Utylizacja hałdy kopalnianej Czy tylko nowe możliwości pozyskania

Tomasz Górski
G³. in¿. ds. Inwestycji El. Rybnik
Boles³aw S³owiñski
G³. Specjalista El. Rybnik
Utylizacja ha³dy kopalnianej
Czy tylko nowe mo¿liwoœci pozyskania paliwa dla elektrowni?
W dniu 15 lipca 2003 roku uruchomiono oficjalnie dzia³alnoœæ zak³adu odzysku wêgla z ha³d pogórniczych. Zak³ad nazywa siê ZOWER, nazwa pochodzi od pierwszych
liter s³ów Zak³ad Odzysku Wêgla Elektrowni Rybnik SA.
Fakt uruchomienia tego Zak³adu zosta³ szeroko odnotowany przez media. Podkreœliæ mo¿na, ¿e Elektrownia Rybnik SA realizuj¹c to przedsiêwziêcie „przetar³a szlak” dla
innych tego typu inicjatyw, wskazuj¹c mo¿liwoœæ uzyskiwania realnych korzyœci, w wyniku zrealizowania zupe³nie
nowatorskich lokalnych inwestycji.
Uroczyste otwarcie zak³adu ZOWER
Warto zastanowiæ siê, jakie korzyœci odniesie z tej inwestycji elektrownia. Niew¹tpliwie zyska nowe, tañsze Ÿród³o zaopatrzenia w paliwo do produkcji energii elektrycznej. Z pewnoœci¹ nie bêdzie to jednak konkurencj¹ dla dotychczasowych zakupów tego paliwa z kopalñ wêgla kamiennego, jako ¿e elektrownia spala w ci¹gu roku oko³o
4 mln ton wêgla.
Produkcja roczna zak³adu ZOWER wyniesie 150 tys.
ton wêgla, co stanowi tylko ok. 3,75% rocznego zapotrzebowania elektrowni. Nie tu wiêc nale¿y upatrywaæ
Ÿród³a korzyœci. Aby okreœliæ te Ÿród³a trzeba siêgn¹æ w
przesz³oœæ.
październik-listopad
2003
Historia sk³adowiska odpadów pogórniczych, lub inaczej ha³d pogórniczych, wi¹¿e siê nieodzownie z histori¹
oko³o stuletniej dzia³alnoœci wydobywczej niedalekiej KWK
Dêbieñsko.
Ha³da kopalniana powstaje jako efekt sk³adowania zbêdnego urobku, g³ównie ska³y p³onnej towarzysz¹cej wêglowi. W ha³dzie mo¿e znajdowaæ siê ok. 1 do 3% czystego
wêgla, który pozosta³ w wyniku niedoskona³oœci procesu
wzbogacania urobku, mo¿e tam byæ tak¿e mu³ z osadników mu³owych. Jednoczeœnie, w wyniku zachodz¹cego w
czasie rozpadu ska³y p³onnej, uwalnia siê wêgiel pozostaj¹cy w ha³dzie.
W 2000 roku Kopalnia Dêbieñsko zosta³a zlikwidowana. Pozosta³ po niej obszar o powierzchni oko³o 140 ha
zajêty przez sk³adowisko. Przygl¹daj¹c siê tym olbrzymim
zwa³om odpadów zauwa¿yæ mo¿na dwa charakterystyczne, zaroœniête ju¿ roœlinnoœci¹, sto¿ki pierwszego sk³adowiska i dwa nastêpne sto¿ki, czerwone, w wyniku samoistnie wypalonych ju¿ odpadów. Na tej czêœci sk³adowiska
dzia³aj¹ ju¿ dwa inne podmioty gospodarcze zajmuj¹ce siê
rekultywacj¹. Pozosta³a, bardziej p³aska czêœæ sk³adowiska
o powierzchni oko³o 65 ha, która powstawa³a od lat 70.,
zosta³a przejêta przez spó³kê ZOWER.
Sk³adowisko zlokalizowane jest na terenie gminy Czerwionka-Leszczyny (woj. œl¹skie). Gmina og³osi³a przetarg
na zagospodarowanie ha³dy. Istotnymi dla gminy warunkami przetargu by³y: cena dzier¿awy jak i korzyœci wynikaj¹ce z uruchomienia dzia³alnoœci na tym terenie, zatrudnienie
dla mieszkañców i pozostawienie przez inwestora zrekultywowanego terenu.
Realizacjê projektu poprzedzi³o wiele dzia³añ przygotowawczych. Wykonano badania fizykochemiczne zarówno istniej¹cego materia³u ha³dy jak i materia³u po rekultywacji. Przeprowadzono konsultacje z w³adzami lokalnymi
i spo³ecznoœci¹ lokaln¹, prezentuj¹c aspekty socjalne, ekologiczne i ekonomiczne projektu. Wykonano ekspertyzy
ekologiczne, które potwierdzi³y pozytywny wp³yw procesu odzysku wêgla na œrodowisko. Inwestor podejmuj¹c
decyzjê o dzier¿awie terenu ha³dy musia³ z kolei byæ z jednej strony œwiadomy ryzyka, jakie podejmuje, a z drugiej
byæ wiarygodnym dla w³adz Gminy.
www.elektroenergetyka.pl
strona
739
Pierwszy produkt
Elektrownia Rybnik SA stworzy³a nie tylko sprzyjaj¹ce
warunki ekonomiczne, ale i uzyska³a przychylne nastawienie w³adz lokalnych. Podkreœliæ nale¿y konstruktywne
i wspieraj¹ce dzia³ania Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny i ich w³adz samorz¹dowych.
Wykonany biznesplan wykaza³ wprawdzie jednoznacznie op³acalnoœæ przedsiêwziêcia dla Elektrowni Rybnik, ale
pokaza³ tak¿e ryzyko, jakie nios³o za sob¹ planowane przedsiêwziêcie.
Realizacja inwestycji przebiega³a bardzo szybko i sprawnie. W paŸdzierniku 2002 roku powo³ano spó³kê ZOWER
Sp. z o.o. Budowa trwa³a od listopada 2002 do czerwca
2003 roku. Jak ju¿ wspomniano, eksploatacjê rozpoczêto
w lipcu 2003 r. Przewidywany czas eksploatacji zak³adu —
10 lat. Ju¿ pierwsze analizy chemiczne pozyskanego paliwa wykaza³y, ¿e jakoœæ jego jest bardzo wysoka, zgodna
z oczekiwaniami i mo¿e byæ regulowana.
Zarys zastosowanych technologii
Technologie odzysku wêgla z odpadów pogórniczych
s¹ znane i sprawdzone, jednak nie korzystano z nich szerzej i opracowano j¹ indywidualnie dla omawianej ha³dy.
Do podstawowych obiektów zak³adu nale¿¹: stacja przesiewania, p³uczka, pompownia, warsztaty, zaplecze socjalno-bytowe.
Surowiec jest urabiany z ha³dy koparkami o napêdzie
hydraulicznym, a nastêpnie przewo¿ony samochodami
wywrotkami do kosza zasypowego. Stamt¹d podawany jest,
po wstêpnym odsianiu, do zak³adu przeróbczego, który
ró¿ni siê od klasycznego zak³adu przeróbczego kopalni wêgla kamiennego tym, ¿e odsiewa siê w nim wêgiel z pozosta³oœci po produkcji wêgla, a nie, jak w kopalni, odpady
z wydobytego na powierzchnie wêgla.
Odbywa siê to za pomoc¹ taœmoci¹gów, przesiewaczy,
zbiorników, pomp i cyklonów po³¹czonych w jeden uk³ad,
w którym kr¹¿¹, pod ró¿nymi postaciami, ciecze i „urobek” o ró¿nej gêstoœci i granulacji.
strona
740
Zachodz¹ce w zak³adzie procesy s¹ procesami fizycznymi, a jedynymi substancjami stosowanymi w technologii s¹: woda (czynnik obiegowy), sproszkowany magnetyt
(obci¹¿nik do tworzenia cieczy ciê¿kiej, niezbêdnej w technologii) oraz flokulant (do oczyszczenia wody obiegowej
z zanieczyszczeñ ilastych). Woda kr¹¿y w uk³adzie zamkniêtym — uzupe³niane s¹ tylko jej braki. Podczas procesu technologicznego powstaj¹ nastêpuj¹ce frakcje: wêgiel, kamieñ
i mu³. Wêgiel jest jak wiadomo materia³em do spalenia w
elektrowni, a kamieñ i mu³ s³u¿¹ do rekultywacji i nadania
nowego kszta³tu terenu, odpowiednio do zapotrzebowania
lokalnej spo³ecznoœci. Do transportowania odzyskanego
wêgla do elektrowni wykorzystywane s¹ na krótkim, pocz¹tkowym odcinku samochody, a nastêpnie poci¹gi.
Ca³oœæ zak³adu jest zautomatyzowana w ci¹gach technologicznych, z centraln¹ sterowni¹ zlokalizowan¹ w najwiêkszym obiekcie, jakim jest p³uczka.
Zasilanie w energiê elektryczna odbywa siê z kontenerowej stacji transformatorowo-rozdzielczo-sterowniczej
pod³¹czonej do lokalnej linii elektroenergetycznej 20 kV.
Wielostronne korzyœci inwestycji
Wa¿ny jest spo³eczno-ekologiczny wymiar przedsiêwziêcia. Po likwidacji kopalni pracê utraci³o wiele osób. Lokalny
poziom bezrobocia siêga³ 22%. Dziêki inwestycji zosta³o
zatrudnionych prawie 50 osób. Oko³o 20 firm uczestniczy³o w procesie projektowania i budowie zak³adu. Wzros³a
aktywnoœæ lokalnej przedsiêbiorczoœci. Powsta³y nowe Ÿród³a dochodów dla gminy i nowe Ÿród³a przychodów dla
firm kooperuj¹cych. Projekt dzia³alnoœci zak³adu przewiduje zmniejszenie objêtoœci ha³dy o 20% oraz zagospodarowanie terenu, o powierzchni oko³o 65 ha. Zrekultywowany
obszar sk³adowiska pozwoli na stworzenie bazy rekreacyjnej-wypoczynkowej oraz uatrakcyjni walory krajobrazowe
okolic. Planuje siê, ¿e pozostan¹ tylko dwa sto¿ki poroœniête — jako pami¹tka po dzia³alnoœci górniczej. Dodatkowym
aspektem rekultywacja ha³dy jest wyeliminowanie mo¿liwoœci jej samozapalenia siê.
www.elektroenergetyka.pl
Widok sk³adowiska i zak³adu ZOWER
październik-listopad
2003
mów — odpowiedników Agendy 21 w sferach swego dzia³ania. Od roku 2001 Grupa EdF realizuje w³asn¹ Agendê
21, a w 2002/2003 zorganizowa³a pierwsz¹ edycjê konkursu zatytu³owanego „Trofea Zrównowa¿onego Rozwoju”. Celem konkursu jest pomoc w realizacji projektów oraz
wyró¿nienie dokonañ zainicjowanych przez pracowników
EdF na rzecz zrównowa¿onego rozwoju.
W konkursie wziê³y udzia³ wszystkie polskie filie EdF.
Elektrownia Rybnik SA tak¿e z³o¿y³a stosown¹ dokumentacjê uczestnictwa w konkursie. Podczas wrêczania nagród pierwszej edycji Trofeów Zrównowa¿onego Rozwoju,
w czerwcu tego roku w Pary¿u, uhonorowanych zosta³o
10 projektów w trzech kategoriach oraz przyznano dodatkowo dwie nagrody specjalne. Jedn¹ z nagród w kategorii
„Solidarnoœæ dla przysz³oœci: œrodowisko” przyznano za
projekt ZOWER.
Tereny operacyjne spó³ki ZOWER
Warto na zakoñczenie przypomnieæ, ¿e Elektrownia
Rybnik SA jest od marca 2001 roku cz³onkiem Grupy
EdF (Electricité de France). EdF, jako grupa energetyczna o œwiatowym zasiêgu, ma ogromn¹ rolê do odegrania w rozwoju gospodarczym i spo³ecznym, jak równie¿ jej dzia³alnoœæ w dziedzinie ochrony œrodowiska cechuje siê wysok¹ odpowiedzialnoœci¹ w stosunku do przysz³ych pokoleñ.
Œwiadczyæ o tym mo¿e fakt zaanga¿owania siê grupy,
w ramach swojej dzia³alnoœci, na rzecz zrównowa¿onego
rozwoju. Co oznacza pojêcie „zrównowa¿ony rozwój”? Jak
wiadomo jest to rozwój gospodarczy, który stara siê „odpowiedzieæ na zapotrzebowania teraŸniejszoœci zachowuj¹c jednoczeœnie dla przysz³ych pokoleñ mo¿liwoœæ zaspokojenia ich w³asnych potrzeb” (raport Brundtlanda, 1987).
Takie bowiem podejœcie zosta³o przyjête na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro w roku 1992 i znalaz³o potwierdzenie w Johannesburgu w 2002 roku. Zmiany klimatyczne,
ochrona zasobów naturalnych i œrodowiska nale¿¹ do najwa¿niejszych elementów wchodz¹cych w sk³ad zrównowa¿onego rozwoju.
Jedn¹ z g³ównych cech charakterystycznych polityki
zrównowa¿onego rozwoju jest dialog miêdzy pañstwami,
obywatelami, stowarzyszeniami, przedsiêbiorstwami i spo³ecznoœciami lokalnymi. Dialog maj¹cy na celu pogodzenie
rozwoju gospodarczego z ochron¹ œrodowiska i sprawiedliwoœci¹ spo³eczn¹.
W czasie szczytu w Rio de Janeiro ponad 150 pañstw
œwiata podpisa³o program dzia³ania dla XXI wieku nazwany Agenda 21. Uczestnicy ¿ycia gospodarczego i spo³ecznego maj¹ teraz za zadanie wprowadzenie w ¿ycie progra-
Wizualizacja obszaru po rekultywacji
i zagospodarowaniu terenu
Nagroda potwierdzi³a respektowanie regu³ zrównowa¿onego rozwoju w budowie i eksploatacji zak³adu
ZOWER.
Gmina w miejsce terenu zdegradowanego otrzyma park
i tereny rekreacyjne, zamiast bie¿¹cego problemu ha³dy
(mo¿liwoœæ samozap³onu i brak œrodków na rekultywacje
tej ha³dy) otrzyma czynsz dzier¿awny.
Elektrownia pozyska³a tañsze paliwo i choæ w niewielkim stopniu zachowa bogactwo naturalne dla przysz³ych pokoleñ, a miejscowa spo³ecznoœæ uzyska³a nowe
bezpoœrednie miejsca pracy i poœredni¹ aktywnoœæ lokalnej przedsiêbiorczoœci.
Elektrownia Rybnik SA
Cz³onek Grupy EdF
październik-listopad
2003
www.elektroenergetyka.pl
strona
741