zastępstwie osoby zobowiązanej do zameldowania się, czynności zgłoszenia może dokonać członek rodziny, opiekun ustawowy
lub faktyczny albo inna osoba.
WARTO
WIEDZIEĆ
Dzieci do lat 7 są zwolnione z obowiązku zameldowania
na pobyt nieprzekraczający 3 miesięcy.
Zgodnie z nowymi założeniami projektowanej ustawy o ewidencji
ludności obowiązek meldunkowy ma zostać zastąpiony rejestracją podstawowego miejsca zamieszkania. Nowe regulacje zakładają, że obywatel polski będzie miał 30 dni na dokonanie zgłoszenia. Procedura zgłaszania będzie znacznie uproszczona np. nie
będzie koniecznosci przedstawiania tytułu prawnego do lokalu
przy dokonywaniu zgłoszenia oraz uzyskiwania potwierdzenia,
od osoby dysponującej tytułem prawnym, faktu pobytu w lokalu.
Zgłoszenie nowego podstawowego miejsca zamieszkania spowoduje, że urząd wyrejestruje poprzednie podstawowe miejsce zamieszkania, a zatem ograniczy się liczba wizyt osoby w urzędach,
często od siebie oddalonych.
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
3.6. PESEL
Chciałbym uzyskać numer PESEL dla żony-cudzoziemki oraz dziecka. Jakich formalności
muszę dopełnić?
Aby otrzymać numer PESEL, należy złożyć odpowiedni wniosek
w urzędzie gminy. Formularz wniosku jest dostępny na stronie
internetowej MSWiA – www.mswia.gov.pl.
Numer PESEL to numer Powszechnego Elektronicznego Systemu
Ewidencji Ludności. System ten zawiera dane osób zameldowanych w Polsce na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 miesiące oraz osób ubiegających się o wydanie dowodu osobistego
lub paszportu.
PESEL składa się z 11 cyfr, które określają w kolejności: datę urodzenia (dzień, miesiąc, rok), liczbę porządkową, płeć i liczbę kontrolną.
38
Numer PESEL jest nadawany:
a) obywatelom polskim zameldowanym na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 miesiące, a także osobom ubiegającym się o wydanie dowodu osobistego,
b) cudzoziemcom zameldowanym na pobyt stały lub czasowy
trwający ponad 3 miesiące,
c) obywatelom polskim i cudzoziemcom, którzy podlegają na
terytorium Polski ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu zdrowotnemu z wyjątkiem osób, którym nadano ten
numer na podstawie pkt a) i b),
d) obywatelom polskim zamieszkałym za granicą, ubiegającym
się o wydanie paszportu.
Z wnioskiem o nadanie numeru PESEL najczęściej nie występuje
zainteresowana osoba, ale upoważniony do tego podmiot:
•
•
•
dla osób wymienionych w pkt a) i b) jest to organ gminy dokonujący czynności zameldowania,
dla osób wymienionych w pkt c) – płatnik składek ubezpieczeniowych (np. pracodawca),
dla osób wymienionych w pkt d) – polski konsul.
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
3.7. NIP
Nie mam jeszcze numeru NIP, a niedługo wracam
do Polski, żeby tu podjąć pracę. W jaki sposób
mogę go uzyskać?
Nadanie NIP następuje w drodze decyzji wydanej przez naczelnika urzędu skarbowego. W celu uzyskania NIP trzeba złożyć
zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania podatnika.
Formularze zgłoszeń identyfikacyjnych są dostępne w urzędzie
skarbowym lub na stronie internetowej Ministerstwa Finansów –
www.mf.gov.pl.
39
Wniosek o nadanie numeru NIP może w naszym imieniu złożyć
pełnomocnik. Musi on wówczas dołączyć do zgłoszenia uwierzytelnioną lub poświadczoną urzędowo kopię pełnomocnictwa.
W wypadku udzielenia pełnomocnictwa wyłącznie do dokonania
zgłoszenia identyfikacyjnego do wniosku dołącza się oryginał pełnomocnictwa.
UWAGA
Każdy podatnik posiada tylko jeden numer identyfikacji podatkowej (NIP). Zgłoszenia identyfikacyjnego dokonuje się jednokrotnie, bez względu na rodzaj oraz liczbę opłacanych podatków,
formę opodatkowania czy liczbę i rodzaj prowadzonych przedsiębiorstw. W wypadku zgonu podatnika decyzja o nadaniu numeru
NIP wygasa z mocy samego prawa.
Mój mąż jest cudzoziemcem. Nie prowadzi działalności gospodarczej. Jak może uzyskać numer
identyfikacji podatkowej (NIP)?
Jeśli nie prowadzimy działalności gospodarczej, wystarczy wypełnić formularz NIP-3. Formularz ten można znaleźć:
•
•
•
•
w urzędzie skarbowym,
u płatnika podatków (pracodawcy pobierającego z wynagrodzenia zaliczki na podatek dochodowy),
w urzędzie gminy (podatnicy podatku od nieruchomości, rolnego lub leśnego),
na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (zakładka Podatki/Formularze podatkowe).
Wypełniony i podpisany formularz zgłoszenia NIP-3 składamy
u naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na adres
zamieszkania. Możemy też przekazać go przez płatnika (pracodawcę), urząd gminy lub przesłać drogą pocztową pod adresem
urzędu skarbowego.
Prowadzę samodzielnie działalność gospodarczą
w Polsce. Jakich formalności muszę dopełnić, aby
uzyskać numer NIP?
Jeśli prowadzimy działalność gospodarczą, to wypełniamy
formularz NIP-1 (tj. zgłoszenie identyfikacyjne osoby fizycznej
prowadzącej samodzielnie działalność gospodarczą).
Formularz ten można znaleźć:
•
•
40
w urzędzie skarbowym,
w urzędzie gminy (przy okazji rejestracji działalności),
•
na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (zakładka Podatki/Formularze podatkowe).
W wypadku podatników podatku od towarów i usług, niekorzystających ze zwolnienia od tego podatku, wypełniony i podpisany formularz zgłoszenia NIP-1 należy złożyć u naczelnika urzędu
skarbowego właściwego w sprawach tego podatku. W wypadku
pozostałych podatników będących podatnikami podatku dochodowego formularz należy złożyć u naczelnika urzędu skarbowego
właściwego w sprawach tego podatku.
Lista dokumentów, które należy dołączyć do zgłoszenia NIP-1:
•
•
•
•
•
•
załącznik do zgłoszenia NIP-1 (NIP-B): informacja o rachunkach bankowych,
załącznik do zgłoszenia NIP-1 (NIP-C): informacja o miejscach prowadzenia działalności gospodarczej,
zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON,
wpis do ewidencji działalności gospodarczej,
dokument potwierdzający uprawnienia do korzystania z lokalu lub nieruchomości, w którym znajduje się miejsce prowadzenia działalności gospodarczej,
umowy rachunku bankowego.
Powinny to być uwierzytelnione lub urzędowo poświadczone
kopie dokumentów potwierdzających informacje objęte zgłoszeniem.
W wypadku rejestracji w zakresie podatku od towarów i usług
VAT (a więc rejestracji jako podatnik VAT, której dokonują osoby
prowadzące działalność gospodarczą po osiągnięciu obrotów
w wysokości 50 000 zł, jeśli działalność rozpoczęto z dniem
1.01.2008 r. W przypadku rozpoczęcia prowadzenia działalności
w trakcie roku kalendarzowego, kwota ta jest pomniejszana
o 1/365 za każdy dzień, który upłynął od początu roku) do
zgłoszenia identyfikacyjnego NIP-1 należy dołączyć wypełniony
i podpisany formularz VAT-R (tj. zgłoszenie rejestracyjne
w zakresie podatku od towarów i usług), natomiast w wypadku
dokonywania transakcji wewnątrzwspólnotowych formularz
VAT-R/UE (tj. informację dotyczącą obowiązku podatkowego
w zakresie transakcji wewnątrzwspólnotowych).
Po złożeniu Zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku
od towarów i usług VAT-R, naczelnik urzędu skarbowego wydaje Potwierdzenie zarejestrowania podmiotu jako podatnika
VAT (VAT-5), po złożeniu zaś Informacji dotyczącej obowiązku
podatkowego w zakresie transakcji wewnątrzwspólnotowych –
Potwierdzenie zarejestrowania podmiotu jako podatnika VAT UE
(VAT-5/UE).
41
UWAGA
Decyzja w sprawie nadania NIP powinna być wydana nie później
niż w ciągu jednego miesiąca od daty wpływu zgłoszenia NIP-3
lub NIP-1 do urzędu skarbowego. Decyzja o nadaniu NIP z reguły jest doręczana listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Kiedy ją odbierzemy, decyzja wchodzi do obiegu
prawnego.
Od decyzji o nadaniu NIP można się odwołać do właściwego
dyrektora izby skarbowej za pośrednictwem naczelnika urzędu
skarbowego, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia
doręczenia tej decyzji. Odwołanie powinno zawierać zarzuty
przeciw decyzji, określać istotę i zakres żądania będącego
przedmiotem odwołania oraz wskazywać dowody uzasadniające
żądanie.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 13 października 1995 roku o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr
269, poz. 2681 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa
(Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej
(Dz. U. z 2006 r. Nr 225 poz. 1635 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów
i usług (Dz. U. z 2004 r. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada
2003 roku w sprawie wzorów formularzy zgłoszeń identyfikacyjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 202, poz. 1959 z późn. zm.).
3.8. Służba wojskowa
Wyjeżdżając za granicę, nie zawiadomiłem o tym
Wojskowej Komisji Uzupełnień (WKU). Czy grożą
mi z tego tytułu jakieś konsekwencje? Co powinienem zrobić po powrocie do Polski?
Osoby o nieuregulowanym stosunku do służby wojskowej
powinny powiadomić Wojskową Komisję Uzupełnień o swoim
powrocie do kraju.
Obywatele polscy:
•
•
42
będący żołnierzami rezerwy, posiadającymi nadany przydział mobilizacyjny,
którym nadano pracowniczy przydział mobilizacyjny,
•
będący poborowymi, którym wydano karty powołania do
służby wojskowej
mają obowiązek powiadomienia właściwego wojskowego komendanta uzupełnień (WKU) o wyjeździe za granicę z zamiarem pobytu czasowego trwającego ponad 2 miesiące i o powrocie z tego
pobytu.
Z kolei osoby:
•
•
podlegające obowiązkowi czynnej służby wojskowej, które
nie stawiły się do poboru od dnia 1 stycznia roku kalendarzowego, w którym kończą 19 lat oraz
osoby, które zostały powołane do odbycia czynnej służby
wojskowej, zasadniczej służby lub szkolenia poborowych
w obronie cywilnej lub do służby zastępczej – od dnia doręczenia karty powołania (karty skierowania) do tych służb
mają obowiązek uzyskania zezwolenia ministra obrony narodowej lub organu przez niego upoważnionego (WKU) na
wyjazd i pobyt za granicą.
Jeżeli nie dopełnią tego obowiązku, grozi im kara grzywny lub
kara ograniczenia wolności. Przedawnienie następuje po upływie
5 lat.
W najbliższym czasie rząd planuje daleko idące zmiany dotyczące
powszechnej służby wojskowej. Więcej informacji na stronie
www.powroty.gov.pl.
Służyłem w obcej armii. Czy grożą mi z tego tytułu jakieś konsekwencje po powrocie do Polski?
Obywatel polski może przyjąć służbę w obcym wojsku lub obcej
organizacji wojskowej tylko po uzyskaniu odpowiedniej zgody
ministra obrony narodowej (w wypadku osób będących byłymi
żołnierzami zawodowymi) lub ministra spraw wewnętrznych
i administracji.
Obywatele polscy, zamieszkujący lub przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy za granicą, składają wniosek o udzielenie zgody na służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej
odpowiednio do ministra obrony narodowej lub ministra spraw
wewnętrznych i administracji za pośrednictwem polskiego urzędu konsularnego.
43
Przyjęcie służby w obcej armii bez uzyskania takiej zgody jest
zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Za
przyjęcie obowiązków w zakazanej przez prawo międzynarodowe
wojskowej służbie najemnej grozi kara pozbawienia wolności od
6 miesięcy do 8 lat. Przedawnienie następuje po upływie 10 lat.
Obywatele polscy, którzy mają również obywatelstwo innego
państwa i stale w nim mieszkają, nie muszą mieć zgody na
zaciągnięcie się do armii lub organizacji wojskowej tego państwa.
Jeżeli te warunki zostaną zachowane, służba wojskowa w obcej
armii nie będzie potraktowana jako przestępstwo.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r.
Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz. U.
z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
44
4. Praca
45
4. PRACA
Poszukiwania pracy w Polsce najlepiej zacząć już na etapie planowania powrotu. Ideałem jest sytuacja, w której znajdziemy zatrudnienie w kraju jeszcze podczas pobytu za granicą i wrócimy
do Polski po to, żeby objąć konkretną posadę. W pierwszej części
tego rozdziału podpowiadamy, jak można to zrobić.
Praca za granicą jest często okazją do zdobycia różnego rodzaju
doświadczeń i umiejętności, które mogą zwiększyć szanse na
sukces na rynku pracy po powrocie do kraju. Dlatego tak istotnym jest, aby nasze dodatkowe umiejętności mogły być uznane
w Polsce i stanowić atut w rozmowach z pracodawcą. Uznawanie
kwalifikacji zawodowych jest szczegółowo regulowane przez
przepisy Unii Europejskiej. Podobnie jest w przypadku stażu pracy za granicą – specjalne przepisy regulują, w jaki sposób udokumentowane okresy zatrudnienia za granicą są zaliczane do
okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych.
Jeżeli przyjechał z nami do Polski cudzoziemiec (np. małżonek
lub partner), również może podjąć w Polsce pracę – jednak pod
ściśle określonymi warunkami (np. jeżeli nie jest obywatelem UE
– dopiero po uzyskaniu zezwolenia).
•
•
•
•
Jak szukać pracy w Polsce z zagranicy?
Na jakich zasadach mogą być w Polsce uznane nasze kwalifikacje zawodowe zdobyte podczas pobytu za granicą?
Jak zaliczyć staż pracy za granicą do świadczeń pracowniczych np. do określenia długości urlopu wypoczynkowego?
Jakie przepisy regulują zatrudnienie cudzoziemców
w Polsce?
4.1. Poszukiwanie pracy w Polsce
Obecnie pracuję za granicą, ale gdybym znalazła ciekawą pracę w Polsce, chętnie wróciłabym
do kraju. Jak najskuteczniej poszukiwać pracy
w Polsce, pozostając za granicą?
Ogłoszeń z ofertami możemy szukać w podobnych miejscach jak
przed wyjazdem za granicę. Przede wszystkim w urzędach pracy, ogłoszeniach prasowych, Internecie, prywatnych portalach
46
4. Praca
pośrednictwa pracy, bezpośrednio na stronach internetowych
firm oraz w systemie Europejskich Służb Zatrudnienia EURES.
Wiadomość o tym, że szukamy pracy w Polsce, warto przekazać
rodzinie i znajomym w Polsce. Obecnie w kraju pracownicy są
poszukiwani w wielu zawodach, więc ten krok może wystarczyć
do znalezienia ciekawej oferty.
EURES to sieć współpracy pomiędzy urzędami pracy w 31 krajach europejskich, również w Polsce. Polscy pracownicy EURES
coraz częściej jeżdżą na targi pracy w wielu krajach europejskich z ofertami pracy w Polsce. Ponadto na stronie internetowej
http://europa.eu.int/eures znajdziemy tysiące ofert pracy w kraju.
WARTO
WIEDZIEĆ
Można też skorzystać z usług agencji zatrudnienia. Jeszcze kilka
lat temu agencje szukały pracowników do pracy w kraju lub za
granicą wyłącznie w Polsce. Obecnie agencje rozszerzyły swój zakres działania i rekrutują do pracy w kraju także Polaków pracujących za granicą. Jeżeli do pracy wyjechaliśmy za pośrednictwem
agencji, to być może najprościej będzie skontaktować się z nią ponownie i poprosić o pomoc w znalezieniu oferty pracy w kraju.
Korzystając z usług prywatnych agencji zatrudnienia, nie zapominajmy o przysługujących nam prawach i zachowaniu wszelkich
środków ostrożności!
•
•
•
UWAGA
Pamiętajmy, że agencja nie ma prawa pobierać od nas opłat
za znalezienie pracodawcy. Może żądać tylko zwrotu faktycznie poniesionych kosztów, takich jak tłumaczenie dokumentów czy koszty dojazdu. Takie koszty pojawiają się jednak
raczej w sytuacji wyjazdu do pracy za granicę, niż powrotu
do kraju. Jeżeli agencja będzie chciała nas obciążyć jakimiś
kosztami, żądajmy rachunków.
Upewnijmy się, czy pośrednik pracy posiada odpowiedni
certyfikat (wykaz agencji zatrudnienia znajduje się na stronie
internetowej www.kraz.praca.gov.pl).
Sprawdźmy, czy pośrednik zarejestrował swoją działalność
(w rejestrze ewidencji działalności gospodarczej lub Krajowym Rejestrze Sądowym), od jak dawna ją prowadzi i czy
posiada własne biuro.
Wiele dodatkowych możliwości może się pojawić dopiero po
przyjeździe do kraju. Warto śledzić na bieżąco ogłoszenia o pracy i odpowiadać na interesujące oferty. Pozwoli nam to uzyskać
orientację na rynku pracy w zakresie zapotrzebowania na określone zawody.
47
Aby w trakcie poszukiwania pracy otrzymywać zasiłek dla bezrobotnych lub korzystać z ubezpieczenia zdrowotnego, można zgłosić się do powiatowego urzędu pracy (zob. pkt 10.3.6. „Zasiłek
dla bezrobotnych po powrocie do Polski”). Dzięki temu w okresie poszukiwania zatrudnienia będziemy mieli opłaconą składkę
ubezpieczeniową i będziemy mogli korzystać z pomocy profesjonalnych służb zatrudnienia.
W nowelizacji Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy, której wejście w życie jest planowane 1 stycznia
2009 roku, znalazły się przepisy, zgodnie z którymi osoby powracające z zagranicy, bez rejestracji jako osoby bezrobotne lub
poszukujące pracy, będą mogły korzystać z pośrednictwa, doradztwa zawodowego oraz uzyskać informacje o zawodach.
Usługi te będą świadczone przez powiatowe urzędy pracy.
WARTO
WIEDZIEĆ
Jeżeli w trakcie pracy w państwie EOG lub Szwajcarii nabyliśmy
prawo do zasiłku dla bezrobotnych i zaczęliśmy go pobierać, to
po powrocie do Polski możemy nadal go otrzymywać dzięki
unijnej zasadzie transferu świadczeń, zob. pkt 10.2. „Transfer
świadczeń społecznych z zagranicy”.
Powinniśmy także na bieżąco interesować się targami pracy, które
odbywają się w naszym regionie. Jest to bardzo dobra okazja do
spotkania z wieloma pracodawcami w jednym miejscu, porozmawiania z nimi, zostawienia swojej aplikacji.
Informacje o najbliższych targach pracy znajdziesz na stronie
www.powroty.gov.pl.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415
z późn. zm.).
4.2. Uznawanie kwalifikacji i uprawnień zawodowych zdobytych za granicą
Które kwalifikacje i uprawnienia zawodowe
zdobyte za granicą wymagają uznania w Polsce?
Jakich formalności w związku z tym należy
dopełnić?
48
4. Praca
Z pracą za granicą najczęściej wiąże się zdobycie nowych kwalifikacji często potwierdzonych certyfikatem. Może to nam pomóc
w uzyskaniu pracy po powrocie.
Należy przede wszystkim określić i zaprezentować swoje
doświadczenie polskiemu pracodawcy. W wypadku większości
zawodów powinno wystarczyć przygotowanie przejrzystego
życiorysu (CV). Jeśli podajemy nazwy zagranicznych firm
i stanowisk, warto przetłumaczyć je na język polski i krótko
opisać zakres obowiązków, jaki nam powierzono.
W wypadku zawodów, których wykonywanie wymaga posiadania
kwalifikacji zawodowych unormowanych przepisami krajowymi
(np. lekarz, prawnik), tryb uznania uprawnień zdobytych za granicą zależy od kraju, w którym je uzyskaliśmy.
Uznawanie w Polsce zagranicznych dokumentów o wykształceniu odbywa się:
a) w wypadku kwalifikacji zdobytych w jednym z państw
członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub
w Szwajcarii – na podstawie przepisów wspólnotowych,
b) w wypadku kwalifikacji zdobytych w pozostałych państwach:
•
•
na mocy umów międzynarodowych o uznawalności wykształcenia,
w drodze nostryfikacji.
Nostryfikacja to inaczej uznanie zagranicznego dyplomu, tytułu
lub stopnia naukowego za równoprawny z krajowym. Podlegają
jej dokumenty pochodzące z krajów, z którymi Polska nie posiada
umowy o wzajemnym uznawaniu dokumentów o wykształceniu.
W pewnych sytuacjach nostryfikacja będzie konieczna, mimo że
Polska podpisała z danym krajem wyżej wymienioną umowę.
Dotyczy to np. dyplomów z danego kraju wydanych w okresie,
kiedy umowa nie obowiązywała, bądź dokumentów, które nie są
wymienione w danej umowie.
WARTO
WIEDZIEĆ
Dzięki członkostwu Polski w Unii Europejskiej najmniej kłopotliwe jest uznawanie kwalifikacji zdobytych w państwach członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii.
W wielu zawodach (lekarz, pielęgniarka, położna, farmaceuta,
dentysta, lekarz weterynarii, architekt) uznawanie kwalifikacji
nabytych w tych krajach następuje automatycznie dzięki harmonizacji programów kształcenia.
49
Dla innych zawodów lub działalności, których wykonywanie
wymaga posiadania unormowanych przepisami krajowymi
kwalifikacji zawodowych, został stworzony system uznawania
kwalifikacji.
UWAGA
Podstawowym założeniem systemu uznawania kwalifikacji jest
traktowanie pracownika mającego pełne kwalifikacje do wykonywania danego zawodu w jednym państwie członkowskim za
wykwalifikowanego do wykonywania tego samego zawodu w innym państwie członkowskim. Jednakże w wypadku stwierdzenia
różnic w kształceniu lub szkoleniu, bądź zakresie wykonywanych
czynności zawodowych, osoba ubiegająca się o uznanie kwalifikacji może zostać zobowiązana do odbycia stażu adaptacyjnego,
złożenia testu umiejętności lub wykazania się odpowiednim doświadczeniem zawodowym.
Organami właściwymi w sprawach uznawania kwalifikacji zawodowych w Polsce są ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji rządowej lub upoważnione przez nich podległe jednostki organizacyjne, organy samorządów zawodowych,
organizacje gospodarcze lub organy rejestrowe.
Postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji wszczyna się na
wniosek osoby zainteresowanej. Powinno ono zakończyć się wydaniem decyzji nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia
przedłożenia przez wnioskodawcę wszystkich niezbędnych dokumentów. W szczególnych wypadkach termin wydania decyzji
może być przedłużony o miesiąc.
Wnioski w sprawie uznania kwalifikacji składa się w języku polskim. Pisma i dokumenty w toku tego postępowania również należy złożyć w języku polskim lub wraz z tłumaczeniem na język
polski dokonanym przez tłumacza przysięgłego. Wniosek składa
się na formularzach udostępnianych nieodpłatnie przez Biuro
Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, które
jest w Polsce organem właściwym do informowania w sprawach
związanych z uznawaniem kwalifikacji zawodowych.
Biuro Uznawalności Wykształcenia
i Wymiany Międzynarodowej
ul. Smolna 13, 00-375 Warszawa
tel.: (022) 826 74 34
fax: (022) 826 28 23
strona internetowa: www.buwiwm.edu.pl
e-mail: [email protected]
50
4. Praca
Podstawa prawna:
1. Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 7 września 2005 roku w sprawie uznawania kwalifikacji
zawodowych (Dz. Urz. UE L 2005, Nr 255, poz. 1 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 18 marca 2008 roku o zasadach uznawania
kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2008 r. Nr 63, poz. 394).
3. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 24 lutego
2006 roku w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia
studiów wyższych uzyskanych za granicą (Dz. U. z 2006 r. Nr
37, poz. 255 z późn. zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 kwietnia 2006 roku w sprawie nostryfikacji świadectw szkolnych
i świadectw maturalnych uzyskanych za granicą (Dz. U.
z 2006 r. Nr 63, poz. 443).
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 3 czerwca 2005 roku w sprawie nostryfikacji stopni
naukowych i stopni w zakresie sztuki uzyskanych za granicą
4.3. Uznawanie stażu pracy za granicą
Czy staż pracy wypracowany w trakcie pobytu za
granicą zalicza się do stażu pracy w Polsce?
Udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli polskich za
granicą są zaliczane do okresów pracy w Polsce w zakresie
uprawnień pracowniczych, jeśli pracownik był zatrudniony
w państwie należącym do EOG lub w Szwajcarii, albo w innym
państwie, ale opłacał składki na Fundusz Pracy w Polsce.
Pracując za granicą, powinniśmy pamiętać o gromadzeniu dokumentów potwierdzających staż pracy. Okresy wcześniejszego
zatrudnienia możemy udokumentować przede wszystkim świadectwem pracy, ale także innymi dokumentami prywatnymi
i urzędowymi, takimi jak:
•
•
umowa o pracę,
zaświadczenie wystawione przez pracodawcę,
51
•
•
odcinki wypłat wynagrodzenia,
zaświadczenia o objęciu pracownika ubezpieczeniem społecznym.
Uznanie stażu pracy za granicą jest istotne ze względu na
uprawnienia pracownicze, przy których uwzględnia się okresy
zatrudnienia u wszystkich pracodawców. Chodzi o następujące
uprawnienia:
•
•
•
•
WARTO
WIEDZIEĆ
nabycie prawa do urlopu wychowawczego (dla osób zatrudnionych co najmniej 6 miesięcy),
wymiar urlopu wypoczynkowego,
wymiar dodatku za wieloletnią pracę,
nabycie prawa do nagrody jubileuszowej oraz jej wysokość
(dla pracowników jednostek sfery budżetowej).
Jeżeli pracodawca nie będzie chciał przyjąć dokumentów dotyczących pracy za granicą, możemy odwołać się do sądu pracy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
28 maja 1996 roku w sprawie zakresu prowadzenia przez
pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze
stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych
pracownika (Dz. U. z 1996 r. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.).
4.4. Zatrudnienie cudzoziemców
Mój małżonek jest cudzoziemcem. Czy po przeprowadzce do Polski będzie mógł tutaj pracować?
Możliwości pracy współmałżonka cudzoziemca będą się różniły
w zależności od tego, jakiego państwa jest on obywatelem. Jeśli
ma paszport jednego z państw Unii Europejskiej, innego państwa
EOG lub Szwajcarii, to może wykonywać pracę bez konieczności
uzyskania zezwolenia, na takich samych zasadach jak obywatel
Polski.
52
4. Praca
Jeśli jest obywatelem innego państwa, to co do zasady powinien
posiadać zezwolenie na pracę. Od tego obowiązku jest jednak
wiele wyjątków.
Najważniejsza dla cudzoziemca – małżonka obywatela polskiego
– jest możliwość pracy bez zezwolenia na pracę, jeżeli posiada
zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w Polsce,
udzielone w związku z małżeństwem z obywatelem Polski.
Po 3 latach małżeństwa i przynajmniej 2 latach przebywania
w Polsce na podstawie takiego zezwolenia na czas oznaczony
małżonek cudzoziemiec może uzyskać zezwolenie na osiedlenie,
które daje pełne uprawnienia do pracy i wszystkich świadczeń
społecznych.
Uzyskanie zezwolenia na zamieszkanie może trwać kilka miesięcy. Warto rozpocząć tę procedurę jeszcze przed powrotem, składając odpowiedni wniosek w polskim konsulacie. W Polsce wniosek
o zezwolenie na zamieszkanie składa się do wojewody i należy to
zrobić wcześniej niż 45 dni przed upływem poprzedniego zezwolenia, wizy lub okresu dozwolonego pobytu bezwizowego.
UWAGA
Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolnionych jest
jeszcze wiele innych grup cudzoziemców. Takie możliwości ma
małżonek obywatela polskiego, jeżeli jest np. rezydentem długoterminowym w innym państwie członkowskim UE i w Polsce
uzyska zezwolenie na zamieszkanie w celu wykonywania pracy.
Zwolnienia obejmują poza tym wiele kategorii pracowników,
wśród których można wyróżnić nauczycieli języków obcych, naukowców czy obywateli państw sąsiadujących z Polską. W wypadku każdej z kilkudziesięciu szczegółowych kategorii należy
spełnić określone warunki. Dokładne informacje na ten temat
można uzyskać w konsulatach lub urzędach wojewódzkich.
Uprawnienie do wjazdu do Polski bez wizy nie oznacza, że można rozpocząć wykonywanie pracy, nawet w wypadku, gdy zezwolenie na pracę nie jest wymagane.
UWAGA
Jeżeli małżonek lub inny członek rodziny nie należy do żadnej
kategorii zwolnionej z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, wówczas musi uzyskać zezwolenie na pracę. Wydaje je wojewoda (z wyjątkiem województwa mazowieckiego, gdzie procedurę prowadzi Wojewódzki Urząd Pracy) na wniosek pracodawcy.
W wielu wypadkach pracodawca do skompletowania wniosku
będzie potrzebował szczegółowych danych na temat przyszłego
pracownika oraz dokumentów potwierdzających jego/jej kwalifikacje zawodowe, przetłumaczonych na język polski przez tłumacza przysięgłego.
53
UWAGA
Możliwość wykonywania pracy w tzw. zawodach regulowanych
jest uzależniona od spełnienia wielu wymagań w celu potwierdzenia zagranicznych kwalifikacji zawodowych. Czasami może to
wiązać się z koniecznością dodatkowych kursów lub egzaminów.
Więcej szczegółów zob. pkt 4.2. „Uznawanie kwalifikacji i uprawnień zawodowych zdobytych za granicą”.
Przed złożeniem wniosku o zezwolenie na pracę dla cudzoziemca
pracodawca musi udowodnić, że nie mógł na to miejsce znaleźć
obywatela Polski. W tym celu poszukuje pracownika za pośrednictwem powiatowego urzędu pracy i negatywny wynik takiego
poszukiwania daje szanse na zatrudnienie cudzoziemca.
Rozpatrywanie wniosku o zezwolenie na pracę zajmuje zazwyczaj
około miesiąca. Wojewoda wydaje najpierw tzw. przyrzeczenie,
na podstawie którego cudzoziemiec może uzyskać wizę lub zezwolenie na zamieszkanie w celu wykonywania pracy. Następnie
wojewoda wydaje właściwe zezwolenie na pracę i dopiero wówczas cudzoziemiec może zawrzeć umowę i zacząć pracować.
UWAGA
Zezwolenie na pracę nie jest tożsame z zezwoleniem na pobyt.
Jeśli nawet cudzoziemiec jest zwolniony z obowiązku uzyskania
zezwolenia, to musi uregulować kwestie związane z pobytem
w Polsce. Więcej informacji na ten temat można zdobyć w urzędach wojewódzkich, w wydziałach zajmujących się kwestią legalizacji pobytu cudzoziemców, a także w innych częściach tego
poradnika:
•
•
•
Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca.
Legalizacja pobytu w Polsce dzieci.
Legalizacja pobytu w Polsce pozostałych członków rodziny
cudzoziemców.
Informacje szczegółowe dotyczące procedury wydawania zezwoleń na pracę dla cudzoziemców można uzyskać we właściwym
urzędzie wojewódzkim.
54
UWAGA
Wykonywanie pracy nielegalnie, np. bez zezwolenia, gdy jest ono
wymagane, może się skończyć dla cudzoziemca nie tylko grzywną, ale i deportacją oraz wpisaniem danych do spisu osób niepożądanych w Unii Europejskiej, co oznacza, że przez kilka lat nie
będzie mógł wjechać do żadnego państwa obszaru Schengen.
WARTO
WIEDZIEĆ
Pod koniec 2008 r. zostanie opracowana nowelizacja przepisów,
dotyczących uzyskiwania zezwoleń na pracę przez cudzoziemców. Nowe przepisy znacząco uproszczą procedurę uzyskiwania
zezwoleń.
4. Praca
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia
z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach (Dz. U.
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
3. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej:
•
•
•
•
•
•
z dnia 21 lipca 2006 roku w sprawie trybu i warunków wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2006 r. Nr
141, poz. 1002 z późn. zm.),
z dnia 21 lipca 2006 r. w sprawie trybu i warunków wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca zatrudnionego przy
realizacji usługi eksportowej świadczonej przez pracodawcę
zagranicznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2006 r.
Nr 141, poz. 1003 z późn. zm.),
z dnia 21 lipca 2006 roku w sprawie określenia przypadków,
w których przyrzeczenie i zezwolenie na pracę cudzoziemca
wydawane jest bez względu na sytuację na lokalnym rynku
pracy i kryteria wydawania przyrzeczeń i zezwoleń na pracę
cudzoziemców (Dz. U. z 2006 r. Nr 141, poz. 1004),
z dnia 30 sierpnia 2006 roku w sprawie wykonywania pracy
przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia
na pracę (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1116 z późn. zm.),
z dnia 17 października 2007 roku w sprawie wysokości wpłaty dokonywanej w związku ze złożeniem wniosku o wydanie
zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2007 r. Nr 195,
poz. 1409),
z dnia 10 stycznia 2007 roku uchylające rozporządzenie
w sprawie zakresu ograniczeń w sferze wykonywania pracy
przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2007 r. Nr 7, poz. 54).
55
56
5. Działalność gospodarcza
5. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Jedną z możliwości po powrocie do kraju jest założenie działalności gospodarczej. Dzięki temu można przenieść na grunt polski
rozwiązania z innych krajów oraz wykorzystać zdobyte tam doświadczenia. Wiele osób wyjeżdżało również za granicę między
innymi po to, aby zdobyć środki, które miały zostać zainwestowane we własną firmę. Teraz chce zrealizować w praktyce swój
cel. Ponadto, członkostwo w Unii Europejskiej stwarza wiele
możliwości prowadzenia transgranicznej działalności gospodarczej. Możliwe jest np. pozostanie za granicą i jednoczesne prowadzenie firmy w Polsce czy też otwieranie przedstawicielstw firm
zarejestrowanych w innym państwie członkowskim.
•
•
•
•
•
•
•
•
Jak założyć firmę?
Na jakie wsparcie mogą liczyć zarówno nowe, jak i już istniejące podmioty gospodarcze?
Jak rozliczać się z fiskusem?
Jak prowadzić w Polsce firmę zarejestrowaną za granicą?
Czy możliwe jest przeniesienie firmy zagranicznej do Polski?
Co to jest spółka europejska?
W jaki sposób dokonać połączenia firmy zagranicznej z polską?
Jakie są zasady prowadzenia w Polsce działalności gospodarczej przez cudzoziemców?
5.1. Założenie firmy w Polsce
Po powrocie do Polski chciałbym założyć własną
firmę. Jak to zrobić?
Formalności konieczne do założenia firmy w Polsce można
załatwić w sześciu prostych krokach.
Jeśli planujemy rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej, musimy przede wszystkim:
•
•
przedstawić w urzędzie miasta lub gminy dowód tożsamości
(paszport lub dowód osobisty) oraz
wypełnić odpowiedni formularz.
Na tej podstawie wójt, burmistrz lub prezydent dokonają wpisu
do Ewidencji Działalności Gospodarczej.
58
Wraz z wnioskiem o rejestrację należy złożyć wniosek o nadanie
numeru REGON oraz NIP. Następnie trzeba założyć konto
firmowe.
W ciągu 7 dni od rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej należy zgłosić firmę oraz siebie do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych (ZUS).
Niektóre rodzaje działalności gospodarczej wymagają posiadania
koncesji, zezwoleń, uprawnień lub wpisu do rejestru działalności
regulowanej (np. lekarze, pielęgniarki, świadczący pomoc prawną).
UWAGA
Zakładanie działalności gospodarczej krok po kroku
I krok – rejestracja firmy w urzędzie miasta lub gminy
W urzędzie gminy właściwym ze względu na nasze miejsce zamieszkania należy pobrać i wypełnić formularz „Zgłoszenie do
ewidencji”. Przy składaniu formularza należy wnieść opłatę
w wysokości 100 zł. Zaświadczenie o wpisie urząd wydaje w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku. Od decyzji odmownej przysługuje odwołanie do wojewody.
W każdym wniosku powinno się znaleźć:
•
•
•
•
oznaczenie przedsiębiorcy (czyli proponowana nazwa firmy)
oraz jego numer ewidencyjny PESEL (jeśli go ma),
oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy,
a jeżeli stale wykonuje on działalność poza miejscem zamieszkania – również wskazanie miejsca wykonywania tej
działalności,
określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD),
wskazanie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej.
II krok – uzyskanie numeru REGON w urzędzie statystycznym
W ciągu 14 dni od uzyskania wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej należy wystąpić do właściwego dla miejsca zamieszkania urzędu statystycznego o dokonanie wpisu do Krajowego
Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki Narodowej w celu
nadania numeru statystycznego REGON. Należy wypełnić formularz wniosku RG-1, w którym wskazuje się rodzaj planowanej
działalności gospodarczej. Do złożenia wniosku są wymagane:
•
•
dowód osobisty,
kserokopia zaświadczenia o wpisie do Ewidencji Działalności Gospodarczej.
59
Wydanie wniosku i uzyskanie numeru REGON jest bezpłatne. Zaświadczenie o nadanym numerze REGON jest wydawane na ogół
tego samego dnia, maksymalnie zaś w ciągu 14 dni.
III krok – założenie firmowego konta bankowego
Przedsiębiorca ma obowiązek założyć konto firmowe w wybranym przez siebie banku.
IV krok – NIP, wybór formy opodatkowania i pieczątka
W urzędzie skarbowym należy wypełnić formularz NIP-1. W wypadku działalności jednoosobowej własny NIP staje się jednocześnie NIP-em firmy danej osoby.
Następnym ważnym krokiem jest wybór formy opodatkowania.
Podstawową formą opodatkowania dochodów z pozarolniczej
działalności gospodarczej są ogólne zasady opodatkowania. Oznacza to, że można rozliczyć się z fiskusem na zasadach ogólnych, tj.
według progresywnej skali podatkowej lub 19% stawki podatku.
Można też wybrać jedną ze zryczałtowanych form opodatkowania:
•
•
ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub
kartę podatkową.
Należy również zamówić pieczątkę firmową z nazwą firmy, danymi teleadresowymi, numerem NIP oraz numerem REGON.
V krok – zgłoszenie do ubezpieczenia w ZUS
W ciągu 7 dni od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej należy zgłosić się do ZUS i wypełnić formularze:
•
•
•
ZUS ZFA (zgłoszenie płatnika składek – osoby fizycznej) –
równoznaczne ze zgłoszeniem firmy,
ZUS ZPA (zgłoszenie płatnika składek – spółki cywilnej),
ZUS ZUA (zgłoszenie do ubezpieczenia osoby ubezpieczonej) – jeżeli oprócz prowadzenia firmy podatnik nie będzie
uzyskiwał żadnych innych dochodów.
VI krok – zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy
Jeśli w firmie zatrudniamy pracowników, to w ciągu 30 dni od daty
zatrudnienia należy powiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i właściwego państwowego
inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności oraz liczbie pracowników.
60
Wnioski o nadanie numerów NIP i REGON można złożyć
w urzędzie gminy wraz z wnioskiem o wpis do ewidencji.
Jeśli osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudnia pracowników, ma obowiązek opłacać także:
•
•
•
WARTO
WIEDZIEĆ
UWAGA
składki ZUS dla pracowników,
składki na Fundusz Pracy,
składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Niektóre z osób powracających do Polski z zagranicy zdecydują
się na założenie spółki kapitałowej (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o.) lub spółki akcyjnej). Informacje na temat
formalności związanych z rejestracją spółek kapitałowych znajdziesz na stronie www.powroty.gov.pl.
Na jakie wsparcie mogę liczyć jako przedsiębiorca?
W Polsce działa wiele instytucji i organizacji oferujących przedsiębiorcom, zwłaszcza tym rozpoczynającym działalność, informacje i dofinansowanie.
Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorców (KSU)
Jest to sieć dobrowolnie współpracujących ze sobą niekomercyjnych organizacji, świadczących usługi na rzecz mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorstw oraz
osób podejmujących działalność gospodarczą. W jego ramach
działają punkty konsultacyjne (PK). Jeśli prowadzimy małą
lub średnią firmę, to w punkcie konsultacyjnym uzyskamy informacje dotyczące podstawowych zagadnień związanych
z prowadzeniem przedsiębiorstwa i zarządzaniem nim oraz dostępnych instrumentów wsparcia (w tym funduszy unijnych).
Adresy punktów konsultacyjnych w poszczególnych województwach znajdziemy na stronie www.parp.gov.pl.
Fundusze pożyczkowe – pożyczki, doradztwo
Fundusze pożyczkowe stanowią alternatywę dla przedsiębiorców
w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego. Udzielają
pożyczek, które są przeznaczone przede wszystkim dla mikroi małych przedsiębiorców oraz osób rozpoczynających działalność
gospodarczą, mających trudności w zdobyciu finansowania
komercyjnego (np. kredytu bankowego) z powodu braku
wymaganych zabezpieczeń czy historii kredytowej. Fundusze
61
pożyczkowe udzielają pożyczek, przeznaczonych na cele
związane z podjęciem, prowadzeniem i rozwojem działalności
gospodarczej. Więcej informacji o funduszach pożyczkowych
znajdziemy na stronie www.parp.gov.pl.
Fundusz Mikro – pożyczki dla małych firm
Fundusz Mikro został założony w 1994 r. przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości, aby promować rozwój małych
przedsiębiorców. Jest on głównym przedsięwzięciem w zakresie
mikrofinansowania w Polsce i największym w Europie Środkowej.
Celem Funduszu jest wspieranie rozwoju mikroprzedsiębiorczości przez udostępnianie kapitału w formie pożyczek właścicielom
małych firm. Przedsiębiorcy – klienci Funduszu Mikro – są obsługiwani przez doradców klienta w 37 oddziałach znajdujących
się na terenie całego kraju. Więcej informacji o Funduszu Mikro
znajdziemy na stronie www.funduszmikro.pl.
Bank Gospodarstwa Krajowego – fundusz kredytu technologicznego
Ze środków Funduszu Kredytu Technologicznego są udzielane
kredyty technologiczne, przeznaczone na inwestycje wdrażające
nowe technologie. Beneficjentem kredytu technologicznego może
być mały (w tym mikro), średni oraz duży przedsiębiorca. Obowiązuje różny tryb przyznawania kredytu – w zależności od wielkości
przedsiębiorstwa, co wiąże się z udzielaną równocześnie pomocą
publiczną, tzn. prawem do częściowego umorzenia części kredytu
technologicznego. Więcej informacji o Banku Gospodarstwa Krajowego znajdziemy na stronie www.bgk.com.pl/fundusze/fkt.jsp.
Fundusze poręczeń kredytowych
Są instytucjami o charakterze non profit. Świadczą pomoc
finansową w formie poręczeń dla małych rozwojowych firm
nieposiadających wystarczającej historii kredytowej lub
wymaganych przez bank zabezpieczeń. Poręczenia dotyczą
z reguły 50–70% wielkości wnioskowanego kredytu. Poręczeniem
mogą być objęte kredyty, pożyczki przeznaczone m.in. na
rozpoczęcie czy rozszerzenie działalności. Więcej informacji na
temat poręczenia kredytu można uzyskać na stronie Krajowego
Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych – www.ksfp.org.pl.
62
Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości – doradztwo
Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości to inicjatywa, zmierzająca do rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych Polaków.
To również największa sieć akademickich inkubatorów przedsiębiorczości w Europie, świadczących usługi proinnowacyjne.
Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości realizują projekty
społeczne i biznesowe na skalę ogólnopolską i regionalną, gromadzą najwybitniejszych ekspertów młodej przedsiębiorczości
oraz rozwijają Innowacyjną Gospodarkę w Polsce, aby zaszczepić
młodym Polakom przedsiębiorczość. Więcej informacji o Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości znajdziemy na stronie
www.inkubatory.pl.
Sieć Aniołów Biznesu – finansowanie
Anioł Biznesu (ang. Business Angel) to inwestor prywatny, który
własne nadwyżki finansowe lokuje w nowe, dobrze rokujące
firmy. Dzięki zastrzykowi kapitałowemu mogą one szybko
(w ciągu 2–4 lat) rozwinąć skrzydła, dając inwestorowi wysoki
wzrost wartości jego udziałów. Więcej informacji o Sieci Aniołów
Biznesu znajdziesz na stronach: www.lba.pl, www.silban.pl,
www.polban.pl.
Dotacje z funduszy strukturalnych
W okresie programowania 2007–2013 mali i średni przedsiębiorcy mogą korzystać ze środków zgromadzonych w Regionalnych Programach Operacyjnych, opracowanych idywidualnie przez każde województwo. Szczegółowe informacje na
temat programów operacyjnych, funduszy strukturalnych
są umieszczone na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego www.mrr.gov.pl, na portalu funduszy strukturalnych
www.funduszestrukturalne.gov.pl, a przede wszystkim na stronach właściwych urzędów marszałkowskich.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Instytucją, która prowadzi w Polsce działania ukierunkowane na
wsparcie przedsiębiorczości jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (www.parp.gov.pl). W celu jak najlepszego dotarcia
do osób lub podmiotów gospodarczych zainteresowanych otrzymaniem wsparcia, we wszystkich województwach zostały powołane do życia Punkty Konsultacyjne. Ich adresy można znaleźć na
stronie PARP w zakładce Punkty konsultacyjne. W punktach tych,
można uzyskać informacje m.in. o funduszach unijnych skierowanych do przedsiębiorców oraz otrzymać kompleksową pomoc
63
w wypełnieniu dokumentów niezbędnych do skorzystania
z nich. Punkty informują o wspieraniu rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw, eksportu, rozwoju regionalnego, wykorzystania
nowych technik i technologii czy też tworzenia nowych miejsc pracy. Więcej informacji na ten temat na stronie www.powroty.gov.pl.
Jeżeli założę działalność gospodarczą, w jaki sposób będę musiał rozliczać się z fiskusem?
Podatek można płacić według zasad ogólnych, tj. według progresywnej skali podatkowej lub według 19% stawki podatku, albo
w formie ryczałtu ewidencjonowanego lub karty podatkowej.
Na wybór formy opodatkowania przedsiębiorca ma czas:
•
•
do 20 stycznia roku podatkowego lub
do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, nie
później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu – jeżeli podatnik rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej
działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego.
Jeżeli podatnik zdecyduje się na:
•
•
•
opodatkowanie dochodów według 19% stawki podatku albo
w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub
karty podatkowej,
o wyborze tym powiadamia pisemnie naczelnika urzędu skarbowego.
Firma może odprowadzać podatek według skali progresywnej
lub podatek według jednolitej 19% stawki.
W wypadku opodatkowania na zasadach ogólnych, a więc według progresywnej skali podatkowej oraz opodatkowania według
jednolitej 19% stawki podatku podatnicy są zobowiązani wpłacać zaliczki na podatek dochodowy w ciągu roku podatkowego.
Po zakończeniu roku podatkowego muszą złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o wysokości osiągniętego dochodu
(poniesionej straty) w terminie do 30 kwietnia roku następnego.
Osoby opłacające podatek według progresywnej skali podatkowej
oraz według 19% stawki podatku mają obowiązek prowadzenia
podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub ksiąg rachunkowych.
64
W wypadku korzystania z opodatkowania dochodów na ogólnych
zasadach istnieje możliwość pomniejszania przychodów o koszty
ich uzyskania. Tym samym podatek dochodowy jest uiszczany od
faktycznie osiągniętego dochodu.
UWAGA
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jako formę
opodatkowania mogą wybrać przedsiębiorcy, którzy w roku
poprzedzającym rok podatkowy uzyskali z prowadzonej
działalności gospodarczej przychody w wysokości nieprzekraczającej 150 000 euro.
Z możliwości opodatkowania w tej formie mogą również skorzystać przedsiębiorcy, gdy prowadzą działalność w formie spółki
cywilnej lub spółki jawnej, pod warunkiem, że nie przekroczą
kwoty przychodu podanej wyżej.
Podstawę opodatkowania stanowi przychód bez pomniejszania
o koszty jego uzyskania.
UWAGA
Stawki ryczałtu są zróżnicowane w zależności od rodzaju przychodów i wynoszą:
•
•
•
•
•
20% – od przychodów osiąganych z działalności w zakresie
wolnych zawodów, a także przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów
o podobnym charakterze – od nadwyżki ponad kwotę stanowiącą równowartość 4000 euro (15 072 zł w 2008 r.),
17% – od przychodów ze świadczenia niektórych usług niematerialnych, m.in. wynajmu samochodów osobowych, hoteli, pośrednictwa w handlu hurtowym,
8,5% – od przychodów m.in. z działalności usługowej, w tym
od przychodów z działalności gastronomicznej w zakresie
sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%; od
przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy,
poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze
– do kwoty stanowiącej równowartość 4000 euro (15 072 zł
w 2008 r.),
5,5% – od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej,
3% – od przychodów m.in. z działalności usługowej w zakresie handlu oraz z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem
przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości powyżej
1,5% alkoholu.
Podatnicy korzystający z tej formy opodatkowania są zobowiązani do prowadzenia ewidencji przychodów. W ciągu roku podatkowego, co miesiąc, należy obliczać kwotę podatku i dokonywać jej
wpłaty na rachunek urzędu skarbowego. Podatnik może wybrać
opłacanie podatku kwartalnie.
UWAGA
65
Po zakończeniu roku podatkowego należy złożyć w urzędzie skarbowym zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu (PIT-28),
wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych – w terminie do 31 stycznia następnego
roku.
Z karty podatkowej mogą korzystać tylko podatnicy wykonujący określone zawody. Dotyczy to głównie przedsiębiorców prowadzących drobną działalność handlową,
usługową lub gastronomiczną samodzielnie lub w formie
spółki cywilnej oraz zatrudniających niewielu pracowników.
Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej jest
ustalana w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego odrębnie za każdy rok podatkowy. Stawki karty podatkowej są określone kwotowo, a ich wysokość jest uzależniona od:
•
•
•
rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,
liczby zatrudnionych pracowników,
liczby mieszkańców miejscowości, w której jest prowadzona
działalność gospodarcza.
Podatnik dokonuje wpłaty tego podatku na rachunek urzędu
skarbowego co miesiąc – do 7 dnia każdego miesiąca za miesiąc
ubiegły, a za grudzień – do 28 grudnia roku podatkowego.
UWAGA
WARTO
WIEDZIEĆ
Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej są zwolnieni
od obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych, składania zeznań
podatkowych oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.
Polski system podatkowy przewiduje rozwiązania skierowane
do osób prowadzących działalność gospodarczą (pozarolniczą),
z których warto skorzystać.
Pierwszym z nich – skierowanym wyłącznie do osób
rozpoczynających po raz pierwszy prowadzenie pozarolniczej
działalności gospodarczej – jest tzw. kredyt podatkowy.
Rozwiązanie to polega na tym, że podatnik może zostać zwolniony
z obowiązku wpłacania zaliczek na podatek dochodowy w danym
roku podatkowym, a „spłata” kredytu podatkowego następuje
w kolejnych 5 latach (po 20% w każdym roku).
Drugim rozwiązaniem jest tzw. ulga inwestycyjna, z której mogą
korzystać ci podatnicy, którzy w związku ze swoją działalnością
gospodarczą ponoszą wydatki na nabycie nowych technologii
(np. wykorzystują wyniki badań do prac rozwojowych). Ulga ta
przewiduje odliczenie od podstaw opodatkowania tego typu wydatków (do 50% kwoty poniesionych wydatków) oraz możliwość
66
zaliczenia w całości odpisów amortyzacyjnych od nowych technologii do kosztów podatkowych.
Mali podatnicy (o wartości przychodu do 800 tys. euro rocznie)
oraz osoby rozpoczynające działalność gospodarczą mogą korzystać z przyspieszonej nowej metody jednorazowej amortyzacji.
Przewidziano możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych
jednorazowych odpisów amortyzacyjnych od wybranych środków trwałych (np. maszyn, urządzeń) o wartości do 50 tys. euro.
Więcej informacji na stronie www.powroty.gov.pl.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku – Prawo działalności
gospodarczej (Dz. U. z 1999 r. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.)
– w zakresie ewidencji działalności gospodarczej.
3. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze
Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym
od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.
zm.).
5. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych
przez osoby fizyczne (Dz. U. z 1998 r. Nr 144, poz. 930 z późn.
zm.).
5.2. Prowadzenie w Polsce firmy zarejestrowanej
za granicą
Czy istnieje możliwość działania w Polsce, opierając się na firmie, która jest zarejestrowana za
granicą?
Przedsiębiorcy, którzy mają firmę zarejestrowaną za granicą,
mogą w Polsce prowadzić działalność gospodarczą, tworząc
oddział, przedstawicielstwo lub czasowo świadcząc usługi
transgraniczne. Ta ostatnia możliwość odnosi się wyłącznie do
przedsiębiorców z państw członkowskich EOG i Szwajcarii.
Przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział może prowadzić
działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego. Obowiązany jest ustanowić w oddziale osobę upoważnioną do reprezentowania firmy.
67
Aby otworzyć oddział, należy dokonać wpisu oddziału do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenie oddziału przedsiębiorcy
zagranicznego następuje na formularzu wniosku rejestrowego
KRS W10, do którego należy dołączyć załączniki – odpowiednie
urzędowe formularze. Więcej informacji na ten temat znajduje się
na stronie www.ms.gov.pl.
Możliwość czasowego transgranicznego świadczenia usług
wynika z przepisów prawa wspólnotowego. Na tej podstawie
przedsiębiorcy zagraniczni z państw unijnych oraz z Norwegii,
Lichtensteinu, Islandii i Szwajcarii mogą świadczyć na
terytorium Polski czasowo usługi, bez konieczności jakiejkolwiek
rejestracji.
Przedsiębiorca zagraniczny może także utworzyć na terenie Polski
przedstawicielstwo. Zakres działania przedstawicielstwa może
obejmować jednak wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie
reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego. Utworzenie
przedstawicielstwa wymaga wpisu do rejestru przedstawicielstw
przedsiębiorców zagranicznych, prowadzonego przez ministra
gospodarki.
Wniosek dotyczący wpisu do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych, sporządzony w języku polskim, powinien zawierać:
•
•
•
•
nazwę, siedzibę (adres) i formę prawną przedsiębiorcy tworzącego przedstawicielstwo,
przedmiot działalności gospodarczej przedsiębiorcy zagranicznego,
imię, nazwisko oraz adres na terytorium Polski osoby upoważnionej w przedstawicielstwie do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego,
adres przedstawicielstwa na terytorium Polski.
Do wniosku o dokonanie wpisu do rejestru należy dołączyć następujące dokumenty:
•
•
•
•
68
jeżeli przedsiębiorca zagraniczny działa na podstawie aktu
założycielskiego, umowy lub statutu – odpis tego dokumentu,
jeżeli przedsiębiorca zagraniczny istnieje lub wykonuje działalność na podstawie wpisu do rejestru – odpis z tego rejestru,
oświadczenie przedsiębiorcy zagranicznego o ustanowieniu
przedstawicielstwa na terytorium Polski,
dokument potwierdzający tytuł prawny przedsiębiorcy zagranicznego do lokalu (nieruchomości), w którym działalność
będzie wykonywana.
Dokumenty sporządzone w języku obcym należy przedstawić
wraz z uwierzytelnionym tłumaczeniem na język polski. Opłata skarbowa od dokonania wpisu do rejestru przedstawicielstw
przedsiębiorców zagranicznych wynosi 6713 zł. Należy ją uiścić
w Urzędzie m.st. Warszawy dla Dzielnicy Śródmieście.
Wniosek o dokonanie wpisu do rejestru przedstawicielstw
przedsiębiorców zagranicznych (zmiana danych we wpisie)
wraz z wymaganymi dokumentami i dowodem wniesienia opłaty skarbowej można przesłać pocztą pod adresem: Ministerstwo
Gospodarki, Departament Administrowania Obrotem, pl. Trzech
Krzyży 3/5, 00-507 Warszawa. Dokonanie wpisu do rejestru
przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych jest potwierdzone przez wydanie zaświadczenia.
WARTO
WIEDZIEĆ
Podstawa prawna:
1. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r.
Nr 90, poz. 864/2).
2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze
Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.).
5.3. Przeniesienie firmy zagranicznej do Polski
Czy jest możliwe przeniesienie firmy zagranicznej do Polski? Jak przedstawia się kwestia opodatkowania takiej firmy?
Przeniesienie spółki zagranicznej do Polski może polegać jedynie na zawiązaniu nowej spółki w Polsce, zgodnie z przepisami
kodeksu spółek handlowych. Wyjątkiem jest spółka europejska.
W takiej sytuacji nie zostaje zachowana ciągłość prawna pomiędzy
spółką zagraniczną a spółką zarejestrowaną w Polsce. Konieczne
jest bowiem zlikwidowanie spółki za granicą i założenie nowej
spółki w Polsce. Można do tego wykorzystać ten sam majątek.
Zgodnie z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, spółka zagraniczna może natomiast otworzyć w Polsce
oddział do prowadzenia działalności gospodarczej (zob. pkt 5.2.
„Prowadzenie w Polsce firmy zarejestrowanej za granicą”).
69
UWAGA
Zmiana siedziby lub zarządu firmy powoduje powstanie w Polsce
nieograniczonego obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób prawnych. Oznacza to, że dochody firmy w całości
są opodatkowane w Polsce, niezależnie od miejsca położenia źródeł dochodów.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz. U. z 2005 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym
od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.
zm.).
5.4. Spółka europejska
Chciałbym prowadzić działalność gospodarczą
na terenie całej Unii Europejskiej. Podobno jest
to możliwe w formie spółki europejskiej. Co to
jest spółka europejska? Jakie są zasady jej zakładania? W jaki sposób są uregulowane kwestie
rozliczeń podatkowych?
Prowadzenie działalności gospodarczej na terenie całej Unii Europejskiej jest możliwe także w formie spółki europejskiej.
Spółka europejska (oficjalny skrót – SE) to forma prowadzenia
działalności gospodarczej na obszarze całej Unii Europejskiej,
regulowana przez przepisy wspólnotowe. Spółka europejska jest
odpowiednikiem krajowej spółki akcyjnej.
Spółka europejska może być założona przez spółki akcyjne lub
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Może się to odbywać
na drodze połączenia, przekształcenia lub założenia SE, po spełnieniu dodatkowych wymagań działalności transgranicznej. Możliwość założenia SE mają spółki, których kapitał akcyjny wynosi
co najmniej 120 000 euro.
UWAGA
70
Spółki europejskie oraz spółki zarejestrowane w Polsce mogą
prowadzić działalność gospodarczą na terenie Polski na takich
samych zasadach. Różnice dotyczą natomiast prowadzenia działalności poza granicami Polski.
Spółki zarejestrowane w Polsce, które chcą prowadzić działalność na terenie UE, muszą czynić to w formie prawnej zgodnej
z prawem krajowym państwa członkowskiego, na którego terenie zamierzają działać (np. jako oddział czy przedstawicielstwo).
Spółka europejska może natomiast prowadzić działalność gospodarczą na terenie całej Unii Europejskiej, bez konieczności spełnienia dodatkowych warunków wymaganych przez prawo krajowe.
WARTO
WIEDZIEĆ
Z uwagi na małe zainteresowanie dotychczasową formą funkcjonowania spółki europejskiej (SE) wśród małych i średnich
przedsiębiorstw (MŚP) Komisja Europejska opracowała projekt
rozporządzenia o statucie europejskiej spółki prywatnej (SPE). Jej
zakładanie i prowadzenie ma być odformalizowane i uproszczone.
Rozporządzenie to będzie zawierało pakiet wsparcia i ułatwień
dla małych i średnich przedsiębiorstw, które chciałyby rozwinąć
swoją działalność w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Przewidywany termin wejścia w życie tego rozporządzenia
to 1 lipca 2010 r.
Zasady opodatkowania spółek europejskich podatkiem dochodowym są określone przez prawo kraju, w którym spółka ma
swoją statutową siedzibę. Spółki europejskie z siedzibą w Polsce
podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce. Oznacza to, że opodatkowaniu w Polsce podlega całość ich
dochodów, niezależnie od miejsca położenia źródeł dochodów.
Zob. też pkt 5.5. „Połączenie firmy zagranicznej z polską”.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady nr 2157/2001/WE z dnia 8 października
2001 roku w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz. Urz.
UE L 2001.294.22 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 4 marca 2005 roku o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.)
– w zakresie nieuregulowanym przez przepisy unijne.
3. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od
osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
71
5.5. Połączenie firmy zagranicznej z polską
Czy jest możliwe połączenie firmy zagranicznej
z polską? Jeśli tak, to jak przedstawia się kwestia
opodatkowania takiej firmy?
W wypadku działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby
fizyczne, nie ma możliwości połączenia firmy zagranicznej z polską. Możliwe jest natomiast, aby jeden przedsiębiorca wykonywał działalność gospodarczą niezależnie w kilku krajach.
W celu formalnego połączenia firmy zagranicznej z polską, zainteresowane podmioty mogą zawiązać spółkę handlową.
Możliwe jest także transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych (spółka z o.o. i spółka akcyjna) oraz spółki komandytowo-akcyjnej. Tryb łączenia reguluje kodeks spółek handlowych.
UWAGA
W połączeniu może uczestniczyć spółka zarejestrowana w Polsce
i spółka zagraniczna. W takiej sytuacji dochodzi do zachowania
ciągłości prawnej.
Połączenie może polegać na:
•
•
łączeniu się przez przejęcie – jest to przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za
udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej bądź
łączeniu się przez zawiązanie nowej spółki – w takim wypadku na nowo zawiązaną spółkę kapitałową przechodzi
majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje
nowej spółki.
Połączenie firmy zagranicznej z polską jest możliwe także, gdy
jeden przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonuje działalność
gospodarczą niezależnie w kilku krajach i chce dokonać połączenia tych działalności w jedno przedsiębiorstwo.
Musi on jednak liczyć się z pewnymi konsekwencjami w zakresie prawno-podatkowym. Po przeniesieniu firmy zagranicznej do
Polski, a co za tym idzie – zmianie siedziby firmy – skutkiem jest
powstanie w Polsce nieograniczonego obowiązku podatkowego
w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych. Oznacza to,
że firma będzie płacić w Polsce podatek od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Natomiast samo przeniesienie majątku firmy zagranicznej do Polski, w związku ze
zmianą jej siedziby, nie podlega opodatkowaniu.
72
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (Dz. U z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od
osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
5.6. Podejmowanie działalności gospodarczej
przez cudzoziemców
Na jakich zasadach cudzoziemcy mogą prowadzić działalność gospodarczą w Polsce?
Cudzoziemcy mieszkający w Polsce oraz obywatele państw Unii
Europejskiej mogą podejmować i prowadzić działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Zasada ta obowiązuje w stosunku do cudzoziemców, którzy posiadają obywatelstwo dowolnego państwa należącego do EOG lub
Szwajcarii. Ma ona zastosowanie także w wypadku cudzoziemców posiadających:
a) zezwolenie na osiedlenie,
b) zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej (WE),
c) zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielone
w celu połączenia z rodziną lub cudzoziemcowi, który w innym kraju członkowskim uzyskał zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE oraz członkowi jego rodziny,
d) zgodę na pobyt tolerowany,
e) status uchodźcy,
f) ochronę uzupełniającą,
g) ochronę czasową na terytorium Polski,
h) Kartę Polaka.
Pozostali cudzoziemcy mają prawo do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie w formie spółki:
komandytowej, komandytowo-akcyjnej, spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością i akcyjnej, a także do przystępowania do
takich spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów
lub akcji. Cudzoziemcy prowadzący działalność za granicą mogą
na terenie Polski utworzyć oddział (zob. pkt 5.2. „Prowadzenie
w Polsce firmy zarejestrowanej za granicą” oraz pkt 3.7. „NIP”).
73
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej
i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz. 1043
z późn. zm.).
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 70,
poz. 416).
74
6. Podatki
6. PODATKI
Praca w dwóch krajach w ciągu tego samego roku podatkowego,
może oznaczać konieczność rozliczenia się z podatków w obu
tych państwach. Przepisy dotyczące tych rozliczeń są zawiłe, ale
warto się z nimi szczegółowo zapoznać, żeby uniknąć niepotrzebnych komplikacji i w pełni wykorzystać istniejące zwolnienia
i ulgi podatkowe. To zadanie może ułatwić lektura niniejszego
działu, w którym opisujemy przekrojowo obowiązujące w Polsce
przepisy i procedury podatkowe związane z pracą za granicą.
Szczególną uwagę warto zwrócić na przepisy abolicyjne, wprowadzone z myślą o Polakach pracujących za granicą, a obecnie
powracających do kraju. Mają one na celu ułatwienie rozliczeń
i zrównanie sytuacji podatkowej wszystkich Polaków zarobkujących za granicą.
•
•
•
•
•
•
•
W którym urzędzie skarbowym należy złożyć zeznanie PIT?
Jak opodatkowane są w Polsce dochody zagraniczne?
Na jakie ulgi podatkowe można liczyć?
Czy można rozliczać się wspólnie z małżonkiem lub
dzieckiem?
Jak można odliczyć koszty uzyskania przychodu poniesione
za granicą?
Co się dzieje, gdy mamy zaległości podatkowe wobec fiskusa?
Kto i na jakich warunkach może skorzystać z abolicji podatkowej?
6.1. Miejsce zamieszkania dla celów podatkowych
W jaki sposób i w jakim terminie powinienem zawiadomić urząd skarbowy, że zmieniłem miejsce
zamieszkania? Czy grożą mi jakieś konsekwencje
z powodu niezawiadomienia urzędu?
W wypadku zmiany miejsca zamieszkania, także w związku z wyjazdem za granicę lub powrotem, musimy powiadomić o tym fakcie urząd skarbowy, w którym składamy
zeznanie podatkowe. W języku urzędowym nazywa się to aktualizacją danych objętych zgłoszeniem identyfikacyjnym.
76
6. Podatki
Zawiadomienie urzędu skarbowego jest obowiązkowe nie tylko
wtedy, gdy zmieniamy miejsce zamieszkania, ale także gdy zmianie
ulega nazwisko, obywatelstwo, adres zameldowania, rodzaj i numer
dowodu tożsamości. W każdym takim przypadku należy dokonać
zgłoszenia identyfikacyjnego we właściwym urzędzie skarbowym.
WARTO
WIEDZIEĆ
Termin złożenia zawiadomienia oraz rodzaj formularza zależy od
tego, czy prowadzimy działalność gospodarczą.
Płatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, nieprowadzący działalności gospodarczej, mają na dokonanie
aktualizacji 30 dni od dnia, w którym nastąpiła zmiana danych.
Obowiązuje ich formularz NIP-3. Formularze są dostępne
w urzędach skarbowych, a także na stronie Ministerstwa Finansów
– www.mf.gov.pl.
Osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą, są zobowiązane dokonać zgłoszenia nie później niż w terminie 14 dni od
dnia, w którym nastąpiła zmiana danych. Robią to na formularzu
NIP-1. Formularze są dostępne w urzędach skarbowych, a także
na stronie Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl.
Ponadto muszą dołączyć do zgłoszenia uwierzytelnione lub
urzędowo poświadczone kopie dokumentów potwierdzających
informacje objęte zgłoszeniem. W praktyce wystarczy posiadać
przy sobie oryginały potrzebnych dokumentów i ich kopie, które
urzędnik skarbowy poświadczy na miejscu w urzędzie.
Za niezaktualizowanie zgłoszenia identyfikacyjnego albo podanie w nim niepełnych lub niezgodnych ze stanem rzeczywistym
danych grozi kara grzywny w wysokości od jednej dziesiątej do
dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (wysokość minimalnego wynagrodzenia wynosi obecnie 1126 zł,
w roku 2009 planowane jest podniesienie tej kwoty do 1276 zł).
UWAGA
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 13 października 1995 roku o zasadach ewidencji i identyfikacji podatnika i płatnika (Dz. U. z 2004 r. Nr 269,
poz. 2681 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.).
77
6.2. Rozliczenia podatkowe a dochody z więcej
niż jednego kraju
Otrzymuję dochody nie tylko w Polsce, ale także
z zagranicy. Jakie obowiązują zasady rozliczeń
podatkowych w takiej sytuacji?
Sposób opodatkowania dochodów uzyskiwanych za granicą zależy od tego, w którym kraju jesteśmy zameldowani, a także czy
Polska ma podpisaną z tym krajem umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Ograniczony obowiązek podatkowy – dotyczy osób, które nie są
zameldowane na terytorium Polski. Opodatkowaniu podlega tylko ta część dochodu, która została osiągnięta w Polsce.
Nieograniczony obowiązek podatkowy – dotyczy osób zameldowanych w Polsce. Płacą one podatek od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich uzyskania.
W takiej sytuacji, dochody mogą być opodatkowane nie tylko
w Polsce, ale również w kraju ich uzyskania. Aby uniknąć podwójnego opodatkowania dochodów, Polska podpisała z wieloma
krajami na całym świecie umowy regulujące tę kwestię.
UWAGA
Umowy przewidują jeden z dwóch sposobów unikania podwójnego opodatkowania dochodów:
•
•
metodę wyłączenia z progresją,
metodę proporcjonalnego odliczenia.
Metoda wyłączenia z progresją – dochód uzyskany za granicą jest
zwolniony od podatku w Polsce. Jest on brany pod uwagę jedynie
przy obliczaniu stawki podatkowej, według której podatnik będzie zobowiązany rozliczyć podatek od dochodów podlegających
opodatkowaniu w Polsce. Ta metoda obowiązuje m.in. od 1 stycznia 2007 r. w umowie z Wielką Brytanią.
PRZYKŁAD
78
6. Podatki
Metoda proporcjonalnego odliczenia – dochód osiągany za granicą jest opodatkowany w Polsce, ale od należnego podatku odlicza się podatek zapłacony za granicą. Odliczenie to jest możliwe
tylko do wysokości podatku przypadającego proporcjonalnie na
dochód uzyskany w obcym państwie. Metoda proporcjonalnego
odliczenia ma również zastosowanie w wypadku, kiedy dochody są uzyskiwane ze źródeł przychodów położonych w państwie,
z którym Polska nie ma zawartej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (np. Irak, Arabia Saudyjska, Libia, Afganistan,
Brazylia) lub zawarta umowa nie obejmuje danego terytorium
(np. Hongkong).
PRZYKŁAD
Wybrane umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania wiążące
Polskę (pełna lista jest dostępna na stronie www.powroty.gov.pl):
Umowa
Metoda unikania
podwójnego
opodatkowania
Państwo
Obowiązuje
od dnia
Miejsce publikacji – Dz. U.
Austria
Austria
Protokół
01.01.1974 r.
01.01.2006 r.
01.01.2009 r.
1975 r. Nr 24, poz. 129
2005 r. Nr 224, poz. 1921
Wersja traktatowa
Belgia
Belgia
01.01.1979 r.
01.01.2005 r.
1978 r. Nr 24, poz. 109
2004 r. Nr 211, poz. 2139
Proporcjonalnego odliczenia
Dania
01.01.2003 r.
2003 r. Nr 43, poz. 368
Francja
01.01.1974 r.
1977 r. Nr 1, poz. 5
Wyłączenia z progresją
Hiszpania
01.01.1983 r.
1982 r. Nr 17, poz. 127
Holandia
01.01.2004 r.
2003 r. Nr 216, poz. 2120
Irlandia
01.01.1996 r.
1996 r. Nr 29, poz. 129
Islandia
01.01.2000 r.
1999 r. Nr 79, poz. 890
Niemcy
01.01.2005 r.
2005 r. Nr 12, poz. 90
Norwegia
01.01.1976 r.
1979 r. Nr 27, poz. 157
Portugalia
01.01.1999 r.
1998 r. Nr 48, poz. 304
Stany
79
Holandia
01.01.2004 r.
2003 r. Nr 216, poz. 2120
Irlandia
01.01.1996 r.
1996 r. Nr 29, poz. 129
01.01.2000 r.
1999 r. Nr 79, poz. 890
Islandia
WARTO
WIEDZIEĆ
Niemcy
01.01.2005 r.
2005 r. Nr 12, poz. 90
Norwegia
01.01.1976 r.
1979 r. Nr 27, poz. 157
Portugalia
01.01.1999 r.
1998 r. Nr 48, poz. 304
Stany
01.01.1974 r.
Zjednoczone
1976 r. Nr 31, poz. 178
Szwajcaria
01.01.1993 r.
1993 r. Nr 22, poz. 92
Szwecja
01.01.1978 r.
01.01.2006 r.
1977 r. Nr 13, poz. 51
2006 r. Nr 26, poz. 193
Wielka
Brytania
01.04.1975 r.
01.01.2007 r.
1978 r. Nr 7, poz. 20
2006 r. Nr 250, poz. 1840
Włochy
01.01.1984 r.
1989 r. Nr 62, poz. 374
Od 2008 r. podatnik ma prawo odliczyć od podatku dochodowego kwotę stanowiącą różnicę między podatkiem obliczonym przy zastosowaniu do przychodów z pracy za granicą
metody odliczenia proporcjonalnego a kwotą podatku obliczonego przy zastosowaniu do tych przychodów metody wyłączenia z progresją.
Podatnik, który w 2008 r. (i w latach następnych) uzyska przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowane ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, ma prawo
dokonać zmniejszenia ryczałtu o kwotę ustaloną w powyższy
sposób.
Pierwszy raz z ulgi w podatku dochodowym będzie można skorzystać składając zeznanie podatkowe za rok 2008.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od
osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
6.3. Ulgi i zwolnienia podatkowe
Czy pracując za granicą, ale odprowadzając podatki też w Polsce, mam prawo korzystać z ulg
i zwolnień podatkowych.
Tak. Rozliczając się z podatków w Polsce, automatycznie
uzyskujemy prawo do korzystania z ulg i zwolnień podatkowych
obowiązujących w naszym kraju.
Przepisy podatkowe przewidują możliwość dokonywania odliczeń zarówno od dochodu, jak i od podatku.
80
6. Podatki
Od dochodu możemy odliczyć:
•
•
•
•
•
•
•
darowizny na cele pożytku publicznego,
darowizny na cele kultu religijnego,
darowizny na cele krwiodawstwa,
darowizny na działalność charytatywno – opiekuńczą dla kościelnych osób prawnych,
wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesione
w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby
niepełnosprawne,
wydatki poniesione przez podatnika z tytułu użytkowania
sieci Internet w lokalu lub budynku będącym miejscem zamieszkania podatnika,
wydatki poniesione na nabycie nowych technologii – w wypadku podatników uzyskujących przychody z działalności
gospodarczej.
Oprócz wyżej wskazanych odliczeń od dochodu możliwe są również
– na zasadzie praw nabytych – odliczenia m.in. w ramach tzw. ulgi
na wynajem, w zakresie, w jakim wykazane w stosownym czasie w
zeznaniu rocznym, najpóźniej za 2003 r., nie zostały faktycznie odliczone z powodu braku wystarczającego dochodu.
Prawa nabyte do odliczenia od dochodu dotyczą również zapłaconych
odsetek od kredytu zaciągniętego na cele mieszkaniowe przed 2007 r.
UWAGA
Od podatku możemy odliczyć również ulgę w wysokości 1173,70
zł na każde dziecko – własne lub przysposobione – które wychowujemy w ciągu roku podatkowego. Z ulgi tej możemy skorzystać, jeśli dzieci:
•
•
•
są małoletnie,
otrzymują zasiłek pielęgnacyjny, bez względu na ich wiek,
uczą się i nie ukończyły 25 roku życia, jeżeli dzieci te w roku
podatkowym nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz
dochodów w wysokości nie powodującej obowiązku zapłaty
podatku.
Od podatku możemy też odliczyć – na zasadzie praw nabytych
– poniesione wydatki na systematyczne oszczędzanie w kasie
mieszkaniowej, a także odliczenia innych wydatków w ramach
tzw. dużej ulgi mieszkaniowej, jak również z zakresu ulgi remontowej - wykazanych w stosownym czasie w zeznaniu rocznym,
najpóźniej za 2004 r., jednak nie odliczonych faktycznie z powodu braku wystarczającego podatku.
81
WARTO
WIEDZIEĆ
W swoim zeznaniu podatkowym możemy wskazać jedną organizację pożytku publicznego, na której konto zostanie przelany
1% naliczonego podatku. W ten sposób staniemy się dobroczyńcą organizacji pożytku publicznego, które niosą pomoc potrzebującym. Wystarczy w zeznaniu PIT wypełnić wniosek, poprzez
wpisanie nazwy wybranej organizacji pożytku publicznego, jej
numeru KRS oraz kwoty wsparcia w wysokości nieprzekraczającej 1% podatku należnego. Przekazaniem „1%” zajmie się
urząd skarbowy. Lista wszystkich organizacji, na rzecz których
można przekazywać 1% podatku znajduje się na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości – www.ms.gov.pl.
Polskie prawo podatkowe przewiduje również szereg zwolnień podatkowych. Obejmują one:
a) część przychodów osób mających miejsce zamieszkania w Polsce,
a przebywających czasowo za granicą i uzyskujących tam dochody ze stosunku pracy, za każdy dzień pobytu za granicą, w którym
pozostawali w stosunku pracy, w kwocie odpowiadającej 30% diety, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju,
b) część dochodów osób mających miejsce zamieszkania w Polsce,
a przebywających czasowo za granicą i uzyskujących tam dochody z tytułu:
•
•
stypendiów – w wysokości stanowiącej równowartość diety
z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, określonej
w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu
podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień, w którym było otrzymywane stypendium,
ryczałtów na koszty utrzymania i zakwaterowania wypłacanych
z budżetu państwa w związku ze skierowaniem do pracy dydaktycznej w szkołach i ośrodkach akademickich za granicą, przyznanych na podstawie odrębnych przepisów,
c) dochody uzyskane z instytucji Unii Europejskiej i Europejskiego
Banku Inwestycyjnego,
d) dochody z tytułu oszczędzania na indywidualnym koncie emerytalnym uzyskane w związku z:
•
•
82
gromadzeniem i wypłatą środków przez oszczędzającego,
wypłatą środków dokonaną na rzecz osób uprawnionych do tych
środków po śmierci oszczędzającego,
6. Podatki
•
wypłatą transferową,
ale zwolnienie to nie ma zastosowania, gdy oszczędzający
gromadził oszczędności na więcej niż jednym indywidualnym koncie emerytalnym,
e) otrzymywane z zagranicy:
•
•
•
renty inwalidzkie z tytułu inwalidztwa wojennego,
kwoty zaopatrzenia przyznane ofiarom wojny oraz członkom
ich rodzin,
renty wypadkowe osób, których inwalidztwo powstało
w związku z przymusowym pobytem na robotach w III Rzeszy Niemieckiej w latach 1939 - 1945.
Szczegółowe informacje na temat polskich przepisów podatkowych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl – w zakładce Podatki.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Podstawa prawna:
osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.),
2. Rozporządzenie nr 260/68 z dnia 29 lutego 1968 roku ustanawiającego warunki i procedurę stosowania podatku na rzecz
Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. WE L 056, z 4.03.1968 r.,
z późn. zm.).
6.4. Wspólne rozliczanie podatku z małżonkiem
przebywającym za granicą
Czy możliwe jest wspólne rozliczanie się z podatku z małżonkiem, który przebywa za granicą?
Tak, ale w celu skorzystania z łącznego opodatkowania dochodów konieczne jest złożenie stosownego wniosku. Z możliwości
wspólnego rozliczenia podatku z małżonkiem pracującym za granicą możemy skorzystać, jeśli spełnione są łącznie poniższe wymagania:
•
•
•
oboje małżonkowie muszą mieć miejsce zamieszkania na terytorium Polski, co oznacza, że podlegają nieograniczonemu
obowiązkowi podatkowemu,
między małżonkami musi istnieć przez cały rok podatkowy
wspólność majątkowa,
małżonkowie przez cały rok podatkowy muszą pozostawać
w związku małżeńskim.
83
WARTO
WIEDZIEĆ
Zasady te będą miały zastosowanie jeszcze tylko do rozliczenia
podatku za rok 2008. Od 1 stycznia 2009 roku będzie możliwe
wspólne rozliczanie się małżonków, nawet jeśli jedno z nich
lub obydwoje nie będą mieli miejsca zamieszkania w Polsce.
Warunkiem jest jednak, że 90% ich przychodów będzie uzyskane w Polsce i że będą oni rezydentami podatkowymi dowolnego
państwa EOG lub Szwajcarii.
UWAGA
Wspólne opodatkowanie małżonków nie jest możliwe, jeżeli
choćby jedno z nich prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną według 19% stawki podatku, ryczałtem od przychodów
ewidencjonowanych lub podatkiem tonażowym (opodatkowaniu
podatkiem tonażowym podlegają niektóre dochody (przychody)
osiągane przez armatorów prowadzących działalność polegającą
na świadczeniu usług w żegludze międzynarodowej, z wykorzystaniem statków o pojemności brutto powyżej 100 GT każdy).
Podstawa prawna:
2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym
(Dz. U. z 2006 r. Nr 183 poz. 1353).
6.5. Opodatkowanie dochodów osób samotnie
wychowujących dzieci
Czy jeżeli jestem osobą samotnie wychowującą
dziecko, ma to wpływ na sposób rozliczania się
z fiskusem?
Osoby samotnie wychowujące w Polsce dzieci mogą to zrobić na
preferencyjnych zasadach.
WARTO
WIEDZIEĆ
84
W prawie polskim za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa
się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego dziecka, jeżeli
osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką,
rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której sąd orzekł separację. Osobą samotnie wychowującą dziecko jest także osoba
pozostająca w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został
pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia
wolności.
6. Podatki
Możliwość wspólnego rozliczenia się istnieje w przypadku wychowania dzieci, które:
•
•
•
są małoletnie,
otrzymywały zasiłek pielęgnacyjny – bez względu na ich wiek,
uczą się – do ukończenia 25 roku życia, jeżeli dzieci te
w roku podatkowym nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem
dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku
zapłaty podatku.
Przy korzystaniu przez osobę samotnie wychowującą dzieci z preferencyjnego opodatkowania dochodów podatek oblicza się w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów
rodzica lub opiekuna prawnego. Do dochodów osoby samotnie
wychowującej dzieci nie wlicza się dochodów opodatkowanych
w sposób zryczałtowany (np. od wygranych w grach liczbowych,
dywidend, odsetek od lokat bankowych itp.).
UWAGA
Aby skorzystać z tego sposobu opodatkowania, należy złożyć stosowny wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym do dnia 30 kwietnia.
Osoba samotnie wychowująca dzieci nie ma prawa do preferencyjnego opodatkowania swoich dochodów, gdy ona lub jej dziecko prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną według 19%
stawki podatku, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych
lub podatkiem tonażowym.
UWAGA
Szczegółowe informacje na temat polskich przepisów podatkowych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Finansów – www.mf.gov.pl – w zakładce Podatki. Polecamy również
kontakt bezpośrednio z urzędami skarbowymi.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Podstawa prawna:
2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz.
U. z 2006 r. Nr 183 poz. 1353).
6.6. Odliczanie kosztów uzyskania przychodu poniesionych za granicą
Czy jest możliwość odliczania w zeznaniach podatkowych kosztów pracy albo kosztów uzyska85
nia przychodu w wypadku osób prowadzących
działalność gospodarczą za granicą?
Osoba, która pracuje za granicą i rozlicza się z podatków w Polsce, ma prawo odliczyć od dochodu zryczałtowane koszty pracy.
W przypadku osób przebywających czasowo za granicą i uzyskujących dochody ze stosunku pracy, przysługuje dodatkowo
zwolnienie od podatku części ich przychodów.
UWAGA
Za każdy dzień pobytu za granicą, w którym pozostajemy
w stosunku pracy, od podatku zwolniona jest kwota naszego
wynagrodzenia odpowiadająca 30% diety, określonej we właściwych przepisach prawa (np. dla Holandii dieta wynosi 42 euro za
dzień). Tabela z aktualnymi stawkami diet jest dostępna na stronie
www.powroty.gov.pl.
Również osoba, która prowadzi za granicą działalność
gospodarczą, może odliczyć od dochodu poniesione tam koszty.
W tym wypadku kosztami uzyskania przychodów są wydatki
poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo
zabezpieczenia źródła przychodów.
UWAGA
Koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote
według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski
z dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu.
Podstawa prawna:
osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
6.7. Zaległości podatkowe
Jakie grożą mi konsekwencje za niezłożenie zeznań podatkowych i niezapłacenie należnych
podatków podczas mojego pobytu za granicą? Jak
długo grożą kary (jakie są terminy przedawnień)?
Konsekwencje niezłożenia zeznania podatkowego (PIT) lub
uchylanie się od zapłacenia należnego podatku zależą od
wysokości powstałej zaległości, a okres przedawnienia może
wynosić nawet 20 lat.
W zależności od wysokości powstałej zaległości podatkowej,
niezapłacenie należnego podatku stanowi:
86
6. Podatki
•
•
przestępstwo skarbowe, za które grozi kara grzywny
w wysokości do 720 stawek dziennych lub kara pozbawienia
wolności albo obie te kary łącznie, bądź też samoistna kara
grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych lub
wykroczenie skarbowe, za które grozi kara grzywny
w wysokości od jednej dziesiątej do dwudziestokrotności
minimalnego wynagrodzenia.
Stawka dzienna ustalana jest przez sąd i nie może być niższa od
jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia (obecnie
1126 zł), ani też przekraczać jej czterystukrotności.
Możliwość ukarania za niezłożenie zeznania podatkowego
i niezapłacenie należnego podatku uznanego za przestępstwo
skarbowe ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:
•
•
5 lat – w przypadku, gdy jest ono zagrożone karą grzywny,
karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności
nieprzekraczającą 3 lat;
10 lat - w przypadku, gdy jest ono zagrożone karą pozbawienia
wolności przekraczającą 3 lata.
Jeżeli przed upływem tych terminów zostanie wszczęte
postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa skarbowego,
to wówczas następuje przedłużenie biegu przedawnienia
o odpowiednio kolejne 5 lat i 10 lat.
UWAGA
W wypadku zakwalifikowania czynu jako wykroczenia skarbowego, karalność ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął
rok. Jeśli przed upływem tego terminu wszczęto postępowanie
przeciwko sprawcy, karalność czynu ustaje z upływem 2 lat od
zakończenia tego roku.
Bieg przedawnienia przestępstwa i wykroczenia skarbowego
rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności
należności podatkowej.
Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat,
licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął
termin płatności podatku. Oznacza to, że na skutek upływu
czasu zobowiązanie podatkowe wygasa z mocy samego prawa
i organ podatkowy nie może skutecznie domagać się od
podatnika jego zapłaty. Zobowiązanie podatkowe przestaje
istnieć. Okres ten może być przedłużony w wypadkach
przerwania i zawieszenia biegu terminu przedawnienia,
uregulowanych w ustawie Ordynacja podatkowa. Może to
nastąpić w wyniku zastosowania np.: środka egzekucyjnego
WARTO
WIEDZIEĆ
87
czy wniesienia do sądu administracyjnego skargi na decyzję
określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Natomiast
zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem
skarbowym nie ulegają przedawnieniu, ale po upływie terminu
przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko
z przedmiotu hipoteki lub zastawu.
UWAGA
W myśl najnowszych przepisów prawa mamy możliwość umorzenia
swoich zaległości podatkowych powstałych w latach 2002-2007.
Więcej informacji na ten temat zob. pkt 6.8. – „Abolicja – ułatwienia
podatkowe dla migrantów powrotnych”.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa
(Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.),
2. Ustawa z dnia 10 września 1999r. Kodeks karny skarbowy
(Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.).
6.8. Abolicja – ułatwienia podatkowe dla migrantów powrotnych
Kogo obejmuje abolicja podatkowa i jakie warunki
powinni spełniać Polacy pracujący za granicą?
Od dnia 6 sierpnia 2008 r. obowiązuje ustawa o szczególnych
rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody
poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, której celem jest
zmniejszenie obciążeń podatkowych osób wracających do kraju.
Z rozwiązań przewidzianych w ustawie (abolicji podatkowej)
mogą skorzystać podatnicy:
•
•
88
którzy przynajmniej w jednym roku podatkowym w okresie od
2002 do 2007 roku uzyskiwali przychody z pracy za granicą,
do których miała zastosowanie metoda proporcjonalnego
odliczenia (zob. pkt 6.2. „Rozliczenia podatkowe, a dochody
z więcej niż jednego kraju”), oraz
w roku podatkowym, w którym uzyskali te przychody
podlegali nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu
w Polsce, tj. podlegali obowiązkowi podatkowemu od całości
swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce
położenia źródeł przychodów.
6. Podatki
Ustawa nie ma zastosowania do państw takich jak Gibraltar,
Księstwo Monako, Księstwo Lichtenstein czy Wyspa Man, które
nazywane są potocznie „rajami podatkowymi”.
Ustawa przewiduje trzy możliwości:
•
•
•
umorzenie zaległości podatkowej w podatku dochodowym
od osób fizycznych wraz z należnymi odsetkami – dla osób,
które nie dokonały rozliczenia dochodów z pracy za granicą,
pod warunkiem złożenia zeznania podatkowego za rok
podatkowy, którego dotyczy wniosek,
zwrot podatku dochodowego – dla osób, które dokonały
takiego rozliczenia i zapłaciły podatek,
umorzenie zaległości podatkowej w podatku dochodowym
od osób fizycznych i zwrot podatku dochodowego – dla osób,
które dokonały częściowej zapłaty podatku.
Zarówno umorzenie zaległości podatkowej, jak i zwrot podatku
dochodowego dotyczy różnicy pomiędzy podatkiem obliczonym
zgodnie z metodą proporcjonalnego odliczenia, a podatkiem
obliczonym zgodnie z metodą wyłączenia z progresją (zob. pkt
6.2. – „Rozliczenia podatkowe a dochody z więcej niż jednego
kraju”).
UWAGA
Skorzystanie z opisanych wyżej możliwości wymaga złożenia
odpowiedniego wniosku (PIT-AZ) w urzędzie skarbowym. Należy
do niego dołączyć oświadczenie (AZ-O) potwierdzające wysokość
uzyskanych przychodów z pracy i zapłaconego za granicą
podatku, wykazanych we wniosku. Pamiętajmy, że składa się je
pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych
zeznań.
Wzór wniosku i oświadczenia określa rozporządzenie Ministra
Finansów i są one dostępne na stronie internetowej Ministerstwa
Finansów – www.mf.gov.pl. Kwota ewentualnego umorzenia
zaległości podatkowej lub zwrotu podatku dochodowego jest
obliczana przez urząd skarbowy.
Termin składania wniosków w urzędach skarbowych dla zeznań
podatkowych dotyczących 2002 roku minął z dniem 6 października
2008 roku. Termin dla zeznań z lat 2003-2007 upływa 6 lutego
2009 roku.
Urzędy skarbowe na załatwienie spraw z roku 2002 mają czas do
30 listopada 2008 roku, a dla wniosków dotyczących lat 20032007 – pół roku od dnia ich złożenia.
WARTO
WIEDZIEĆ
UWAGA
89
Wniosek o umorzenie
w wypadku, gdy:
•
•
•
UWAGA
zaległości
podatkowej
składamy
nie złożyliśmy zeznania podatkowego za rok objęty
wnioskiem,
złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem, ale
nie zapłaciliśmy należnego podatku,
złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem,
ale nie wykazaliśmy (w całości lub w części) uzyskanych
przychodów z pracy za granicą.
Do wniosku o umorzenie zaległości podatkowej musimy
dodatkowo dołączyć zeznanie podatkowe, którego dotyczy
wniosek (za dany rok). Nie trzeba tego robić, jeżeli złożyliśmy
zeznanie przed dniem wystąpienia z wnioskiem. Jeśli w złożonym
(przed dniem złożenia wniosku) zeznaniu podatkowym za
rok, którego dotyczy wniosek nie zostały wykazane dochody
z zagranicy, lub wykazano je w części, należy do wniosku
dołączyć korektę zeznania podatkowego za ten rok.
Wniosek o zwrot podatku dochodowego składamy wówczas,
gdy złożyliśmy zeznanie podatkowe za rok objęty wnioskiem,
wykazaliśmy w nim uzyskane przychody z pracy za granicą
i zapłaciliśmy należny podatek.
Wniosek o umorzenie zaległości podatkowej i o zwrot podatku
dochodowego składamy w przypadku, gdy złożyliśmy zeznanie
podatkowe za rok objęty wnioskiem, ale wykazaliśmy w nim
tylko część dochodów z zagranicy, lub wykazaliśmy te dochody
w całości, ale wynikający z zeznania podatek zapłaciliśmy tylko
w części.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach
dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2008 r. Nr 143
poz. 894).
90
7. Finanse osobiste
7. FINANSE OSOBISTE
Podczas pobytu za granicą często korzystamy z tamtejszych usług
finansowych. Otwieramy konto w miejscowym banku, inwestujemy pieniądze, zaciągamy zobowiązania, a środki na spokojną
emeryturę wpłacamy do najlepszego naszym zdaniem funduszu
emerytalnego. Kiedy podejmujemy decyzję o powrocie do Polski,
pojawia się konieczność uporządkowania spraw finansowych.
•
•
•
•
Czy można posiadać i użytkować konto w banku zagranicznym po powrocie do Polski?
Czy po powrocie do kraju można inwestować w zagraniczne
fundusze inwestycyjne?
Czy pieniądze z zagranicznych funduszy emerytalnych podlegają opodatkowaniu w Polsce?
Jakie warunki muszą być spełnione, aby zagraniczny wyrok
sądowy mógł być wykonany w Polsce?
7.1. Konto w banku zagranicznym
Czy można posiadać i użytkować konto w banku zagranicznym? Jeśli tak, to jakich formalności
trzeba dopełnić?
Osoby, które czasowo przebywają za granicą, a mają miejsce
stałego zamieszkania w Polsce (rezydenci), mogą bez żadnych
ograniczeń otwierać i posiadać rachunki w bankach za granicą,
w tym we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Wiąże się to jednak z obowiązkiem przekazania Narodowemu
Bankowi Polskiemu:
•
•
informacji o otwarciu rachunku – w terminie do 20 dni od
dnia jego otwarcia,
kwartalnych sprawozdań z obrotów i sald na tym rachunku,
w terminie do 20 dni po zakończeniu kwartału.
Powyższy obowiązek nie dotyczy osób fizycznych otwierających
rachunki bankowe w czasie pobytu za granicą, jeżeli rachunki takie są utrzymywane nie dłużej niż dwa miesiące od zakończenia
92
7. Finanse osobiste
pobytu, a stan zgromadzonych na nich środków nie przekracza na
koniec kwartału równowartości 10.000 euro.
Rezydenci, po ostatecznym zakończeniu pobytu za granicą i powrocie do kraju, mogą nadal utrzymywać rachunki w bankach
w krajach UE, EOG oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju. Rachunki w pozostałych krajach powinny być zamknięte w ciągu 2 miesięcy od dnia ostatecznego powrotu do
kraju.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe (Dz. U.
z 2002 r. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 września
2007 roku w sprawie sposobu, zakresu i terminów wykonywania przez rezydentów dokonujących obrotu dewizowego oraz przedsiębiorców wykonujących działalność kantorową obowiązku przekazywania Narodo
wemu Bankowi Polskiemu danych niezbędnych do sporzą
dzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji
inwestycyjnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 183, poz. 1308).
7.2. Konto w zagranicznym funduszu inwesty- cyjnym
Czy po powrocie do kraju można inwestować
w zagraniczne fundusze inwestycyjne?
W Polsce nie ma żadnych przeszkód w nabywaniu jednostek
uczestnictwa zagranicznych funduszy inwestycyjnych.
Fundusz inwestycyjny, który działa w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju bądź Lichtensteinie, może prowadzić swoją
działalność również na terenie Polski. Oznacza to, że możemy
swobodnie nabywać jednostki uczestnictwa takiego funduszu zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem:
•
•
•
•
wyspecjalizowanych spółek,
towarzystw,
domów maklerskich,
innych podmiotów posiadających zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na tego typu działalność.
93
Podstawa prawna:
1. Dyrektywa 2001/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 21 stycznia 2000 roku zmieniająca dyrektywę Rady
85/611/EWG w sprawie koordynacji przepisów ustawowych,
wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do
przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS), w celu uregulowania działalności spółek zarządzających i uproszczonych prospektów emisyjnych (Dz. Urz. UE L 2002.41.20 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.).
7.3. Konto w zagranicznym funduszu emerytalnym
Czy po powrocie do kraju mogę uczestniczyć
w zagranicznym funduszu emerytalnym i jak
przedstawia się kwestia opodatkowania pieniędzy z zagranicznych funduszy emerytalnych?
W Polsce nie ma żadnych przeszkód dla uczestnictwa w zagranicznym funduszu emerytalnym. Sposób opodatkowania dochodów z tych funduszy zależy od tego, czy Polska ma z danym krajem umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Istotne jest
również, jak w tym kraju są traktowane wypłaty z funduszu.
Polskie prawo nie zakazuje uczestnictwa w zagranicznych
funduszach emerytalnych. Fundusz, który działa w jednym
z państw członkowskich Unii Europejskiej, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju bądź Lichtensteinie, może prowadzić swoją działalność również na terenie Polski. Oznacza
to, że możemy swobodnie uczestniczyć w takim funduszu
emerytalnym.
Jeżeli dochody wypłacane z zagranicznego funduszu emerytalnego są traktowane w danym państwie jako świadczenia emerytalne związane z zatrudnieniem, będą opodatkowane w miejscu
naszego zamieszkania, zgodnie z zawartymi umowami. Tak jest
w wypadku Niemiec, Holandii czy Szwajcarii. Niektóre umowy przewidują możliwość opodatkowania tego typu dochodów
w państwie ich uzyskania. Takie rozwiązanie zostało przyjęte
w umowie ze Stanami Zjednoczonymi.
94
7. Finanse osobiste
Jeżeli jednak dochody te w państwie ich uzyskania są traktowane
jako wpływy z tytułu posiadania akcji, wtedy państwo to ma prawo do nałożenia na nie podatku w wysokości określonej w umowie (zazwyczaj jest to 5–15% wypłacanej kwoty brutto).
Jeśli dochody z zagranicznego funduszu emerytalnego są opodatkowane w państwie ich uzyskania, to należy zastosować
określoną w umowie z tym krajem metodę unikania podwójnego opodatkowania. Więcej na temat metod unikania podwójnego opodatkowania w Polsce w pkt 6.2. „Rozliczenia podatkowe
a dochody z więcej niż jednego kraju”.
WARTO
WIEDZIEĆ
Podstawa prawna:
7.4. Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych
w sprawach cywilnych i handlowych
W jaki sposób przebiega procedura uznawania
orzeczeń sądów zagranicznych w sprawach cywilnych i handlowych?
Uznanie wyroku sądu zagranicznego w sprawie cywilnej lub
handlowej wymaga przeprowadzenia przed polskim sądem postępowania sądowego o stwierdzeniu jego wykonalności.
Orzeczenia sądów konkretnego państwa w zasadzie nie wywierają
skutków prawnych poza terytorium tego państwa. Aby zagraniczny wyrok sądowy mógł być wykonany w Polsce, niezbędne jest
przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie wykonalności.
Kwestie te reguluje Kodeks postępowania cywilnego oraz liczne
umowy dwustronne i wielostronne, których stroną jest Polska.
W wypadku orzeczeń wydanych przez sądy państw członkowskich Unii Europejskiej, zastosowanie znajdują przepisy prawa
wspólnotowego. Zgodnie z nimi, wyroki w sprawach cywilnych
i handlowych są uznawane bez konieczności przeprowadzania
postępowania o stwierdzenie wykonalności. Jeżeli jednak na
podstawie wyroku miałaby być wszczęta egzekucja, to niezbędne
jest przeprowadzenie takiego postępowania przed polskim sądem
okręgowym.
UWAGA
95
W sprawach roszczeń niespornych, po wydaniu orzeczenia sąd
polski wystawia zaświadczenie ETE, czyli Europejski Tytuł Egzekucyjny. Skutkiem nadania orzeczeniu zaświadczenia ETE jest
to, że niniejsze orzeczenie jest uznawane i wykonywane w każdym innym państwie członkowskim UE bez potrzeby prowadzenia dodatkowego postępowania. Orzeczenie, któremu nadano
zaświadczenie ETE, podlega wykonaniu według prawa państwa,
w którym jest wykonywane. W Polsce orzeczenie opatrzone zaświadczeniem ETE, podlega wykonaniu po nadaniu klauzuli
wykonalności, którą nadaje sąd rejonowy miejsca zamieszkania
dłużnika.
WARTO
WIEDZIEĆ
Umowy międzynarodowe, regulujące kwestie uznawalności wyroków, których stroną jest Polska i inne państwa, mają
pierwszeństwo przed postanowieniami Kodeksu postępowania
cywilnego. To one określają przesłanki i warunki stwierdzenia
wykonalności orzeczeń sądów tych państw na terytorium Polski.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Rady (WE) 44/2001 z dnia 22 grudnia
2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie (WE) NR 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia
Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz. Urz. UE L 2004.143.15 z późn. zm.).
96
8. Rodzina
8. RODZINA
Jeżeli za granicą przebywaliśmy razem z rodziną, decydując się
na powrót do kraju będziemy musieli załatwić związane z tym
formalności. Mogą one dotyczyć między innymi rejestracji w Polsce małżeństwa zawartego za granicą, legalizacji pobytu w Polsce
współmałżonka – cudzoziemca, jak i nabycia przez niego polskiego obywatelstwa.
Wiele spraw do załatwienia pojawia się również w sytuacji, gdy
do Polski przeprowadzamy się z dzieckiem. Kluczowe jest rozwiązanie problemów związanych z edukacją i porównywalnością
programów szkolnych.
Zdarzają się przypadki, że po dłuższym okresie pobytu za granicą
jednego z małżonków, związek rozpada się. Jednocześnie Polacy
coraz częściej za granicą zawierają małżeństwa i rozwodzą się.
Wszystkie te zdarzenia oznaczają konieczność załatwienia określonych formalności.
W tym rozdziale dowiesz się m.in:
•
J ak zawrzeć lub zarejestrować małżeństwo z cudzoziemcem
w Polsce? Jak zalegalizować jego pobyt w kraju?
•Na jakich zasadach dziecko urodzone za granicą może
otrzymać polskie obywatelstwo? Jak załatwić formalności
związane z urodzeniem dziecka za granicą i przeniesieniem
go do polskiej szkoły?
•Jakie formalności należy załatwić w Polsce w przypadku
rozwodu przeprowadzonego za granicą?
•Jakich formalności należy dopełnić, aby pochować w Polsce
osobę zmarłą za granicą?
8.1. Małżonek/partner cudzoziemiec
8.1.1. Podróżowanie z małżonkiem/partnerem cudzoziemcem
Moja żona jest obywatelką państwa nienależącego
do Unii Europejskiej. Czy będzie mogła wjechać
ze mną do Polski?
98
8. Rodzina
Jeżeli małżonek lub partner jest obywatelem tzw. kraju trzeciego
(czyli nienależącego do EOG lub Szwajcarii), wjeżdżając do Polski, musi posiadać paszport (dokument podróży) i wizę. Wyjątkiem może być wjazd w ramach ruchu bezwizowego czy wjazd na
podstawie karty pobytu członka rodziny obywatela UE.
Jeżeli małżonek lub partner jest obywatelem państwa należącego
do EOG lub Szwajcarii, może wjechać do Polski na podstawie
ważnego dokumentu podróży lub innego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość i obywatelstwo.
Po upływie 3 miesięcy obywatel EOG lub Szwajcarii przebywający w Polsce ma obowiązek zarejestrować swój pobyt.
Cudzoziemiec z tzw. krajów trzecich, zamierzający przebywać
w Polsce przez okres dłuższy niż 3 miesiące, powinien ubiegać
się o wydanie wizy pobytowej krajowej lub o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.
Wizy wydaje lub odmawia ich wydania konsul. Lista państw,
których obywatele muszą mieć wizę, aby wjechać do Polski,
jest dostępna na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych –
www.msz.gov.pl.
UWAGA
WARTO
WIEDZIEĆ
Wizy pobytowe wydaje się jako wizy jednolite lub krajowe.
Wiza pobytowa jednolita uprawnia do wjazdu i nieprzerwanego pobytu (bądź kilku pobytów) na terytorium państw obszaru
Schengen. Strefa Schengen obejmuje następujące kraje: Austria,
Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja,
Norwegia, Islandia. Maksymalny okres pobytu w ramach jednej
wizy nie może przekroczyć 3 miesięcy (licząc wszystkie pobyty)
w okresie 6 miesięcy od dnia pierwszego wjazdu.
Wiza pobytowa krajowa uprawnia do wjazdu i nieprzerwane-
go pobytu (bądź kilku pobytów) tylko na terytorium Polski, przez
okres nieprzekraczający łącznie roku.
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
99
8.1.2. Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca
Chciałabym wrócić do Polski wraz z mężem, który jest cudzoziemcem. Jakich formalności muszę
dopełnić, aby zalegalizować jego pobyt?
Sposób legalizacji pobytu zależy od tego, czy cudzoziemiec pochodzi z kraju należącego do EOG lub ze Szwajcarii, czy też
z tzw. kraju trzeciego.
Obywatel UE może przebywać na terytorium Polski przez okres
do 3 miesięcy bez potrzeby uzyskiwania jakichkolwiek zezwoleń
czy rejestracji (musi się tylko zameldować). Po upływie 3 miesięcy ma jednak obowiązek zarejestrować swój pobyt.
W tym celu powinien złożyć wniosek u wojewody w miejscu
swojego zamieszkania. Składa się go osobiście, najpóźniej następnego dnia po upływie 3 miesięcy od momentu wjazdu na terytorium Polski. Do wniosku należy dołączyć dokumenty lub pisemne oświadczenia, potwierdzające spełnianie warunków pobytu.
Do wglądu zaś okazuje się ważny dokument podróży lub inny
dokument poświadczający tożsamość i obywatelstwo.
Zarówno zarejestrowanie pobytu, jak i wydanie dokumentu potwierdzającego rejestrację następuje niezwłocznie. Zaświadczenie
może odebrać sam wnioskodawca lub ustanowiony przez niego
pełnomocnik. Opłata za wydanie zaświadczenia wynosi 1 zł.
UWAGA
Obywatel UE, który nie zarejestrował swojego pobytu na terytorium Polski, podlega karze grzywny.
Cudzoziemiec niebędący obywatelem państwa członkowskiego
UE, który planuje przebywać w Polsce przez okres dłuższy niż
3 miesiące, powinien ubiegać się o wydanie wizy pobytowej
krajowej lub o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas
oznaczony (procedura wjazdu i pobytu do 3 miesięcy jest opisana
w pkt 8.1.1. „Podróżowanie z małżonkiem/partnerem cudzoziemcem”). Zezwolenie tego typu może uzyskać osoba, której zamieszkiwanie na terytorium Polski przez okres dłuższy niż 3 miesiące
jest odpowiednio uzasadnione. Takim powodem jest np. bycie
małżonkiem obywatela polskiego.
100
8. Rodzina
Do uzyskania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony
przez małżonka obywatela polskiego nie jest wymagane posiadanie stabilnego i regularnego źródła dochodów oraz ubezpieczenia zdrowotnego.
WARTO
WIEDZIEĆ
Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony jest udzielane
maksymalnie na 2 lata. Decyzję w sprawie udzielenia zezwolenia
wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamierzonego
pobytu cudzoziemca. Z kolei cudzoziemiec przebywający za granicą składa wniosek o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony do właściwego wojewody za pośrednictwem konsula.
Wniosek o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony należy złożyć co najmniej 45 dni przed końcem legalnego
pobytu, czyli kiedy ważna jest jeszcze wiza lub poprzednie zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Nie jest wymagane
składanie wniosku osobiście. Decyzję w tej sprawie wojewoda
powinien wydać jeszcze w trakcie legalnego pobytu cudzoziemca w Polsce. W wypadku gdy jest to niemożliwe, jest wydawana
nowa wiza pobytowa krajowa ważna do czasu zakończenia procedury.
UWAGA
Wniosek taki składa się na specjalnym formularzu. Cudzoziemiec
ma obowiązek odpowiednio uzasadnić swój wniosek oraz przedstawić ważny dokument podróży.
Do wniosku należy dołączyć:
•
•
•
fotografie osób objętych wnioskiem,
dokumenty niezbędne do potwierdzenia danych zawartych
we wniosku i jego uzasadnienia,
tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz dokumenty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania (np.
rachunki za światło, gaz).
Małżonek obywatela polskiego, który uzyskał zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku z zawarciem związku
małżeńskiego, nie potrzebuje zezwolenia na pracę w Polsce.
WARTO
WIEDZIEĆ
Zamieszkanie w Polsce na pobyt stały
Małżonek obywatela polskiego lub partner obywatela polskiego
mający obywatelstwo jednego z państw EOG lub Szwajcarii, po
upływie 5 lat nieprzerwanego pobytu na terytorium Polski, nabywa
prawo stałego pobytu. Otrzymuje dokument potwierdzający
to prawo. Aby go uzyskać należy złożyć osobiście wniosek
u wojewody w miejscu swojego zamieszkania. Przy składaniu
101
wniosku trzeba okazać ważny dokument podróży lub inny
dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo. Dokument
może odebrać sam wnioskodawca lub ustanowiony przez niego
pełnomocnik. Opłata za wydanie tego dokumentu wynosi 30 zł.
Małżonek obywatela polskiego, niebędący obywatelem państwa
członkowskiego UE, może się starać o jedno z dwóch rodzajów
zezwoleń na pobyt na czas nieoznaczony: zezwolenie na osiedlenie się lub o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego
Wspólnoty Europejskiej (WE).
Zezwolenie na osiedlenie się jest udzielane cudzoziemcowi, który:
•
•
pozostaje w związku małżeńskim zawartym z obywatelem
polskim przez minimum 3 lata oraz
przez co najmniej 2 lata przebywał w Polsce na podstawie
zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.
Zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE udziela
się cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski minimum przez okres 5 lat. Jednocześnie wymaga się, aby posiadał on:
•
•
UWAGA
stabilne i regularne źródło dochodu wystarczającego do pokrycia kosztów utrzymania siebie i członków rodziny oraz
ubezpieczenie zdrowotne.
Cudzoziemiec może złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na
osiedlenie się lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE tylko wtedy, jeśli przebywa na terytorium Polski legalnie.
Wniosek o udzielenie tych zezwoleń składa się na odpowiednim formularzu do wojewody właściwego ze względu na miejsce zamierzonego pobytu. Dodatkowo należy wniosek uzasadnić,
przedstawić ważny dokument podróży oraz dołączyć:
•
•
•
fotografie osób objętych wnioskiem,
dokumenty niezbędne do potwierdzenia danych zawartych
we wniosku i jego uzasadnienia,
tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz dokumenty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania.
Jeśli decyzja nie zostanie wydana w okresie, kiedy cudzoziemiec
legalnie przebywa w kraju, otrzyma on wizę pobytową krajową
ważną do zakończenia postępowania.
102
8. Rodzina
Różnice między zezwoleniem na osiedlenie się a zezwoleniem na
pobyt rezydenta długoterminowego WE.
Zezwolenie na osiedlenie się jest zezwoleniem o charakterze
krajowym, natomiast zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE jest zezwoleniem o charakterze wspólnotowym
i wynika z wdrożenia przez Polskę dyrektywy Rady 2003/109/WE
z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw
trzecich będących rezydentami długoterminowymi.
Zezwolenie na osiedlenie się jest przewidziane dla szczególnych
kategorii cudzoziemców, bez konieczności spełnienia warunków
dyrektywy (np. małżonek obywatela Polski może je uzyskać już
po 2 latach pobytu w Polsce na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony) oraz dla cudzoziemców nieobjętych zakresem wyżej wymienionej dyrektywy (np. uchodźcy).
Posiadacze zezwolenia na osiedlenie się oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE mogą wykonywać na terytorium Polski pracę bez zezwolenia oraz prowadzić działalność
gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele Polski.
Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE daje natomiast możliwość ubiegania się o zezwolenie pobytowe w innym państwie UE, dzięki któremu uzyskuje się w tym państwie
wiele uprawnień, m.in. prawo do pracy. Zezwolenie może zostać
cofnięte, jeżeli cudzoziemiec opuścił terytorium Polski na okres
przekraczający 6 lat lub terytorium UE na okres 12 miesięcy. Natomiast zezwolenie na osiedlenie się jest cofane, jeżeli cudzoziemiec opuścił Polskę na stałe.
Cudzoziemiec nie może posiadać obu rodzajów zezwoleń jednocześnie. Zezwolenie na osiedlenie się wygasa bowiem z mocy
prawa z dniem uzyskania zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE w Polsce.
Cudzoziemiec, przebywający na terytorium Polski bez wizy lub
zezwolenia na pobyt, naraża się na wydalenie oraz karę grzywny.
Procedura wydalenia nie obejmuje cudzoziemca będącego małżonkiem obywatela polskiego.
UWAGA
103
Żyję w związku niesformalizowanym z cudzoziemcem. Czy mogę wraz z nim wrócić do Polski?
Czy istnieje możliwość zalegalizowania jego pobytu w Polsce?
Partner, który jest obywatelem kraju należącego do EOG lub
Szwajcarii legalizuje pobyt w Polsce na takich samych zasadach
jak obywatele UE.
Partner, który jest obywatelem tzw. kraju trzeciego, do Polski
dostaje się na zasadach dotyczących obywateli krajów trzecich.
Może ubiegać się o wydanie wizy pobytowej jednolitej w celu dołączenia do obywatela państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii.
Jednocześnie ustawa o cudzoziemcach (art. 53a pkt 2) umożliwia
uzyskanie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony cudzoziemcowi, który ze względu na więzi o charakterze rodzinnym
zamierza dołączyć do obywatela polskiego (lub obywatela państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii) zamieszkującego na
terytorium Polski. Trzeba jednak wykazać, że pobyt cudzoziemca na terytorium Polski dłużej niż 3 miesiące ma uzasadnienie.
W przeciwieństwie do małżonka, partner ubiegający się o zezwolenie jest obowiązany posiadać:
•
•
•
stabilne i regularne źródło dochodu, wystarczającego do pokrycia kosztów utrzymania siebie i członków rodziny,
ubezpieczenie zdrowotne,
tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz dokumenty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania.
Po spełnieniu warunków, przewidzianych do uzyskania zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE, partner obywatela
polskiego może starać się o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE na zasadach ogólnych.
WARTO
WIEDZIEĆ
Cudzoziemiec o polskim pochodzeniu ma szansę zalegalizować
swój pobyt w Polsce na uprzywilejowanych zasadach – na podstawie art. 52 ust. 5 Konstytucji RP. Oznacza to, że osoba, której
polskie pochodzenie zostało odpowiednio potwierdzone, może
osiedlić się na terytorium Polski na stałe. Ma możliwość złożenia
wniosku o udzielenie zezwolenia na osiedlenie w czasie legalnego pobytu na terytorium Polski.
Więcej informacji na stronie www.powroty.gov.pl.
104
8. Rodzina
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
z 2003 r. Nr 128, poz. 1175 z późn. zm.).
8.1.3. Zawarcie
w Polsce
małżeństwa
z
cudzoziemcem
Chciałabym zawrzeć związek małżeński z cudzoziemcem? Jakie kroki powinnam podjąć?
Cudzoziemiec, zamierzający zawrzeć małżeństwo w Polsce, jest
obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może
je zawrzeć, np. obywatel Hiszpanii powinien złożyć dokument
stwierdzający, że zgodnie z prawem hiszpańskim może zawrzeć
małżeństwo. Wymogu tego nie stosuje się wobec cudzoziemca
niemającego obywatelstwa żadnego państwa, jeśli mieszka on
w Polsce.
Osoby, które chcą zawrzeć związek małżeński, powinny złożyć
lub przedstawić kierownikowi USC następujące dokumenty:
•
•
•
•
•
•
dokument stwierdzający tożsamość, nie składa się odpisu
skróconego aktu urodzenia, jeżeli został on sporządzony
w urzędzie stanu cywilnego, w ktorym nastąpi sporządzenie
aktu małżeństwa,
odpis skrócony aktu urodzenia,
dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa – jeżeli osoba
ta pozostawała poprzednio w związku małżeńskim,
dowód nieistnienia małżeństwa – jeżeli postępowanie o ustalenie nieistnienia małżeństwa toczyło się wobec tej osoby,
pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności
uniemożliwiających zawarcie małżeństwa,
zezwolenie na zawarcie małżeństwa – jeżeli wymagają tego
przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Jeśli nie możemy otrzymać takiego dokumentu (np. dlatego, że
niektóre kraje go nie wydają), możemy uzyskać zwolnienie z obowiązku jego przedłożenia. Należy w tym celu złożyć stosowny
UWAGA
105
wniosek do sądu rodzinnego, który w postępowaniu nieprocesowym ustala, czy obywatel innego kraju może zawrzeć małżeństwo.
Sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy,
a w wypadku braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jego pobytu.
Małżeństwo można zawrzeć najwcześniej po upływie miesiąca
od złożenia dokumentów do Urzędu Stanu Cywilnego. Kierownik USC może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem
tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy, np. życie
jednej z osób jest zagrożone.
WARTO
WIEDZIEĆ
Polskie prawo zezwala również na zawarcie małżeństwa przez
pełnomocnika. W takim wypadku należy złożyć kierownikowi
USC pisemne pełnomocnictwo, które musi zostać urzędowo poświadczone i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.
W Polsce często są zawierane małżeństwa konkordatowe (małżeństwa wyznaniowe wywołujące jednocześnie skutki cywilnoprawne). W takim wypadku narzeczeni muszą złożyć duchownemu
zaświadczenie, stwierdzające brak okoliczności uniemożliwiających zawarcie małżeństwa. Dokument ten, wraz z informacją dotyczącą oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków
i ich dzieci, wydaje kierownik USC. Zaświadczenie to jest ważne
przez 3 miesiące. Po upływie tego terminu traci moc. Wydając zaświadczenie, kierownik USC informuje o dalszych czynnościach
koniecznych do zawarcia małżeństwa.
WARTO
WIEDZIEĆ
Według polskiego prawa, możemy zawrzeć małżeństwo niezależnie od wyznania i zakazów religijnych obowiązujących w kraju
naszego przyszłego małżonka.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 29 września 1986 roku – Prawo o aktach stanu
cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.).
8.1.4. Rejestracja małżeństwa zawartego za granicą
Zawarłam małżeństwo za granicą. Chciałabym
je zarejestrować w Polsce. Jakich muszę dopełnić
formalności?
106
8. Rodzina
W celu rejestracji związku małżeńskiego zawartego poza granicami kraju, należy udać się z odpowiednim podaniem do urzędu
stanu cywilnego.
Rejestracji małżeństwa zawartego za granicą możemy dokonać bezpośrednio w urzędzie stanu cywilnego w Polsce: osobiście, za pośrednictwem najbliższej rodziny albo innej osoby upoważnionej.
Jeżeli rejestracji ma dokonać członek najbliższej rodziny, to nie
musi posiadać naszego pełnomocnictwa. Jeśli rejestracji dokonuje
dalszy krewny lub znajomy, musimy dać mu pisemne pełnomocnictwo.
Małżeństwo możemy również zarejestrować za pośrednictwem
konsulatu. Takie rozwiązanie jest jednak bardziej kosztowne i czasochłonne niż w wypadku bezpośredniej rejestracji. Wniosek złożony za pośrednictwem konsulatu trafia bowiem zawsze do USC
m.st. Warszawy, gdzie z uwagi na dużą liczbę składanych wniosków czas oczekiwania na rejestrację może być bardzo długi.
UWAGA
Rejestracji dokonuje się na wniosek osoby zainteresowanej lub
z urzędu. Może to nastąpić przez:
•
•
•
wpisanie zagranicznego aktu stanu cywilnego,
odtworzenie aktu stanu cywilnego – w wypadku, gdy nie
można uzyskać zagranicznego odpisu aktu małżeństwa,
zarejestrowanie małżeństwa, które nie zostało zgłoszone za
granicą.
Wniosek o wpisanie zagranicznego aktu małżeństwa kieruje się
do kierownika USC:
•
•
•
właściwego ze względu na miejsce zamieszkania,
właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania –
jeśli wnioskodawca nie ma w kraju aktualnego miejsca zamieszkania,
m.st. Warszawy – jeśli wnioskodawca nigdy nie miał w kraju
miejsca zamieszkania lub jeżeli wniosek składa konsul.
Do wniosku należy dołączyć:
•
•
dokument zagraniczny wraz z jego tłumaczeniem, dokonanym przez polskiego konsula lub tłumacza przysięgłego,
dowód opłaty skarbowej.
W wypadku zarejestrowania zagranicznego aktu małżeństwa
opłata wynosi 50 zł. Koszt odtworzenia aktu małżeństwa lub jego
zarejestrowania wynosi 39 zł.
UWAGA
107
Dokumenty składane wraz z wnioskiem pozostają w urzędzie stanu cywilnego. Kierownik USC może wydać poświadczoną kserokopię złożonych dokumentów.
WARTO
WIEDZIEĆ
Jeżeli obywatel polski zawierający małżeństwo za granicą nie
złożył oświadczenia w sprawie swojego nazwiska, może je złożyć wraz z wnioskiem o wpisanie aktu małżeństwa do polskiej
księgi małżeństw. W wypadku małżeństwa zawartego przez obywateli polskich, mogą oni również złożyć oświadczenie o nazwisku dzieci zrodzonych z tego małżeństwa. Takie oświadczenie
można złożyć również w wypadku małżeństwa mieszanego.
Podstawa prawna:
2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 października 1998 roku w sprawie
szczegółowych sposobów sporządzania aktów stanu cywilnego (Dz. U. z 1998 r. Nr 136, poz. 884 z późn. zm.).
8.1.5. Nabycie obywatelstwa polskiego
Moja żona cudzoziemka chciałaby uzyskać obywatelstwo polskie. Jakich formalności musi dopełnić? Czy musi zrzec się swojego obywatelstwa?
Małżonkowie obywateli polskich mają możliwość szybszego
nabycia obywatelstwa polskiego niż inne grupy cudzoziemców.
Muszą oni jednak spełniać określone warunki i dopilnować
ściśle wyznaczonych terminów.
Małżonek obywatela polskiego może skorzystać z uproszczonej
procedury nabycia obywatelstwa polskiego w drodze oświadczenia woli nabycia obywatelstwa polskiego. Musi jednak spełniać
łącznie następujące warunki:
•
•
pozostawać co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie,
mieszkać w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się
lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE
lub posiadać prawo stałego pobytu.
Oświadczenie woli nabycia obywatelstwa polskiego należy złożyć przed wojewodą.
108
8. Rodzina
Można to zrobić tylko w ściśle określonym terminie, a mianowicie:
•
•
UWAGA
3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego
z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, albo
6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie
się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE
lub uzyskania prawa stałego pobytu (w wypadku obywateli
państw członkowskich EOG lub Szwajcarii).
Jeżeli nie dopilnujemy tego terminu, to pozostanie jedynie starać
się o obywatelstwo polskie na zasadach ogólnych obowiązujących
innych cudzoziemców.
W pozostałych wypadkach obywatelstwo polskie można nadać
cudzoziemcowi, jeśli zamieszkuje on w Polsce co najmniej 5 lat.
Małżonek obywatela polskiego może nabyć obywatelstwo polskie:
•
•
na takich zasadach jak inni cudzoziemcy: w drodze nadania
przez Prezydenta RP lub
w formie uproszczonej: w drodze oświadczenia woli nabycia
obywatelstwa polskiego.
Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa innego kraju.
WARTO
WIEDZIEĆ
W wypadku starania się o obywatelstwo na takich samych zasadach jak inni cudzoziemcy należy złożyć odpowiedni wniosek do
Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody. W wypadku osób
mieszkających za granicą wniosek składa się za pośrednictwem
konsula RP.
Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku:
•
•
•
•
•
•
•
zdjęcie,
dokumenty (potwierdzone kopie) potwierdzające tożsamość
i obywatelstwo oraz stan cywilny,
posiadaną kartę pobytu w Polsce,
własnoręcznie napisany życiorys,
oświadczenie o znajomości przepisów prawa dotyczących
posiadanego obywatelstwa obcego,
oświadczenie dotyczące ubiegania się o nadanie obywatelstwa polskiego w przeszłości,
dokument potwierdzający brak obywatelstwa polskiego –
w wypadku osób, które same (bądź ich wstępni) posiadały
kiedyś obywatelstwo polskie. Takim dokumentem może być
np. decyzja wojewody stwierdzająca utratę obywatelstwa
polskiego.
109
Wniosek z dokumentami można złożyć osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika. W wypadku wysłania wniosku za pośrednictwem poczty wojewoda/konsul mogą wezwać nas w celu
potwierdzenia złożonych kopii dokumentów oraz złożenia wymaganych oświadczeń. Wniosek z dokumentami jest przekazywany następnie do zaopiniowania ministrowi spraw wewnętrznych
i administracji, a następnie do Kancelarii Prezydenta RP.
Dokumenty, które należy dołączyć do oświadczenia:
•
•
•
•
dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo,
dokument potwierdzający zawarcie i pozostawanie w związku małżeńskim z obywatelem polskim,
dokument potwierdzający posiadanie obywatelstwa polskiego przez współmałżonka,
dokumenty potwierdzające posiadanie któregoś z wyżej wymienionych zezwoleń.
Decyzję w sprawie wydaje wojewoda, a organem odwoławczym
jest minister spraw wewnętrznych i administracji. Opłata skarbowa za wydanie decyzji pozytywnej wynosi 219 zł.
WARTO
WIEDZIEĆ
Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność
do narodu polskiego. Może być przyznana osobie nieposiadającej
obywatelstwa polskiego. Przyznanie Karty Polaka nie oznacza
nabycia polskiego obywatelstwa i nie jest dokumentem uprawniającym do przekraczania polskiej granicy.
Osoba, której przyznano Kartę Polaka, może natomiast:
•
•
•
•
•
bez opłat otrzymać wizę pobytową długoterminową,
podejmować na terenie Rzeczypospolitej Polskiej legalną
pracę bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę,
prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy,
korzystać z bezpłatnego systemu oświaty w Polsce,
korzystać w Polsce z bezpłatnej opieki zdrowotnej w stanach
nagłych na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim
(Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z poźn. zm.).
2. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U.
z 2007 r. Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.).
110
8. Rodzina
8.2. Dzieci
8.2.1. Rejestracja w Polsce dziecka urodzonego za
granicą
W jaki sposób i gdzie można dokonać rejestracji
w Polsce dziecka urodzonego za granicą?
Dziecko urodzone poza granicami Polski można zarejestrować
w urzędzie stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce
ostatniego zamieszkania w Polsce jednego z rodziców. Rejestracja
dziecka w urzędzie stanu cywilnego może nastąpić przez:
•
•
•
wpisanie zagranicznego aktu urodzenia,
odtworzenie aktu urodzenia – w wypadku niemożności uzyskania zagranicznego odpisu aktu urodzenia,
zarejestrowanie urodzenia, jeżeli nie zostało ono zgłoszone
za granicą.
Akt urodzenia możemy zarejestrować osobiście, za pośrednictwem najbliższej rodziny albo innej osoby upoważnionej
(konieczne będzie wówczas pełnomocnictwo).
W rejestracji aktu urodzenia może również pośredniczyć konsulat. Jednak w wypadku rejestracji bezpośrednio w polskim USC
czas oczekiwania na wydanie polskiego odpisu aktu urodzenia
jest znacznie krótszy, a koszty postępowania niższe.
UWAGA
Do wniosku o rejestrację zagranicznego aktu urodzenia należy
dołączyć następujące dokumenty:
•
•
dokument zagraniczny (zagraniczny akt urodzenia) wraz
z jego tłumaczeniem dokonanym przez polskiego konsula lub
tłumacza przysięgłego,
dowód dokonanej opłaty skarbowej.
W wypadku wpisania do polskich ksiąg stanu cywilnego treści
aktu urodzenia wysokość opłaty skarbowej wynosi 50 zł. Opłata
skarbowa od decyzji o odtworzeniu aktu urodzenia lub zarejestrowaniu urodzenia wynosi 39 zł.
Jeżeli w zagranicznym odpisie aktu stanu cywilnego brakuje niektórych danych wymaganych przez prawo polskie (np. nazwiska
rodowego rodziców) lub jeśli zagraniczny akt stanu cywilnego za-
UWAGA
111
wiera oczywiste omyłki pisarskie, kierownik USC może dokonać
ich sprostowania lub uzupełnienia. Należy wówczas do wniosku
dołączyć odpisy aktów stanu cywilnego rodziców: odpis aktu
małżeństwa lub odpisy aktów urodzeń.
Należy również pamiętać, iż istnieje możliwość otrzymywania
za granicą świadczeń społecznych z tytułu urodzenia dziecka
(w Polsce to tzw. becikowe). Więcej informacji na ten temat na
stronie www.powroty.gov.pl.
Podstawa prawna:
8.2.2. Obywatelstwo dziecka urodzonego za granicą
Moje dziecko urodziło się za granicą. Jak przedstawia się kwestia jego obywatelstwa?
Obywatelstwo dziecka urodzonego za granicą zależy od obywatelstwa jego rodziców oraz od prawa obowiązującego w kraju,
w którym się ono urodziło.
Jeżeli co najmniej jedno z rodziców posiada obywatelstwo polskie, dziecko nabywa polskie obywatelsktw bez względu na miejsce urodzenia.
W takim wypadku muszą oni w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka złożyć wspólnie oświadczenie przed właściwym
organem. Jest nim konsul – dla osób zamieszkałych za granicą lub
starosta – dla osób zamieszkałych w Polsce.
UWAGA
W wypadku, gdy jeden z rodziców jest obywatelem obcego państwa rodzice mogą wybrać dla swojego dziecka obywatelstwo
państwa, którego obywatelem jest jeden z rodziców. Może to nastąpić, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego
obywatelstwo.
WARTO
WIEDZIEĆ
Zgodnie jednak z zasadą wyłączności obywatelstwa polskiego,
obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
Podstawa prawna:
112
8. Rodzina
2. Ustawa z dnia 12 listopada 1965 roku – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 1965 r. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.).
z 2007 r. Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.).
8.2.3. Nabycie obywatelstwa polskiego przez
dziecko
Chciałabym, aby moje dziecko nabyło obywatelstwo polskie? Jakie kroki powinnam podjąć?
Sposób nabycia obywatelstwa polskiego przez dzieci cudzoziemca zależy od tego, w jakim są one wieku. Dzieci małoletnie z reguły są objęte wnioskiem rodzica cudzoziemca starającego się
o obywatelstwo.
Dzieci pełnoletnie mogą nabyć obywatelstwo polskie na takich
samych zasadach jak każdy cudzoziemiec (zob. pkt 8.1.5 „Nabycie obywatelstwa polskiego”).
Dzieci małoletnie z reguły są objęte wnioskiem rodzica cudzoziemca występującego z wnioskiem o nadanie obywatelstwa
polskiego przez Prezydenta RP (tryb opisany w pkt 8.1.5 „Nabycie obywatelstwa polskiego”). Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom oznacza nadanie obywatelstwa również ich
małoletniemu dziecku.
Dziecko, które ukończyło 16 lat, musi wyrazić zgodę na nadanie
obywatelstwa polskiego.
Do wniosku składanego przez rodzica cudzoziemca należy dołączyć następujące dokumenty:
•
•
•
•
zdjęcie dziecka,
akt urodzenia dziecka,
dokument potwierdzający jego tożsamość i obywatelstwo,
dokument potwierdzający, że drugi z rodziców jest obywatelem polskim.
Rodzic, obywatel polski, również może wystąpić o nadanie obywatelstwa polskiego swojemu małoletniemu dziecku. Składa on
wniosek do Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody lub konsula. W takiej sytuacji drugi rodzic cudzoziemiec musi na piśmie
wyrazić zgodę na nadanie dziecku obywatelstwa polskiego. Pismo
to stanowi załącznik do składanego wniosku. W tym trybie mogą
nabyć obywatelstwo również dzieci nieposiadające obywatelstwa
polskiego – adoptowane przez obywateli polskich.
UWAGA
113
Podstawa prawna:
z 2007 r. Nr 180, poz. 1280 z późn. zm.).
8.2.4. Dokumenty dziecka
Czy przed wyjazdem do Polski powinienem
wyrobić jakieś dokumenty dla dziecka?
Tak. Przy planowaniu powrotu do Polski lub wyjazdu do innego
kraju w pierwszej kolejności należy pomyśleć o dokumentach
wymaganych przy przekraczaniu z dziećmi granic.
Dokumentem uprawniającym do przekroczenia granicy państwowej jest przede wszystkim paszport, który musi być ważny minimum 6 miesięcy od daty rozpoczęcia podróży. Dlatego najbardziej
praktycznym rozwiązaniem jest wyrobienie dziecku paszportu.
Na jego podstawie dzieci mogą podróżować po całym świecie.
Dowód osobisty umożliwia zagraniczny wyjazd tylko do krajów
Unii Europejskiej. Przed podróżą do krajów niebędących członkiem UE powinniśmy również sprawdzić, czy wymagają one od
Polaków posiadania wizy i jaka jest procedura jej uzyskania.
UWAGA
Do paszportów biometrycznych i tymczasowych nie można wpisywać dzieci.
Paszport dla dziecka można wyrobić w Polsce (w biurze paszportowym) bądź w Konsulacie Generalnym RP – w wypadku pobytu
za granicą. Należy w takim wypadku złożyć takie same dokumenty, jakie są wymagane w kraju.
WARTO
WIEDZIEĆ
Jeśli staramy się o paszport za pośrednictwem konsulatu, to musimy pamiętać, że czas oczekiwania na paszport jest dłuższy niż
w wypadku składania wniosku w Polsce. Warto w takiej sytuacji
ustalić w konsulacie, czy realne jest otrzymanie paszportu przed
planowanym wyjazdem z kraju zamieszkania.
Wniosek o wydanie paszportu osobie mającej poniżej 18 lat muszą złożyć obydwoje rodzice wraz z dzieckiem.
114
8. Rodzina
Wniosek może być złożony w obecności jednego rodzica, jeżeli
dostarczy on na piśmie zgodę drugiego opiekuna na wyrobienie
paszportu. Również w wyjątkowych sytuacjach, np. kiedy jeden
z rodziców jest pozbawiony praw rodzicielskich bądź przebywa
w innym kraju, podczas składania wniosku wystarczy jeden rodzic i dziecko.
UWAGA
Paszport jest ważny przez 10 lat od daty jego wydania. Paszport
wydany dziecku w wieku 5–13 lat jest ważny 5 lat.
Dziecku, które nie skończyło jeszcze 5 lat, można wyrobić ważny
12 miesięcy paszport tymczasowy. Zrobiona do niego fotografia
nie musi spełniać wymogów tzw. paszportów biometrycznych.
Jeśli jednak uda się zrobić dziecku odpowiednie zdjęcie, lepiej
wyrobić mu zwykły paszport ważny przez 5 lat.
Koszt wyrobienia paszportu zależy od wieku dziecka i wynosi:
•
•
•
30 zł – dla dzieci poniżej 7 lat,
60 zł – dla dzieci w wieku 7–13 lat,
70 zł – dla dzieci, które skończyły 13 lat.
W wypadku podróży w ramach EOG lub Szwajcarii można, zamiast paszportu, wyrobić dziecku dowód osobisty. Po dowód osobisty należy udać się do gminy, w której jesteśmy zameldowani.
Nie możemy go zatem wyrobić za pośrednictwem Konsulatu RP.
W wypadku dzieci poniżej 13 lat obydwoje rodzice muszą wyrazić zgodę na wyrobienie dowodu. Jeśli dziecko jest starsze, to
wystarczy zgoda jednego z rodziców. W obydwu wypadkach rodzic bądź rodzice muszą stawić się osobiście wraz z dzieckiem,
okazując do wglądu własne dowody osobiste.
Wyrobienie dowodu kosztuje 30 zł. Na dokument czeka się do
30 dni. Dowód osobisty dziecka jest ważny 5 lat.
8.2.5. Sądowe pozwolenie na wydanie paszportu
dla dziecka
Co należy zrobić, gdy jeden z rodziców nie zgadza się na wyrobienie paszportu dla dziecka?
Jeśli jeden z rodziców nie zgadza się na wyrobienie dziecku paszportu, należy zwrócić się do sądu rodzinnego w celu uzyskania
takiej zgody. Wniosek w tej sprawie składa się do wydziału rodzinnego i nieletnich.
115
Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o wydanie zgody na
uzyskanie paszportu przez dziecko jest:
•
•
•
UWAGA
sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka,
sąd rejonowy miejsca pobytu – jeśli dziecko nie ma miejsca
zamieszkania,
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – jeśli miejsca zamieszkania bądź pobytu nie da się ustalić.
Za granicą dokument paszportowy może być wydany za zgodą
tylko jednego rodzica.
Paszport można otrzymać w ten sposób tylko w określonych wypadkach, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka, szczególnie
wtedy gdy uzyskanie zgody drugiego rodzica jest niemożliwe lub
znacznie utrudnione. Za granicą wydawaniem paszportów zajmują się polscy konsule.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 13 lipca 2006 roku o dokumentach paszportowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 13 lutego 1984 roku o funkcjach konsulów RP
8.2.6. Ustalenie ojcostwa
W jaki sposób jest regulowana kwestia ojcostwa
w świetle prawa polskiego, a w jaki sposób
w świetle przepisów innych państw?
W świetle polskiego prawa istnieje domniemanie, iż ojcem dziecka jest mąż matki. Może ono zostać obalone tylko w postępowaniu sądowym o zaprzeczenie ojcostwa.
Niekiedy zdarza się, że do Polski wraca kobieta z dzieckiem, którego ojcem jest cudzoziemiec. Bywa, że takie dziecko rodzi mężatka.
W świetle polskiego prawa ojcem dziecka jest mąż matki, jeśli
urodziło się ono w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem
300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa.
UWAGA
116
W sytuacji gdy dziecko urodzi się przed upływem 300 dni od
ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale matka dziecka wyjdzie wcześniej za mąż, istnieje domniemanie, że ojcem dziecka
jest drugi mąż matki.
8. Rodzina
Domniemania ojcostwa nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się
po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.
Mąż, który ma wątpliwości, czy jest ojcem dziecka urodzonego
przez żonę, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa.
Należy to zrobić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział
się o urodzeniu dziecka przez żonę. Bez prawomocnego wyroku
zaprzeczającego ojcostwu domniemanie ojcostwa obowiązuje
bezwzględnie, choćby było oczywiste, że dziecko nie mogło być
spłodzone przez męża matki. Zaprzeczenia nie można dokonać
w innym trybie, np. w drodze pozasądowego oświadczenia czy
też ugody sądowej.
UWAGA
Jeśli ojciec cudzoziemiec nie uznał za granicą dziecka, to po
powrocie do kraju należy w sądzie uregulować formalności
związane z pochodzeniem dziecka. Jest to bardzo ważne, gdyż sąd
może przyznać alimenty dopiero wtedy, gdy zostanie ustalone
ojcostwo mężczyzny, którego matka dziecka wskazała jako ojca.
Kwestie ojcostwa w innych krajach są regulowane na podstawie
wewnętrznych przepisów tych krajów.
Podstawa prawna:
8.2.7. Legalizacja pobytu dzieci w Polsce
W jaki sposób zalegalizować pobyt w Polsce
dziecka mojego męża cudzoziemca?
Sposób legalizacji pobytu dziecka cudzoziemca zależy od tego,
czy dziecko jest obywatelem kraju należącego do EOG lub Szwajcarii, czy też tzw. kraju trzeciego. Znaczenie ma również wiek
dziecka.
Jeżeli dziecko jest obywatelem państwa należącego do EOG lub
Szwajcarii, to procedura legalizacji jego pobytu przebiega tak jak
w wypadku obywateli tych państw (zob. pkt 8.1.4. „Legalizacja
pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca”). Różnica polega na tym, że dziecko małoletnie nie ma obowiązku osobistego
składania wniosku o rejestrację pobytu oraz o potwierdzenie prawa pobytu stałego.
117
Dziecko będące obywatelem tzw. kraju trzeciego może przebywać w Polsce na takich samych zasadach jak małżonek obywatela polskiego będący obywatelem kraju trzeciego (zob. pkt 8.1.4.
„Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera cudzoziemca”).
Dla dziecka cudzoziemca można ubiegać się o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, a następnie na:
•
•
zezwolenie na osiedlenie się (w określonych prawem przypadkach) lub
zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE (zob.
pkt 8.1.4. „Legalizacja pobytu w Polsce małżonka/partnera
cudzoziemca”).
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
8.2.8. Wyjazd dziecka za granicę a zgoda drugiego
rodzica
Czy dziecko może wyjechać za granicę, jeżeli jeden z jego rodziców nie wyraża na to zgody?
Z zasady do wyjazdu dziecka za granicę jest potrzebna zgoda
obojga rodziców, chyba że jeden z rodziców został całkowicie
pozbawiony władzy rodzicielskiej.
W innych wypadkach uzyskanie zgody w postaci oświadczenia
jest niezbędne. Jeżeli władza rodzicielska została ograniczona do
współdecydowania o niektórych istotnych sprawach dziecka, jedną z takich istotnych spraw jest wyjazd dziecka za granicę.
Jeżeli rodzic, który nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej,
nie wyraża zgody na wyjazd, trzeba zwrócić się o zezwolenie do
sądu opiekuńczego.
118
8. Rodzina
Dziecko nie powinno przebywać za granicą tylko z jednym z rodziców bez zgody drugiego, który ma prawo współdecydowania
o jego istotnych sprawach. Stanowi to naruszenie prawa, chyba że
zezwolenia w tym zakresie udzielił sąd opiekuńczy.
UWAGA
Podstawa prawna:
8.2.9. Dzieci w szkole
Zamierzam wrócić do Polski z dziećmi w wieku
szkolnym. Jak przygotować się do zapisania ich
do polskiej szkoły?
Rodzaj formalności związanych z zapisywaniem dzieci do polskiej szkoły zależy od tego, czy posiadają one obywatelstwo polskie, czy są cudzoziemcami. W obu wypadkach należy pamiętać
o zabraniu za sobą dokumentów, dotyczących edukacji dzieci za
granicą.
Aby dziecko posiadające obywatelstwo polskie mogło
bezproblemowo odnaleźć się w polskim systemie edukacji,
przed powrotem do kraju powinniśmy zadbać o odpowiednie
dokumenty. Pozwolą one potwierdzić spełnianie przez dziecko
obowiązku szkolnego oraz uzyskane przez nie oceny. Na tej
podstawie dyrektor szkoły będzie mógł przyjąć dziecko do
odpowiedniej klasy, a kurator – dokonać nostryfikacji (uznania
za równorzędne z polskim) świadectwa ukończenia szkoły na
danym poziomie. Świadectwo takie powinno być wydane przez
dyrekcję szkoły, do której uczęszczało dziecko.
Jeżeli dodatkowo dziecko brało udział w innych zajęciach organizowanych przez społeczność polską za granicą (uczęszczało do
szkółki sobotniej, do szkółki przyparafialnej itp.), gdzie miało zajęcia z języka polskiego, historii i geografii Polski, polskiej kultury
i tradycji, to również warto zabrać ze sobą do kraju dokument,
poświadczający udział dziecka w tego typu zajęciach.
Przed wyjazdem należy odebrać:
•
UWAGA
ze szkoły lokalnej – świadectwa, jeśli w systemie szkolnym
danego państwa są wydawane, albo zaświadczenie wystawione przez dyrekcję szkoły, do której dziecko uczęszczało.
119
•
Jeżeli przebywaliśmy w kraju pozaeuropejskim, jest wskazane, aby otrzymane dokumenty potwierdzić w polskim konsulacie; zapobiegnie to ewentualnym problemom z uznaniem
ich w polskiej szkole,
ze szkoły polskiej, jeśli dziecko do takiej uczęszczało – świadectwa z kolejnych kończonych klas.
Najkorzystniej z punktu widzenia dziecka byłoby zaplanować
przyjazd do Polski w okresie wakacyjnym, aby mieć kilka dni
lub tygodni na znalezienie szkoły spełniającej oczekiwania rodziców i ucznia (odległość od miejsca zamieszkania, typ szkoły,
np. integracyjna, sportowa, dwujęzyczna). Pozwoli to również na
spokojne załatwienie niezbędnych formalności (rozmowa z dyrektorem szkoły, ewentualna nostryfikacja świadectwa wydanego
za granicą), zakup podręczników. Dziecko zaś będzie miało możliwość poznania rówieśników, jeszcze zanim staną się oni kolegami z klasy.
Co prawda możliwe jest, aby w trakcie roku szkolnego zapisać
dziecko do polskiej szkoły. Wiązać się to może jednak z trudnościami adaptacyjnymi, z koniecznością indywidualnego nadrabiania zaległości i wyrównywania różnic programowych. W takiej
sytuacji pomocą dziecku i rodzicom, oprócz wychowawcy klasy,
służy pedagog lub psycholog zatrudniony w szkole.
Dzieci niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki
i opieki w:
•
•
•
•
przedszkolach,
szkołach podstawowych,
gimnazjach,
placówkach (w tym placówkach artystycznych)
na takich samych warunkach jak dzieci obywateli polskich.
UWAGA
Jeśli uczniowie cudzoziemscy, podlegający obowiązkowi szkolnemu, nie znają języka polskiego albo znają go słabo, w stopniu
niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Naukę języka organizuje gmina.
Dzieci i młodzież powracająca z zagranicy mają możliwość kontynuowania nauki w języku obcym w gimnazjum i liceum dwujęzycznym. Szkoły te stanowią łatwiejszą formę włączenia się
uczniów przybyłych z zagranicy w polski system edukacji. Nauczanie w tych szkołach jest bowiem prowadzone w dwóch językach: polskim oraz obcym, będącym drugim językiem nauczania.
120
8. Rodzina
Gimnazja i licea dwujęzyczne są ofertą dla tych osób, które znają
język obcy nowożytny (głównie język angielski, francuski lub niemiecki) i chcą kontynuować jego naukę na poziomie rozszerzonym. Uczniowie klas dwujęzycznych realizują znacznie szerszy
program nauki języka obcego.
Organizację takich klas określa statut szkoły, z którym rodzice posyłający dziecko do danej szkoły powinni się zapoznać.
Wykaz gimnazjów i liceów dwujęzycznych znajduje się na
stronach internetowych Ministerstwa Edukacji Narodowej
http://sio.men.gov.pl/wykaz_szkol/wykaz_szkol.php W udostępnionej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej bazie
danych obok danych teleadresowych każdej szkoły jest podany
także adres strony internetowej.
UWAGA
WARTO
WIEDZIEĆ
W każdej szkole, nie tylko dwujęzycznej, są organizowane dodatkowe zajęcia dla uczniów mających trudności z opanowaniem
wiedzy i umiejętności określonych dla danego poziomu wiekowego. Na zajęcia mogą więc uczęszczać dzieci mające trudności
z adaptacją po powrocie z zagranicy. O tym, czy dziecko powinno
uczęszczać na tego typu zajęcia, decyduje nauczyciel uczący danego przedmiotu w porozumieniu z wychowawcą klasy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 2001 roku w sprawie przyjmowania osób niebędących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli,
szkół, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek (Dz. U.
z 2001 r. Nr 131, poz. 1458).
8.2.10. Dzieci na studiach
Jakich formalności należy dopełnić przy
przenoszeniu się z zagranicznej szkoły wyższej
na polską? Czy istnieje możliwość korzystania
ze stypendiów oraz pożyczek studenckich
w wypadku osób nieposiadających obywatelstwa
polskiego?
121
Student może przenieść się do wybranej szkoły wyższej, w tym
także zagranicznej, za zgodą władz uczelni. Warunkiem przyjęcia na studia jest wywiązanie się studenta ze wszystkich obowiązków wobec szkoły wyższej, którą opuszcza.
Osoby posiadające polskie obywatelstwo i jednocześnie obywatelstwo innego państwa (lub kilku krajów) są traktowane na terytorium Polski jak obywatele polscy. Oznacza to, że osoby takie
są przyjmowane na studia na zasadach i warunkach dotyczących
obywateli polskich. Mają też prawo ubiegać się o pomoc materialną (stypendia) oraz pożyczki i kredyty studenckie na zasadach
i warunkach przewidzianych dla innych obywateli polskich.
UWAGA
W wypadku, gdy kandydaci legitymują się zagraniczną maturą,
uczelnia przyjmująca może przeprowadzić dla nich dodatkowe
egzaminy wstępne.
Na zasadach obowiązujących obywateli polskich mogą ponadto
podejmować studia niektóre grupy cudzoziemców, w tym osoby:
•
•
•
•
•
•
UWAGA
posiadające zezwolenie na osiedlenie się,
posiadające status uchodźcy,
korzystające z ochrony czasowej na terytorium Polski,
posiadające Kartę Polaka,
posiadające zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE,
które jako obywatele EOG lub Szwajcarii uzyskały status pracownika migrującego bądź osoby pracującej na własny rachunek lub członka rodziny takiej osoby.
Obywatele państw członkowskich EOG i Szwajcarii oraz członkowie ich rodzin, posiadający środki finansowe niezbędne do
pokrycia kosztów utrzymania podczas studiów, mogą podejmować
i odbywać w Polsce studia, studia doktoranckie oraz inne formy
kształcenia na zasadach dotyczących obywateli państw trzecich
albo na zasadach obowiązujących obywateli polskich.
Jeżeli osoby te zostaną przyjęte na studia na zasadach dotyczących obywateli polskich, przysługuje im, tak jak studentom polskim, prawo do ubiegania się o:
•
•
•
stypendium za wyniki w nauce lub sporcie,
stypendium ministra za osiągnięcia w nauce,
stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe.
Odbywają także bezpłatnie studia stacjonarne w uczelniach publicznych.
122
8. Rodzina
Jeśli natomiast kształcą się na płatnych studiach (niestacjonarnych), to uiszczają opłaty (czesne) w wysokości przewidzianej dla
studentów lub doktorantów z polskim obywatelstwem.
Nie przysługuje im natomiast prawo do ubiegania się o pomoc
materialną o charakterze socjalnym, czyli o:
•
•
•
•
•
stypendium socjalne,
stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych,
stypendium na wyżywienie,
stypendium mieszkaniowe,
zapomogi.
Nie są również uprawnione do ubiegania się o pożyczki i kredyty
studenckie.
Cudzoziemcy, ubiegający się indywidualnie o przyjęcie na studia (tj. nieuczestniczący w programach wymiany akademickiej/
stypendialnej) w trybie innym niż przewidziany dla obywateli
polskich, uzgadniają warunki odbywania studiów bezpośrednio
z polską szkołą wyższą, w której zamierzają się kształcić. Powinni skontaktować się bezpośrednio z wybraną szkołą, aby uzyskać
informacje o warunkach przyjęć na określone kierunki studiów,
ewentualnej wysokości opłat za naukę, terminach składania dokumentów i rodzajach dokumentów, które powinni złożyć. Konieczny jest też zazwyczaj udział w postępowaniu kwalifikacyjnym, chyba że podstawę przyjęć na określone kierunki studiów
będą stanowić wyłącznie wyniki (oceny) uzyskane na egzaminie
maturalnym.
Szczegółowe informacje o zasadach i kryteriach przyjęć na określone kierunki studiów oraz warunkach odbywania nauki można uzyskać bezpośrednio w wybranej szkole wyższej. Dane teleadresowe polskich szkół wyższych są dostępne na stronie www.
mnisw.gov.pl, a uczelni medycznych i artystycznych również na
stronach internetowych: www.mz.gov.pl oraz www.mkidn.gov.pl.
WARTO
WIEDZIEĆ
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).
123
8.3. Pozostali członkowie rodziny - cudzoziemcy
8.3.1. Legalizacja pobytu w Polsce
W jaki sposób zalegalizować w Polsce pobyt
członka rodziny – cudzoziemca – niebędącego
jego dzieckiem? Czy jest to możliwe?
Jeżeli członek rodziny cudzoziemca jest obywatelem państwa
należącego do EOG lub Szwajcarii, to procedura legalizacji jego
pobytu przebiega tak, jak w wypadku wszystkich innych obywateli tych krajów.
Jeżeli członek rodziny cudzoziemca jest obywatelem tzw. państwa trzeciego (czyli państwa nie należącego do EOG), to może
zalegalizować swój pobyt zgodnie z ustawą o cudzoziemcach.
Zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony można udzielić
cudzoziemcowi, którego pobyt na terytorium Polski przez okres
dłuższy niż 3 miesiące zostanie odpowiednio przez niego uzasadniony. Innymi słowy, jest on zobowiązany uzasadnić, że cel
i okoliczności planowanego pobytu wymagają przebywania
w Polsce ponad 3 miesiące.
Podstawa prawna:
i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz. 1043).
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
8.3.2. Nabycie obywatelstwa polskiego
Czy matka mojej żony, cudzoziemka legalnie
przebywająca w Polsce, będzie mogła w przyszłości ubiegać się o obywatelstwo polskie? Na jakich
zasadach?
Jak każdy dorosły cudzoziemiec będzie mogła nabyć
obywatelstwo polskie na zasadach ogólnych w drodze nadania
przez Prezydenta RP. Tryb ten opisany jest w pkt 8.1.5 „Nabycie
obywatelstwa polskiego”.
124
8. Rodzina
Podstawa prawna:
8.4. Rozwód
8.4.1. Rejestracja rozwodu przeprowadzonego za
granicą
Przeprowadziłem rozwód w zagranicznym sądzie. W jaki sposób zarejestrować go w polskim
urzędzie stanu cywilnego?
Rozwód, unieważnienie małżeństwa, separacja i zniesienie separacji powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisach
aktu małżeństwa.
W wypadku rozwodu za granicą należy dopełnić formalności
również w Polsce. Wyrok rozwodowy wydany za granicą nie jest
bowiem od razu prawomocny w Polsce. Oznacza to, że dopiero
po uznaniu wyroku przez polski sąd można dokonywać zmian
w księgach stanu cywilnego.
Kwestie związane z procedurą uznawania wyroków zostały opisane w pkt 8.5 „Sprawy rodzinne i sąd”.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady 2201/2003/WE z dnia 27 listopada
2003 roku dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające
rozporządzenie 1347/2000/WE (Dz. Urz. UE L 2003.338.1
z późn. zm.).
3. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych
w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132
z późn. zm.).
125
8.4.2. Alimenty od rodzica przebywającego za granicą
W jaki sposób mogę dochodzić alimentów od osoby przebywającej za granicą?
Na rodzicach ciąży obowiązek alimentacyjny w stosunku do
dziecka, nawet jeśli przebywają oni za granicą. Sposób oraz
miejsce dochodzenia roszczeń alimentacyjnych zależy od kraju
pobytu dłużnika i osoby uprawnionej do alimentów.
Jeśli przebywający na emigracji rodzic uchyla się od płacenia alimentów, należy w pierwszej kolejności uzyskać w Polsce wyrok
sądowy, zasądzający od niego alimenty w określonej wysokości.
Dopiero wtedy można rozpocząć egzekwowanie alimentów.
Sposób wyegzekwowania alimentów zależy od tego, w jakim
państwie mieszka dłużnik i czy Polska zawarła z tym krajem stosowną umowę, dotyczącą uznawania i wykonywania wyroków,
również alimentacyjnych.
Jeśli dłużnik przebywa w kraju nienależącym do Unii Europejskiej, to zastosowanie ma najczęściej Konwencja nowojorska
o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą z 1956 r., której stroną jest obecnie ponad 60 państw. Na jej podstawie można
zwrócić się do sądu w Polsce z wnioskiem, aby ten przesłał do
sądu w kraju pobytu dłużnika dokumenty, upoważniające ten sąd
do przeprowadzenia egzekucji zasądzonych alimentów.
WARTO
WIEDZIEĆ
Za czynności związane z przyjmowaniem wniosków i dokumentów uzasadniających roszczenia alimentacyjne nie pobiera się
opłat.
Sąd polski w imieniu jednego z rodziców przekazuje do zagranicznego sądu w państwie, w którym przebywa nasz dłużnik,
dokumenty potrzebne do wyegzekwowania zasądzonych w Polsce alimentów. Następnie, w zależności od konkretnej sytuacji,
kieruje się sprawę do sądu kraju, w którym przebywa dłużnik
alimentacyjny, w celu zasądzenia alimentów bądź nadaje się
klauzulę wykonalności polskiemu orzeczeniu sądowemu.
WARTO
WIEDZIEĆ
126
Klauzula wykonalności jest postanowieniem sądu, stwierdzającym, że na podstawie tego orzeczenia dopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego w celu
przymusowego wykonania przez dłużnika świadczenia.
8. Rodzina
Jeżeli krajem pobytu dłużnika jest kraj należący do Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii, w której konieczne jest uzyskanie
wyroku sądu duńskiego), to istnieje możliwość dochodzenia
alimentów przed sądem w miejscu, gdzie mieszka osoba uprawniona oraz ich wyegzekwowanie bezpośrednio w kraju, w którym
przebywa dłużnik alimentacyjny. Wniosek składa się do sądu,
w którego okręgu przebywa osoba uchylająca się od płacenia alimentów.
Wniosek w języku danego kraju można złożyć bezpośrednio do
organu zajmującego się egzekucją alimentów (przeważnie jest to
sąd). Inną możliwością jest zgłoszenie się do sądu polskiego, aby
to on przekazał taki wniosek wraz z dokumentami do odpowiedniego organu w kraju unijnym.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady 44/2001/WE z dnia 22 grudnia
2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn. zm.).
2. Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za
granicą, sporządzona w Nowym Jorku dnia 20 czerwca
1956 roku (załącznik do Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87 i 88).
3. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 roku, która obowiązuje wobec Polski od 14
sierpnia 2005 roku (Dz. U. 2005 r. Nr 112, poz. 938 i 939).
4. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378).
8.5. Sprawy rodzinne i sąd
8.5.1. Uznawanie wyroków w sprawach rodzinnych
Jak wygląda procedura uznawania wyroków
w sprawach rodzinnych wydawanych przez zagraniczne sądy?
Wyroki sądów zagranicznych w sprawach cywilnych wymagają
uznania przez sądy polskie. Dopóki to nie nastąpi, dopóty na
terytorium Polski wyrok rozwodowy nie jest ważny, a byli małżonkowie są tak traktowani, jakby nadal byli małżeństwem.
127
UWAGA
Uznania nie wymagają prawomocne orzeczenia sądu zagranicznego w sprawach niemajątkowych obywateli obcych. Uznanie
wyroku przez sąd polski jest jednak konieczne, jeżeli orzeczenie
to ma być podstawą do zawarcia małżeństwa albo stanowić podstawę wpisu w księdze stanu cywilnego, w księdze wieczystej lub
innym rejestrze w Polsce.
Aby wyrok sądu zagranicznego był ważny w Polsce, a osoba
rozwiedziona mogła zawrzeć powtórne małżeństwo, orzeczenie
wymaga uznania przez polski sąd. Oznacza to, iż trzeba przeprowadzić osobne postępowanie przed sądem polskim o uznanie
orzeczenia sądu zagranicznego.
Orzeczenie zagranicznego sądu w sprawach rodzinnych podlega
uznaniu pod warunkiem wzajemności, gdy w państwie, z którego pochodzi orzeczenie, uznawane są orzeczenia polskie, jeżeli:
•
•
•
•
•
•
orzeczenie jest prawomocne w państwie, w którym zostało
wydane,
sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy międzynarodowej, do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich lub
sądów państwa trzeciego,
strona nie była pozbawiona możliwości obrony, a w razie
nieposiadania zdolności procesowej – należytego przedstawicielstwa,
sprawa nie została prawomocnie osądzona przed sądem polskim albo nie wszczęto jej przed sądem polskim powołanym
do jej rozstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego
stało się prawomocne,
orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego naszego kraju,
zastosowane w sprawie obce prawo nie różni się w sposób
istotny od prawa polskiego.
Z wnioskiem o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego o rozwód
może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny.
W celu uznania orzeczenia zagranicznego sądu, należy wystąpić
z odpowiednim wnioskiem (formularz do pobrania w sekretariatach sądów) do sądu okręgowego w Polsce, który byłby właściwy
do rozpoznania sprawy, czyli sądu, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, pod warunkiem, że w okręgu tym jedno z nich nadal przebywa. Gdy żaden
z małżonków nie mieszka w tym okręgu, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a gdy takiego nie można ustalić, to
miejsce zamieszkania występującego z wnioskiem. Dołączamy
do niego dokumenty dotyczące orzeczenia sądu zagranicznego,
czyli:
128
8. Rodzina
•
•
urzędowy odpis wyroku (przetłumaczony na język polski
przez tłumacza przysięgłego) oraz
stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne, potwierdzone
przez polski konsulat za granicą.
Dopiero po uznaniu wyroku sądu rozwodowego można dokonywać zmian w księgach stanu cywilnego.
UWAGA
W wypadku, gdy któraś ze stron nie zgadza się z postanowieniem
sądu okręgowego, przysługuje jej apelacja, a od postanowienia
sądu apelacyjnego – skarga kasacyjna. Można także żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym
postanowieniem.
W razie prawomocnego uznania przez sąd polski zagranicznego
wyroku orzekającego rozwód, unieważnienie małżeństwa albo
ustalającego nieistnienie małżeństwa niemożliwe jest wniesienie
apelacji ani skarga o wznowienie postępowania, jeżeli choćby
jedna ze stron zawarła wcześniej nowy związek małżeński.
UWAGA
Podstawa prawna:
2. Rozporządzenie Rady 2201/2003/WE z dnia 27 listopada
2003 roku dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające
rozporządzenie 1347/2000/WE (Dz. Urz. UE L 2003.338.1
z późn. zm.).
8.5.2. Władza rodzicielska
W jaki sposób przebiega procedura uznawania
zagranicznych orzeczeń dotyczących opieki nad
dziećmi oraz pozbawiania opieki rodzicielskiej
(w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej)?
Orzeczenia wydane w jednym państwie członkowskim Unii Europejskiej są uznawane w innych państwach członkowskich bez
potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. Istnieje
możliwość wniesienia odwołania od decyzji o odpowiedzialności rodzicielskiej.
129
WARTO
WIEDZIEĆ
Polskie prawo nie zawiera definicji władzy (odpowiedzialności)
rodzicielskiej. Najogólniej można powiedzieć, że władza (odpowiedzialność) rodzicielska to zespół obowiązków i praw rodziców względem małoletniego dziecka.
Obowiązkiem osoby sprawującej władzę rodzicielską jest opiekowanie się dzieckiem, jego wychowywanie, troska o fizyczny
i duchowy rozwój dziecka oraz kształcenie. Z reguły władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i każdy z nich ma takie
same prawa i obowiązki.
UWAGA
Jeśli rodzice nie mogą porozumieć się w kwestiach istotnych dla
dziecka, takich jak: miejsce zamieszkania dziecka, wybór szkoły, wybór imienia i nazwiska, wyjazd za granicę, decyzję w tym
względzie podejmuje sąd.
Sąd może ingerować we władzę rodzicielską na kilka sposobów.
Może ograniczyć lub zawiesić władzę rodzicielską, gdy rodzic
przebywający na emigracji nie utrzymuje kontaktów z dzieckiem.
W skrajnych wypadkach sąd opiekuńczy może również pozbawić
rodziców władzy rodzicielskiej.
Sądy, które zajmują się sprawami dotyczącymi odpowiedzialności (władzy) rodzicielskiej to sądy państwa, w którym dziecko
zamieszkuje. Zgodnie z rozporządzeniem unijnym regulującym te
kwestie, sądami zajmującymi się sprawami legalnego przemieszczania się dziecka, bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania
dziecka itp. są sądy miejsca zamieszkania dziecka.
WARTO
WIEDZIEĆ
Orzeczenia w zakresie ustalenia tzw. odpowiedzialności
rodzicielskiej wydane w jednym państwie członkowskim są
uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby
przeprowadzania specjalnego postępowania.
Przy składaniu wniosku o uznanie orzeczenia o odpowiedzialności rodzicielskiej osobie uprawnionej przysługuje prawo do pomocy prawnej, jeżeli taką pomoc przyznano jej w państwie pochodzenia.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada
2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania
orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 2003.338.1).
130
8. Rodzina
8.5.3. Akty notarialne sporządzone za granicą
Czy akty notarialne sporządzane za granicą są
ważne w obrocie prawnym w Polsce i czy należy
je tłumaczyć?
Generalnie zagraniczne dokumenty urzędowe są ważne w Polsce
i mają taki sam status jak polskie dokumenty urzędowe. Oznacza
to w praktyce, iż nie ma konieczności ich legalizacji (poświadczenia) przez przedstawicielstwo dyplomatyczne danego kraju.
Od powyższej reguły są jednak pewne wyjątki. Jeżeli dokument
dotyczy przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce, to powinien być on poświadczony przez polski konsulat. To
samo powinno się zrobić w wypadku dokumentu, który wywołuje wątpliwości co do jego autentyczności. Konieczność legalizacji
obejmuje również tłumaczone dokumenty (np. orzeczenia rozwodowe), które mają być podstawą do zdecydowania o wykonalności orzeczenia sądowego w Polsce.
Legalizacja dokumentu zagranicznego oznacza, iż konsul
poświadcza autentyczność podpisu, charakter dokumentu
i niekiedy tożsamość pieczęci lub stempla, którym jest on
opatrzony. Legalizacja dokumentów ma zabezpieczyć przed
napływem obcych dokumentów, których kontrola prawdziwości
byłaby znacznie utrudniona.
Notary public a polski notariusz
Istnieje istotna różnica pomiędzy osobami posługującymi się
tytułem notariusza w Polsce a osobami z tytułem notary public
działającymi w krajach anglosaskich. Notary public jest urzędnikiem państwowym, uprawnionym jedynie do poświadczania
autentyczności podpisu danej osoby na dokumencie. Nie ma on
uprawnień w zakresie sporządzania aktów notarialnych. Kompetencje notary public nie odpowiadają zatem kompetencjom polskich notariuszy.
WARTO
WIEDZIEĆ
UWAGA
Podstawa prawna:
1. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 roku, która obowiązuje wobec Polski od 14
sierpnia 2005 roku (Dz. U. Nr 112, poz. 938 i 939).
2. Rozporządzenie[Rozporządzenie] Rady 44/2001/WE z dnia
22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
131
cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 2001.12.1 z późn.
zm.).
3. Rozporządzenie
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
805/2004 WE z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz. Urz. UE L 2004.143.15 z późn. zm.).
8.6. Utrata bliskiej osoby
8.6.1. Sprowadzanie ciała osoby zmarłej poza granicami kraju
Mój mąż zmarł podczas pobytu za granicą. Jakich
formalności muszę dopełnić, aby sprowadzić
jego zwłoki do Polski, żeby móc go pochować
w Polsce?
Pierwszym krokiem, jaki należy podjąć, jest uzyskanie zezwolenia od odpowiedniego starosty w zależności od miejsca planowanego pogrzebu. Na podstawie takiego zezwolenia otrzymuje
się następnie zaświadczenie polskiego konsula.
Wniosek o wydanie zezwolenia, składany zarówno do starosty,
jak i do konsula, powinien zawierać następujące dane:
•
•
•
•
•
UWAGA
132
nazwisko, imię lub imiona, nazwisko rodowe, datę i miejsce
urodzenia, ostatnie miejsce zamieszkania osoby zmarłej,
datę i miejsce zgonu,
miejsce, z którego zmarły zostanie przewieziony, miejsce pochówku,
środek transportu, którym zostanie przewieziony do kraju,
nazwisko, imię lub imiona, adres zamieszkania wnioskodawcy oraz numer i seria dokumentu tożsamości.
Za wydanie zezwolenia na sprowadzenie zmarłego z zagranicy nie
płaci się opłaty skarbowej. Starosta wydaje decyzję niezwłocznie,
najpóźniej w ciągu 3 dni od dnia otrzymania wniosku.
8. Rodzina
Do wniosku składanego do starosty należy dołączyć:
•
•
przetłumaczony na język polski akt zgonu lub inny dokument
stwierdzający zgon oraz jego przyczynę,
w wypadku nieokreślenia przyczyny zgonu w wyżej wymienionych dokumentach do wniosku dołącza się odpowiednią
dokumentację, która wyklucza śmierć na skutek choroby
zakaźnej.
Do wniosku składanego do konsula należy dołączyć:
•
•
pozwolenie wydane przez starostę,
akt zgonu lub inny dokument stwierdzający zgon.
W wypadku śmierci spowodowanej chorobą zakaźną obowiązują pewne ograniczenia co do możliwości pogrzebu w Polsce. W
odniesieniu do ściśle określonych chorób starosta może wyrazić
zgodę na sprowadzenie ciała zmarłego dopiero po upływie 2 lat.
UWAGA
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia
2007 roku w sprawie wydawania pozwoleń i zaświadczeń na
przewóz zwłok i szczątków ludzkich (Dz. U. z 2007 r. Nr 249,
poz. 1866).
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 grudnia 2001 roku
w sprawie wykazu chorób zakaźnych, w przypadku których
stwierdzenie zgonu wymaga szczególnego postępowania
ze zwłokami osób zmarłych na te choroby (Dz. U. z 2001 r.
Nr 152, poz. 1742).
8.6.2. Zgłoszenie w Polsce zgonu osoby zmarłej za
granicą
Gdzie i w jaki sposób zarejestrować zgon osoby
zmarłej za granicą?
Fakt narodzin, małżeństwa lub śmierci danej osoby powinien
zostać zgłoszony we właściwym urzędzie stanu cywilnego. Zgon,
który nastąpił w Polsce, rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego miejsca zdarzenia. W wyjątkowych wypadkach zgłoszenia
zgonu winno dokonać się w urzędzie stanu cywilnego ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub miejsca jego pochówku,
bądź w USC dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.
133
Akt zgonu, który nastąpił za granicą, również powinien zostać
wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego.
UWAGA
Do wpisania aktu zgonu sporządzonego za granicą są niezbędne:
•
•
•
WARTO
WIEDZIEĆ
oryginalny odpis aktu zgonu lub fotokopia/kserokopia dokumentu (poświadczona przez organ, który przechowuje oryginały ksiąg; dokument musi być przetłumaczony przez tłumacza przysięgłego),
podanie wraz z oświadczeniem strony, że dotychczas nie występowała z podobnym wnioskiem do urzędów stanu cywilnego na terenie Polski,
dowód osobisty (paszport w wypadku cudzoziemca).
Urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon, które nastąpiły za
granicą i nie zostały zarejestrowane w zagranicznych księgach
stanu cywilnego, można zarejestrować w polskich księgach stanu cywilnego.
Podstawa prawna:
2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 października 1998 roku w sprawie
szczegółowych sposobów sporządzania aktów stanu
134
9. Zdrowie
141
9. ZDROWIE
Wracając do kraju po okresie dłuższego pobytu za granicą, powinniśmy upewnić się co do tego, czy przysługuje nam prawo
do opieki zdrowotnej. Co do zasady, warunkiem koniecznym
dostępu do bezpłatnej służby zdrowia jest posiadanie ważnego
ubezpieczenia zdrowotnego. Należy zadbać o to, aby przez pierwszy okres po powrocie mieć prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej. Umożliwia to Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego.
Trzeba również zadbać o ubezpieczenie członków rodziny, którzy
razem z nami wracają do kraju.
•
•
•
•
Na jakich warunkach można korzystać w Polsce z bezpłatnej
opieki zdrowotnej?
Do jakich świadczeń zdrowotnych mają dostęp posiadacze
Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego?
Które placówki ochrony zdrowia w Polsce w razie nagłego
wypadku honorują zagraniczne ubezpieczenia?
Jaki zakres opieki medycznej przysługuje mojemu partnerowi, który nie ma polskiego obywatelstwa?
9.1. Rejestracja w systemie ubezpieczenia zdrowotnego
Na jakich warunkach można korzystać w Polsce
z bezpłatnej opieki zdrowotnej?
Prawo do bezpłatnej opieki medycznej w placówkach medycznych posiadających umowy o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej z NFZ przysługujące osobom objętym powszechnym
ubezpieczeniem zdrowotnym.
Ubezpieczonymi w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ) – jeżeli podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie – są m.in.:
•
•
136
osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub Szwajcarii,
zamieszkujące na terytorium państwa członkowskiego EOG
lub Szwajcarii, w tym oczywiście obywatele polscy,
osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii, przebywające na terytorium Polski
na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy,
9. Zdrowie
•
zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia
na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE, zgody na pobyt tolerowany lub posiadające
status uchodźcy albo korzystające z ochrony uzupełniającej
lub z ochrony czasowej,
osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego
EOG lub Szwajcarii, legalnie zamieszkujące na terytorium innego niż Polska państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii.
Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne
Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają m.in.:
pracownicy, osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą lub osoby z nimi współpracujące, osoby zatrudnione
na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia,
umowy agencyjnej, dzieci, emeryci/renciści, a także niektóre inne
grupy osób.
Prawo do ubezpieczenia zdrowotnego mają także osoby bezrobotne, zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy oraz pobierające zasiłek stały z pomocy społecznej. Zgłoszenia do ubezpieczenia
zdrowotnego i opłacania składek dokonuje wówczas odpowiednio powiatowy urząd pracy i ośrodek pomocy społecznej.
WARTO
WIEDZIEĆ
Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego
uzyskuje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej od momentu
zgłoszenia do Narodowego Funduszu Zdrowia.
Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego
ma obowiązek zgłosić do Funduszu członków rodziny, którzy
uzyskują po zgłoszeniu prawo do świadczeń opieki zdrowotnej
na takich samych zasadach i w takim samym zakresie jak osoba
ubezpieczona. Za członka rodziny uznaje się następujące osoby:
•
•
•
dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione
(adoptowane), wnuka albo dziecko obce, dla którego
ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny
zastępczej,
małżonka,
wstępnych (rodziców, dziadków), pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Dziecko jest uznawane za członka rodziny do ukończenia przez
nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej – do ukończenia 26 lat, jeżeli
zaś posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności
lub inne traktowane na równi – bez ograniczenia wieku.
137
WARTO
WIEDZIEĆ
Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na koszt NFZ ma także cudzoziemiec - członek rodziny osoby ubezpieczonej w NFZ,
mieszkający w innym państwie członkowskim Europejskiego
Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii. O tym, czy dana osoba
może być uznana za członka rodziny, decyduje prawo państwa,
w którym ona zamieszkuje.
Zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego osoby podlegającej
obowiązkowi tego ubezpieczenia i członków jej rodziny dokonuje
płatnik składki na ubezpieczenie zdrowotne, np. pracodawca,
zleceniodawca, szkoła, uczelnia, ośrodek pomocy społecznej,
ZUS – w wypadku emerytów lub rencistów, KRUS – w wypadku
rolników. Samodzielnie musi to robić osoba prowadząca
działalność gospodarczą itd.
Pracownik, emeryt lub rencista itd. powinien powiadomić płatnika składki (np. pracodawcę, ZUS) o konieczności zgłoszenia
członków rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, wypełnić odpowiedni formularz (ZUS ZCNA) i złożyć go u płatnika składki.
UWAGA
Za członków rodziny nie opłaca się dodatkowej składki.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi obecnie 9% podstawy
jej wymiaru, przy czym 7,75% składki jest pobierane z zaliczki na
podatek dochodowy.
UWAGA
Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej osób objętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego oraz zgłoszonych przez nich
członków rodziny ustaje po upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego czyli od momentu
zakończenia opłacania składek. Pomimo wygaśnięcia obowiązku
ubezpieczenia osoby te mają wraz z członkami rodziny prawo do
świadczeń opieki zdrowotnej w okresie pobierania przez te osoby zasiłku przyznanego na podstawie przepisów o ubezpieczeniu
chorobowym lub wypadkowym. Osoby ubiegające się o przyznanie emerytury lub renty pomimo wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia mają wraz z członkami rodziny prawo do świadczeń
z ubezpieczenia zdrowotnego w okresie trwania postępowania
w sprawie tych świadczeń. Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej dla osób, które ukończyły szkołę średnią lub wyższą, wygasa
po upływie 4 miesięcy od zakończenia nauki lub skreślenia z listy
uczniów bądź studentów.
Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne
Osoby nieobjęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, a niebędące członkami rodzin osób ubezpieczonych, mogą ubezpie-
138
9. Zdrowie
czyć się w NFZ dobrowolnie. Warunkiem dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego jest udokumentowane posiadanie miejsca
zamieszkania w Polsce oraz opłacanie składki na ubezpieczenie
zdrowotne.
Może być wymagane wniesienie dodatkowej opłaty, jeżeli osoba ubiegająca się o objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym miała
przerwę w ubezpieczeniu zdrowotnym w Polsce lub do tej pory
nie była w naszym kraju ubezpieczona.
Wysokość opłaty zależy od tego, jak długo trwała przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym. Jeśli przerwa trwała:
•
•
•
•
UWAGA
od 3 miesięcy do roku – opłata wynosi 638,07 zł,
powyżej 1–2 lat – 1595,18 zł,
powyżej 2–5 lat – 3190,35 zł,
powyżej 5–10 lat – 4785,53 zł.
Umowę dobrowolnego ubezpieczenia zawiera się w oddziale wojewódzkim NFZ właściwym dla miejsca zamieszkania w Polsce.
Świadczenia opieki zdrowotnej są udzielane na koszt NFZ po zawarciu umowy dobrowolnego ubezpieczenia, opłaceniu składki
i wniesieniu wyżej wymienionej dodatkowej opłaty.
W celu zgłoszenia do ubezpieczenia należy wypełnić formularz
ZUS ZZA. Podajemy w tym dokumencie następujący kod tytułu ubezpieczenia „24 10”, co oznacza osobę objętą dobrowolnym
ubezpieczeniem zdrowotnym. Wraz ze swoim zgłoszeniem osoba ubezpieczona dobrowolnie powinna zgłosić do ubezpieczenia
zdrowotnego uprawnionych członków rodziny na formularzu
ZUS ZCNA.
Osoba zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego
jest zobowiązana w terminie do 15. dnia następnego miesiąca
do złożenia deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz opłacenia
składki na ubezpieczenie zdrowotne. Deklaracja rozliczeniowa
powinna być składana za każdy miesiąc kalendarzowy podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, nawet gdy nic się nie zmieniło
w stosunku do poprzedniego miesiąca. W wypadku rezygnacji
z dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego należy dokonać wyrejestrowania z ubezpieczenia na formularzu ZUS ZWUA.
UWAGA
Wysokość miesięcznej składki na dobrowolne ubezpieczenie
zdrowotne stanowi 9% zadeklarowanej kwoty miesięcznego dochodu.
139
UWAGA
Wysokość dochodu nie może być jednak niższa od kwoty odpowiadającej przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału, włącznie z wypłatami z zysku. Wysokość tego wynagrodzenia jest ogłaszana przez
Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski”.
Przykładowo, we wrześniu 2008 r. przeciętne miesięczne
wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3171,65 zł,
a składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne – około 286 zł.
UWAGA
Osoba ubezpieczona dobrowolnie przestaje być objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z dniem rozwiązania umowy z NFZ lub po
upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek.
Czy można wymienić sytuacje, w których przysługuje bezpłatna publiczna pomoc medyczna,
nawet jeżeli nie posiada się ubezpieczenia zdrowotnego?
Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mają w Polsce także niektórzy świadczeniobiorcy nieubezpieczeni w NFZ.
Są to:
•
•
•
WARTO
WIEDZIEĆ
obywatele polscy mający miejsce zamieszkania w Polsce, którzy spełniają kryterium dochodowe przewidziane w ustawie
o pomocy społecznej – na podstawie decyzji właściwego dla
miejsca zamieszkania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta,
obywatele polscy mający miejsce zamieszkania w Polsce,
którzy nie ukończyli 18. roku życia,
kobiety mające polskie obywatelstwo, które są w okresie
ciąży, porodu i połogu.
Do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych – bez względu na uprawnienia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego – mają także prawo:
osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków i innych środków
odurzających, osoby chore psychicznie, osoby chore na choroby
zakaźne (tylko w zakresie leczenia tych uzależnień i chorób).
Niniejsze świadczenia są finansowane z budżetu państwa.
Osobom nieposiadającym obywatelstwa polskiego i nieubezpieczonym w NFZ świadczenia zdrowotne są udzielane na zasadach
określonych w przepisach odrębnych i umowach międzynarodowych.
140
9. Zdrowie
Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie internetowej
Narodowego Funduszu Zdrowia – www.nfz.gov.pl lub Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych – www.zus.pl oraz w każdej jednostce
terenowej ZUS.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady 1408/71/EWG z dnia 14 czerwca
1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L
1971.149.2 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U.
z 2004 r. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U.
z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.).
9.2. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego
Do jakich świadczeń opieki zdrowotnej mam
dostęp, będąc posiadaczem Europejskiej Karty
Ubezpieczenia Zdrowotnego?
Posiadacz Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego
(EKUZ) ma prawo do niezbędnych świadczeń opieki zdrowotnej
w każdym państwie członkowskim EOG oraz Szwajcarii.
Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ, ang. EHIC)
jest wydawana każdej osobie mającej prawo do świadczeń opieki
zdrowotnej w państwie członkowskim EOG i Szwajcarii, udającej
się na terytorium innego z tych państw.
Kartę wystawiają właściwe instytucje ubezpieczeniowe w państwie, którego ustawodawstwu dana osoba wraz z członkami
rodziny aktualnie podlega (np. kasy chorych w Niemczech, Czechach, Austrii; NHS w Wielkiej Brytanii, NFZ w Polsce).
Nie stosuje się wspólnych Kart, np. dla pracownika i członków
jego rodziny. Każda osoba uprawniona do świadczeń zdrowotnych otrzymuje oddzielną Kartę.
UWAGA
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) nie wydaje Europejskich
Kart Ubezpieczenia Zdrowotnego osobom nieubezpieczonym
141
w Polsce. Wyjątek od tej zasady stanowią emeryci i renciści wraz
z członkami swoich rodzin mieszkający w Polsce, a ubezpieczeni
w innym państwie objętym EKUZ.
Jeżeli osoba wykonuje działalność zawodową w innym
państwie członkowskim EOG lub Szwajcarii, a zamieszkuje na
stałe wraz z członkami rodziny w Polsce, to instytucja właściwa
w państwie zatrudnienia lub prowadzenia działalności
gospodarczej wystawia dla całej rodziny formularz E 106, który
uprawnia do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej
w Polsce w pełnym zakresie.
Na terytorium Polski NFZ wystawia również formularze E 121
(w wypadku emerytów, rencistów i członków ich rodzin) albo
E 109 (w wypadku członków rodziny pracownika). Uprawniają one
ich posiadaczy do pełnego zakresu świadczeń opieki zdrowotnej,
jakby byli ubezpieczeni w Polsce.
WARTO
WIEDZIEĆ
Formularze E 106, E 109 i E 121 należy zarejestrować w oddziale
wojewódzkim NFZ właściwym dla miejsca zamieszkania ich
posiadaczy w Polsce. Okres ważności tych formularzy określa
wystawiająca je instytucja ubezpieczeniowa.
Okres ważności EKUZ indywidualnie określa każde państwo
członkowskie. Może on wynosić od kilku miesięcy do kilku
lat. W okresie ważności EKUZ jej posiadacz ma prawo do niezbędnych ze wskazań medycznych świadczeń opieki zdrowotnej w każdym innym państwie członkowskim EOG lub Szwajcarii.
Zakres świadczeń zdrowotnych w każdym wypadku określa
lekarz przyjmujący pacjenta. Oznacza to, że niektóre świadczenia mogą być udzielone dopiero po powrocie do państwa
zamieszkania. Ponadto w niektórych wypadkach na określone
świadczenia pacjent musi się wcześniej umówić z zagranicznym świadczeniodawcą.
UWAGA
142
Rzeczowe świadczenia zdrowotne przysługują zgodnie z ustawodawstwem kraju, w którym dana osoba aktualnie przebywa
i w którym to świadczenie jest jej udzielane. Wynika to z zasady
równego traktowania, jak również z ogólnej reguły, że w praktyce zarówno lekarze, jak i odpowiednie instytucje zawsze stosują
przepisy własnego kraju, nawet gdy dana osoba jest ubezpieczona
w innym państwie.
9. Zdrowie
Tej samej zasadzie podlegają kwestie odpłatności za usługi i świadczenia zdrowotne na terytorium krajów objętych EKUZ. Sprawy
te regulują ustawodawstwa poszczególnych państw. Oznacza to,
że jeżeli na podstawie ustawodawstwa danego państwa świadczenie zdrowotne przysługuje pacjentom bezpłatnie, to również
obywatel innego państwa posiadający EKUZ będzie miał prawo
do bezpłatnych świadczeń.
Jeśli przepisy danego państwa przewidują odpłatność za dane
świadczenia zdrowotne (na zasadzie współpłacenia lub pełnej
odpłatności), to wówczas również obywatel innego państwa posiadający EKUZ będzie musiał pokryć koszty danego świadczenia. W Polsce udzielanie świadczeń zdrowotnych przez placówki
posiadające umowę z NFZ jest bezpłatne.
UWAGA
Instytucje ubezpieczeniowe państw objętych EKUZ rozliczają
między sobą tylko te koszty opieki zdrowotnej, które w danym
państwie ponoszą instytucje ubezpieczenia zdrowotnego.
Temat świadczenia pomocy medycznej w sytuacjach nagłych
zarówno osobom posiadającym EKUZ, jak i jej nieposiadającym
dokładniej jest opisany w pkt 9.3 „Nagłe wypadki a zagraniczne
ubezpieczenia zdrowotne”.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
z 2004 r. Nr 210, poz. 2135).
2. Rozporządzenie z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie sposobu
i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki
zdrowotnej (Dz. U. z 2008 r. Nr 137, poz. 858).
3. Rozporządzenie z dnia 18 kwietnia 2005 r. w sprawie
regulaminu negocjacji dotyczących projektu ogólnych
warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
(Dz. U. z 2005 r. Nr 68, poz. 608).
143
9.3. Nagłe wypadki a zagraniczne ubezpieczenia
zdrowotne
Które placówki ochrony zdrowia w Polsce w razie
nagłego wypadku honorują zagraniczne ubezpieczenia?
Posiadacz Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego
(EKUZ) w sytuacji nagłego zachorowania, wypadku, zagrożenia
życia lub zdrowia może zwrócić się w Polsce o pomoc do każdej
placówki opieki medycznej, która posiada umowę o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Skorzystanie z usług medycznych w placówce opieki medycznej,
która nie jest związana umową z NFZ, oznacza konieczność poniesienia pełnych kosztów leczenia. Wyjątek stanowią świadczenia
udzielane w stanie nagłym, gdy nie ma możliwości dotarcia do
placówki, która posiada umowę z Funduszem. Wówczas Fundusz
finansuje koszty niezbędnych świadczeń zdrowotnych, udzielonych w stanie nagłego zagrożenia zdrowia lub życia, a następnie
obciąża nimi właściwą instytucję zagraniczną.
UWAGA
Niezbędne świadczenia w stanach nagłych udzielane są także osobom, które nie posiadają EKUZ, ale zwykle w takich sytuacjach
należy ponieść całość kosztów leczenia, a następnie ubiegać się
o ich zwrot we właściwej zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej. Istnieje również możliwość, aby właściwa instytucja ubezpieczeniowa w państwie pobytu zwróciła się do odpowiedniej instytucji w tym państwie członkowskim, w którym dana osoba jest
ubezpieczona, o wystawienie Certyfikatu Tymczasowo Zastępującego EKUZ lub właściwej EKUZ. Po otrzymaniu jednego z tych
dokumentów pacjent nie musi ponosić kosztów leczenia.
WARTO
WIEDZIEĆ
Informacje o placówkach opieki medycznej, które podpisały
umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia o udzielaniu świadczeń opieki medycznej, można uzyskać w wojewódzkich oddziałach NFZ. Ich adresy i numery telefonów są dostępne na stronie
internetowej Funduszu – www.nfz.gov.pl.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
z 2004 r. Nr 210, poz. 2135).
144
9. Zdrowie
1971.149.2 z późn. zm.).
9.4. Usługi medyczne dla małżonka/partnera cudzoziemca w Polsce
Jaki zakres opieki medycznej przysługuje
mojemu partnerowi, który nie ma polskiego
obywatelstwa?
Cudzoziemiec, który jest małżonkiem lub partnerem
obywatela polskiego, ma prawo do pełnego zakresu świadczeń
zdrowotnych w Polsce, jeżeli jest posiadaczem Europejskiej Karty
Ubezpieczenia Zdrowotnego, został zgłoszony do ubezpieczenia
zdrowotnego w NFZ przez swojego polskiego małżonka lub
wykupi komercyjną polisę ubezpieczeniową.
Więcej informacji na temat Europejskiej Karty Ubezpieczenia
Zdrowotnego można znaleźć w pkt 9.2. „Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego” oraz w pkt 9.3. „Nagłe wypadki a zagraniczne ubezpieczenie zdrowotne”.
Jeżeli cudzoziemiec jest obywatelem państwa nieobjętego działaniem EKUZ, z którym Polska ma zawartą umowę lub porozumienie dwustronne o współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia
albo o zabezpieczeniu społecznym, to może korzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej na zasadach określonych w tej umowie
lub porozumieniu.
Obecnie Polska jest związana następującymi umowami/porozumieniami dwustronnymi, dotyczącymi współpracy w zakresie
ochrony zdrowia:
•
•
WARTO
WIEDZIEĆ
Umową o ubezpieczeniu społecznym między Rządem PRL
a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii (obecnie realizowaną przez Polskę oraz Bośnię i Hercegowinę,
Serbię, Czarnogórę, Chorwację),
Protokołem o współpracy między MZiOS RP a Ministerstwem Zdrowia i Przemysłu Medycznego Federacji Rosyjskiej w dziedzinie ochrony zdrowia i nauk medycznych,
145
•
UWAGA
Porozumieniem między Ministerstwem Zdrowia i Opieki
Społecznej RP i Ministerstwem Zdrowia Republiki Albanii
o współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia i nauk
medycznych.
Jeżeli małżonek lub partner nie posiada Karty oraz nie został
zgłoszony do ubezpieczenia przez współmałżonka w przypadku
korzystania z opieki zdrowotnej w Polsce będzie zobowiązany do
poniesienia pełnych kosztów leczenia. Osoby takie mogą – przed
udaniem się do Polski – wykupić komercyjną polisę ubezpieczeniową. Zakres świadczeń zdrowotnych oraz okres ich udzielania
określa wtedy umowa ubezpieczenia zawarta z prywatnym ubezpieczycielem.
Taką prywatną polisę mogą także wykupić posiadacze EKUZ. Karta nie uprawnia bowiem do świadczeń zdrowotnych, które nie
przysługują w Polsce osobom ubezpieczonym w NFZ (np. operacji plastycznych, odpłatnych świadczeń dentystycznych, dopłat
do leczenia uzdrowiskowego, świadczeń udzielanych przez prywatne szpitale lub prywatne praktyki lekarzy specjalistów itd.).
Na podstawie EKUZ nie można również skorzystać z usług transportu sanitarnego w celu przewiezienia pacjenta do państwa jego
zamieszkania po zakończeniu leczenia lub na życzenie pacjenta
w jego trakcie. Koszty transportu ponosi w takim wypadku osoba
zainteresowana lub prywatny ubezpieczyciel.
UWAGA
Od dnia wejścia Polski do strefy Schengen obywatele państw
objętych obowiązkiem wizowym, przy przekraczaniu granic zewnętrznych UE (w tym granic Polski), muszą posiadać ubezpieczenie zdrowotne, aby otrzymać wizę. Ubezpieczenie to musi
opiewać na sumę gwarancyjną nie mniejszą niż 30 tys. euro
i obejmować wszystkie państwa strefy. Zatem małżonek lub partner osoby będącej obywatelem polskim, który zamieszkuje i jest
ubezpieczony w państwie trzecim, a w Polsce przebywa na podstawie wizy wjazdowej typu Schengen, powinien posiadać własne ubezpieczenie zdrowotne.
Określenie zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela (zakresu
świadczeń opieki zdrowotnej) powinno znaleźć się w umowie
ubezpieczenia, zawieranej pomiędzy ubezpieczycielem a osobą
udającą się poza granice państwa zamieszkania. Umowa ta powinna obejmować możliwie najszerszy zakres świadczeń, biorąc
pod uwagę czas pobytu osoby ubezpieczanej za granicą oraz indywidualne ryzyko zdrowotne.
146
9. Zdrowie
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca
2001 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele
muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic
zewnętrznych (UE) oraz te, których obywatele są zwolnieni
z tego wymogu (Dz. Urz. UE L 2001.81.1 z późn. zm.).
147
10. Świadczenia społeczne
10. ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE
Wracając do Polski po okresie pracy za granicą musimy zadbać
o załatwienie przed wyjazdem wszelkich formalności związanych ze świadczeniami społecznymi. Jest to bardzo ważne,
ponieważ zależy od tego prawo do uzyskania świadczeń
społecznych w przyszłości, a więc emerytury, renty czy świadczenia rodzinnego nie tylko w kraju, w którym pracujemy teraz,
ale równieżw Polsce.
W zdecydowanie uprzywilejowanej sytuacji są Polacy, którzy wracają do Polski po okresie pracy w państwach członkowskich EOG
oraz Szwajcarii, a także w państwach z którymi Polska zawarła
umowy o ubezpieczeniu społecznym. W przypadku tych krajów
możemy liczyć na wiele korzyści takich jak: zaliczenie okresów
pracy za granicą do podstawy wymiaru przyszłej emerytury lub
renty, transferu do aktualnego miejsca naszego zamieszkania
świadczeń rodzinnych, świadczeń wypadkowych, czy zasiłków
dla bezrobotnych. Przed powrotem do kraju musimy zatem zatroszczyć się o zebranie we właściwych instytucjach odpowiedniej dokumentacji.
•
•
•
•
W jaki sposób naliczane są emerytury i renty w przypadku
kiedy pracowaliśmy w kilku krajach?
Jak wygląda kwestia transferowania świadczeń społecznych
np. zasiłków dla bezrobotnych czy rent rodzinnych pomiędzy różnymi państwami członkowskimi EOG i Szwajcarii?
W jaki sposób są regulowane kwestie ubezpieczeniowe
w przypadku zatrudnienia w kilku państwach członkowskich?
Jak wygląda naliczanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych w jednym państwie, jeżeli uzyskujemy dochody z pracy
w innym?
10.1. Działalność zarobkowa w kilku krajach
a ubezpieczenia społeczne
Jak przedstawia się kwestia ubezpieczenia
społecznego w razie prowadzenia działalności
gospodarczej w kilku krajach?
Zdarza się, że ktoś pracuje lub prowadzi działalność gospodarczą w kilku państwach jednocześnie. W takim wypadku sposób
150
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zależy od tego,
w jakich krajach jest prowadzona aktywność zarobkowa.
a) W wypadku krajów należących do EOG oraz Szwajcarii kwestię ubezpieczenia społecznego regulują przepisy unijne.
Są trzy sytuacje, w jakich może się znaleźć osoba zatrudniona na
terytorium dwóch (lub więcej) państw członkowskich:
•
•
•
gdy wykonuje pracę na rzecz jednego pracodawcy, ale w kilku państwach równocześnie – wtedy stosuje się przepisy
państwa, w którym ma ona miejsce zamieszkania (jeżeli jakakolwiek część działalności jest wykonywana na terytorium
tego państwa),
gdy wykonuje pracę na rzecz kilku pracodawców z różnych
państw członkowskich – wtedy również decydujące znaczenie ma miejsce zamieszkania,
gdy wykonuje pracę w kilku państwach jednocześnie, ale nie
w państwie miejsca zamieszkania – wtedy zastosowanie mają
przepisy państwa, w którym znajduje się siedziba pracodawcy.
Osobę mieszkającą w Polsce obowiązują polskie przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego, a zagraniczny pracodawca
jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne do polskiego systemu. Gdy pracodawca nie ma siedziby
w Polsce, może uzgodnić z polskim pracownikiem, że jego zobowiązania w zakresie opłacania składek będzie wypełniał za
niego pracownik.
WARTO
WIEDZIEĆ
Prowadząc działalność na własny rachunek na terytorium dwóch
(lub więcej) państw członkowskich EOG lub Szwajcarii, podlegamy ustawodawstwu państwa, na którego terytorium zamieszkujemy (jeżeli wykonujemy jakąkolwiek część swojej działalności na
terytorium tego państwa).
Jeżeli nie prowadzimy działalności na terytorium państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii, które zamieszkujemy, to podlegamy ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium prowadzimy swoją główną działalność.
Kryteria, służące do określania głównej działalności, to przede
wszystkim:
•
•
miejsce, gdzie znajduje się stałe miejsce działalności lub jest
prowadzona stała działalność,
w razie braku takiego miejsca – zwyczajowy charakter lub
okres wykonywania działalności, liczba wykonywanych
świadczeń i wynikający z nich dochód.
151
UWAGA
Zasady te stosuje się zarówno, gdy mamy zarejestrowaną działalność tylko w jednym państwie, ale prowadzimy ją na terytorium
kilku państw, jak i wówczas, gdy działalność została zarejestrowana w różnych państwach.
Jeżeli zarejestrowaliśmy działalność gospodarczą w kilku
państwach i obowiązują nas polskie przepisy z zakresu
zabezpieczenia społecznego, to uzyskujemy przychody z kilku
rodzajów działalności i musimy opłacać składki na ubezpieczenie
społeczne od każdego rodzaju działalności.
Jeśli działalność jest prowadzona w formie spółek i uzyskujemy
przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności, to musimy płacić składki odrębnie od każdej
prowadzonej spółki.
UWAGA
W celu stwierdzenia, jaką działalność za granicą prowadzi dana
osoba, jednostka terenowa ZUS wystawia formularz E 101. Opiera
się przy tym na oświadczeniu osoby, która występuje o wydanie
formularza.
b) W wypadku wykonywania pracy lub działalności gospodarczej
na terenie dwóch państw, z którymi Polska zawarła umowę
bilateralną (dwustronną) o ubezpieczeniu społecznym,
obowiązują postanowienia umowy. Obecnie Polska ma
w tym zakresie zawartą jedynie umowę z Macedonią (weszła
w życie 1 lipca 2007 r.), która stanowi, że przedsiębiorcę
dotyczą przepisy wynikające z jego miejsca zamieszkania.
c) W wypadku państw trzecich, z którymi Polska nie jest
związana umowami międzynarodowymi, ubezpieczeniom
społecznym podlega się z tytułu pracy lub działalności wykonywanej w Polsce na zasadach ogólnych.
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady 1408/71/EWG z 14 czerwca 1971 roku
o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek oraz do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie
2. Rozporządzenie Rady 574/72/EWG z dnia 21 marca
1972 roku w sprawie wykonywania rozporządzenia
1408/71/EWG w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających
się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1972.74.1 z późn. zm.).
3. Umowa z dnia 6 kwietnia 2006 roku między Rzeczpospolitą
152
Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym
(Dz. U. z 2007 r. Nr 229, poz. 1686).
4. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn.
zm.).
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki
z 2004 r. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).
10.2. Transfer świadczeń społecznych z zagranicy
Na czym polega koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii?
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego oznacza, iż
osoby podejmujące pracę w państwach członkowskich unikają
negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia
społecznego różnych państw.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w państwach
członkowskich EOG i Szwajcarii obejmuje wszystkie świadczenia
społeczne. Zapewnia równe traktowanie każdego obywatela tych
państw i daje mu prawo do opieki lekarskiej.
Są to świadczenia pieniężne z tytułu:
•
•
•
•
•
inwalidztwa/niezdolności do pracy (renty),
starości (emerytury),
śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne dla pozostających
przy życiu członków rodziny po śmierci żywiciela),
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (renty),
śmierci (zasiłki pogrzebowe).
Transfer wymienionych świadczeń jest regulowany przez:
•
•
•
przepisy wspólnotowe dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – w wypadku państw członkowskich EOG i Szwajcarii,
międzynarodowe umowy o zabezpieczeniu społecznym łączące dane państwo z Polską,
wewnętrzne ustawodawstwo danego państwa, które nie ogranicza wypłaty świadczeń nabytych na jego mocy do swojego
terytorium.
153
WARTO
WIEDZIEĆ
Transferowi nie podlegają tzw. specjalne świadczenia pieniężne
nieskładkowe, wpisane w załączniku do odpowiedniego rozporządzenia wspólnotowego na wniosek państw. Przykładowo:
•
•
•
•
•
UWAGA
emerytura socjalna wynikająca z art. 89 Kodeksu zabezpieczenia społecznego (Bułgaria),
zasiłek dla osób dorosłych niepełnosprawnych wynikający
z ustawy o świadczeniach socjalnych dla osób niepełnosprawnych (Estonia),
świadczenia pieniężne z tytułu pomocy osobom starszym
i inwalidom niezdolnym do pracy wynikające z dekretu królewskiego oraz nieskładkowe renty inwalidzkie i emerytury
określone w ustawie powszechnej w sprawie zabezpieczenia
społecznego (Hiszpania),
renty nieskładkowe dla wdów i wdowców wynikające
z ustawy o pomocy społecznej (Irlandia),
zasiłki na utrzymanie w wypadku niepełnosprawności wynikające z ustawy z 1991 r. o zasiłku na utrzymanie w wypadku niepełnosprawności (Wielka Brytania).
Nie mogą być też transferowane świadczenia pomocy społecznej
oraz świadczenia dla ofiar wojny lub jej skutków.
W jaki sposób jest uregulowane transferowanie
zagranicznych emerytur i rent do Polski z krajów
Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii?
Uzyskana w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii emerytura lub renta będzie
transferowana do naszego nowego miejsca zamieszkania w innym państwie członkowskim.
Zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich
EOG i Szwajcarii przekazują emerytury i renty przysługujące z tych
instytucji osobom zamieszkałym w Polsce bezpośrednio na rachunki bankowe lub w formie czeków bankierskich albo drogą
pocztową w formie międzynarodowych przekazów pocztowych.
WIĘCEJ
INFORMACJI
154
Szczegółowe informacje dotyczące formy wypłaty emerytur
i rent przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw
członkowskich, w tym informacje dotyczące ewentualnego ponoszenia kosztów związanych z transferem świadczeń, możemy
uzyskać w zagranicznych instytucjach ubezpieczeniowych, wypłacających te świadczenia.
Jeżeli chcemy, aby nasze świadczenia emerytalne lub rentowe, do
których jesteśmy uprawnieni w innym państwie członkowskim
EOG lub Szwajcarii, były transferowane do Polski, powinniśmy
złożyć wniosek o transfer we właściwej instytucji zagranicznej lub
w ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekaże nasz wniosek
o transfer do właściwej instytucji zagranicznej.
zagranicznych świadczeń rodzinnych do Polski
z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego
i Szwajcarii?
W państwach członkowskich EOG i w Szwajcarii świadczenia
rodzinne mogą być transferowane do kraju, w którym mieszkają
uprawnieni do nich członkowie rodziny.
Zgodnie z prawem wspólnotowym świadczenia rodzinne to
wszelkie świadczenia rzeczowe lub pieniężne, wyrównujące
koszty utrzymania rodziny, przewidziane w ustawodawstwie
danego państwa członkowskiego.
WARTO
WIEDZIEĆ
Jeżeli jeden z rodziców pracuje za granicą i opłaca tam składki na
ubezpieczenie społeczne, a drugi wraz z dziećmi mieszka w Polsce i jest nieaktywny zawodowo, to właściwe do wypłaty świadczeń rodzinnych jest państwo zatrudnienia.
W wypadku zaś, gdy obydwoje rodzice są aktywni zawodowo
w dwóch różnych państwach członkowskich EOG lub Szwajcarii,
to właściwe do wypłaty świadczeń rodzinnych będzie państwo,
w którym mieszkają członkowie rodziny (dzieci).
W celu ustalenia właściwego ustawodawstwa oraz określenia
uprawnienia do świadczeń rodzinnych drugiego z rodziców instytucja państwa zatrudnienia wysyła formularze z serii E 400 do
polskiej instytucji właściwej, czyli Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej (ROPS).
Po sprawdzeniu sytuacji dotyczącej wykonywania działalności
zawodowej przez drugiego z rodziców, potwierdzeniu liczby
i wieku członków rodziny oraz ewentualnego uprawnienia do
świadczeń rodzinnych w Polsce, ROPS odsyła uzupełnione
formularze do instytucji właściwej państwa zatrudnienia.
Po uzyskaniu pełnych informacji zostaje wydana decyzja
o ewentualnym przyznaniu świadczeń rodzinnych za granicą na
członków rodziny (dzieci) zamieszkujących w innym państwie.
UWAGA
155
Każde państwo ustala zasady przyznawania i wysokość świadczeń rodzinnych na podstawie swoich wewnętrznych przepisów.
W celu zweryfikowania uprawnienia do świadczeń rodzinnych
instytucja właściwa w danym państwie żąda dokumentów potwierdzających m.in. zatrudnienie na terytorium tego państwa,
odprowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne, podatków.
UWAGA
Jeżeli świadczenia rodzinne w państwie właściwym do wypłaty
świadczeń rodzinnych są niższe niż świadczenia przewidziane
w drugim państwie, to wówczas instytucja tego drugiego państwa
jest zobowiązana do wypłaty różnicy między wysokościami tych
świadczeń.
Warunkiem uzyskania świadczeń rodzinnych za granicą jest złożenie wniosku we właściwej instytucji w danym państwie. Ich
lista jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Pracy
i Polityki Społecznej – www.mpips.gov.pl.
WARTO
WIEDZIEĆ
Przepisy wspólnotowe w zakresie przyznania świadczeń rodzinnych dotyczą każdego, kto:
•
•
•
•
•
•
UWAGA
jest zatrudniony u pracodawcy zagranicznego lub pracuje za
granicą na własny rachunek,
studiuje w innym państwie członkowskim,
pracował w innym państwie i z tego tytułu otrzymuje z tego
państwa emeryturę lub rentę, natomiast mieszka z rodziną
w Polsce,
otrzymuje polską emeryturę lub rentę, ale wyprowadził się
za granicę,
otrzymuje polski lub zagraniczny zasiłek dla bezrobotnych,
mieszka w Polsce lub za granicą,
jest sierotą po pracowniku najemnym, osobie pracującej na
własny rachunek, emerycie lub renciście, mieszka w Polsce
lub za granicą.
Świadczenia rodzinne z krajów trzecich nie są transferowane do
Polski.
Czy i w jaki sposób można ubiegać się o zasiłek
lub rentę dla migranta powrotnego (lub jego dzieci), który po wypadku przy pracy za granicą utracił zdolność do pracy?
Renty wypadkowe przyznawane są przez instytucję tego państwa, którego ustawodawstwu podlegamy w chwili wypadku lub
w czasie wykonywania pracy, w której wyniku powstała choroba zawodowa.
156
W krajach członkowskich EOG i Szwajcarii oraz w krajach umownych (tj. takich, z którymi Polska ma podpisaną umowę o ubezpieczeniu społecznym) świadczenia z tytułu wypadków przy
pracy lub chorób zawodowych są przyznawane i wypłacane przez
właściwe instytucje tych państw. Zasady nabywania uprawnień
i wypłaty takich świadczeń regulują wewnętrzne ustawodawstwa
państw, którym podlegamy w chwili wypadku przy pracy lub
w czasie wykonywania pracy, w której wyniku powstała choroba
zawodowa.
Jeżeli Polak uległ wypadkowi przy pracy w czasie zatrudnienia
np. w Wielkiej Brytanii, z tytułu którego podlegał ubezpieczeniom społecznym w systemie tego państwa, instytucją właściwą
do rozpatrzenia uprawnień do renty z tytułu tego wypadku jest
brytyjska instytucja ubezpieczeniowa, nawet jeżeli pracownik
ten mieszka w Polsce. Osoba taka może również ubiegać się
w ZUS o polską rentę z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego
stanu zdrowia, jeżeli przed zatrudnieniem w Wielkiej Brytanii
podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu zatrudnienia lub prowadzenia pozarolniczej działalności na własny rachunek i spełnia warunki wymagane do tej renty. Jeśli będzie to
konieczne, przy rozpatrywaniu wniosku o rentę w Polsce zostaną uwzględnione także okresy ubezpieczenia przebyte w Wielkiej Brytanii.
PRZYKŁAD
Jeżeli mieszkamy w Polsce, wniosek o zagraniczną rentę z tytułu
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z państwa członkowskiego lub państwa umownego możemy złożyć bezpośrednio
we właściwej zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej lub za pośrednictwem ZUS-u, który:
•
•
•
przekaże nasz wniosek do właściwej zagranicznej instytucji
państwa członkowskiego lub umownego,
skompletuje taki wniosek,
a także na zlecenie właściwej zagranicznej instytucji państwa
członkowskiego lub umownego przeprowadzi badania lekarskie i sporządzi opinię lekarską.
Opinia ta zostanie przekazana za granicę w celu wykorzystania
do oceny stanu zdrowia związanego z wypadkiem przy pracy lub
z chorobą zawodową.
W przypadku osób, które uległy wypadkowi przy pracy lub zapadły na chorobę zawodową w czasie pracy w państwie, z którym
Polska nie ma podpisanej umowy o ubezpieczeniu społecznym,
uprawnienia do renty są rozpatrywane zgodnie z ustawodawstwem tego państwa. Jeśli mieszkamy w Polsce, to wniosek o te
157
świadczenia powinniśmy złożyć bezpośrednio do właściwej instytucji ubezpieczeniowej tego państwa.
UWAGA
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw prawnych do
pośredniczenia lub pomocy w uzyskaniu rent z państw, z którymi
Polska nie ma podpisanych odpowiednich umów.
zasiłków dla bezrobotnych do Polski z krajów
Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii?
Osoba bezrobotna, która ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia w państwie swojego ostatniego zatrudnienia i udaje się
do innego kraju EOG lub Szwajcarii w celu poszukiwania pracy,
ma prawo do transferu zasiłku dla bezrobotnych. Należy w tym
celu uzyskać odpowiedni formularz (E303).
Transfer zasiłku dla bezrobotnych oznacza, że po przyjeździe do
innego kraju będziemy mogli pobierać ten zasiłek przez okres
maksymalnie 3 miesięcy. Należy pamiętać, że prawo do transferowania zasiłku dla bezrobotnych może być realizowane jedynie
wówczas, kiedy migrujemy w celu poszukiwania pracy i podjęcia
zatrudnienia. Nie ma natomiast możliwości transferu, gdy wyjeżdżamy w celu podjęcia studiów lub rozpoczęcia działalności
gospodarczej.
Jeśli chcemy pobierać „zagraniczny” zasiłek dla bezrobotnych
w Polsce, musimy zgłosić we właściwej instytucji kraju, w którym
go otrzymujemy zamiar wyjazdu do Polski w celu poszukiwania
pracy. Najczęściej będzie to ta sama instytucja, która decyduje
o przyznaniu zasiłku i go wypłaca.
Należy też złożyć wniosek o wydanie formularza E 303, który jest
zaświadczeniem dotyczącym zachowania prawa do świadczeń
dla bezrobotnych.
UWAGA
Wniosek o wystawienie formularza E 303 należy złożyć przed
wyjazdem z państwa ostatniego zatrudnienia, o tyle wcześnie,
aby otrzymać go przed opuszczeniem kraju i przyjechać do Polski
z już wystawionym formularzem.
Po przyjeździe do kraju mamy obowiązek zarejestrowania się
w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miej-
158
sce naszego zamieszkania, jako osoba poszukująca pracy i podporządkować się wymogom stawianym przez ten urząd.
Aby transferowany zasiłek mógł być wypłacony od dnia wyjazdu z państwa ostatniego zatrudnienia, musimy zarejestrować się
w powiatowym urzędzie pracy w Polsce w ciągu 7 dni. Następnie
trzeba udać się do wojewódzkiego urzędu pracy i złożyć tam formularz E 303.
UWAGA
W jaki sposób jest uregulowana wypłata zagranicznych emerytur i rent z państw nieobjętych
wzajemnymi umowami o ubezpieczeniu społecznym osobom zamieszkałym w Polsce?
Zasady wypłaty do Polski emerytur i rent z państw, z którymi
Polska nie ma podpisanych umów o ubezpieczeniu społecznym,
regulują wyłącznie wewnętrzne przepisy tych państw.
Prawo w niektórych państwach nie przewiduje możliwości transferu emerytur i rent za granicę. Mogą w nich obowiązywać przepisy, zgodnie z którymi emerytury i renty są wypłacane na rachunki
bankowe wyłącznie w tych państwach albo też wypłata świadczenia zostaje zawieszona w związku z wyjazdem uprawnionej
osoby za granicę.
Jeśli pobieramy zagraniczne świadczenia emerytalno-rentowe,
a zamierzamy przesiedlić się do Polski, to przed wyjazdem
powinniśmy uzyskać informację w instytucji wypłacającej świadczenia, czy i na jakich warunkach jest możliwy transfer świadczeń do Polski.
UWAGA
Podstawa prawna:
1. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L
149, s. 2 i nast., z późn. zm.).
159
10.3. Praca za granicą a świadczenia społeczne
w Polsce
10.3.1. Składanie wniosku o emeryturę/rentę
Gdzie osoba pracująca za granicą powinna złożyć wniosek o emeryturę/rentę?
Osoba, która była ubezpieczona w więcej niż jednym państwie
członkowskim, wniosek o emeryturę lub rentę składa w instytucji ubezpieczeniowej tylko jednego państwa członkowskiego.
Osoba, która może udokumentować w więcej niż jednym państwie członkowskim EOG lub w dwóch państwach objętych umowami o ubezpieczeniu społecznym, wniosek o emeryturę lub rentę składa w instytucji ubezpieczeniowej jednego z tych państw.
Nie ma więc konieczności składania wniosku odrębnie w każdym
państwie, w którym zostały przebyte okresy ubezpieczenia.
Złożenie wniosku uruchamia automatycznie równoczesne rozpatrywanie naszych uprawnień do emerytury i renty we wszystkich
państwach członkowskich lub w obydwu państwach umownych,
w których podlegaliśmy ubezpieczeniom. Data złożenia wniosku
jest wiążąca dla instytucji wszystkich zainteresowanych państw
członkowskich i umownych.
UWAGA
Jeżeli mieszkamy w Polsce i byliśmy ubezpieczeni w Polsce oraz
w innych państwach członkowskich EOG i Szwajcarii lub umownych, to wniosek o emeryturę lub rentę składamy do polskiej
instytucji ubezpieczeń społecznych (np. do ZUS-u).
Do tego wniosku powinniśmy dołączyć:
•
•
•
dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia w Polsce,
dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia lub zamieszkania za granicą w państwach członkowskich lub
umownych,
wszelkie inne dowody uzasadniające ubieganie się o określone świadczenia.
Do wniosku o rentę rodzinną należy dołączyć m.in. wyciąg z aktu
zgonu zmarłej osoby ubezpieczonej i z aktu małżeństwa.
160
Osoba zamieszkała w Polsce, posiadająca wyłącznie zagraniczne okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich lub w państwach umownych, wniosek o zagraniczne świadczenia emerytalno-rentowe może złożyć bezpośrednio do zagranicznej instytucji
ubezpieczeniowej lub za pośrednictwem ZUS-u, spełniającego
w odniesieniu do takiej osoby funkcję instytucji miejsca zamieszkania.
Jeżeli wniosek o emeryturę lub rentę podlegającą koordynacji
wspólnotowej lub umownej składamy w instytucji państwa zamieszkania, instytucja ta jest obowiązana do skompletowania
wniosku o emeryturę/rentę przysługującą na podstawie przepisów prawnych państwa, którego instytucja ustala świadczenia
(tzw. państwa właściwego) i do przekazania takiego wniosku do
właściwej instytucji ubezpieczeniowej w tym państwie.
WARTO
WIEDZIEĆ
Jeśli wniosek o emeryturę lub rentę podlegającą koordynacji
wspólnotowej lub umownej złoży osoba zamieszkała w Polsce,
posiadająca okresy ubezpieczenia w Polsce i za granicą w państwach członkowskich lub w państwach umownych, wniosek ten
jest rozpatrywany w Polsce.
Wniosek o emeryturę lub rentę jest rozpatrywany przez ZUS,
jeżeli osoba zainteresowana była w Polsce pracownikiem lub prowadziła pozarolniczą działalność na własny rachunek. W odniesieniu do rolników instytucją właściwą do załatwiania wniosków
emerytalno-rentowych jest natomiast KRUS.
Rozpatrywaniem wniosków o świadczenia emerytalne lub rentowe
podlegające koordynacji wspólnotowej, a także kompletowaniem
wniosków o świadczenia zagraniczne, zajmuje się 6 terenowych
jednostek ZUS, wyznaczonych do realizacji spraw emerytalnorentowych podlegających koordynacji wspólnotowej.
Lista wyznaczonych terenowych jednostek ZUS-u jest dostępna na stronie www.powroty.gov.pl. Wszelkie pytania dotyczące
systemu ubezpieczeń społecznych, a w szczególności rodzaju
dokumentów wymaganych do przyznania świadczeń emerytalno-rentowych w Polsce, należy kierować do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W każdej jednostce terenowej ZUS jest prowadzone indywidualne poradnictwo. Informacje można otrzymać
również telefonicznie oraz na stronie internetowej www.zus.pl.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
161
2. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74
z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Rady EWG Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego
do pracowników, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r.
w sprawie wykonania rozporządzenia Nr 1408/71 (Dz. Urz.
UE L 1972.74.1 z późn. zm.).
10.3.2. Zaliczanie okresów ubezpieczenia pracowniczego dla celów emerytalno-rentowych
w Polsce
Czy ZUS uwzględni okres ubezpieczenia z innego
państwa członkowskiego ustalając moją emeryturę?
Osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do emerytury lub renty w jednym z państw członkowskich EOG lub Szwajcarii, ma
prawo do uwzględnienia – przy ustalaniu prawa do tych świadczeń – okresów ubezpieczenia lub zamieszkania we wszystkich
innych państwach członkowskich.
Przy ustalaniu polskiej emerytury lub renty ZUS uwzględnia zagraniczne okresy ubezpieczenia lub zamieszkania w państwach
członkowskich EOG, Szwajcarii lub w państwach umownych.
UWAGA
Okresy ubezpieczenia w państwie, z którym Polska nie podpisała
umów, nie będą brane pod uwagę przy ustalaniu emerytury lub
renty w Polsce.
Jeżeli chcemy uzyskać prawo do emerytury lub renty w jednym
z państw członkowskich lub umownych, a nie posiadamy okresu ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczenia z tego
państwa, instytucja tego państwa uwzględnia (dolicza, sumuje)
również zagraniczne okresy naszego ubezpieczenia lub zamieszkania we wszystkich innych państwach członkowskich lub
umownych.
PRZYKŁAD
162
Jeżeli np. 65-letni mężczyzna, urodzony przed 31 grudnia 1948 r.,
ubiegający się o emeryturę z ZUS-u nie posiada obligatoryjnego 25-letniego okresu ubezpieczenia (okresu składkowego i nie-
składkowego), wymaganego w Polsce do uzyskania emerytury,
ZUS uwzględni (zsumuje) również zagraniczne okresy ubezpieczenia (zamieszkania) przebyte przez tego mężczyznę w innych
państwach członkowskich (np. w Austrii, Danii, Niemczech czy
Irlandii) i sprawdzi, czy po doliczeniu okresów zagranicznych
osoba ta spełnia warunki do przyznania emerytury w Polsce.
Jeżeli do uzyskania prawa do emerytury lub renty w danym państwie członkowskim konieczne jest uwzględnienie zagranicznych
okresów ubezpieczenia (zamieszkania), przebytych przez nas
w innych państwach członkowskich lub umownych, wysokość
emerytury lub renty jest obliczana w następujący sposób:
a) instytucja państwa ustalającego emeryturę lub rentę oblicza
pełną kwotę świadczenia, jaka przysługiwałaby nam, gdyby
wszystkie nasze okresy ubezpieczenia (zamieszkania) zostały
przebyte w państwie ustalającym świadczenie,
b) następnie na podstawie kwoty pełnej instytucja ta oblicza częściową kwotę świadczenia; kwota ta odpowiada stosunkowi
okresów ubezpieczenia w państwie ustalającym świadczenie
do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia we wszystkich
zainteresowanych państwach członkowskich lub w obydwu
państwach związanych umową w dziedzinie ubezpieczeń
społecznych.
Tak obliczona kwota emerytury częściowej stanowi kwotę naszego świadczenia z instytucji ubezpieczeniowej danego państwa
i będzie ona transferowana do kraju, w którym zamieszkujemy.
UWAGA
W przypadku, kiedy pracowaliśmy w państwie czlonkowskim
EOG i Szwajcarii lub też państwie trzecim, z którym Polska podpisała odpowiednie umowy, a okres zatrudnienia nie przekroczył
łącznie 12 miesięcy (w przypadku Jugosławii 6 miesięcy), jest
ono zwolnione z ustalania naszego prawa do emerytury lub renty.
Jest to możliwe tylko wtedy, gdy wewnętrzne przepisy tego państwa przewidują przyznawanie świadczenia z tytułu tak krótkiego
okresu ubezpieczenia.
Okres ten jednak nie przepada, w razie bowiem przyznania
emerytury lub renty przez instytucję innego państwa członkowskiego lub umownego, instytucja tego państwa jest obowiązana
uwzględnić także ten okres przy ustalaniu własnych świadczeń.
Stanie się tak wówczas, gdy wysokość świadczeń należnych
z tego państwa zależy od długości okresu ubezpieczenia.
Dla ZUS-u podstawę do uwzględnienia przy ustalaniu polskiej
emerytury lub renty, zagranicznych okresów ubezpieczenia lub
zamieszkania, stanowią informacje o takich okresach, potwier-
WARTO
WIEDZIEĆ
163
dzone przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową państwa
członkowskiego lub umownego na formularzach uzgodnionych
w stosunkach dwustronnych lub wielostronnych.
UWAGA
Inne zasady obowiązują w wypadku osób powracających do Polski
z Niemiec, które pobierają niemieckie świadczenia emerytalnorentowe przyznane z zastosowaniem umowy polsko-niemieckiej
z 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, tj. osób,
które przed 1 stycznia 1991 r. przesiedliły się z Polski do Niemiec
i uzyskały niemieckie świadczenia z uwzględnieniem okresów
ubezpieczenia przebytych w Polsce przed tą datą.
Jeżeli niemieckie świadczenia zostały przyznane wyłącznie za
polskie okresy ubezpieczenia na podstawie wyżej wymienionej
umowy, to powrót do Polski powoduje wstrzymanie wypłaty tego
świadczenia przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową.
Natomiast, gdy niemieckie świadczenia zostały przyznane zarówno za polskie okresy ubezpieczenia, jak i za okresy niemieckie,
powrót do Polski spowoduje konieczność dokonania przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową rewizji niemieckiego świadczenia przez wyłączenie polskich okresów ubezpieczenia. Transferowi podlegają wówczas niemieckie świadczenia ustalone za
okresy ubezpieczenia przebyte wyłącznie w Niemczech. Z tytułu okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce zainteresowany
może ubiegać się o świadczenia emerytalno-rentowe z ZUS.
Podstawa prawna:
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Rady EWG Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego
do pracowników, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 1971.149.2 z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r.
w sprawie wykonania rozporządzenia Nr 1408/71 (Dz. Urz.
UE L 1972.74.1 z późn. zm.).
164
10.3.3. Dochody uzyskiwane w czasie pracy za granicą a renty i emerytury w Polsce
Czy zagraniczne dochody uzyskiwane w czasie
pracy za granicą mogą być, bądź są uwzględniane przy ustalaniu podstaw wymiaru rent i emerytur w Polsce?
Zagraniczne dochody uzyskiwane w czasie pracy wykonywanej
poza granicami Polski nie są uwzględniane przy ustalaniu podstaw wymiaru emerytur i rent z ZUS-u.
Podstawę wymiaru polskich emerytur i rent stanowi przeciętna
podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie polskich
przepisów prawa w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez nas samych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosiliśmy wniosek
o emeryturę.
Pracując za granicą musimy zadbać o dokumenty, które będą poświadczały fakt ubezpieczenia.
UWAGA
Jeżeli oprócz polskich okresów ubezpieczenia posiadamy również
okresy ubezpieczenia przebyte za granicą w państwach członkowskich EOG i Szwajcarii lub państwach umownych, to przy
ustalaniu tych 10 kolejnych lat kalendarzowych nie uwzględnia
się lat, w których przez cały rok podlegaliśmy ubezpieczeniu za
granicą. Może się więc zdarzyć, że po wyłączeniu lat pozostawania w ubezpieczeniu za granicą w 20-leciu poprzedzającym złożenie wniosku pozostanie mniej niż 10 lat ubezpieczenia w Polsce,
z których można ustalić podstawę wymiaru świadczenia.
Jeżeli w okresie 20 lat kalendarzowych, poprzedzających rok złożenia wniosku o emeryturę lub rentę, nie byliśmy ubezpieczeni
w Polsce, to podstawę wymiaru naszej emerytury lub renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki ubezpieczeniowej
na podstawie polskich przepisów prawnych w okresie kolejnych
10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym przystąpiliśmy po raz pierwszy do ubezpieczenia za granicą
w państwie członkowskim lub umownym.
Na nasz wniosek podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowić może także przeciętna podstawa wymiaru składki na ubez-
UWAGA
165
pieczenia społeczne na podstawie polskich przepisów prawnych
w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem
złożenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu w Polsce.
Osobom, które przebyły okresy ubezpieczenia w Polsce oraz
w państwach, z którymi Polska nie posiada umowy, podstawę
wymiaru emerytury lub renty z ZUS ustala się na podstawie przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie polskich
przepisów prawa w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych,
wybranych z 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę lub rentę.
W wypadku, gdy takie 10-lecie obejmuje okresy ubezpieczenia
za granicą w państwach, z którymi Polska nie posiada umowy,
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w Polsce w takich latach stanowi „0”. Można też podstawę wymiaru
ustalić na podstawie 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych
z całego okresu życia zawodowego, przypadających przed rokiem
zgłoszenia wniosku.
Podstawa prawna:
2007 r. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
10.3.4. Świadczenia rodzinne i alimentacyjne w Polsce a dochody zagraniczne
Czy dochody uzyskiwane za granicą stanowią
podstawę wymiaru świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych w Polsce?
Dochody uzyskiwane za granicą są brane pod uwagę przy
ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych
w Polsce.
Od dochodu rodziny są uzależnione następujące świadczenia rodzinne i alimentacyjne:
•
166
zasiłek rodzinny wraz z dodatkami z tytułu: urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu
•
•
wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, kształcenia
i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, rozpoczęcia roku
szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania,
świadczenie pielęgnacyjne,
świadczenie z funduszu alimentacyjnego.
Dwa rodzaje świadczeń rodzinnych są niezależne od wysokości
dochodu rodziny:
•
•
UWAGA
jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka (becikowe),
zasiłek pielęgnacyjny.
Prawo do wyżej wymienionych świadczeń, uzależnionych od
dochodu rodziny, jest ustalane na podstawie dochodów opodatkowanych i nieopodatkowanych w Polsce, a także dochodów
uzyskiwanych poza Polską, pomniejszonych odpowiednio o zapłacone za granicą:
•
•
•
podatek dochodowy,
składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne,
składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.
W związku z tym dochody osiągnięte poza granicami Polski mogą
mieć wpływ na ustalenie prawa do niektórych świadczeń w Polsce.
Prawo do świadczeń rodzinnych ustala się na okres zasiłkowy od
1 września do 31 sierpnia następnego roku na podstawie osiągniętych przez rodzinę dochodów w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy (np. w okresie zasiłkowym 2008/2009 są
brane pod uwagę dochody osiągnięte w 2007 r.).
Prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest ustalane na
okres świadczeniowy trwający od 1 października do 30 września
następnego roku na podstawie dochodów z roku poprzedzającego
okres świadczeniowy (np. w okresie świadczeniowym 2008/2009
będą to dochody z 2007 r.).
Zasiłek rodzinny wraz z dodatkami przysługuje rodzinie, jeżeli jej dochód w roku poprzedzającym okres zasiłkowy nie przekracza kwoty 504 zł w przeliczeniu na osobę. Jeżeli członkiem
rodziny jest dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub
orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, to zasiłek rodzinny przysługuje, jeśli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 583 zł.
167
Kryteria dochodowe warunkujące prawo do świadczeń rodzinnych podlegają weryfikacji co 3 lata. Najbliższa weryfikacja nastąpi od 1 września 2009 r. (wówczas podstawą ustalania uprawnień do świadczeń rodzinnych będą dochody z 2008 r.). Prawo do
świadczenia z funduszu alimentacyjnego (przyznawane począwszy od 1 października 2008 r.) przysługuje, jeśli dochód na osobę
w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.
W Polsce świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego są przyznawane przez urząd gminy lub ośrodek pomocy społecznej w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby starającej się o nie.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Szczegółowe informacje na temat świadczeń rodzinnych oraz
świadczenia z funduszu alimentacyjnego znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
– www.mpips.gov.pl.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz 992 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 7 września 2007 roku o popmocy osobom
uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 192, poz
1378 z późn. zm.).
10.3.5. Świadczenia rodzinne w Polsce a rodzina
przebywająca za granicą
Czy przysługują mi świadczenia rodzinne w Polsce, jeżeli moja rodzina przebywa za granicą?
Fakt zamieszkania rodziny za granicą nie ma wpływu na prawo
do świadczeń rodzinnych w Polsce.
Świadczenia rodzinne przysługują osobom zamieszkującym na
terytorium Polski przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują
świadczenia rodzinne, chyba że przepisy o koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
UWAGA
168
W wypadku obywatela polskiego lub cudzoziemca, który jest
objęty przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia spo-
łecznego lub umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym,
fakt zamieszkiwania jego rodziny za granicą nie ma wpływu na
uprawnienie do świadczeń rodzinnych.
UWAGA
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U.
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.).
10.3.6. Zasiłek dla bezrobotnych po powrocie
do Polski
Czy po powrocie do Polski przysługuje mi zasiłek
dla bezrobotnych?
Osoba, która po okresie pracy za granicą wróciła do Polski i nie
może znaleźć zatrudnienia, ma prawo do świadczenia dla bezrobotnych dzięki zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia
i zatrudnienia.
Może zdarzyć się, że po powrocie do Polski nie możemy znaleźć pracy. Jeśli pracowaliśmy w państwie członkowskim EOG
lub Szwajcarii, to mamy prawo do otrzymywania świadczenia
dla osób bezrobotnych. Jest to możliwe dzięki tzw. zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia, której istotą jest
umożliwienie uzyskania świadczeń osobie pracującej w dwóch
(lub więcej) państwach członkowskich.
Zasadzie sumowania podlegają wyłącznie okresy pracy w charakterze pracownika najemnego. Oznacza to, że okresy pracy za
granicą na własny rachunek nie mogą być podstawą do nabycia
prawa do zasiłku dla bezrobotnych.
UWAGA
W celu zaliczenia okresów zatrudnienia z innego państwa przy
ubieganiu się o zasiłek w Polsce wymagane jest, żeby ostatni
okres zatrudnienia był w państwie, w którym osoba bezrobotna
będzie się ubiegała o zasiłek dla bezrobotnych. W praktyce oznacza to, że aby móc po powrocie z zagranicy ubiegać się o zasiłek
w Polsce, należy przepracować w kraju przynajmniej jeden
dzień.
Przepisy przewidują jednak wyjątek od tej zasady. Polega on na
tym, że osoba bezrobotna, która przez pewien (niedługi) okres
169
była zatrudniona w innym państwie członkowskim (np. jako pracownik sezonowy), ale przez cały czas przebywania za granicą
ośrodek jej interesów życiowych koncentrował się w Polsce (np.
w Polsce mieszkał małżonek i dzieci osoby bezrobotnej), może
ubiegać się o przyznanie prawa do zasiłku w Polsce jako osoba
powracająca do miejsca swojego stałego zamieszkania.
UWAGA
Aby okres przepracowany za granicą mógł zostać dodany do okresu wymaganego do przyznania prawa do zasiłku dla bezrobotnych
w Polsce, musimy uzyskać w państwie zatrudnienia formularz
E 301. Jest on jedynym uznawanym dokumentem, potwierdzającym okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia przebyte w innym
państwie członkowskim. Z wnioskiem o wydanie formularza należy wystąpić do instytucji odpowiedzialnej w danym państwie
za przyznanie i wydawanie zasiłków dla bezrobotnych.
Jeśli po powrocie do Polski nie możemy znaleźć zatrudnienia, powinniśmy zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miejsce naszego zamieszkania oraz złożyć
tam wszelkie dokumenty konieczne do przyznania prawa do zasiłku wraz z formularzem E 301.
Powiatowy urząd pracy przekaże sprawę do wojewódzkiego urzędu pracy w celu podjęcia decyzji w kwestii przyznania prawa
do zasiłku dla bezrobotnych na zasadach koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego. Jeśli nie mamy formularza E 301,
uzyska go za nas wojewódzki urząd pracy po dostarczeniu dokumentów potwierdzających pracę za granicą. Przedłuży to jednak procedurę, gdyż zasiłek dla bezrobotnych będzie przyznany
dopiero od dnia pełnego udokumentowania prawa, tzn. od dnia
złożenia kompletu dokumentów, w tym formularza E 301. Opóźnienie w dostarczeniu formularza może także spowodować, że
nie uzyskamy prawa do zasiłku w związku z utratą statusu osoby
bezrobotnej, np. na skutek podjęcia w tym czasie zatrudnienia.
WARTO
WIEDZIEĆ
Zasiłek dla bezrobotnych będzie przyznany na podstawie polskich przepisów i wypłacany w wysokości przysługującej zgodnie z polskim prawem.
Podstawa prawna:
1971.149.2 z późn. zm.).
170
2. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 69,
poz. 415).
10.3.7. Zaległości w składkach na ubezpieczenie
społeczne
Nie płaciłem składek na ubezpieczenie społeczne. Jakie grożą mi z tego tytułu konsekwencje?
Nieterminowe płacenie składek na ubezpieczenie społeczne wiąże się z obowiązkiem zapłaty odsetek za zwłokę. W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS
może wymierzyć nam dodatkową opłatę do wysokości 100%
nieopłaconych składek. Od decyzji tej przysługuje odwołanie do
sądu ubezpieczeń społecznych.
Jeżeli nie stać nas na jednorazową spłatę zadłużenia, możemy złożyć wniosek do ZUS o rozłożenie zaległości na raty. Jeśli zostanie podpisana umowa o ratalnej spłacie należności, to odsetki za
zwłokę nie są naliczane, począwszy od dnia następnego po dniu
wpływu wniosku w tej sprawie. Osoby zatrudniające pracowników nie mogą rozłożyć na raty zadłużenia dotyczącego składek
w części finansowanej przez ubezpieczonych oraz na ubezpieczenie zdrowotne.
UWAGA
Nieopłacone w terminie składki oraz odsetki za zwłokę, koszty
egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata podlegają
ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji lub egzekucji sądowej.
Jeżeli płatnik składek albo osoba zobowiązana do działania
w imieniu płatnika nie dopełnia obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych, a w szczególności:
•
•
•
•
UWAGA
nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne w przewidzianym przepisami terminie,
nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych
wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
171
•
•
nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek
oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
podlega karze grzywny do 5000 zł. Wymierzenie oraz wysokość
kary należy do kompetencji sądów cywilnych (sądów grodzkich).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma również prawo występowania z wnioskami o założenie księgi wieczystej oraz dokonywania
wpisów hipotecznych na nieruchomościach będących własnością
dłużnika. Możliwe jest również dokonanie zastawu na wszystkich
będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność
łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych.
WIĘCEJ
INFORMACJI
Wszelkie pytania dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych
w Polsce należy kierować do ZUS-u. W każdej jednostce terenowej ZUS mieści się sala obsługi klienta, gdzie można uzyskać
informacje dotyczące ubezpieczeń społecznych, jak również jest
prowadzone indywidualne poradnictwo.
Podstawa prawna:
z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa
3. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954
z późn. zm.).
172
ZAKOŃCZENIE
W POWROTNIKU staraliśmy się odpowiedzieć na jak najwięcej
pytań, które mogą nurtować osoby planujące powrót do kraju.
Jesteśmy jednak w pełni świadomi, iż w nawet najbardziej rozbudowanej publikacji nie jest możliwe uwzględnienie całości problematyki powrotów do Polski. Wiele spraw, z którymi zetknie
się Polak powracający do kraju, będzie wynikało z jego osobistej
sytuacji i będzie wymagało często specyficznych rozwiązań.
Jeśli nie znaleźliście w POWROTNIKU poszukiwanych informacji zachęcamy do odwiedzenia portalu www.powroty.gov.pl,
pomyślanego jako źródło wiadomości i porad związanych z powrotem do kraju. Redakcja portalu – we współpracy z szerokim
gronem specjalistów z dziedziny rynku pracy, podatków, działalności gospodarczej, edukacji i innych – jest gotowa, by odpowiedzieć na wszelkie możliwe pytania internautów.
Dobre przygotowanie do powrotu na pewno pomoże uniknąć wielu niepotrzebnych komplikacji. Mamy nadzieję, iż POWROTNIK
stanie się Waszym podręcznym doradcą w drodze do domu.
Udanego lądowania!
173

Powrotnik – nawigacja dla powracających

Transkrypt

Podobne dokumenty

Podręcznik - Pilotażowy Program Wsparcia Migracji Powrotnych

Wolność krzyżami się mierzy!

Witamy w Umicore Precious Metals Refining

Raport dostępny jest do nieodpłatnego pobrania

Jan Paweł II - Polska Misja Katolicka