PUiN (3): Postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości

Prawo upadłościowe i naprawcze
Dr Anna Rachwał
2014/2015
Prawo upadłościowe i naprawcze
2. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
i. Wniosek o ogłoszenie upadłości
ii. Zagadnienia proceduralne
iii. Postępowanie zabezpieczające
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Spółka z o.o. Albatros wszczęła przeciwko spółce z o.o. Bocian
postępowanie o zapłatę ceny za nabyte przez spółkę Albatros
udziały w spółce z o.o. Czajka. Spór – toczący się zgodnie
z umową stron przed sądem polubownym – jest skomplikowany
prawnie i postępowanie trwa już ponad rok. Spółka Albatros
złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości spółki Bocian. Z bilansu
spółki
Bocian,
przedstawionego
na
żądanie
sądu
upadłościowego, wynika, że jej zobowiązania przekraczają
wartość jej majątku. Spółka popadła również w niewielkie
opóźnienia ze spłatą kilku innych zobowiązań. W postępowaniu
przed sądem upadłościowym spółka Bocian kwestionuje
istnienie zobowiązania.
• Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości
spółki z o.o. Bocian?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Postępowanie
upadłościowe
może
toczyć
się
wyłącznie
na wniosek uprawnionego podmiotu. Ustawa rozróżnia:
• Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
dłużnika (art. 20 PUiN)
• Dłużnik i jego reprezentanci są także zobowiązani do złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości (art. 21 PUiN)
Określone prawa lub obowiązki ustawa wiąże albo z konkretnymi
uprawnionymi podmiotami (np. wierzyciel, por. art. 24, art. 32 ust. 2 PUiN)
albo ze statusem wnioskodawcy, niezależnie od tego, czy dany podmiot był
zobowiązany czy tylko uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości (por. art. 32 ust. 5, art. 54 ust. 1 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
Legitymacja wierzyciela
wierzyciel: każdy, kto może zgłosić swoją wierzytelność w postępowaniu
upadłościowym (art. 189 PUiN) i uzyskać zaspokojenie:
– Niezależnie od prywatno- czy publicznoprawnego charakteru wierzytelności
(por. art. 342 ust. 1 pkt 3 PUiN) oraz wierzytelności zabezpieczone rzeczowo
(por. art. 236 ust. 2 i 3 PUiN; ograniczenie do wierzycieli osobistych: PROJEKT’14)
– wierzytelność musi istnieć w chwili składania wniosku
– legitymacji nie dają wierzytelności przyszłe, np. wynikające z umowy poręczenia,
jeżeli poręczyciel nie spełnił jeszcze świadczenia
– wierzytelność powinna być uprawdopodobniona (art. 24 PUiN), wierzyciel nie
musi udowadniać jej istnienia – sąd upadłościowy samodzielnie ocenia czy
wierzytelność sporna jest dostatecznie uprawdopodobniona
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
Mariusz – członek zarządu spółki z o.o. Jaskółka do sądu wniosek o ogłoszenie
upadłości tej spółki nie zawierający określenia, czy wnosi o upadłość
obejmującą likwidację majątku dłużnika czy upadłość z możliwością zawarcia
układu. Umowa spółki przewiduje reprezentację łączną – dwóch członków
zarządu lub członek zarządu łącznie z prokurentem. Jako dowód
niewypłacalności spółki Mariusz przedstawił zawiadomienia o wszczęciu
przeciwko spółce egzekucji przez komorników.
• Czy sąd może domagać się od Mariusza dołączenia dodatkowych
dokumentów?
• Co powinien zrobić sąd w przypadku, gdy wspólnicy spółki Jaskółka
niezadowoleni ze złożenia wniosku przez Mariusza po złożeniu wniosku
a przed wydaniem przez sąd rozstrzygnięcia odwołali zarząd i nie ustanowili
nowego zarządu?
• W razie ustanowienia nowego zarządu – czy będzie możliwe zaskarżenie
postanowienia o ogłoszeniu upadłości?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości:
Legitymacja dłużnika i jego reprezentantów
• Dłużnik jest zarówno uprawniony jak i zobowiązany do złożenia wniosku
o ogłoszenie swojej upadłości
• W przypadku osób prawnych i ułomnych osób prawnych: wniosek
złożony zgodnie z zasadami reprezentacji danej (ułomnej) osoby prawnej
• wyłącznie sam dłużnik jest uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie
swojej
upadłości,
jeżeli
jest
osobą
nieprowadzącą
działalności
gospodarczej (art. 4912 ust. 2 PUiN)
• PROJEKT’14: wyłącznie dłużnik będzie uprawniony do złożenia wniosku
o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego (art. 4 Pr.Rest.)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Uprawnienie i obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
dłużnika będącego (ułomną) osobą prawną ma także każda osoba, która
może ją reprezentować samodzielnie lub łącznie z innymi osobami:
• każdy wspólnik spółki osobowej uprawniony do reprezentacji;
• każdy członek zarządu osoby prawnej;
Uprawnienie do złożenia wniosku przez te osoby jest:
• Ich własnym uprawnieniem (tak: wyr. SN z 7.11.2008, II CSK 255/08,
OSNC 2009/C/69)
• szczególnym sposobem reprezentacji (ułomnych) osób prawnych
(tak: uchw. SN z 5.7.2009, III CZP 12/09, OSNC 2010/1/8)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
Inne osoby uprawnione do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika:
– każdy wspólnik, który odpowiada za zobowiązania spółki osobowej całym
majątkiem – w odniesieniu do tej spółki (własne uprawnienie czy szczególna
reprezentacja jak przy członkach zarządu?);
– likwidator spółki osobowej w likwidacji;
– (?) prokurent (por. post. SN z 15.03.2013, V CSK 177/12, OSNC 2013/11/131
– brak definitywnej odpowiedzi);
– (?) likwidator osoby prawnej (niewymieniony ani w art. 20, ani w art. 21
PUiN; ma prawo reprezentacji, ale w zakresie czynności likwidacyjnych;
powszechnie przyjmuje się, że jest uprawniony, ale są wątpliwości co do
obowiązku)
– Wyłącznie Komisja Nadzoru Finansowego co do banku (art. 426 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Termin
złożenia
wniosku
dla
podmiotów
zobowiązanych:
2 tygodnie od wystąpienia podstawy ogłoszenia upadłości (ogólnej
lub bilansowej)
– członkowie zarządu osób prawnych: nawet jeżeli objęli funkcję w czasie,
kiedy dłużnik był już niewypłacalny;
– Nie zwalnia ich od tego obowiązku okoliczność, że wniosek podlegałby
oddaleniu na podstawie art. 13 PUiN (ubóstwo masy)
– PROJEKT’14: termin wydłużony do 1 miesiąca [UWAGA: istotna zmiana
przesłanki bilansowej: długotrwała (2 lata) przewaga rozmiaru zobowiązań
nad wartością majątku)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Skutki niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
przez podmioty zobowiązane w terminie:
– Odpowiedzialność odszkodowawcza (deliktowa) względem osób trzecich (nie
tylko wierzycieli) za szkodę, którą poniosły wskutek niezłożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 3 PUiN; PROJEKT’14: domniemanie szkody
w wysokości niezaspokojonej wierzytelności)
– Członkowie zarząd spółki z o.o.: odpowiedzialność za zobowiązania spółki
na podstawie art. 299 KSH (odszkodowawcza, por. uchw. SN z 7.11.2008 r.,
III CZP 72/08, OSNC 2009/2/20; wg literatury - gwarancyjna)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Wniosku o ogłoszenie
zawierać (art. 22 PUiN):
upadłości
powinien
– Dane identyfikujące dłużnika
– Uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek (tj. wskazujących
na spełnienie przesłanek ogłoszenia upadłości)
• Dodatkowo: wniosek dłużnika (art. 23 PUiN):
– Określenie, czy wnosi o upadłość układową czy likwidacyjną
– Dokumenty obrazujące sytuację majątkową dłużnika i jego stosunki z
dłużnikami i wierzycielami
• Dodatkowo: wniosek wierzyciela (art. 24 PUiN)
– Uprawdopodobnienie wierzytelności
– Określenie sposobu prowadzenia postępowania?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Wniosek o ogłoszenie upadłości
• Skutki złożenia wniosku dotkniętego brakami
formalnymi lub nienależycie opłaconego:
– Wnioskodawca zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika: zwrot
(art. 28 ust. 1 PUiN) z możliwością usunięcia braku w terminie tygodniowym
ze skutkiem od daty pierwotnego wniosku
– Wnioskodawca działający samodzielnie – wezwanie o uzupełnienie braków
(art. 130 KPC w zw. z art. 35 PUiN)
• Raz wszczęte postępowanie nie ulega zawieszeniu
(np. do czasu zakończenia sporu o istnienie
wierzytelności wnioskodawcy) ani wznowieniu
(art. 35 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie
w przedmiocie ogłoszenia upadłości
• Sąd upadłościowy:
sąd rejonowy – sąd gospodarczy, właściwy według
zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika (art. 18, art. 19 PUiN); 3 sędziów
zawodowych (art. 18 PUiN) [PROJEKT’14: główny ośrodek podstawowej
działalności + domniemanie miejsca zarządzania działalnością ]
• Posiedzenie niejawne; rozprawa, jeśli konieczna (art. 27 PUiN)
– Wysłuchanie dłużnika lub wierzyciela wnioskodawcy możliwe także poza
rozprawą, a nawet na piśmie (art. 27 ust. 2, art. 30 ust. 3 PUiN)
• Uczestnicy: dłużnik + wnioskodawca (art. 26 ust. 1 PUiN)
• Spółka pozbawiona organu uprawnionego do reprezentacji nie ma zdolności
procesowej > sąd upadłościowy ustanawia kuratora (art. 261 PUiN)
• Sąd ocenia, czy są spełnione przesłanki ogłoszenia upadłości likwidacyjnej czy
upadłości układowej; nie jest związany wnioskiem (art. 14, art. 15 PUiN)
– Jeżeli zwołano wstępne zgromadzenie wierzycieli, sąd jest związany jego
uchwałą co do sposobu dalszego postępowania (art. 47 ust. 1 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie zabezpieczające
• Bogdan – jeden z członków zarządu spółki z o.o. Wróbelek
złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, wraz z wnioskiem
o zabezpieczenie majątku dłużnika, jednak bez wskazania
sposobu zabezpieczenia. Sąd ustanowił zarządcę przymusowego
całego majątku spółki, uznając, że zachodzi ryzyko ukrycia przez
wspólników majątku spółki. Po wydaniu postanowienia spółka
Wróbelek reprezentowana przez dwóch innych członków
zarządu (Jana i Juliusza) zawarła umowę sprzedaży
przedsiębiorstwa spółki z Krzysztofem i złożyła zażalenie na
postanowienie o zabezpieczeniu, wskazując, że brak było
podstaw ustanowienia tego zabezpieczenia.
• Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać sąd II instancji?
• Czy Krzysztofowi przysługuje roszczenie o wydanie
przedsiębiorstwa przez spółkę Wróbelek?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie zabezpieczające
– Ustanowienie zabezpieczenia (art. 36 PUiN):
• Z urzędu, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości pochodzi od dłużnika
• W innych wypadkach zabezpieczenie ustanawia się na wniosek
wnioskodawcy o ustanowienie zabezpieczenia (Wystarczające jest
żądanie zabezpieczenia, a jego treść określa PUiN, czy
wnioskodawca musi wskazać sposób zabezpieczenia?)
– Sposób zabezpieczenia (art. 38 PUiN):
• Ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego:
– Upadły musi uzyskać zgodę nadzorcy na dokonanie czynności
przekraczającej zakres zwykłego zarządu (art. 76 ust. 3 PUiN)
• Zarząd przymusowy, jeżeli zachodzi obawa ukrycia majątku, działania na
szkodę wierzycieli lub dłużnik nie wykonuje poleceń nadzorcy sądowego
– Upadły traci prawo korzystania i rozporządzania swoim majątkiem,
jego czynności są nieważne, a zarząd majątkiem przejmuje zarządca
(art. 77 ust.1 PUiN);
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Rozstrzygnięcie wniosku o ogłoszenie upadłości;
Zaskarżanie rozstrzygnięć
• Cezary wspólnik spółki jawnej Żuraw, w której obowiązuje
reprezentacja łączna 2 wspólników, złożył wniosek o
ogłoszenie upadłości spółki Żuraw z możliwością zawarcia
układu, przedstawiając wstępne propozycje układowe. Sąd
wydał postanowienie zgodnie z wnioskiem. Wierzyciel
Paweł dowiedział się o ogłoszeniu upadłości spółki Żuraw i
wniósł od tego postanowienia zażalenie, domagając się
ogłoszenia upadłości dłużnika, ale obejmującego likwidację
jego majątku. Zażalenie wniósł też inny wspólnik spółki
Żuraw – Ireneusz, wyłączony na mocy umowy od jej
reprezentacji – w którym domaga się uchylenia
postanowienia o ogłoszeniu upadłości i oddalenia wniosku.
• Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać sąd II instancji?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Rozstrzygnięcie wniosku o ogłoszenie upadłości;
zaskarżanie rozstrzygnięć
– Postanowienie o ogłoszeniu upadłości (treść: art. 51 ust. 1PUiN)
= data ogłoszenia upadłości (godzina 0:00); art. 52 PUiN
– Natychmiastowa skuteczność (art. 51 ust. 2 PUiN)
–Ogłoszenie w MSiG i opublikowanie w dzienniku
o zasięgu lokalnym
• wezwanie wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności (art. 51 ust. 1 pkt 4 PUiN)
– Zażalenie (art. 54 PUiN):
• Ogłoszenie upadłości: tylko dłużnik
• Oddalenie wniosku: tylko wnioskodawca (dłużnik/wierzyciel/inne podmioty)
– Sąd II instancji może nie może orzec o ogłoszeniu upadłości (może przekazać
sprawę sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania)
– Nie przysługuje skarga kasacyjna (art. 33 ust. 2 PUiN)
– Nie przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności orzeczenia
z prawem (art. 33 ust. 3 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15