Jak uczyć filozofii? – Materiały z sesji Filozofia w szkole

Jacek Lejman
-DNXF]\üILOR]RILL"±PDWHULDá\]VHVMLFilozofia w szkole
DZd h[mqZlv nbehkhnbb
"
fZl_jbZeu k dhgn_j_gpbb Nbehkhnby \ rdhe_
0DWHULDá\
©
%%XUOLNRZVNL:6áRPVNLUHG
ª
Filozofia w szkole.
N
]HQLD
]NRQIHUHQFMLQDX RZHM .LHOFH±ZU
Wyd. WSP im. J. Kochanowskiego „Phaenomena”, Kielce–Warszawa 2000, s. 395
:
GQLDFK
±
oU]\ü SRGVWDZ\ GR SRZVWDQLD ILOR]oficznego lobbyNWyUHJRFHOHPE\áRE\
Z\ZDOF]HQLHWUZDáHJRPLHMVFDILOR]ofii w polskiej szkole. Efektem tych
G]LDáD MHVW P LQ Z\GDQLH PDWHULaáyZ]NRnferencji.
1DXNRZ\FK L 0(1 VWDUDOL VL VWZ
ZU]H QLD
1999 r. w Wólce Milanowskiej pod
.LHOFDPL
]RUJDQL]RZDQD
]RVWDáD
emom nauczania filozofii. Podczas
dwóch dni odczytów i dyskusji,
Z NWyU\FK XG]LDá Z]L
OL Ä]DZRGo-
VHVMD QDXNRZD SR ZL FRQD SUREO
ZL´
ILOR]RIRZLH
0DWHULDá\ SRG]LHORQH V QD WU]\
FL WHRUHW\F]Q SUDNW\F]Q RUD]
]DZLHUDMFH JáRV\ Z G\VNXVML Varia.
: F]
FL SLHUZV]HM MHM DXWRU]\ SRUuV]DOLVL
ZRNyáUy*Q\FKWHPDW\N,WDN
Z\NáDGRZF\
*
yFLHOH ILOR]RILL ]H V]Nyá SRGVWDZoZ\P SUREOHPHP E\áD NZHVWLD PLHjsca filozofii w szkolnych progra-
F]
] Z\ V]\FK XF]HOQL RUD] QDXF]
dla jednych (Barbara A. Markiewicz)
SRGVWDZRZ\P SUREOHPHP E\áD NZe-
PDFKRUD]]DSR]QDQLHVL ]QRZ\PL
SU GDPL Z ILOR]RILL ZVSyáF]HVQHM
sposobami
nauczania
filozofii
(u nas i na Zachodzie), wreszcie
rzecz istotna a zaniedbywana –
stworzenie szerokiej platformy do
Z]DMHPQHM
Z\PLDQ\
ywania i obiektywizacji „obszaru ra
FMRQDOQR FL´
o sposobach argumentacji i przeko*
ukuje miejsca i roli filozofii w nowym
]DáR HQLD :LHVáDZ 6]WXPVNL SRV]
=DNáDG +LVWRULL )LOR]RILL :\G]LDáX
*-
=DU] G]DQLD L $GPLQLVWUDFML :\
V\VWHPLH
V]HM
przed
3HGDJRJLF]QHM
ZVSDUFLX
.RPLWHWX
HGXNDFML
SU]HVWU]HJDM F
przeksztaáFDQLHP VL
QDV
Z VSRáeF]HVWZR URERWyZ ± OXG]L
maszyn XXI wieku. Rola nauczyciela
LP
J. Kochanowskiego w Kielcach,
SU]\
Q\ZDQLD :\FKRG] F ] SRGREQHJR
VNLHJR 2GG]LDá .LHOHFNL 37) RUD]
6]NRá\
VSyMQHJR
REUD]X U]HF]\ZLVWR FL : WDNLP P
amów i metod ich realizacji. Organizatorzy (Sekcja Nauczania Filozofii
Polskiego Towarzystwa FilozoficzQHJR LP 3URI 7DGHXV]D &]H*Rw-
L GR ZLDGF]H SUH]HQWDFML SURJU
WZRU]HQLD
yOHQLX LVWRWQ URO
RGJU\ZD FR SRdNUHOD DXWRUND XPLHM
WQRü G\VNXVML
D ]DWHP XF]F P\OHQLD XF]\ VL
WH*
SRJO GyZ
VWLD SRGNUH OHQLD ZDJL ILOR]RILL MDNR
V]WXNL P\ OHQLD XPLHM WQR FL RGNU
%DGD
242
*
filozofii szczególnie w szkole, jak
zanie jej z kwestiami filozofii kultury
VL ]DWHP Z\GDMH SROHJDü PD QD
przeFLZVWDZLHQLX VL
WHPX SURFH
sowi. Niezwykle istotne jest, by
ZDOF] F\
]
SURFHVHP
-
5 3RSSHUD ,VWRWQH MHVW WX WH SRZL
Z ]ZL ]NX ] WHRUL VSRáHF]H VWZD
RWZDUWHJR
8]XSHáQLHQLHP
REUD]X
o
*
yGDM VL
UR]ZD*DQLD QD WHPDW LVWRW\
WZRU]HQLD
ILOR]RILL NWyUD SR]D VZRM ED] WH
kolejnych „fachidiotów” nauczyciel
UHW\F]Q ]DZLHUD WH DNVMRORJL Z
E\á MHGQDN ILOR]RIHP ]DZRGRZ\P
jszym, ale przypadkowym filozofii
kursant-fascynatem.
QLH ]D QDZHW L QDMV\PSDW\F]QLH
HW\NL SLyUD =DFKDULDV]D à\NR RUD]
*
UR]ZD DQLD QD WHPDW ILOR]RILF]Q\FK
aspektów teorii informacji (Mieczy-
*
)LOR]RILD QLH PR H E\ü MHGQDN
VáDZ /XED VNL 'R WHJR RVWDWQLHJR
oderwana – przynajmniej w edukacji
szkolnej – od innych dyscyplin naukowych, ale, jak powiada Janusz
&]HUQ\ ÄZLQQD VWDQRZLü SXQNW Z\j-
QDZL ]XMH Z ERGDM QDMFLHNDZV]\P
FLD
V]HURNR
UR]XPLDQHM
VáDZ 5XVLHFNL NWyU\ QD SU]\NáDG]LH
DQDOL] $OODQD %ORRPD GRW\F] F\FK
HGXNDFML
WHRULL XP\VáX RWZDUWHJR SRND]XMH
kry]\V
humanistycznej” (s. 111). Oznacza to
Z
SUDNW\FH
LQWHJUDFM (
ZVSyáF]HVQHM
NXOWXU\
*H
WNZL
o*H Z UHODW\ZL]DFML ZLDWD ZDUWRFL
2F]\ZLVW UHFHSW ]GDMH VL
]DWHP
QDXF]DQLD
ZNáDPVWZLH]QDMGXM F\P VZH SRGá
]DQLHGEDQ Z V]NROH ZVSyáF]HVQHM
biVW\F]Q L FLVá KXPDQLVWyZ L QLe-
JG]LH LVWQLHMH Z\UD QH D QLHSRWU]H
*
FL ]ELRUX NV 0LHF]y-
DUW\NXOH WHM F]
QH UR]Uy QLHQLH QD ZLHG] KXPDQ
E\ü ± L WX MHVW ÄURERWD´ ILOR]RID ±
KXPDQLVWyZ 7HQ QLH GR SU]\M FLD
ponowne nazywanie rzeczy po imieQLXJG\*ÄWDPJG]LHGRPLQXMSR]o-
dla filozofa mit rozdzielenia wiedzy
U\]QLNDM ZDUWR FL´V
M ]\NR]QDZF]HM
RG
FLPDWe
VHQVX VWXGLyZ QDG URG]LP WUDG\FM
ILOR]RILF]Q 5\V]DUG 6LWHN NZe-
PDWHPDW\F]QHM
3R]RVWDOLDXWRU]\WHMF]
SU]HF]\ FKRüE\ ILOR]RILL 3ODWRQD F]\
ULDáyZ ]DMPRZDOL VL PLQ NZHVWL
Leibniza.
= NROHL :áDG\VáDZ .UDMHZVNL
stiami prakseologicznymi (Wojciech
Rechlewicz), neotomizmem (Andrzej
Marek Nowik).
wymienia trzy typy uprawiania filozofii teoretycznej (ontologii i teorii poznaQLD RUD] LFK SU]HFLZLHVWZD
D PLDQRZLFLH UDFMRQDOLVW\F]Q LUUaFMRQDOLVW\F]Q QDXNRZ QLHQDXNo-
3UDNW\ND QDXF]DQLD ILOR]RILL E\áD
FLHM G\VNXWRZDQ\P SUREOemem konferencji. Szczególny nacisk
QD WH VSUDZ\ NáDGOL QDXF]\FLHOH XF]F\ ILOR]RILL Z V]NRáDFK 'R QLFK ]a-
LDQDOLW\F]Q ]DUD]HP:SRGREQ\P
WHP JáyZQLH DGUHVRZDQD MHVW GUXJD
Z VSHNXODW\ZQ QLHDQDOLW\F]Q RSRZLDGDM F
VL
DQDOLW\F]Q QDMF]
]D
ILOR]RIL UDFMRQDOLVW\F]Q QDXNRZ
ü ]ELRUX :SURZDG]DMFH Z SUo
r-
WRQLH Z\GDMH VL E\ü XWU]\PDQ\
F]
e-
QDVW SQ\ DUW\NXá DXWRUVWZD :RMFL
EOHPDW\N DUW\NXá\ %URQLVáDZD %X
FKD 6áRPVNLHJR NWyU\ V]F]HJyáRZR
OLNRZVNLHJR L :RMFLHFKD 6áRPVNLHJR
o-
RPDZLD ZáD QLH WDNL W\S ILOR]RILL
SRGNUH ODM ZDJ UR]XPX MDNR PRW
QD SU]\NáDG]LH ILOR]RILL QDXNL .DUOD
UX XF]áRZLHF]HQLD Z W\P Z]JO G]LH
243
e-
UDFM WU]HED SU]\]QDü %XUOLNRZVNL
JR
*H
SUREOHP
RVWDWQLPL
F]DV\
IRUPDOQD MDN QDXF]Dü PDWHULDOQD
DQWURSRJHQH]\
MHVW
ao-
GRGDM F GR WHJR S\WDQLH R WR RG M
QLHVáXV]QLH
NLHJR HWDSX HGXNDFML QDXF]Dü ILOR]
*a*H
VS\FKDQ\ QD PDUJLQHV Z UR]ZD
ILL 7DGHXV] 6R QLDN SLV]H R ZDG]H
QLDFK ILOR]RILF]Q\FK RUD] IDNW
nauczania
QDGU] GQ\P
FHOHP
estetyki
jako
jednego
VWXGLRZDQLD
] G]LDáyZ ILOR]RILL QDWRPLDVW $JDWD
filozofii jest filozoficzna wiedza
R ZLHFLH QLH ]D DNWXDOQH PHrkantylne potrzeby. W tym ostatnim
Z]JO
G]LH SRGNUHOD 6áRPVNL ÄILOozofowanie stanowi czynnik, którego
Szczygielska-Jakubowska o innym
dziale aksjologii – etyce. Wreszcie
Mariusz Wojewoda w niezwykle
LQWHUHVXM F\P L SRUXV]DM F\P ZLHOH
*
e-
ZD Q\FK NZHVWLL DUW\NXOH R SURS
Z LVWRFLH QLH GD VL Z\RGU EQLü
GHXW\FH ILOR]RILL Z V]NROH
ozofii. Filozofowanie jest zawsze
QLH GR ü
UHGQLHM
*H SRGDMH VSLV SXEOLNDFML
LSRGU
F]QLNyZ]PHWRG\NLQDXF]DQLD
MDNR VDPRG]LHOQHJR VNáDGQLND ILO
F]\LP ILOR]RIRZDQLHP´ V filozofii, to jeszcze dodaje do tego
W efekcie w nauczaniu filozofii
ZD*QH V GZD VNáDGQLNL MHJR WUe-
ZáDVQH SRP\Vá\ ] NWyU\FK QD XZDJ
FLRZD
]DZDUWR ü
RUD]
SRVWDZD
*
QDXF]DM FHJR ILOR]RID : NROHMQ\FK
UyZQLH *
SU]HNRQDQLH
*
DXWRUD
L
ÄZILOR]RILLQLHPDSRVW SXGRNRQXMH
rspektywami filozofii
SU]eprowadzonej reformy szkolnictwa
QDG
Z V]NROH
u-
DOQDRUD]SUDF\]WHNVWHP:D QHMHVW
DUW\NXáDFK LFK DXWRU]\ ]DVWDQDZLDM
VL ]DVáXJXM V]F]HJyOQLH PHWRGD ZL]
e-
SH
VL RQ UDF]HM Z XP\ OH ILOR]RIXM F
UHGQLHM Z ZLHWOH
JR´ V : UyG LQQ\FK LQWHUHV
M F\FK
SUDF
WHM
u-
FL
F]
]DFLHNDZLD
0DáJRU]DWD 6]F]H QLDN MHM SURILOX
DUW\NXá 7HUHV\ &]HFKRZVNLHM
wyUD(QLH Uy*Q\P Z SU]\SDGNX
edukacji filozoficznej na poziomie
L
w którym autorka przeprowadza
gruntowany atak na sposób nauczania
filozofii w stylu ZLDWD =RILL J. GardQHUD RUD] DUW\NXá 3DZáD .RáRG]Lskiego, który jako jedyny (na znacze-
V]NRá\
UHGQLHM
(
*
Z\ V]HM
0D
FLHM :R QLF]ND PHWRGRORJLF]Q\P
aspekcie nauczania filozofii jako
QDXNL
Z\GDMH
JG]LH
VL V]F]HJyOQLH
LGHD
QLH G\VNXVML ]ZUDFD XZDJ
.U]\V]WRI
OH]LVNLSRGNUHODLQNRQWURORJLF]Q\
*
ZD QD
LQWHOHNWXDOL]PX
ZLWDM
5\V]DUG
aspekt nauczania filozofii. Pojawia
0LV]F]\ VNL L $QGU]HM 7RSROVNL ±
VL WH SRQRZQLH S\WDQLH R QDURGRZ\
przez ludzi odpowiedzialnych za
charakter filozofii (Zbyszek Dymar-
SRPLMDQD
±
MDN
V G] *
UHIRUP R ZLDW\ .ROHMQH DUW\NXá\
VNL V]NRGD W\ONR
ZSURZDG]DM Z ZLDW SUDNW\NL Gydaktycznej. I tak Jacek Wojtysiak
*H
*H DXWRU SRPLQá
(przyczyna sprawcza), po co jej
Jakiej filozofii Polacy
ozoficznej, jaka przed kilku laty odE\áD VL
QD :\G]LDOH )LOR]RILL L 6ocjologii UMCS w Lublinie. OrygiQDOQH PHWRG\ SUDF\ ] G]LHüPL ]a-
QDXF]Dü FHORZD F]HJR QDXF]Dü
F]HUSQL WHRG0/LSPDQDSURSRQXM
WDNRZH SRWU]HEXM E\áR WHPDWHP VHVML ILO
SU]HQRV] F WHRUL F]WHUHFK SU]\F]\Q
Arystotelesa na grunt dydaktyczny
S\WD R WR NWR PD QDXF]Dü ILOR]RILL
244
w swoim artykule Hanna Diduszko,
%HDWD
(OZLFK
$QQD
V]NROQLFWZD6HVMDQLHRJUDQLF]DáDVL
àDJRG]ND
MHGQDN GR VSUDZ Z\á F]QLH SROVNLFK
Brygida Pytkowska-Kapulkin. Po-
&] VWR SRUXV]DQR SUREOHP\ QRZ\FK
]RVWDMH MHGQDN S\WDQLH F]\ FKRü
metod nauczania filozofii w innych
ILOR]RILD ]DVDG]D VL QD G]LHFL F\P
NUDMDFK Z\UD]HP WHJR QLHFK E G]LH
referat Louise Dreyer zamieszczony
jako pierwszy w omawianym tomie.
Filozofia w szkole w zamierzeQLDFK RUJDQL]DWRUyZ PLDáD E\ü So-
]G]LZLHQLXWRMHGQDNQLHMHVWF]\P
*
ZL FHMQL ]DEDZ :LWWJHQVWHLQ
OH]LVNLe-
3R]RVWDáH DUW\NXá\ JR
0LFKDáD
Kruka,
%DUGHOD
5\V]DUGD
URNURF]QLH RGE\ZDMF\FK
* Sy(QLHM ]RUJDQL]RZDQR NROHMQ VHVM
SRZL
FRQ WHM SUREOHPDW\FH Filo]RILD L QDXNL V]F]HJyáRZH). Na naVW
SQ\ URN ]DSODQRZDQD MHVW MDN
RELHFXM RUJDQL]DWRU]\ NROHMQD VHVMD
SRZL
FRQD
VSUDZRP
G\GDNW\NL
Adamczewskiej.UyOLNRZVNLHM WUDNWXM R NRQNUHtnej praktyce dydaktycznej widziaQHM
Danuty
RF]\PD
UHGQLHM
XF] FHJR
6]F]HJyOQLH
Z
F] WNLHP
VL VSRWND 7DN WH VL VWDáR 5RN
V]NROH
LQWHUHVXM F\
MHVW SRP\Vá HGXNDFML ILOR]RILF]QHM
w ramach nauki historii kultury
VLOQLH ]DNRU]HQLRQ Z NXOWXU]H
,VWRWQ ZDG MHVW MHGQRVWURQQRü
HXURSHMVNLHM 3RND]XMH RQ ILOR]RIL
szkolnej. Warto jednak podsumowuMFWRP]ZUyFLüXZDJ
QD NLOND LVWRtnych kwestii. Po pierwsze trzeba
GRFHQLü RUJDQL]DWRUyZ % %XUOLNRw-
QLH MDNR G]LHG]LQ RGHUZDQ DOH
tego programu. Z drugiej strony jest
to problem nauczania filozofii
w ogóle.
&]
ü RVWDWQLD Varia), zgodnie
VNL : 6áRPVNL WDN ]D VDP SRP\Vá
jej zorganizowania, jak i sprawny
*
SU]HELHJ D WDN H ]D WR
*
*
*H ]DSURVLOL
URGRZLVN 1LH EH]
] W\WXáHP ]DZLHUD PDWHULDá ]Uy OXG]L ] Uy Q\FK
niFRZDQ\ :L
NV]Rü ÄJáRVyZ
w dyskusji” dotyczy kwestii praktyki nauczania filozofii: relacji filozofia-nauki przyrodnicze (Zenobia
Mróz), problemu tego, kto ma
]QDF]HQLDMHVWWH V]\ENRZ\GDQ\WRP
QDXF]Dü ILOR]RILL 3LRWU
] PDWHULDáDPL ] NRQIHUHQFML -HGQDN
Z WUDNFLH NRQIHUHQFML GDáR VL RGF]Xü
SHZLHQQLHGRV\W QDXF]\FLHOL ]H V]Nyá
NWyU]\ ]GDM VL RF]HNLZDü JRWRZ\FK
,ZDVNL
recept dydaktycznych.
nauczania w gimnazjum (Danuta
Kocurek), matury z filozofii (Krystyna Starczewska). Czy potwierG]DM RQH ÄF]DUQ\ VFHQDULXV]´ SU]y-
:
*
-DN ]DWHP QDXF]Dü ILOR]RILL" &]\
XF]\ü SRGVWDZRZ\FK SRM ü KLVWRULL
ILOR]RILL
JáyZQ\FK
zoILF]Q\FK
F]\
*
WH VSRUyZ
ILOR
ÄILOR]RIRZDü
*
*H Qauczyciele filozofii w szkole skoncenWUXM VL
QD NZHVWLDFK ]ZL]anych
] SURSHGHXW\N ILOR]RILL )LOR]RIRZa-
] XF]QLDPL´" 2Wy Z\VWDUF]\
V]áR FL ILOR]RILL Z V]NROH $QGU]HM
RáRVLHZLF]" '\VNXVMH NXOXDURZH
o-
SRWZLHUG]Dá\ WHQ SHV\PL]P 3U
EOHP MDN VL Z\GDMH WNZL QLH W\ONR
w kwestii dydaktyki filozoficznej
i postawy samych filozofów, ale
w ogólnej kondycji polskiego
QLH QLHFK ]RVWDZL ILOR]RIRP ]D
„robienie
filozofów”
zawodowym
ILOR]RIRP : NZHVWLL ]D GUXJLHM
245
JG\* QDMZD*-
VWDQRZL FHM S\WDQLH W\WXáRZH MDN
SRV]XNDü MHM QD ZáDVQ U N %\OH
XF]\üILOR]RILLRGSRZLHG]LHüWU]HED
W\ONR XF]\á XF]FLZLH
niejszym postulatem tej wiedzy jest
XPLáRZDQLH PGURFL MDNR XPLáRZaQLH SUDZG\ ± G*HQLH GR QLHM L SU]e-
QDVW SXM FR ]JRGQLH ] ZáDVQ\PL
*
XPLHM WQR FLDPL .D G\ PXVL Z\
ania, i co za tym idzie, naucza-
SUDFRZDü ZáDVQ\ VW\O ILOR]RIRZ
*
L SU]HND]\ZDQLH GR MHM XPLáRZDQLD
filozofa od niefilozofa (naukowca).
oficznej, ale nade wszystko nale-
ZLHG] QD WHPDW G\GDNW\NL ILOR]
skuteczne metody uczenia fizyki,
o tyle takiej filozoficznej recepty
*\
GD
VL SRGDü
*
.D G\
]DSDáX :DUWR ZL F Z\PLHQLDü VL
*
7DN ZL F R LOH PR QD Z\SUDFRZDü
QLH
*
ND]\ZDQLH MHM LQQ\P D PR H WH
*
QLD ILOR]RILL ER WR ZáD QLH RGUy QLD
WHM RGSRZLHG]L V]XNDü VDPHPX
(w sobie).
PXVL
Viera Bilasová
Štúrovci a Hegel
Rlmjh\pub=_]_ev
R. Dupkala, Štúrovci a Hegel,
vydav. ManaCon 2000, s. 118
DOãtFK PRQRJUDILt
Prešovská škola. Filozofia na evan.
kolégiu v Prešove (1999) a je spoluautoURPQLHNRNêFKPRQRJUDILt
Filozofia štúrovcov patrí k tým
témam historicko-filozofickej i literárno-historickej reflexie, ktoré moåQR R]QDþL" L GQHV DNR DNWXiOQH D ILOozoficky zaujímavé a produktívne.
Tento fakt súvisí s reflexiami Heglovej filozofie v tvorbe štúrovcov
a s hlbším poznaním filozofických
pilierov slovenského romantizmu,
HVNi D VORYHQVNi ILOR]RILD NWRUê L ViP DXWRU SRYDåXMH ]D W]Y
Slovanská mytológia (1995), Štúrovci a Hegel (I. vydanie 1996),
Úvod do filozofie dejín (1998),
štúrovský variant hegelianizmu i antihegelianizmu. R. Dupkala však nemá v~P\VOH UHGXNRYD" ILOR]RILX
Štúrovci a Hegel je názov monografie, ktorá vyšla vo svojom
druhom vydaní v slovenskom vydaVWYH 0DQD&RQ V YDWH
Autorom práce je slovenský filozof
Rudolf Dupkala, ktorý sa orientuje
na problematiku dejín slovenskej
filozofie v ich európskom ideovokultúrnom kontexte. VV~þDVQR
sti pôsobí na Katedre filozofie FF
Prešovskej univerzity ako jej vedúFL -H DXWRURP
ý
246