Spis treści

Spis treści
............................
7
Starożytny Rzym
.................................
8
14. Dom, szkoła i nauczyciel z rózgą
Na tropie przeszłości
1. Co to jest historia?
90
........................
97
15
15. W Wiecznym Mieście
..............................
22
16. Prawo, woda i rzymskie lody
28
17. „Chleba i igrzysk!”
4. Po co nam mapy historyczne?
............
.........
103
...........................
110
18. Jak powstało chrześcijaństwo?
Świat wokół mnie
5. Moja rodzina
........
117
....................................
124
...............................
33
........................................
34
Polska Piastów
38
19. Zanim powstała Polska
.....................
43
20. W państwie Mieszka I
..................................
48
21. Chrzest Polski
6. Moje miejsce na ziemi
.........................
7. Ojczyzna małych ojczyzn
8. Polska w Europie
....................
126
.....................
130
...................................
136
22. Pierwszy król Polski
.........................
23. Polska pierwszych Piastów
Starożytna Grecja
9. „Piękny i dobry”
.................................
52
..................................
54
.........................
61
.............................
68
..................................
74
10. W co wierzyli Grecy?
11. W cieniu Akropolu
12. Dzień w teatrze
13. Igrzyska ku chwale Zeusa
H4Py s.5 15.2.2012
..................
81
88
......
..................
2. Jak poznajemy przeszłość?
3. Jak mierzymy czas?
..................................
..............
148
................
154
......................
161
24. Śląsk Henryka Brodatego
25. Król Kazimierz Wielki
142
26. W Polsce Kazimierza Wielkiego
Prawda i fikcja w opowiadaniach
......
168
.........
174
20
W państwie Mieszka I
XXI
X
Życie mieszkańców
tego grrrodu było
barrrdzo ciężkie. Nie
mieli nawet papug!
Dziś przeniesiemy się
do Gniezna około 963 roku...
Klęska
– Dobrochna, wstawaj! – matka
szarpnęła dziewczynkę za ramię. – Świta, a ty się wylegujesz!
Dobrochna żwawo wyskoczyła spod
pierzyny. Z matką nie było żartów!
Ochlapała twarz wodą z drewnianego wiadra, rozczesała włosy kościanym
grzebieniem, a potem nalała sobie grochowej polewki* z glinianego garnka,
który wisiał nad paleniskiem.
– Jak zjesz, wydoisz krowę i... – matka urwała, bo z dworu dobiegły jakieś krzyki. – Czy wróg podchodzi pod
gród? – spytała z lękiem.
Starszy brat Dobrochny wyprysnął
na dwór.
– Chodźcie! – zawołał przez otwarte drzwi. – Książę Mieszko wyrusza na
wojnę!
Dobrochna przepychała się przez
tłum mieszkańców Gniezna. Musiała
stanąć w pierwszym rzędzie, żeby doj130
H4Py s.130 14.2.2012
rzeć księcia i jego drużynę. Miała dopiero dziesięć lat!
Przodem jechał Mieszko z braćmi,
za nimi zaś ciągnęli parami konni wojowie. Każdy w hełmie, z okrągłą tarczą na ramieniu i włócznią w ręku.
– Jadą na wojnę z Wichmanem – powiedział ktoś z tłumu.
Wichman był niemieckim możnym
panem. Sprzymierzył się z Pomorzanami i raz po raz walczył z Mieszkiem.
Dobrochna przeskakiwała wzrokiem
z woja na woja. Aż wreszcie... Jest Wojmir! Szesnastolatek, który przed miesiącem wyciągnął ją z bagna. Gdyby nie
on, niechybnie by utonęła. Na Swaroga*, ależ się teraz prezentował!
Dziewczynka zamachała mu lnianą
chustką. Dostrzeże ją? Dostrzegł! I potrząsnął wesoło włócznią.
polewka – zupa
Swaróg – słowiański bóg słońca, ognia i kowalstwa
Za jeźdźcami szła piechota: tarczownicy z okrągłymi tarczami oraz strzelcy uzbrojeni w łuki. Z tyłu skrzypiały
koła wozów wypełnionych żywnością.
Za bramą drużyna skręciła ku Pomorzu.
– Dobrochna, przynieś wody z jeziora – poleciła matka. – Kaszy wam na
obiad uwarzę*.
Dziewczynka posłusznie chwyciła
drewniane wiadra. Naraz...
– Wojmir... – szepnęła. – Stanie mu
się coś złego... Czuję to!
– Jadą! – krzyknął ponuro strażnik
z wieży nad bramą.
Mieszkańcy Gniezna wiedzieli od
posłańca: Mieszko poniósł klęskę.
W bitwie zginął brat księcia.
Stali przed wałami grodu w głuchym
milczeniu. Dobrochna z lękiem wypajeno – tylko
uwarzyć – ugotować
trywała Wojmira. Wśród jeźdźców go
nie było.
Na wozach jechali ranni. Dziewczynka omiotła wzrokiem pierwszy wóz,
potem drugi i... przeszedł ją dreszcz.
Młody woj leżał nieprzytomny, blady
jak trup. Głowę i prawe ramię miał
owinięte zakrwawioną chustą.
– Wojmir!!! – krzyk Dobrochny rozdarł ciszę.
Jak na komendę odezwały się inne
głosy. Jedne matki opłakiwały poległych synów, drugie witały tych, którzy
przeżyli... Wojmir nawet się nie poruszył.
– Ten chłopak uratował życie księciu
Mieszkowi – obwieścił woźnica donośnie, tak by wszyscy słyszeli. – Jeno* czy
sam wyżyje, tego nie wiadomo.
Świat zawirował przed oczami Dobrochny.
Ciąg dalszy na s. 136.
• Gdzie mieszka Dobrochna?
• O jakiej klęsce mowa w tytule opowiadania?
131
H4Py s.131 14.2.2012
Między Odrą a Bugiem
Około 963 roku, gdy rozgrywa
się akcja opowiadania, na ziemiach dzisiejszej Polski nie istniało ani jedno miasto. Rosły
tu nieprzebyte puszcze, pełne
bagien i mokradeł. Tylko miejscami widniały rozległe polany. Było ich tak mało, że przypominały wysepki na morzu.
Na polanach znajdowały się
pola i pastwiska. Wśród nich
stały grody oraz drewniane
chaty, zbudowane nad rzekami lub jeziorami. Ludzie czerpali z nich wodę do picia.
A ponieważ nie mieli wodociągów, nosili ją do domów
w drewnianych wiadrach.
Państwo Polan.
Zajmowali się przede wszystkim uprawą roli i hodowlą zwierząt. Niektórzy trudnili się też rzemiosłem. Jednak najważniejsza była dla nich praca
w polu. Kto nie zadbał o jedzenie dla siebie i rodziny, ten głodował.
Nasi przodkowie z X wieku żyli bardzo skromnie. Nie znali
elektryczności ani pisma.
Polanie nie znali rowerów,
zegarków, kredek, zeszytów,
mydła, gumy do żucia, okularów, majtek, skarpetek...
Mieszkańcy większego obszaru tworzyli plemię. Jego członków łączyły wspólne potrzeby i wierzenia
religijne. Uznawali oni także tę samą władzę – na
przykład wodza. W X wieku między Odrą a Bugiem
żyło wiele plemion słowiańskich. Nad górną Wisłą,
w okolicach dzisiejszego Krakowa, mieszkali Wiślanie. Na Śląsku osiedlili się Ślężanie i kilka innych
plemion. Na Pomorzu – Pomorzanie, a w Wielkopolsce – Polanie. Ich nazwa pochodzi od pól, które
uprawiali.
1. Co to jest plemię? Wymień
trzy plemiona z X wieku.
Przyjrzymy się Polanom, gdyż to oni dali początek
Polsce.
2. Czym się zajmowali nasi
przodkowie z X wieku?
132
H4Py s.132 14.2.2012
To jak oni żyli?
Państwo Mieszka I
W poprzednim rozdziale poznaliście legendy o początkach
Polski. Teraz dowiecie się, co mówią na ten temat historycy.
Dowiedli oni, że w X wieku Polanie utworzyli w Wielkopolsce państwo. Rządził nim książę, który dowodził też wojami, to znaczy wojownikami. Przy ich pomocy podbijał
ziemie innych plemion i powiększał państwo.
Większość historyków uważa, że Siemowit z legendy o Piaście istniał naprawdę. Był księciem i władał państwem Polan. Jednak nic więcej o nim nie wiadomo.
Około 960 roku objął rządy prawnuk Siemowita, książę
Mieszko I. Był on pierwszym władcą historycznym – czyli
takim, o którym czerpiemy wiadomości z kronik i dokumentów, a nie z legend. O Mieszku I wiemy całkiem sporo.
Hełm woja z XI wieku,
odnaleziony przez
archeologów.
Inaczej niż dzisiejsi królowie, uważał on państwo
za swoją własność. Mógł z nim zrobić, co chciał.
Jeśli uznał za słuszne stoczyć wojnę – rozpoczynał ją. Wolał utrzymać pokój – był pokój. Mógł
podzielić państwo między synów albo przekazać
władzę tylko jednemu.
Ponieważ ówczesne* państwo Polan należało do
księcia, nazywamy je państwem Mieszka I.
Mieszko I. Nie wiemy, jak władca wyglądał
naprawdę. Tak wyobrażał go sobie malarz
Jan Matejko, który żył w XIX wieku.
3. Co to znaczy: władca historyczny?
Państwo bez stolicy
ówczesny – istniejący w czasach, o których
mowa
pancerny – wyposażony w pancerz, to znaczy zbroję z żelaznych płytek lub kółek
Siłą zbrojną państwa Polan była drużyna. Mieszko I miał 3 tysiące pancernych* wojów. Każdemu
z nich dawał konia, broń, ubranie i żywność. A jeśli woj zginął, książę opiekował się jego rodziną.
133
H4Py s.133 14.2.2012
W razie wojny władca powiększał drużynę o pieszych tarczowników i strzelców. Zostawali nimi kmiecie, czyli rolnicy.
Gdy wojna się przedłużała, ich rodziny żyły w niedostatku,
gdyż nie było komu uprawiać pól.
W X wieku wojny toczono bardzo
często. Bezpieczeństwo mieszkańcom
państwa zapewniały grody. Ludzie
mogli się w nich schronić i bronić zza
umocnionych wałów. Do najważniejszych grodów Polan należało Gniezno. Jednak nie było ono stolicą.
Państwo Mieszka I w ogóle nie miało
stolicy. Książę nie przebywał w jednym miejscu, lecz jeździł ze swoim
dworem i oddziałem wojów od grodu do grodu. Gdy wojowie zjedli zapasy żywności w Gnieźnie, przenosili
się na przykład do Poznania.
Woj pieszy
− tarczownik.
Woj konny
− pancerny.
Ciekawe, co
mieszkańcy grodów
myśleli o takim
wyjadaniu ich
zapasów.
Prawdopodobnie tak wyglądał niewielki gród
w państwie Mieszka I.
4. Jaką nazwę nosiła siła zbrojna Mieszka I?
5. Na podstawie ilustracji opisz uzbrojenie wojów.
134
H4Py s.134 14.2.2012
Rodzice i dzieci
Wśród Polan panowało wielożeństwo: jeden mężczyzna mógł mieć kilka żon.
Na ogół kobiety rodziły wiele dzieci. Jednak przeżywały tylko najsilniejsze. Słabsze po prostu umierały. W państwie Polan nie było przecież szpitali ani lekarzy.
Chorych leczyły znachorki, które stosowały zioła i zaklęcia. Czasem umiały pomóc, a czasem nie.
Gdy w rodzinie urodził się chłopiec, z początku opiekowała
się nim matka. Gdy kończył siedem lat, rodzice urządzali mu
postrzyżyny. Otrzymywał wtedy nowe imię i przechodził pod
opiekę ojca, który uczył go męskich zajęć.
Dziewczynki nie miały postrzyżyn. Zajmowały się nimi ich mamy. Pokazywały córkom, jak gotować, szyć ubrania i wykonywać inne prace uważane za kobiece.
Jak wszędzie w średniowieczu, dziewczynki wcześnie wychodziły za mąż. Gdybyście wtedy żyły, to za jakieś 2–3 lata wasi
rodzice zaczęliby szukać dla was męża!
Kabłączek z X wieku. Była to ozdoba, którą kobiety
przypinały do opaski noszonej na
głowie.
6. Czym różniło się w państwie Polan wychowanie chłopców
od wychowania dziewczynek?
Ćwiczenie. Napisz, co ci się podoba, a co nie w państwie Mieszka I. Wyjaśnij, dlaczego.
?
A. Jakie plemię i jakie państwo dały początek Polsce? Gdzie i kiedy powstało to państwo?
B. Dlaczego nazywamy je państwem Mieszka I?
C. Czym się różniło życie mieszkańców państwa Mieszka I od życia w naszych czasach?
Zapamiętaj!
• W X wieku plemię Polan utworzyło państwo w Wielkopolsce. Dało ono początek Polsce.
• Pierwszym historycznym władcą państwa Polan był książę Mieszko I. Ponieważ uważał on to
państwo za swą własność, nazywamy je państwem Mieszka I.
• Siłą zbrojną państwa Mieszka I była drużyna złożona z wojów.
• Grody zapewniały bezpieczeństwo mieszkańcom kraju. Jednym z najważniejszych było Gniezno.
135
H4Py s.135 14.2.2012