Artykuł 05 [Dybinska].indd

NR 36
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
EFEKTYWNOŚĆ UCZENIA SIĘ I NAUCZANIA
CZYNNOŚCI PŁYWACKICH W ŚWIETLE SAMOOCENY
EFFECTIVENESS OF LEARNING AND TEACHING
SWIMMING ACTIVITIES IN THE LIGHT
OF SELF-ASSESSMENT
Ewa Dybińska*, Marcin Kaca**
* dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Sportu AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
** mgr, Zakład Teorii i Metodyki Sportów Wodnych AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
Słowa kluczowe: uczenie się i nauczanie czynności pływackich, samoocena techniki
Key words: learning and teaching swimming, technique assessment, self-assessment
STRESZCZENIE • SUMMARY
The purpose of the work. This paper aims at attempt of evaluating effectiveness of learning and teaching
sport activities in the light of self-assessment with reference to the assessment by an expert. Male and female
students of the first year of studies at the Academy of Physical Education in Kraków were tested.
Material and methods. The basic research method was observation of effects of learning and teaching
swimming activities. The level of swimming skill was evaluated with „Criterial Skill Test”, that is students had to
swim 50 m in each of swimming techniques they had been taught. A video-record of student’s attempts was
the basis for analysis and evaluation id swimming techniques both by the expert and a tested student in the form
of self-assessment. Student’s t-test and ANOVA variant analysis were used in searching dependences between
the variables.
Results and conclusions. Results obtained from observation allowed to state that the tested male and female
students were aware of mistakes in swimming technique in he course of learning but majority of them overvalued
their skills. Male students assessed their swimming skills much higher than female students.
-
-
-
-
Cel pracy. Celem pracy była próba oceny skuteczności uczenia się i nauczania sportowych technik pływania
w świetle samooceny w odniesieniu do oceny dokonanej przez eksperta. Badania przeprowadzono wśród
studentów i studentek I roku Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie.
Materiał i metody. Podstawową metodą badawczą była obserwacja efektów procesu uczenia się i nauczania czynności pływackich. W celu oceny poziomu umiejętności pływackich zastosowano „Kryterialny Testu
Umiejętności”, polegający na przepłynięciu kaŜdą nauczaną techniką dystansu 50 m. Na podstawie nagrania
video została dokonana analiza i ocena techniki pływania zarówno przez eksperta jak i samego badanego
(w postaci samooceny). Poszukując zaleŜności między uwzględnianymi zmiennymi posłuŜono się testem
t-Studenta oraz analizą wariancji ANOVA.
Wyniki i wnioski. Otrzymane wyniki obserwacji pozwoliły stwierdzić, iŜ badani w zbliŜonym stopniu,
zarówno studentki jak i studenci, mieli świadomość popełnianych w czasie nauczania błędów techniki ruchu,
lecz dokonując samooceny w zdecydowanej większości zawyŜali swoje umiejętności. MęŜczyźni oceniali swoje
umiejętności pływackie znacznie wyŜej aniŜeli kobiety.
-
– 63 –
Ewa Dybińska, Marcin Kaca
We współczesnym procesie dydaktycznym szczególną rolę przypisuje się przygotowaniu ucznia do
oceny własnych osiągnięć i braków w postaci samooceny. Wiąże się to przede wszystkim z przekonaniem o konieczności wytworzenia u ucznia odpowiedzialności za postępy w kształceniu i aktywnym
udziale w samym procesie uczenia się i nauczania
[1]. Samoocena pełni w procesie dydaktycznym
funkcję regulującą (zwłaszcza w końcowej fazie
uczenia się) polegającą na samodzielnym porównaniu przez ćwiczącego powstałych sytuacji i bieżących działań ruchowych, a więc efektu nauczania z wyobrażeniem, czyli antycypowanym celem.
„…Umiejętność samooceny wiąże się z jednej strony z ustaleniem, konkretyzacją i świadomością celów edukacyjnych, a z drugiej z poziomem aspiracji
samooceniającego się” [2, s. 33]. Poziom aspiracji
ucznia powinien być optymalny lub nawet nieco
powyżej tego. Bowiem zbyt niski poziom aspiracji
uniemożliwia wykorzystanie potencjalnych możliwości uczącego się, a zbyt wygórowany może prowadzić do niechętnego podejmowania kolejnych
prób, a zatem zniechęcenia do procesu uczenia się.
W trakcie uczenia się i nauczania uczeń i nauczyciel
robią wiele, aby rezultat nauczania był bliski założonemu celowi. Im bardziej trafna i rzetelna będzie
samoocena, zgodna z dokonaną przez nauczyciela kryterialną oceną, tym uczeń bardziej dostrzeże efekt nauczania, co będzie dla niego bodźcem
pozytywnym, a więc zachętą do dalszych działań
[3, 4]. Uczeń powinien mieć świadomość swoich
osiągnięć, a także orientować się, w jakim stopniu
realizuje cele nauczania lub nad czym powinien
jeszcze popracować, aby uzyskać pozytywną ocenę
[5]. Aby wiedzieć, jak przebiegał proces dydaktyczny i tym samym co mogło wpłynąć na jego skuteczność, niezbędna jest jego kontrola i ocena.
Problem dotyczący oceny efektywności procesu uczenia się i nauczania czynności motorycznych
stał się inspiracją dla autorów do podjęcia badań
w tym zagadnieniu. Celem pracy była próba oceny skuteczności uczenia się i nauczania sportowych
technik pływania w świetle samooceny w odniesieniu do oceny dokonanej przez eksperta.
W związku z przedstawionym celem pracy sformułowano hipotezę badawczą:
Kryterialna ocena poziomu umiejętności pływackich wyrażona przez eksperta wykazuje we
wszystkich analizowanych technikach oraz wyszczególnionych elementach technik pływania
zróżnicowania w odniesieniu do samooceny dokonanej przez uczącego się studenta.
Aby zweryfikować powyższą hipotezę postawiono następujące pytania badawcze :
1. Jaki był poziom opanowania technik pływania
na poziomie standardowym w świetle samooceny oraz oceny dokonanej przez eksperta?
2. W jakim stopniu samoocena umiejętności pływackich, dokonana przez badanych, była zbieżna lub rozbieżna w odniesieniu do oceny eksperta?
3. Czy zaobserwowano różnice w samoocenie
opanowania uwzględnianych technik pływania
między kobietami a mężczyznami?
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono wśród studentów i studentek I roku Akademii Wychowania Fizycznego
w Krakowie w roku akademickim 2005/2006.
Ogółem poddano obserwacjom 256 studentów,
w tym 87 kobiet i 169 mężczyzn. Podstawową metodą badawczą była obserwacja efektów procesu uczenia się i nauczania czynności pływackich.
Program nauczania zakładał opanowanie pływania
czterema technikami na poziomie standardowym –
kraulem na grzbiecie, kraulem na piersiach, stylem
klasycznym oraz stylem motylkowym. W badaniach
oparto się na metodzie egzaminacyjnej – sprawdzianie praktycznym dotyczącym oceny umiejętności
pływackich studentów i studentek, przeprowadzonym na zakończenie kursu nauczania, polegającym
na przepłynięciu każdą nauczaną techniką (w kolejności nauczania w odstępach 2,5 miesięcznych)
dystansu 50 m. Każdy badany pokonywał indywidualnie wyznaczony odcinek i był nagrywany na
taśmie video. Ocena umiejętności pływackich została przeprowadzona według przyjętego systemu
punktowego, przy zastosowaniu „Kryterialnego
Testu Umiejętności”. Test umiejętności opracowano
według zaleceń konstruowania tego typu testów,
proponowanych przez Arendsa [1] i Czabańskiego
[6]. W każdej technice wyróżniono istotne, kolejne
sekwencje sensomotoryczne, które poddane były
ocenie. W kraulu na grzbiecie wyodrębniono 22
istotne dla oceny i identyfikacji elementy techniki,
w kraulu na piersiach 25, w stylu klasycznym 22,
a w stylu motylkowym 23. Poprawne wykonanie
każdego elementu oceniane było jako 1 pkt, błędne wykonanie jako 0 pkt. Poprawne (bezbłędne)
wykonanie całej czynności ruchowej wyrażało się
liczbą równą liczbie wyszczególnionych elementów
składowych, tzn. – w kraulu na grzbiecie były to 22
pkt, w kraulu 25 pkt, w stylu klasycznym 22 pkt oraz
motylkowym 23 pkt. Na podstawie nagrania video
została dokonana analiza i ocena techniki pływa-
-
-
-
-
Wstęp
-
– 64 –
Efektywność uczenia się i nauczania czynności pływackich w świetle samooceny
1) można stwierdzić, iż wśród przedstawicieli obu
płci (ryc. 1) samoocena sukcesywnie wzrastała od
pierwszego do trzeciego stylu (kraula na grzbiecie,
kraula na piersiach i stylu klasycznego), by nieco
obniżyć się w czwartym stylu (stylu motylkowym).
W każdej uwzględnianej technice studentki nieco
niżej oceniały swoje umiejętności pływackie aniżeli
studenci, a największa różnica zarysowała się w stylu motylkowym.
Biorąc pod uwagę różnice w samoocenie między poszczególnymi technikami zauważa się, iż zarówno wśród kobiet (tab. 2) jak i mężczyzn (tab. 3)
oceny każdego stylu różniły się istotnie statystycznie od każdego innego. Analiza wariancji wykazała
istotne różnice między ocenami poszczególnych
nia zarówno przez eksperta jak i samego badanego
(według tych samych kryteriów) w postaci samooceny. Przed samooceną dokładnie zapoznano badanych z zasadami i kryteriami oceniania. Zebrany
materiał posegregowano tematycznie i poddano
analizie statystycznej i opisowej. Poszukując zależności między uwzględnianymi zmiennymi posłużono się testem t – Studenta oraz analizą wariancji
ANOVA (z powtarzanymi pomiarami).
Wyniki
Analizując zagadnienie dotyczące samooceny
sprawności pływackiej dokonanej przez kobiety
i mężczyzn w świetle otrzymanych wyników (tab.
Tabela 1. Średnie samooceny czterech technik pływania – kobiet i męŜczyzn
Table 1.
Average self-assessment in four swimming techniques – women and men
–
x
SD
Technika / Technique
K / Woman
M / Men
K / Woman
M / Men
Kraul na grzbiecie / Backstroke
13,989
14,888
3,412
3,418
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
16,172
16,692
4,218
4,071
Styl klasyczny / Breaststroke
16,437
17,272
3,961
3,961
Styl motylkowy / Butterfly
15,299
16,580
3,858
4,075
Tabela 2. RóŜnice między poszczególnymi technikami wśród kobiet (porównania wielokrotne)
Table 2. Differences between particular techniques among women (multiple comparisons)
Technika
Technique
Kraul na grzbiecie / Backstroke
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
Styl klasyczny
Breaststroke
Styl motylkowy
Butterfly
–1,571*
–3,617*
–2,674*
–2,046*
–1,103*
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
Styl klasyczny / Breaststroke
,943*
* p < 0,05
Tabela 3. RóŜnice między poszczególnymi technikami wśród męŜczyzn (porównania wielokrotne)
Table 3. Differences between particular techniques among men (multiple comparisons)
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
Styl klasyczny
Breaststroke
Styl motylkowy
Butterfly
Kraul na grzbiecie / Backstroke
–2,601*
–3,828*
–2,601*
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
–3,246*
-
-
-
Technika
Technique
Styl klasyczny / Breaststroke
,582*
-
* p < 0,05
– 65 –
-
–3,246*
Ewa Dybińska, Marcin Kaca
20
15
10
5
0
Kraul na grzbiecie
Backstroke
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
Styl klasyczny
Breaststroke
Kobiety / Woman
Styl motylkowy
Butterfly
Mê¿czyŸni / Men
Ryc.1. Wyniki samooceny czterech technik pływania – kobiet i męŜczyzn
Fig. 1. Results of self-assessment in four swimming techniques – women and men
technik, która wynosiła wśród studentek (F (3,258)
= 28,183, p < 0,001), natomiast wśród studentów
(F(3,504) = 58,928, p < 0,001). Największa różnica
ocen wystąpiła między stylem klasycznym a kraulem na grzbiecie (wśród kobiet – 3,617, wśród mężczyzn – 3,828). Najmniejsza, lecz również istotna,
różnica wystąpiła między stylem klasycznym a motylkowym (u kobiet – 0,943, u mężczyzn – 0,582).
Ocena technik pływania dokonana przez eksperta (tab. 4, ryc. 2) wskazała, iż zarówno wśród
kobiet jak i mężczyzn zdecydowanie najniżej został oceniany kraul na grzbiecie, by kolejno w następnych technikach (w kraulu na piersiach i stylu
klasycznym) ocena wzrosła. W stylu motylkowym
(w czwartej technice) podobnie jak w samoocenie
wartości oceny eksperta uległy obniżeniu.
W celu odpowiedzi na podstawowe pytanie
badawcze: „w jakim stopniu samoocena umiejętności pływackich dokonana przez badanych była
zbieżna lub rozbieżna w odniesieniu do oceny eksperta i w jakich technikach pływania zarysowały
się największe różnice?” – przeprowadzono kolejne analizy.
Jak widać z wyników przedstawionych w tab. 5,
6 i ryc. 3 wśród kobiet największa istotna statystycznie różnica między samooceną i oceną eksperta
wystąpiła w przypadku kraula na grzbiecie (2,547).
Istotne statystycznie różnice zaznaczyły się również
w pozostałych technikach pływania (kraulu na piersiach i stylu motylkowym) z wyjątkiem stylu klasycznego. W wypadku kraula na grzbiecie, kraula na
piersiach i stylu klasycznego wyższe były wartości
Tabela 4. Wartości średnie oceny technik pływania dokonanej przez eksperta
Table 4. Average values of swimming technique assessment by an expert
Technika
Technique
–
x
SD
M / Men
K / Woman
M / Men
Kraul na grzbiecie / Backstroke
11,747
10,870
3,296
3,108
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
14,920
14,953
3,535
3,479
Styl klasyczny / Breaststroke
16,287
15,533
2,795
3,564
Styl motylkowy / Butterfly
16,023
15,598
3,682
3,558
-
-
-
-
K / Woman
-
– 66 –
Efektywność uczenia się i nauczania czynności pływackich w świetle samooceny
20
15
10
5
0
Kraul na grzbiecie
Backstroke
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
Styl klasyczny
Breaststroke
Kobiety /Woman
Styl motylkowy
Butterfly
Mê¿czyŸni /Men
Ryc. 2. Ocena technik pływania dokonana przez eksperta
Fig. 2. Expert assessment of swimming techniques
Tabela 5. Średnie samooceny i oceny ekspertów poszczególnych technik wśród kobiet
Table 5. Average self-assessments and expert assessments in particular swimming techniques – women
–
x
Technika
Technique
SD
Samoocena
Self-assessments
Ocena eksperta
Expert assessments
Samoocena
Self-assessments
Ocena eksperta
Expert assessments
Kraul na grzbiecie
Backstroke
15,896
13,349
3,877
3,746
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
16,172
14,920
4,218
3,535
Styl klasyczny
Breaststroke
17,122
16,966
4,126
2,911
Styl motylkowy
Butterfly
15,299
16,023
3,858
3,682
Tabela 6. RóŜnice między samooceną a oceną eksperta w poszczególnych technikach – kobiety
Table 6. Differences between self-assessment and expert assessment in particular techniques – women
RóŜnice / Differences
Kraul na grzbiecie / Backstroke
2,547*
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
1,253*
Styl klasyczny / Breaststroke
Styl motylkowy / Butterfly
* p < 0,05
,156
-,724*
-
-
-
-
Technika / Technique
samooceny niż oceny eksperta, w wypadku stylu
motylkowego – odwrotnie.
Podobne wyniki zaobserwowano wśród mężczyzn (tab. 7, 8, rys. 4). Największa istotna statystycznie różnica (znacznie większa niż u kobiet) między
samooceną i oceną eksperta wystąpiła w przypadku kraula na grzbiecie (4,566). Istotne statystycznie
różnice miały miejsce w odniesieniu do pozostałych
technik pływania z tym, że w odróżnieniu od kobiet, we wszystkich technikach samoocena wśród
mężczyzn była wyższa aniżeli ocena eksperta.
-
– 67 –
Ewa Dybińska, Marcin Kaca
20
17,1
16,1
15,8
16,9
14,9
16
15,2
13,3
15
10
5
0
Kraul na
grzbiecie
Kraul na
piersiach
Styl
klasyczny
Styl
motylkowy
Backstroke
Crawl Stroke
Breaststroke
Butterfly
Samoocena /Self-assessments
Ocena eksperta /Expert assessments
Ryc. 3. RóŜnice między samooceną a oceną eksperta w poszczególnych technikach – kobiety
Fig. 3. Differences between self-assessment and expert assessment in particular techniques – women
Tabela 7. Średnie samooceny i oceny ekspertów poszczególnych technik wśród męŜczyzn
Table 7. Average self-assessment and expert assessment in particular techniques – men
–
x
Technika
Technique
SD
Samoocena
Self-assessment
Ocena eksperta
Expert assessment
Samoocena
Self-assessment
Ocena eksperta
Expert assessment
Kraul na grzbiecie
Backstroke
16,918
12,352
3,884
3,532
Kraul na piersiach
Crawl Stroke
16,692
14,953
4,071
3,479
Styl klasyczny
Breaststroke
17,992
16,180
4,126
3,713
Styl motylkowy
Butterfly
16,580
15,598
4,075
3,558
20
16,9
17,9
16,6
16,1
14,9
16,5
15,5
12,3
15
10
5
-
0
Kraul na
grzbiecie
Kraul na
piersiach
Styl
klasyczny
Styl
motylkowy
Backstroke
Crawl Stroke
Breaststroke
Butterfly
Ocena eksperta / Expert assessments
-
-
Samoocena / Self-assessments
Ryc. 4. RóŜnice między samooceną a oceną eksperta w poszczególnych technikach – męŜczyźni
-
Fig. 4. Differences between self-assessment and expert assessment in particular techniques – men
-
– 68 –
Efektywność uczenia się i nauczania czynności pływackich w świetle samooceny
Tabela 8. RóŜnice między samooceną a oceną eksperta w poszczególnych technikach – męŜczyźni
Table 8. Differences between self-assessment and expert assessment in particular techniques – men
Technika / Technique
RóŜnice / Differences
Kraul na grzbiecie / Backstroke
4,566*
Kraul na piersiach / Crawl Stroke
1,740*
Styl klasyczny / Breaststroke
1,812*
Styl motylkowy / Butterfly
,982*
* p < 0,05
Dyskusja
Samodzielne kontrolowanie wykonywanych zadań
jest koniecznym ogniwem w systemie kontroli efektów i korelacji działań na każdym etapie nauczania
czynności motorycznych [7]. Według Arendsa „…na
kontrolowanie składają się czynności nauczyciela,
których celem jest zbieranie informacji potrzebnych
do podjęcia rozumnej decyzji” [1, s. 215]. Efektem
końcowym kontroli jest rozpoznanie, a w konsekwencji ocenianie. W przypadku przedstawionych badań
ocena i samoocena okazały się niezbędnymi elementami gromadzenia informacji o skuteczności uczenia
się i nauczania złożonych czynności motorycznych,
bowiem wskazały na brak spójności oceny efektów
nauczania między uczącym się a oceniającym.
Wyniki badań potwierdziły postawioną hipotezę badawczą określającą, iż badani (zarówno
studenci jak i studentki) znacznie wyżej oceniali
swoje umiejętności pływackie (z wyjątkiem jednego przypadku) aniżeli eksperci. Jednakże różnice
między samooceną a oceną sukcesywnie zmniejszały się wraz z kolejnością nauczania technik pływania, które realizowane były następująco: kraul
na grzbiecie, kraul na piersiach, styl klasyczny
i styl motylkowy – w odstępach 1,5 miesięcznych.
Największa różnica widoczna była w kraulu na
grzbiecie (pierwszej technice) natomiast w następnych stylach rozbieżności były znacznie mniejsze.
Wydaje się, iż brak trafności samooceny dokonanej
przez studentów świadczy z jednej strony o braku wnikliwej znajomości wzorca techniki pływania (zwłaszcza poszczególnych sekwencji sensomotorycznych,
będących elementami składowymi poszczególnych
technik, które były poddane kontroli), a co za tym
idzie, o braku poprawnego wyobrażenia motorycznego nauczanej czynności ruchowej. Z drugiej strony
samodzielne ocenianie wykonywanych zadań jest
umiejętnością, której należy się systematycznie uczyć
i doskonalić [2]. Otrzymane rezultaty potwierdzają, iż
badani sukcesywnie nabierali wprawy w kontrolowaniu swoich umiejętności, o czym świadczą coraz trafniejsze wyniki samooceny w odniesieniu do kolejno
nauczanych technik pływania.
Wnioski
Przedstawione wyniki obserwacji pozwoliły na sformułowanie następujących uogólnień:
1. Badani w zbliżonym stopniu, zarówno studentki
jak i studenci, mieli świadomość popełnianych
w czasie nauczania błędów techniki ruchu, lecz
dokonując samooceny w zdecydowanej większości zawyżali swoje umiejętności.
2. We wszystkich uwzględnianych przypadkach
mężczyźni znacznie wyżej oceniali swoje umiejętności pływackie aniżeli kobiety.
3. Szczegółowa ocena oraz kontrola wyników uczenia się i nauczania złożonych czynności ruchowych (jakimi w obserwacjach były techniki pływania) daje zarówno nauczycielowi jak i uczniowi wiele informacji dotyczących tegoż procesu,
które powinny być uwzględnione w celu optymalizacji działań i efektów dydaktycznych.
4. Dokładna znajomość wyników nauczania czynności motorycznych jest cenna dydaktycznie,
bowiem odnosi się w konsekwencji do dokonywania przez uczącego się zmian zachowań nie
tylko w sferze psychomotorycznej, ale i poznawczej oraz emocjonalnej, zatem działania takie są
zgodne z koncepcją wielostronnego kształcenia
preferowaną przez W. Okonia [8].
[1] Arends RI: Uczmy się nauczać, Kraszewski K, tłum.
Warszawa, WSiP, 1995.
[2] Czabański B: Mały leksykon oceny szkolnej. Wrocław,
AWF, 2003.
[3] Strzyżewski S: Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej. Warszawa, WSiP, 1996.
[4] Czabański B: Kształcenie psychomotoryczne. Wrocław,
AWF, 2000.
[5] Tomaszewski T: Z pogranicza psychologii i pedagogiki.
Warszawa, PWN, 1970.
[6] Czabański B, Fiłon M, Zatoń K: Elementy teorii pływania.
Wrocław, AWF, 2003.
[7] Kruszewski K: Sztuka nauczania, t. 1: Czynności nauczyciela, Warszawa, PWN, 1998.
[8] Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa,
Wyd. Żak, 1998.
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
-
– 69 –