Od monarchii do demokracji. Ustrój polityczny starożytnych Aten

Od monarchii do demokracji.
Ustrój polityczny starożytnych Aten
Ciekawostka!
Od VIII w. p.n.e. władza królewska w Atenach została ograniczona tylko do 10 lat! W miarę
upływu czasu króla zastąpiło trzech najwyższych urzędników, których nazywano
archontami.
Ustrój polityczny (forma organizacji władzy) w najsłynniejszym państwie greckim, jakim
były Ateny, nie odbiegał początkowo od innych wzorców antycznych
(starożytnych). Podobnie jak w Mezopotamii, Egipcie, Asyrii i innych starożytnych
potęgach, także Ateny w pierwszym okresie swego istnienia funkcjonowały jako
monarchia. Początki Aten sięgają okresu mykeńskiego.
Ciekawostka!
Określenie arystokracji pochodzi od greckiego aristoi, tzn. najlepsi, i kratistoi, tzn.
najsilniejsi. Członkowie tej grupy sami tak siebie wyniośle nazywali.
Ograniczanie władzy królewskiej było rezultatem rosnącej roli arystokracji, czyli
najbogatszej grupy społecznej. Tworzyli ją ludzie będący wcześniej w najbliższym
otoczeniu króla. To oni przywłaszczali sobie ziemię i zagarniali łupy wojenne.
Nieodłączną cechą ustroju politycznego Grecji było rozbicie na wiele małych państewek,
które tworzyły poszczególne miasta zwane polis. Wśród nich czołowe miejsce zajmowały
Ateny. Bezwzględne rządy arystokracji ziemskiej doprowadziły do buntów zadłużonych i
wypędzanych z ziemi chłopów. Zaniepokojona arystokracja zdecydowała się na
przeprowadzenie pierwszych reform ustroju Aten, które początkowo nie przyniosły
oczekiwanej poprawy losu biednych obywateli, ale w miarę upływu lat i pojawiania się
kolejnych reformatorów polis ateńska stała się demokratyczna (od greckiego demos kratos –
władza ludu)
monarchia -> oligarchia (rządy arystokracji) -> tyrania (z istotnymi wpływami arystokracji) > demokracja
Najważniejsze reformy i reformatorzy
Drakon (archont) – VII w. p.n.e. – stworzył system zapewniający uprzywilejowaną pozycję
arystokracji. Przewidywał bardzo surowe kary za naruszenie prawa własności, oczywiście
chodziło o własność arystokracji, która była zagrożona (od imienia Drakona pochodzi
powiedzenie – drakońskie prawo, co oznacza prawo niezwykle surowe).
Solon (archont) – VI w. p.n.e. – jego reformy rozpoczęły powolny proces zaniku władzy
arystokracji. Zniósł wszystkie długi zaciągnięte przez chłopów i pokrył je z kasy państwa.
Podzielił społeczeństwo na klasy majątkowe (nie tylko arystokracja, ale bogaci
przedstawiciele innych klas, np. kupcy, mogli piastować urzędy) i ustanowił specjalną Radę z
udziałem przedstawicieli wszystkich klas. Miała ona ograniczyć władzę Rady Areopagu,
którą tworzyli byli archontowie (rada ta reprezentowała interesy tylko arystokracji). Każda
klasa społeczna była reprezentowana na Zgromadzeniu Ludowym, które wydawało nowe
prawa, oraz w Sądzie Ludowym.
Pizystrat – VI w. p.n.e. – zdobył władzę siłą i ogłosił się tyranem (tyrania to władza
nieograniczona, ale sprawowana przez wybitne jednostki). Dokonał on przełomowej reformy,
a mianowicie nadawał chłopom ziemię na własność kosztem majątków arystokracji. Tak
rewolucyjne zmiany nie mogły być zaakceptowane przez arystokrację bez oporu, ale słabł on
w miarę wzrostu znaczenia innych grup społecznych.
Klejstenes – VI w. p.n.e. – przeprowadził reformę, która stworzyła podwaliny pod
demokratyczny ustrój Aten, w którym wszyscy obywatele mieli równe prawa. Utrwalił
funkcjonowanie Rady Pięciuset (przygotowywała projekty ustaw), Zgromadzenia
Ludowego (stanowiło ono prawo; mogli w nim uczestniczyć dorośli obywatele w liczbie co
najmniej 6000 osób).
Ciekawostka!
Plac, na którym odbywało się Zgromadzenie Ludowe, otaczany był specjalną taśmą
umoczoną w czerwonej farbie. Był to sposób na zmniejszenie tłoku w miejscu obrad, bo
każdy, kto był w środku i pobrudził się farbą, musiał opuścić Zgromadzenie.
Perykles – V w. p.n.e. – wielki wódz i polityk ateński, którego reformy zamknęły proces
budowy demokracji. Wprowadził bowiem pensje dla urzędników, co umożliwiało pełnienie
godności państwowych nawet przez biednych obywateli. Był wspaniałym mówcą i
przywódcą ludu – demagogiem.