Raport 2 - Dojrzała przedsiębiorczość

dr Paweł Kubicki
Dojrzała przedsiębiorczość – innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+
Podsumowanie badań empirycznych
Wstęp
Poniższe opracowanie jest syntezą trzech mini raportów badawczych, przygotowanych przez firmę
badawczą PBS Sp. z o. o., na zlecenie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w ramach projektu
„Dojrzała przedsiębiorczość – innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+”
współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Badaniami objęto trzy grupy
respondentów: doradców zawodowych, przedsiębiorców 50+ oraz organizacje zrzeszające
przedsiębiorców. Zestawienie wyników zostało przygotowane pod kątem szans i zagrożeń dla
realizacji całego projektu.
Metodologia
Kluczowym i jednocześnie jedynym badaniem o charakterze ilościowym w projekcie były
wywiady telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym (CATI) zrealizowane z doradcami
zawodowymi. W ramach konstruowania próby badawczej skontaktowano się ze wszystkimi
Powiatowymi Urzędami Pracy, wszystkimi oddziałami Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku,
Poradniami Psychologiczno-Pedagogicznymi, organizacjami pozarządowymi, Miejskimi Ośrodkami
Pomocy Społecznej oraz firmami prywatnymi, w tym jednoosobowymi, zatrudniającymi osoby
spełniające kryteria doboru próby. Uzyskano numery telefoniczne do 173 osób lub instytucji.
Ostatecznie badaniem objęto 58 osób - głównie doradców zawodowych, ale także tzw. Liderów Klubu
Pracy, pedagogów, psychologów, agentów kariery itp. Zgodnie z informacjami udzielonymi przez PBS
główną przyczyną odmowy udzielenia wywiadu był brak czasu i niechęć do udziału w badaniu.
Badanie przeprowadzono w kwietniu 2012 roku. Wśród 58 osób 151 - jedna czwarta całej próby pracowało w instytucjach niepublicznych. Należy podkreślić, że przy tak niewielkiej próbie
wnioskowanie na podstawie wyników pozwala wskazać raczej na generalne trendy/sposoby
myślenia, a szczegółowe analizy rozkładów odpowiedzi obarczone są ryzykiem.
Uzupełnienie wywiadów telefonicznych z doradcami stanowiły dwa zogniskowane wywiady
grupowe (FGI) wśród tych respondentów badania ilościowego, którzy byli dobrze zorientowani w
tematyce pracy, zwłaszcza diagnozowania przedsiębiorczości u osób 50+. Wywiady odbyły się w
Gdańsku oraz Gdyni. W spotkaniach wzięło udział łącznie 15 respondentów pracujących w
następujących lokalizacjach: Gdańsk, Gdynia, Wejherowo, Kartuzy, Miastko (powiat bytowski).
1
W analizach wzięto pod uwagę tylko 14 respondentów, bo jeden pracował zarówno w obu typach placówek.
Wykres 1 Wiek i płeć respondentów
Rozkłady odpowiedzi wskazują, że zarówno płeć, jak i wiek nie są czynnikami różnicującymi
wypowiedzi osób badanych, jest nim natomiast miejsce zatrudnienia. Różnice są natomiast widoczne
pomiędzy pracownikami placówek publicznych i niepublicznych. Zgodnie z informacjami
przedstawionymi przez PBS, może to wynikać z innego charakteru pracy w obu tych instytucjach. W
urzędach pracy doradca zawodowy pracuje przede wszystkim z osobami bezrobotnymi, a zakres
wsparcia dotyczy głównie procesu poszukiwania i zdobywania zatrudnienia. Spora część doradców z
placówek niepublicznych pełni też rolę coachów, architektów kariery, itp., czyli wspiera osoby
posiadające już zatrudnienie. a zakres wsparcia jest znacznie szerszy i wykracza poza typowe
doradztwo zawodowe, obejmując niekiedy doradztwo biznesowe czy mentoring. Szerzej będzie to
omówione w dalszej części opracowania.
Poza doradcami zawodowymi, badaniami o charakterze jakościowym objęto także osoby,
które założyły własną działalność gospodarczą po pięćdziesiątym roku życia. Przeprowadzono dziesięć
indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI). Należy podkreślić, że pomimo starań nie udało się
znaleźć przedsiębiorców, którzy legalnie zatrudnialiby pracowników. Bowiem większość
przedsiębiorców 50+ prowadzi firmy jednoosobowe i tylko tacy respondenci byli rozmówcami w
projekcie.
Większość z nich skorzystała z różnego rodzaju dotacji na ten cel. Badani prowadzili swoje
firmy stosunkowo niedługo: od 1 do 3 lat. Tylko jedna z osób ma dłuższe, 10-letnie doświadczenie.
Badane osoby prowadziły swoje firmy w sektorze usługowym w następujących branżach:
pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, zarządzanie nieruchomościami, organizacja procesu
inwestycyjnego, doradztwo osobiste i personalne, opieka nad dziećmi, krawiectwo, gastronomia,
handel. Większość kierowała swoje usługi do klientów indywidualnych, koncentrując się na rynku
2
lokalnym: trójmiejskim, niekiedy tylko w ramach kilku dzielnic miasta, czasem również na terenie
sąsiadujących z Trójmiastem gmin.
Ostatni element badania stanowiły wywiady z organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorców.
W badaniu zostało przeprowadzonych pięć pogłębionych wywiadów indywidualnych (IDI). W
wywiadach wzięli udział pracownicy: Agencji Rozwoju Pomorza, Gdańskiej Fundacji
Przedsiębiorczości, Pracodawców Pomorza, Regionalnej Izby Przemysłowo-Handlowej w Wejherowie,
Regionalnej Izby Gospodarczej Pomorza - oddział w Tczewie.
Tak skonstruowane badanie pozwala na wszechstronne przyjrzenie się zjawisku
przedsiębiorczości osób 50+. Należy jednak podkreślić, że jest to przedsiębiorczość specyficzna i
dostosowana do potrzeb projektowych, czyli głównie jednoosobowe firmy prowadzone przez osoby,
które były przez jakiś okres swojego życia bezrobotne. W badaniu w zasadzie pomija się nieliczne
firmy założone przez osoby 50+ z najlepszymi kwalifikacjami i zatrudniające więcej osób. Mają one
jednak marginalny charakter i nie są istotne z perspektywy projektu, którego celem jest preinkubacja
przedsiębiorczości.
Uwarunkowania przedsiębiorczości 50+
Choć w teorii badani (doradcy i organizacje przedsiębiorców) wskazywali na różne motywy
zakładania własnych firm przez osoby 50+, to dominującym, a w badaniach indywidualnych jedynym
powodem założenia własnej firmy jest trudna sytuacja na rynku pracy. Wyniki te są zgodne z
konkluzjami badania desk research. Należy zatem uznać, że zdecydowana większość osób 50+, które
będą myśleć o założeniu własnej firmy, będzie do takiego myślenia „zmuszona” przez trudną
sytuację na rynku pracy.
Przekłada się to na sposób prowadzenia firmy i jej szanse rozwoju. Zdecydowaną większość
firm będą stanowić jednoosobowe przedsiębiorstwa, a celem przedsiębiorców będzie przede
wszystkim zdobycie środków na własne utrzymanie. Równocześnie można spodziewać się, że osoby
takie będą miały duże obawy przed założeniem i prowadzeniem własnej firmy. Nie będzie to bowiem
decyzja poparta pogłębioną refleksją i najlepsze z możliwych rozwiązań, ale rozwiązanie – w ocenie
znacznej części osób 50+ - jedyne.
3
Wykres 2 Motywy osób po 50 roku życia do zakładania własnej działalności gospodarczej
Bardzo ważnym wnioskiem jest stwierdzenie, że choć powodem założenia firmy są najczęściej
czynniki zewnętrzne, niezależne od osób 50+ (trudna sytuacja na rynku pracy) to największą barierą
w założeniu firmy są przede wszystkim czynniki wewnętrzne, w tym brak wiary we własne
możliwości. Jeśli dodać do tego opinie prezentowane w wywiadach indywidualnych z
przedstawicielami organizacji przedsiębiorców, o relatywnej łatwości procedur związanych z
zakładaniem i prowadzeniem firmy, mamy do czynienia z sytuacją uzasadniającą konieczność
realizacji tego typu projektu nakierowanego na wspieranie przedsiębiorczości osób w wieku 50+ i
jednocześnie gwarantującą zainteresowanie tego typu narzędziami. Na uwarunkowania te składa
się z jednej strony stały popyt na usługi z zakresu wspomagania przedsiębiorczości 50+ (niemożność
znalezienia pracy etatowej i konieczność znalezienia środków do życia przez osby z tej grupy), z
drugiej brak formalnych i proceduralnych przeszkód oraz istnienie barier psychologicznych, trudnych
do przezwyciężenia osobiście, ale możliwych do przełamania w ramach działań wspierających.
4
Wykres 3 Bariery w zakładaniu własnej działalności gospodarczej przez osoby po 50 roku życia
Warto też zwrócić uwagę na wizerunek typowego przedsiębiorcy 50+ powstały w ramach
wywiadów grupowych: Jest to raczej mężczyzna, specjalista w swojej dziedzinie, działający w sektorze
usługowo-handlowym. Nie potrafi aktywnie promować swojej działalności, klientów pozyskuje dzięki
siatce nieformalnych kontaktów. Jest ostrożny i zachowawczy, ma skromne oczekiwania finansowe. U
klientów wzbudza zaufanie, jest taktowny i stonowany. Ubiera się adekwatnie do branży, którą
reprezentuje. Na jego tle młody przedsiębiorca jest bardziej przebojowy i kreatywny. Umie się dobrze
zaprezentować, choćby poprzez elegancki ubiór. Ma dużą potrzebę osiągnięcia sukcesu i wysokich
zarobków. Jednocześnie jest mniej subtelny.
Wizerunek ten zwraca uwagę na bardzo istotny element funkcjonowania firm osób 50+, a
mianowicie trudności z promocją swojej działalności i pozyskiwaniem klientów. Są to czynniki
kluczowe dla przetrwania firm zakładanych przez osoby 50+ i niestety, na co wydają się wskazywać
wyniki badań empirycznych, często pomijane przez doradców zawodowych z urzędów pracy. Doradcy
z PUP relatywnie częściej wskazują natomiast na braki w zakresie wiedzy o formalnościach
związanych z zakładaniem działalności. Na brak wystarczającej wiedzy i umiejętności związanych z
aktywnym i skutecznym pozyskiwaniem klientów wskazywali także przedsiębiorcy 50+ w wywiadach
indywidualnych.
Może to wynikać ze specyfiki pracy doradców zawodowych z PUP, którzy nie zajmują się
osobami posiadającymi zatrudnienie, czyli wspierają potencjalnego przedsiębiorcę jedynie do
momentu założenia przez niego firmy. Natomiast wielu doradców niepublicznych ma zróżnicowane
grono klientów i stąd odmienne doświadczenia. Jednak z punktu widzenia efektywności
5
prowadzonego wsparcia i skuteczności procesu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ należy
założyć konieczność rozbudowy oferowanego wsparcia o kwestie związane z marketingiem i
sprzedażą.
Poniższy wykres wskazuje także na kolejną barierę, związaną z brakiem umiejętności obsługi
komputera i nowych technologii. Co jest istotne, bariera ta może także spowodować ograniczenia w
dostępności do internetowej aplikacji projektowej i ograniczyć jej wykorzystanie przez osoby 50+.
Stąd w celu zminimalizowania tego ryzyka, aplikacja powinna być jak najprostsza i jednocześnie
należy pomyśleć o alternatywnych formach komunikacji.
Wykres 4 Brakujące kompetencje u osób po 50 roku życia zakładających własną działalność
gospodarczą
Wśród silnych stron przedsiębiorców 50+ podkreślano doświadczenie w obszarze zakładanej
działalności oraz realizm życiowy, co być może było synonimem niezbyt wygórowanych oczekiwań.
Warto również podkreślić, że w badaniach jakościowych, kiedy badani czuli się bardziej swobodnie,
obraz osoby 50+ i jej silnych i słabych stron był - pomimo podkreślanej różnorodności i konieczności
różnicowania tej grupy - raczej pesymistyczny, również na negatywach koncentrowały się
spontaniczne skojarzenia na temat osób 50+. Z punktu widzenia projektu można zatem zauważyć
potencjalne ryzyko projektowe polegające na podwójnym przełamywaniu barier w zakresie
przedsiębiorczości osób 50+. Barier stojących po stronie doradców zawodowych, którzy nie
traktują pięćdziesięciolatków, jako dobrego materiału na przedsiębiorcę oraz tkwiących w samych
bezrobotnych 50+ szukających szans na aktywizację.
Dosyć istotnym wnioskiem badawczym są rozkłady odpowiedzi na pytanie dotyczące tego,
jakiego wsparcia w rozumieniu doradców oczekują od nich osoby 50+. Najczęściej wskazywane są
informacje odnośnie formalności związanych z zakładaniem działalności (44%). W dalszej kolejności
wymieniono takie formy wsparcia jak: ocena pomysłu na biznes (37%), wskazówki dotyczące
6
zdobycia środków na założenie działalności (28% - chodzi przede wszystkim o wsparcie z funduszy
unijnych), konsultacja biznes-planu (28%), diagnoza własnych możliwości (24%), wskazanie
optymalnego obszaru działalności (20%). To co się rzuca w oczy to po pierwsze duża rozbieżność
pomiędzy odpowiedziami doradców z placówek publicznych i niepublicznych, a po drugie zakres
wsparcia znacznie wykraczający poza klasyczne poradnictwo zawodowe i obejmujący także
doradztwo biznesowe.
Wykres 5 Oczekiwane wsparcie od osób zajmujących się poradnictwem zawodowym ze strony
osób powyżej 50 roku życia chcących założyć własną działalność gospodarczą
Opinie przedstawiane przez przedsiębiorców 50+ wskazują także na istotną rolę wsparcia
psychologicznego, a kolokwialnie rzecz ujmując „podtrzymywania na duchu” przez doradcę. Pytanie:
na ile powiatowe urzędy pracy są w stanie przy obecnych zasobach kadrowych spełnić te oczekiwania
i wyjść poza proste doradztwo, ograniczone do wskazówek dotyczących formalności i konsultacji
merytorycznych. Potrzebne jest bowiem znacznie bardziej zindywidualizowane i szersze wsparcie
także w pierwszych miesiącach po założeniu firmy. Swego rodzaju mentoring dla początkującego
przedsiębiorcy, który mógłby/chciałby porozmawiać z doradcą o różnego rodzaju problemach i
rozterkach związanych nie tylko z zakładaniem, ale i prowadzeniem biznesu.
Warto także podkreślić jeszcze jeden wymiar wsparcia, który nie był wskazywany przez
doradców, a stanowił kluczowy element wypowiedzi badanych w wywiadach indywidualnych.
Wszyscy respondenci, którzy założyli firmy 50+ wskazywali, że bez pieniędzy z różnego rodzaju
dotacji prawdopodobnie by się nie zdecydowali na założenie firmy. Wsparcie finansowe na rozruch
działalności było motorem i czynnikiem skłaniającym ich do założenia własnej firmy. Trudno
powiedzieć, czy bez tego typu wsparcia (którego projekt nie przewiduje) osoby takie będą zakładać
własne firmy. Jeszcze trudniej oszacować na ile firmy te będą trwałe, skoro prawie wszyscy uczestnicy
badania z dużymi obawami patrzą w przyszłość i nie są pewni, czy ich firmy przetrwają.
7
By zmniejszyć ryzyko projektowe, polegające na udzieleniu osobie 50+ wszechstronnego
wsparcia, które nie przełoży się jednak na znalezienie zatrudnienia, warto rozważyć wszelkiego
rodzaju alternatywne metody finansowania własnej działalności (pożyczki, inne projekty z zakresu
aktywizacji zawodowej) i przekazywać tego typu informacje (poprzez stronę internetową i w trakcie
spotkań indywidualnych) osobom potencjalnie zainteresowanym i pomagać w uzyskaniu
odpowiedniego dofinansowania.
Warsztat pracy doradcy i ocena aplikacji
Istotnym elementem końcowego produktu w ramach projektu jest aplikacja internetowa,
która wymaga od doradcy dostępu do komputera z dostępem do internetu. Zdecydowana większość
badanych (90%) ma zawsze dostęp do komputera z internetem, a co dziesiąty (10%) ma dostęp, ale
nie zawsze. Nikt nie zadeklarował braku dostępu. Zaledwie dwie przebadane osoby zajmujące się
poradnictwem zawodowym zadeklarowały, że nie używają w swojej pracy z klientami komputera z
łączem internetowym. Pozostali albo korzystają z niego każdorazowo (52%) albo w części przypadków
(45%). W praktyce oznacza to, że bariery związane z dostępem do komputera i internetu po stronie
doradców zawodowych nie występują.
Problemem może być natomiast dostęp osób 50+ do komputerów z łączem internetowym,
bowiem nie wszędzie jest to możliwe. Badani przyznają, że w urzędach testy najłatwiej
przeprowadzać grupowo, co nie jest możliwe z wykorzystaniem aplikacji. W takich sytuacjach klienci
rozwiązują test w wersji papierowej, a doradcy wprowadzają go następnie do programu. Bariera ta
może uniemożliwić, bądź znacznie utrudnić uczestnictwo w projekcie tym, którzy nie posiadają
komputera w domu, bądź nie umieją go obsługiwać i potrzebują wsparcia innej osoby w wypełnianiu
aplikacji.
Pytaniem do dyskusji jest to, czy w projekcie poświęconym przedsiębiorczości mogłyby
uczestniczyć osoby, które nie mają podstawowych umiejętności komputerowych i dostępu do
internetu i czy w powyższym przypadku nie powinny być one kierowane w pierwszej kolejności na
kurs komputerowy, a dopiero w dalszej - do uczestnictwa w projekcie poświęconym
przedsiębiorczości. Zgodnie z oczekiwaniami takie osoby to nawet połowa klientów doradców
zawodowych. Blisko połowa respondentów (48%) twierdzi, że korzystanie przez osoby powyżej
pięćdziesiątego roku życia z aplikacji internetowej będzie dla takich osób problemem, 30% jest
przeciwnego zdania. Spodziewane trudności doradcy dostrzegają przede wszystkim w samej obsłudze
komputera (77%). Co piąty (19%) wskazuje na problemy w korzystaniu z przeglądarki, tyle samo – na
problemy ze zrozumieniem poleceń, poruszaniem się po aplikacji.
Problem może stanowić także dostępność osobnego pomieszczenia umożliwiającego
swobodną rozmowę. Połowa respondentów (50%) w swojej pracy zawsze ma do dyspozycji osobne
pomieszczenie, w którym może pracować z klientem. 30% ma do dyspozycji takie pomieszczenie, ale
nie zawsze, a 20% nie ma dostępu do takiego pomieszczenia nigdy. Oznacza to, że jedynie co drugi
doradca ma pełną swobodę w umawianiu się na indywidualne spotkania, a co piąty nie ma szans na
przeprowadzenie rozmowy z klientem w komfortowych warunkach.
8
Powyższe ograniczenia nie podważają sensowności projektu, jak i nie wpływają na jego
powodzenie, mogą natomiast ograniczyć potencjalny zakres wykorzystania produktu w
poszczególnych urzędach pracy. Tam gdzie panują złe warunki lokalowe, jest przestarzały sprzęt
komputerowy i nie ma stanowisk dla osób bezrobotnych, trudno będzie o masowe zastosowanie
aplikacji i wykorzystanie jej w praktyce.
Trzech na czterech doradców korzysta z programów komputerowych lub aplikacji
internetowych stworzonych z myślą o doradztwie zawodowym, w tym 38% często, a 36% rzadko.
Również w tym przypadku najczęściej z tego rodzaju programów korzystają osoby z dłuższym stażem
zawodowym (40% wśród osób ze stażem do 5 lat i 90% wśród osób ze stażem 11-20 lat). Najczęściej
wymienianym programem jest Doradca 2000 (35%) i Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych KZZ
(19%). W opinii zdecydowanej większości (81%) takie programy i aplikacje ułatwiają im pracę.
Cztery piąte badanych używa w swojej pracy narzędzi diagnozujących potencjał
przedsiębiorczości klienta, z czego połowa (40% ogółu badanych) często, a druga połowa - rzadko.
Najczęściej z takich narzędzi korzystają osoby z dłuższym stażem (90% wśród osób ze stażem 11-20
lat versus 77% wśród osób ze stażem do 5 lat). Dwoma najpopularniejszymi narzędziami są
Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych KZZ (korzysta z niego 22% ogółu) oraz Kwestionariusz
Uzdolnień Przedsiębiorczych KUP (9%).
Główną korzyścią używania specjalistycznych programów komputerowych jest po pierwsze
możliwość uzyskania wartościowych wskazówek do dalszej pracy z klientem, po drugie oszczędność
czasu, a po trzecie łatwość obsługi. Wywiady grupowe wskazują natomiast na dwa częściowo
sprzeczne ze sobą oczekiwania. Dobre narzędzie powinno być w miarę dokładne, dobrze
diagnozować osobę badaną, wygodne w użyciu a z drugiej strony nie powinno absorbować zbyt
wiele czasu. Z perspektywy projektu oczekiwania doradców spełni to narzędzie, które pozwoli
zachować balans pomiędzy szczegółowością i czasochłonnością, a najczęściej wskazywaną granicą
jest tutaj 30 minut.
Nie przeszkadza to doradcom mieć całkiem wielu oczekiwań co do zakresu przygotowywanej
aplikacji. W tym przede wszystkim dotyczących badania motywacji, ale też kompetencji osobistych,
społecznych i różnego rodzaju zdolności. Warto przy tym zwrócić uwagę na wypowiedzi organizacji
przedsiębiorców, gdzie wskazywano przede wszystkim na cechy osobowościowe potencjalnych
przedsiębiorców, jako na te o kluczowym charakterze dla powodzenia biznesu.
9
Wykres 6 Wady aplikacji komputerowych dedykowanych dla doradztwa zawodowego
Wykres 7 Sugerowane obszary, jakie powinno obejmować narzędzie badające przedsiębiorczość
osób powyżej 50 roku życia
10
Wyniki uzyskane przy pomocy takiego narzędzia do badania postaw przedsiębiorczych 50+
powinny zawierać sugestie, jak rozwijać przedsiębiorczość u danej osoby, ale też wskazywać
potencjalne obszary działania i diagnozować predyspozycje. Można z całą pewnością powiedzieć, że
są to oczekiwania dosyć wygórowane i trudne do spełnienia.
Niemal wszyscy badani (96%) sugerują, by raport końcowy był w formie opisu słownego.
Połowa (51%) chciałaby, aby zawierał schematy i ilustracje, a 38% - wykresy. Respondenci na grupach
fokusowych zasugerowali także, aby raport był dostępny w 2 wersjach: dla klienta i dla doradcy. W
obu miałby zawierać sugestie co do dalszej pracy: własnej klienta oraz w ramach wspierania go przez
doradcę. Badanym zależy również, aby raport wskazywał także konkretne branże, działalności, w
których klient mógłby się sprawdzić.
Ponad połowa doradców (60%) jest przychylna koncepcji narzędzia w formie aplikacji
komputerowej, co trzeci (31%) ma mieszane odczucia w tej kwestii, a umiarkowanie przeciwnych
było zaledwie dwóch respondentów. Niemniej, 9 na 10 respondentów (a wśród pracowników
sektora prywatnego – 3 na 4) jest zdania, że klienci powinni korzystać z narzędzia wspólnie z
doradcą. Tylko 7% (w sektorze prywatnym 17%) twierdzi, że z narzędzia powinni korzystać sami
klienci, a 5% - że raczej sami doradcy.
Wyniki badania jakościowego wyjaśniają motywy, którymi kierują się doradcy, odpowiadając
na powyższe pytanie. Zdaniem badanych bowiem, test można uznać za wiarygodny, kiedy jest
wypełniony w sprzyjającym otoczeniu. Jeśli test jest wykonywany w domu, nie ma gwarancji, czy
warunki są odpowiednie, nie ma też pewności, czy ktoś nie wpływa na klienta lub nawet nie
wykonuje testu za niego. Innym powodem takich opinii doradców jest możliwość obserwacji
zachowania klienta podczas wypełniania testu – może to stanowić element diagnozy. Badani
zwracają też uwagę, że klient w przypadku wątpliwości co do pytania powinien mieć możliwość
konsultacji z doradcą. Jednocześnie respondenci są zdania, że osoba, która bierze pod uwagę własną
działalność gospodarczą, powinna być świadoma tego, że korzystanie z nowych technologii będzie
konieczne w jej pracy.
Powyższe wyjaśnienia przy okazji wskazują, że dotychczas stosowane testy były traktowane
przez doradców, jako swego rodzaju sito eliminacyjne, pozwalające wybrać najlepiej dopasowanych
do zostania przedsiębiorcą. Są też sprzeczne z opracowywaną w projekcie koncepcją, która dąży do
maksymalnej oszczędności czasu po stronie doradcy i przerzuceniu wielu czynności bezpośrednio na
osobę 50+. Pewnym rozwiązaniem tego problemu jest taka konstrukcja narzędzi, która nie
pozwalałaby na wskazanie jednoznacznie pozytywnych odpowiedzi. Drugą odpowiedni opis samego
produktu wskazujący na zalety samodzielnego wypełniania kwestionariusza.
W dyskusji nad samą aplikacją wskazano także, że powinny być wyraźnie podkreślone
korzyści dla klienta/osoby 50+ z wypełnienia poszczególnych testów i uczestnictwa w projekcie.
Zasugerowano również, by wyniki testu/efekty pracy osoby 50+ były widoczne po każdej części, jako
swego rodzaju nagroda dla uczestnika.
11
Podsumowując, wyniki badań empirycznych nie podważają sensowności, ani nie wskazują na
konieczność całkowitego przeformułowania projektu. Wskazują za to na pewne czynniki ryzyka
związane ze specyfiką pracy doradcy. Podkreślają także, że elementem który musi być wzięty pod
uwagę jest znudzenie narzędziem zarówno po stronie doradców, jak i osób 50+. Obie te grupy
powinny mieć bardzo wyraźne przedstawione korzyści z korzystania z aplikacji i jednocześnie
regularnie otrzymywać „nagrody” związane z jej wykorzystywaniem w postaci np. wyników testów,
dostępu do dodatkowych materiałów, itp.
12