Problem zachowań anorektycznych wśród młodzieży gimnazjalnej i

Kołłątaj
Probl
HigB,Epidemiol
Kołłątaj W,2010,
Karwat91(3):
ID. Problem
393-399zachowań anorektycznych wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej Lublina
393
Problem zachowań anorektycznych wśród młodzieży
gimnazjalnej i licealnej Lublina
The problem of anorectic behaviours among junior high school and high school students
in Lublin
Barbara Kołłątaj 1/, Witold Kołłątaj 2/, Irena D. Karwat 1/
1/
2/
Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
III Katedra Pediatrii, Klinika Endokrynologii I Neurologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Wstęp. Zachowania anorektyczne u nastolatków stanowią istotny
problem medyczny i społeczny. Manifestują się one dążeniem do redukcji
masy ciała pomimo obecności coraz wyraźniej zaznaczających się cech
niedożywienia. Pojawiają się one zwykle w wieku 11-13 lat życia, osiągają
swoją największe nasilenie w wieku gimnazjalnym i licealnym. Niekiedy
są to tylko przejawy mody i pewnej maniery, niekiedy zwiastują poważne
problemy natury psycho-emocjonalnej, a także rzutują na dalszy rozwój
i stan zdrowia nastolatków.
Cel pracy. Oszacowanie skali i przejawów zachowań anorektycznych
u gimnazjalistów i licealistów.
Materiał i metody. Badaniami objęto 2170 osób w wieku 13-19 lat
(średnia 16,1±2,1, mediana 16; płeć męska: 1079, frakcja: 0,494).
Była to 9% reprezentatywna próba wszystkich uczniów klas licealnych
i gimnazjalnych w Lublinie, obejmujących zarówno szkoły publiczne,
prywatne, ogólnokształcące i profilowane. W celu oceny aktualnej skali
zachowań anorektycznych oraz scharakteryzowania specyficznych cech
stylu życia tej młodzieży użyto autorskiego kwestionariusza wywiadu
liczącego 63 pytania.
Wyniki. Wśród badanych stwierdzono 249 przypadków osób z niedoborem
masy ciała przekraczającym 15% masy należnej (co stanowiło 11,4
% badanych). Obecność zachowań anorektycznych w tej grupie osób
stwierdzono u 39 dziewcząt (3,6% ankietowanych) oraz u 3 chłopców
(0,3% badanych). Wspomniane osoby realizowały cel, jakim była
dalsza redukcja masy ciała, poprzez zmniejszenie ilości spożywanych
posiłków, ograniczanie ich kaloryczności lub asortymentu, utrzymywanie
dużej codziennej aktywności fizycznej lub poprzez kombinację wyżej
wymienionych działań.
Wnioski. Zachowania anorektyczne rozpoznano u 3,6% ankietowanych
uczennic i 0,3% uczniów w wieku 13-19 lat. To sugerować może, iż zjawisko
tego typu zachowań dotyczyć może nawet 70-80 tysięcy 13-19-latków
w skali kraju.
Słowa kluczowe: Zachowania anorektyczne, nastolatki, młodzież
gimnazjalna, młodzież licealna
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 393-399
www.phie.pl
Nadesłano: 25.07.2010
Zakwalifikowano do druku: 08.08.2010
Introduction. Anorectic behaviours in adolescents create an important
medical and social problem. Such disorders manifest themselves as the
desire to reduce body weight, despite of the presence of increasing
malnourishment. Anorectic behaviours usually appear at the age of
11‑13 years and reach their greatest intensity in the secondary school
age period. Sometimes these are just some manifestations of fashion
and manners, sometimes they reflect serious psycho-emotional problems
and have negative impact on further development and health status of
adolescents.
Aim. To assess the current scale and characteristics of anorectic behaviour
among junior high school and high school students.
Material and Method. The study group consisted of 2170 young people
aged 13-19 years (mean 16.1±2.1, median 16; male subjects – 1071,
fraction: 0.494). It was a 9%-representative sample of all junior high school
and high school students of all grades in Lublin, including public, private
and profiled schools. A special original 63-item inquiry questionnaire with
questions directed to teenagers was applied to assess the current scale of
anorectic behaviours and characterize the lifestyle of young people with
such eating disorders.
Results. There were noticed 249 cases (11.4% of the respondents) with
body weight deficiency exceeding 15% of ideal body mass. Anorectic
behaviours in this group were found in 39 girls (3.6% of the respondents)
and in 3 boys (0.3% of the respondents). They pursued a goal of body
weight reduction, by reducing the amount of consumed meals, limiting
their caloric input, restricting food variety, maintaining intense daily
physical activity or by a combination of activities mentioned above.
Conclusions. Anorectic behaviours were diagnosed in 3.6% of all surveyed
female students aged 13-19 years and in 0.3% of males. This may suggest
that the phenomenon of this type of behaviours may concern even 70 to
80 thousand of young people aged 13-19 years across the country.
Key words: anorectic behaviors, teenagers, junior high school students,
high school students
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Witold Kołłątaj
Klinika Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny,
Lublin, Dziecięcy Szpital Kliniczny
ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin
tel. 0-81-7185-440, fax. 0-81-743-13-72, e-mail: [email protected]
394
Wstęp
Zaburzenia odżywiania stanowią bardzo istotny
problem medyczny i społeczny. Wśród nich są zarówno otyłość i nadwaga, jak i różne formy niedożywienia.
W krajach rozwiniętych problem nadwagi dotyczyć
może obecnie niemalże 2/3 populacji (2009) – 48%
w Europie, 64% w USA [1], otyłość definiowana
jako nadmiar masy ciała nie mniejszy niż 30% masy
idealnej – to problem, którego skala sięga 27-30,6%
populacji w USA [1, 2] oraz od 8,3% (Norwegia) do
23% (Wielka Brytania) [2] w Europie. W skali naszego globu otyłość dotyczy 300 000 000 ludzi [3].
Niedożywienie jest tematem mniej nośnym społecznie, nieco wstydliwym (bo często utożsamianym
z ubóstwem) i trudniej poddającym się badaniu, a jego
skala niejednokrotnie bywa niedoszacowana. W Europie niedożywienie lub zagrożenie niedożywieniem
dotyczyć może 5-15% społeczeństwa, w tym 37-40%
pacjentów szpitali i 60% pensjonariuszy placówek
opiekuńczych [4].
Niedożywienie może mieć powiązanie ze zjawiskiem biedy, zaniedbań opiekuńczych, patologii
rodziny i przewlekłych schorzeń somatycznych lub
może być wynikiem celowego działania, prowadzącego do świadomej redukcji masy ciała. Ta ostania
opcja obejmuje jadłowstręt psychiczny i zachowania
anorektyczne.
Zarówno jadłowstręt psychiczny, jak i zachowania
anorektyczne charakteryzują się celowym dążeniem do
redukcji masy ciała, pomimo istniejącego niedożywienia. Jadłowstręt psychiczny wyróżnia się dodatkowo
zaburzeniami obrazu własnego ciała z obecnością dysmorfofobii (zaburzenie psychiczne, charakteryzujące
się występowaniem lęku związanego z przekonaniem
o nieestetycznym wyglądzie lub budowie ciała) [5, 6],
gdzie patologiczny lęk przybiera postać uporczywej
idei nadwartościowej z wyznaczaniem sobie kolejnych
coraz niższych limitów masy ciała.
Zaawansowane postacie jadłowstrętu psychicznego charakteryzuje głęboka depresja manifestująca
się miedzy innymi stopniowym zawężeniem zakresu i częstotliwości kontaktów interpersonalnych
i zmniejszeniem napędu życiowego. W krańcowych
stanach depresja manifestuje się pełnym społecznym
wycofaniem i niekiedy wiąże się z podejmowaniem
prób samobójczych.
Zachowania anorektyczne i jadłowstręt psychiczny
dotyczą najczęściej dziewcząt i młodych kobiet. Pojawiają się one zwykle w wieku 11-13 lat życia, osiągają
swoje największe nasilenie w wieku gimnazjalnym
i licealnym. Niekiedy są to tylko przejawy mody
i pewnej maniery, niekiedy zwiastować mogą ważne
problemy natury psycho-emocjonalnej. Niezależnie
od przyczyn, zaburzenia odżywiania w negatywny
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 393-399
sposób oddziałują na rozwijający się i dojrzewający
młody organizm i prowadzą do odległych powikłań.
Powikłania te pod postacią między innymi schorzeń
przewodu pokarmowego, schorzeń ortopedycznych
(efekt nadmiernych forsownych ćwiczeń i zaburzeń
mineralizacji tkanki kostnej), zmniejszonej wydolności
układu odpornościowego, endokrynnego oraz zaburzeń
nastroju (do depresji włącznie) mogą być w przyszłości
powodem hospitalizacji, przewlekłego leczenia, problemów rodzinnych i częstych absencji lub całkowitego
wykluczenia z możliwości zarobkowania.
Problem zachowań anorektycznych i jadłowstrętu
psychicznego stał się ostatnio zagadnieniem medialnym, dość często poruszanym w prasie, telewizji
i Internecie, a mimo tego wiedza lekarzy rodzinnych,
nauczycieli, wychowawców i rodziców na ten temat
wydaje się dość skąpa. Skutkuje to tym, iż osoby
stosujące praktyki anorektyczne przez lata potrafią
ukrywać przed wychowawcami i opiekunami swoje
rzeczywiste intencje oraz fakt „odchudzania się”
(zwykle robią to bardzo skutecznie), a nasza wiedza na
temat rozpowszechnienia takich form niedożywienia
jest niepełna.
Dotychczas publikowane, bardzo niepełne i szacunkowe, dane pozwalają sądzić, iż skala zjawiska
zachowań anorektycznych w Polsce może sięgać nawet
200 000 osób [7].
Cel pracy
Oszacowanie skali i przejawów zachowań anorektycznych u gimnazjalistów i licealistów.
Materiał i metody
Badaniami objęto 2170 osób w wieku 13-19 lat
(średnia 16,1±2,1, mediana 16; płeć męska: 1079,
frakcja: 0,50; płeć żeńska: 1091). Była to 9% reprezentatywna próba wszystkich uczniów klas licealnych
i gimnazjalnych w Lublinie obejmujących zarówno
szkoły publiczne, prywatne, ogólnokształcące i profilowane.
W celu oceny aktualnej skali zachowań anorektycznych oraz bliższego scharakteryzowania specyficznych cech stylu życia tej młodzieży użyto specjalnie
to tego celu opracowanego kwestionariusza wywiadu
liczącego 63 pytania.
Pytania miały charakter pytań zamkniętych – jednokrotnego i wielokrotnego wyboru i dotyczyły wieku,
miejsca zamieszkania, parametrów antropometrycznych, preferencji dietetycznych, sposobu odżywiania
się, aktywności fizycznej, nawyków żywieniowych
w rodzinie, satysfakcji z życia, własnej sylwetki i ciężaru ciała, sposobów rozładowania stresu, nastroju,
postaw wobec problemów otyłości, niedoboru masy
ciała.
Kołłątaj B, Kołłątaj W, Karwat ID. Problem zachowań anorektycznych wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej Lublina
W niniejszej pracy pojęcie niedożywienia (jednego z najistotniejszych warunków definiujących
zachowania anorektyczne), oparto o stwierdzenie
obecności niedoboru masy ciała przekraczającego
15% masy ciała należnej wyliczonej na podstawie
wieku, płci i wysokości ciała (w tym celu użyto siatek
centylowych wysokości i masy ciała [8]).
Wyniki
Wśród badanych stwierdzono 249 przypadków
osób z niedoborem masy ciała przekraczającym 15%
masy należnej (co stanowiło 11,4 % badanych). Niedobór masy ciała stwierdzano częściej wśród dziewcząt
(169 osób, co stanowiło 15,4% badanych osób płci
żeńskiej), rzadziej u chłopców (80, to jest u 7,4%
badanych osób płci męskiej). Obecność zachowań
anorektycznych definiowanych, jako niezadowolenie
z aktualnej masy ciała i dążenie do jej redukcji, pomimo stwierdzanej istotnej niedowagi (przekraczającej
15% masy należnej) stwierdzono u 39 dziewcząt
(3,6% ankietowanych osób płci żeńskiej, to jest
u 23,1% dziewcząt z niedowagą przekraczającą 15%)
oraz u 3 chłopców (0,3% badanych osób płci męskiej,
to jest u 3,7% chłopców z niedoborem masy ciała
przekraczającym 15% masy należnej).
Wspomniane osoby realizowały cel, jakim była
dalsza redukcja masy ciała (tab. I ), poprzez zmniejszenie ilości spożywanych posiłków, ograniczenia ich
kaloryczności, ograniczenia asortymentu spożywanych pokarmów, utrzymywanie dużej, bądź bardzo
dużej codziennej aktywności fizycznej lub poprzez
kombinację wyżej wymienionych działań.
Analizując możliwość współistnienia zachowań
anorektycznych i uwarunkowań środowiskowych
sprzyjających pojawienia się i utrwalaniu zaburzeń
odżywiania (brak lub ograniczona kontrola ze strony
rodziny z uwagi na długotrwałe dojazdy do i ze szkoły
lub skonfliktowanie nastolatków ze środowiskiem
rodzinnym, sytuacje konfliktowe w szkole lub w środowisku rówieśniczym, antymotywacja do prawidłowego odżywiania się z powodu skłonności do nadwagi
w najbliższej rodzinie (tab. II), należy odnotować,
iż najczęściej (w ponad 1/2 przypadków) anorektyczne zachowania pojawiały się u osób, u których
ograniczona była kontrola rodziny lub miało miejsce
skonfliktowanie z otoczeniem. Nieco rzadziej (u 18 na
42 przypadków) obecność zachowań anorektycznych
korelowała z obecnością przypadków otyłości wśród
członków najbliższej rodziny.
Dyskusja
Uwzględniony w tytule termin ‘zachowania
anorektyczne’, jak i określenie ‘jadłowstręt psychiczny’ nawiązują do pojęcia niedożywienia.
395
Termin niedożywienie, aczkolwiek intuicyjnie
dość łatwo zrozumiały, jest – z punktu widzenia kryteriów diagnostycznych – określeniem dość trudnym
do jednoznacznego zdefiniowania.
W chwili obecnej, istnieje 5 głównych grup
definicji niedożywienia: biomedyczna, kliniczne,
uwzględniające ilość spożywanych w ciągu doby posiłków, definicja biorąca pod uwagę kryteria dochodowe
w rodzinie oraz wartości wybranych parametrów
antropometrycznych.
Definicja biomedyczna wydaje się najpełniejsza,
ale jest mało precyzyjna diagnostycznie: ‘niedożywienie to skutek niedostosowania podaży substancji
odżywczych do aktualnych potrzeb i możliwości
metabolicznych człowieka” [9]. Definicje kliniczne oparte są o stwierdzenie obecności klinicznych
wykładników stanów niedoboru, wynikającego
z nieprawidłowego odżywienia takich, jak: zaburzenia
wzrastania i dojrzewania płciowego, niedobór ogólnej
masy ciała, niedobór masy mięśniowej, zmniejszenie
sprawności fizycznej, zaburzenia gospodarki białkowo-węglowodanowo-tłuszczowej, zaburzenia rozwoju
centralnego układu nerwowego (opóźnienie rozwoju
intelektualnego, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia rozwoju społecznego), zaburzenia odporności,
niedokrwistość, zaburzenia trofiki wszystkich tkanek
(upośledzenie gojenia się ran i regeneracji śluzówek),
zaburzenia endokrynne (np. zmniejszenie sekrecji
enterohormonów, prowadzące do zaburzenia trofiki
i motoryki przewodu pokarmowego), zmniejszenie
masy i upośledzenie funkcji narządów miąższowych
(zaawansowane niedożywienie).
Definicje uwzględniające kryteria dochodowe
na członka rodziny [10] są chętnie stosowane przez
urzędników państwowych, zajmujących się planowaniem budżetu państwa, powiatów i gmin. Zastosowanie tego typu definicji pozwala uznać, iż obecnie
w Polsce żyje około 2 000 000 osób w wieku 0-19 lat
spełniających warunki niedożywienia lub zagrożenia
niedożywieniem [10].
Definicje uwzględniające ilości spożywanych
posiłków [10] stosowane bywają przez organizacje
pożytku publicznego prowadzące akcje humanitarne,
zajmujące się organizowaniem pomocy dla uczniów
i dożywianiem dzieci w szkołach (np. akcja ‘Pajacyk’).
Ostatnia grupa definicji, nawiązująca do analizy
wartości wybranych parametrów antropometrycznych, wiąże rozpoznanie niedożywienia z faktem, iż
jeden lub kilka z parametrów wysokość i masa ciała,
BMI lub grubość fałdów skórno-tłuszczowych, nie
spełniają kryteriów norm wiekowych.
W diagnostyce jadłowstrętu psychicznego oraz
zachowań anorektycznych, definiując pojęcie niedo-
396
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 393-399
Tabela I. Wyznaczniki zachowań anorektycznych u ankietowanych uczniów klas gimnazjalnych i licealnych w Lublinie
Table I. Determinants of anorectic behaviors in polled junior high school and high school students in Lublin
Numer
osoby
ankieto‑
wanej
Płeć
Deklaro‑
Waże‑
Systema‑
Systema‑
Prefero‑
Liczenie
Ograniczenie ilości spożywanych posiłków
wana chęć nie się
tyczne
tyczne
wanie
kalorii i ogra‑ Spożywa‑ Rezygno‑
Rezyg‑
Rezyg‑
dalszego minimum
upra‑
uczestnictwo pokarmów
niczanie
wanie ze nowanie nowanie
nie 1-2
chudnię‑ 2 razy w
wianie w zajęciach
‘light’
kaloryczności posiłków
śniadań z podwie‑ z kolacji
cia
tygodniu
sportu
aerobiku
posiłków
na dobę
czorków
AD1
K
X
X
AD2
K
X
X
AD3
K
X
X
AD4
K
X
X
AD5
K
X
X
AD6
K
X
X
AD7
K
X
X
AD8
K
X
X
AD9
K
X
X
AD10
K
X
X
AD11
K
X
X
AD12
K
X
X
AD13
K
X
X
AD14
K
X
X
X
AD15
K
X
X
X
AD16
K
X
X
X
AD17
K
X
X
AD18
K
X
X
AD19
K
X
X
X
AD20
K
X
X
X
AD21
K
X
X
X
AD22
K
X
X
X
X
AD23
K
X
X
AD24
K
X
X
X
X
X
AD25
K
X
X
X
X
X
X
X
X
X
AD26
K
X
X
X
X
X
X
X
X
X
AD27
K
X
X
X
X
AD28
K
X
X
X
X
X
X
AD29
K
X
X
X
AD30
K
X
X
X
X
AD31
K
X
X
AD32
K
X
X
X
X
AD33
K
X
X
AD34
K
X
X
AD35
K
X
X
AD36
K
X
X
AD37
K
X
X
X
X
AD38
K
X
X
X
X
AD39
K
X
X
ACH1
M
X
X
ACH2
M
X
X
ACH3
M
n
42
41
39
22
10
14
12
12
9
32
10
22
%
100
98
93
52
24
33
29
29
21
76
24
52
X
Redukowa‑
nie obiadu
do posiłku
jednodanio‑
wego
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Kołłątaj B, Kołłątaj W, Karwat ID. Problem zachowań anorektycznych wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej Lublina
397
Tabela II. Czynniki środowiskowe sprzyjające kształtowaniu niewłaściwych nawyków dietetycznych
Table II. Environmental factors conducive to formation of improper dietary habits
Numer osoby
ankietowanej
Płeć
Czasochłonne dojazdy do
szkoły lub zamieszkiwanie na
stancji
Konflikty
z rodzicami
Konflikty z rówieś‑
nikami
Trudna do zaakceptowa‑
nia atmosfera panująca
w szkole
Konflikty
z nauczycielami
AD1
K
AD2
K
X
X
X
AD3
K
X
X
AD4
K
X
AD5
K
X
AD6
K
X
X
AD7
K
X
X
X
X
AD8
K
AD9
K
X
AD10
K
X
AD11
K
AD12
K
AD13
K
AD14
K
AD15
K
AD16
K
X
AD17
K
X
AD18
K
AD19
K
X
AD20
K
X
AD21
K
X
AD22
K
X
X
X
X
X
AD23
K
X
X
X
X
X
AD24
K
AD25
K
X
X
X
X
AD26
K
X
X
X
X
AD27
K
X
X
AD28
K
X
X
X
X
AD29
K
X
AD30
K
X
AD31
K
X
X
AD32
K
AD33
K
X
X
AD34
K
X
X
AD35
K
X
AD36
K
X
AD37
K
X
AD38
K
AD39
K
ACH1
M
ACH2
M
Otyłość
w rodzinie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ACH3
M
X
n
42
22
19
19
24
23
18
%
100
52
45
45
57
55
43
żywienia najczęściej korzystamy z analizy wartości
parametrów antropometrycznych: masa i wysokość
ciała [11-13], masa i tempo utraty masy ciała [14]
lub BMI [13, 15, 16].
W niniejszej pracy pojęcie niedożywienia oparto
o rozpoznanie niedoboru masy ciała przekraczającego
15% masy ciała należnej, wyliczonej na podstawie
wieku, płci i wysokości ciała. Nie jest to jedynie
i powszechnie stosowane kryterium niedożywienia.
Spotykane są także definicje, gdzie niedożywienie
definiowane jest jako stan, w którym wartość masy
ciała znajduje się poniżej 10 centyla [13] lub poniżej
398
3 centyla [13] (znaczny niedobór masy ciała), bądź
jako stan, w którym niedobór masy ciała przekracza
10% masy należnej [17] lub jest nie mniejszy, niż
10-15% (w skali Gomeza jest to umiarkowane niedożywienie) [18].
W diagnostyce jadłowstrętu zwykle wartością
graniczną jest 15% niedoboru masy ciała [11, 19].
Przyjęcie (w niniejszej pracy) warunku – iż niedobór
masy ciała u osób diagnozowanych w kierunku zachowań anorektycznych powinien przekraczać 15% spowodowało, iż zachowania anorektyczne definiowane,
jako niezadowolenie z aktualnej masy ciała i dążenie
do jej redukcji, pomimo stwierdzanej istotnej niedowagi, stwierdzono u 39 dziewcząt (3,6% ankietowanych
osób płci żeńskiej, to jest u 23,1% dziewcząt z niedowagą przekraczającą 15%) oraz u 3 chłopców (0,3%
badanych osób płci męskiej, to jest u 3,7% chłopców
z niedoborem masy ciała przekraczającym 15% masy
należnej).
W razie przyjęcia mniej rygorystycznego warunku
rozpoznania niedoboru masy ciała (niedobór masy ciała przekracza 10% masy należnej, ale jest mniejszy, niż
15%) zdiagnozowano by niedobór masy ciała u 460
ankietowanych (21,2%), a rozpoznanie zachowań
anorektycznych w grupie osób ankietowanych możliwe byłoby u 88 osób płci żeńskiej (8,1%) i 3 osób płci
męskiej (0,3%).
Wobec powyższego, przy założeniu, iż populacja
uczniów w wieku gimnazjalnym i licealnym (13-19
lat) liczy w Polsce 3521181 osób (M=1799181,
K=1722000) [20] oraz przyjmując, iż problemy
zachowań anorektycznych mają podobne nasilenie
w innych regionach Polski (wymaga to weryfikacji
poprzez wdrożenie odpowiedniego programu badań
wieloośrodkowych), można z bardzo dużym przybliżeniem szacować skalę zjawiska w naszym kraju na około
66 000-145 000 (zależnie od wartości granicznej
przyjętej w celu zdefiniowania niedoboru masy ciała
– 10 lub 15% masy należnej).
Z uwagi na oszacowaną powyżej skalę zachowań
anorektycznych w naszym kraju oraz na potencjalne
następstwa zdrowotne i społeczne długotrwałych
stanów niedoborowych (schorzenia przewlekłe warunkują zwiększenie częstości i czasu trwania absencji
chorobowych, inwalidztwo i renty, zwiększenie kosztów diagnostyki, przewlekłego leczenia i rehabilitacji)
problem zachowań anorektycznych należy traktować
jako zjawisko niebezpieczne dla przyszłego stanu
gospodarki kraju (obciążenie finansów publicznych
– renty, przewlekłe schorzenia i inwalidztwo wymagające zaangażowania funduszy z puli opieki zdrowotnej,
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 393-399
gorsze funkcjonowanie i mała konkurencyjność rynku
pracy z uwagi na zły stan zdrowotny pracobiorców).
Z tego względu oczywistym jest, iż wskazane będzie
położenie większego nacisku na wczesne rozpoznanie
i zapobieganie tego typu nieprawidłowościom.
Metody, jakimi posługują się uczniowie w celu
pogłębiania niedoboru masy ciała należą do typowych,
dawno już zdefiniowanych i dość często opisywanych
w czasopismach kobiecych, młodzieżowych, prasie
codziennej i Internecie. Mimo tego, dążenia młodzieży
mające na celu inicjowanie i pogłębianie zaburzeń
odżywiania nie spotykają się z wystarczającą reakcją
rodziny, przyjaciół i szkoły. Dlaczego?
Odpowiedzią na pytanie może być nie tylko świadomość faktu, iż zaburzenia pojawiają się w „trudnym
wieku”, w którym niełatwo jest skutecznie wpływać na
postępowanie nastolatka, ale także z faktu, iż dotykają
one osoby, które szczególnie trudno mobilizować do
prawidłowego odżywiania z uwagi na rozluźnione
kontakty z rodziną (czasochłonne dojazdy do i ze
szkoły, zamieszkiwanie na stancji lub skonfliktowanie z rodzicami), konflikty z rówieśnikami (tab. II),
niejednokrotnie z nauczycielami i często złą adaptację
do warunków szkolnych (po której, między innymi
oczekuje się skutecznych działań wychowawczych).
Znaczna część z tych osób, to także nastolatki, które
mogą mieć uraz psychiczny związany z obecnością
przypadków nadwagi w najbliższej rodzinie (tab. II).
Uzyskane w niniejszym badaniu dane ankietowe
wskazują na problemy rodzinne, osobiste i społeczne
nastolatków z zachowaniami anorektycznymi. Które
z nich mogą być przyczyną zachowań anorektycznych,
a które wynikać będą ze zmian osobowości, pojawiających się u osób niedożywionych? To pytania, na
które postawić odpowiedź może dokładne badanie
psychologiczne, połączone niejednokrotnie z wnikliwym badaniem środowiska społecznego i rodzinnego
nastolatków.
Tymczasem pomoc psychologiczna nakierowana
na nastolatków, na ich rodziny, czynny udział psychologów w naprawie stresogennej atmosfery w szkole,
wydają się być działaniami, których niedostatek i mała
skuteczność są dziś faktem.
Wnioski
Zachowania anorektyczne są problemem zdiagnozowanym u 3,6% ankietowanych uczennic i 0,3%
uczniów w wieku 13-19 lat ze szkół gimnazjalnych
i licealnych w Lublinie. To sugerować może, iż zjawisko tego typu zachowań dotyczyć może nawet 70-80
tysięcy osób w skali kraju.
Kołłątaj B, Kołłątaj W, Karwat ID. Problem zachowań anorektycznych wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej Lublina
399
Piśmiennictwo / References
1. Vincent W. Overweight Statistics. EzineArticles.com. 2010,
3 Jun.
2. OECD Health Data 2005, http://www.oecd.org. 2005.
3. Puska P, Nishida C, Porter D. Obesity and overweight. WHO
2003.
4. STOP disease-related malnutrition and diseases due to
malnutrition! FINAL DECLARATION. Declaration_Prague.
EU2009.CZ. http://www.senpe.com/publicaciones/
Declaration_Prague_11+12_June_2009.pdf
5. Grant JE, Kim SW, Crow SJ. Prevalance and clinical features of
body dysmorphic disorder in adolescent and adult psychiatric
inpatients. J Clin Psychiatry 2001, 62(7): 517-522.
6. Jośko J, Kamecka-Krupa J. Czynniki ryzyka anoreksji. Prob
Hig Epidemiol 2007, 3: 254-258.
7. Siwińska B. Ja, anoreksja. http://portalwiedzy.onet.
pl/4868,37728,1461312,1,czasopisma.html (2008).
8. Palczewska J, Niedźwiecka Z. Siatki centylowe do oceny
rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży. Instytut Matki
i Dziecka, Warszawa 1999.
9. Socha J. Niedożywienie. Problemy niedożywienia dzieci
w Polsce. Fakty i wyzwania – materiały z konferencji.
Warszawa, 2003: 2-3.
10. Szymańczak J. Dożywianie dzieci. Biuro Studiów i Ekspertyz
Kancelarii Sejmu. Informacja 2005, 1179: 1-11.
11. Williams PM, Goodie J, Motsinger CD. Treating eating
disorders in primary care. Am Fam Physician 2008, 77(2):
187-195.
12. Poutanen O, Huuhka K, Perko K. Severe anorexia nervosa,
co-occurring major depressive disorder and electroconvulsive
therapy as maintenance treatment: a case report. Cases J
2009, 2: 9362.
13. Szponar L, Ołtarzewski M. Epidemiologia niedożywienia
dzieci i młodzieży w Polsce. Pediatr Współ 2004, 6(1):
13‑17.
14. Wiseman CV, Harris WA, Halmi KA. Eating disorders.
Medical Clin N Am 1998, 82: 145-159.
15. Bennett D, Sharpe M, Freeman C, et al. Anorexia nervosa
among female secondary school students in Ghana. Br
J Psychiatry 2004, 185: 312-317.
16. Zandian M, Ioakimidis I, Bergh C, et al. Cause and treatment
of anorexia nervosa. Physiology & Behavior 2007, 92(1-2):
283-290.
17. COOP Special Interest Group Malnutrition Universal
Screening Tool ‘MUST’ Irish Nutrition and Dietetic
Institute, Ashgrove House, Kill Avenue, Dun Laoghaire, Co.
Dublin, 2009.
18. Gómez F, Galvan R, Frenk S, et al. Mortality in second and
third degree malnutrition. Bulletin of the World Health
Organization 2000, 78(10): 1275-1280.
19. Gowers SG. Management of eating disorders in children and
adolescents. Arch Dis Child 2008, 93(4): 331-334.
20. Rocznik Demograficzny 2009. GUS, Warszawa 2009, 134.