Ks. Robert Dublański - Alma Mater

ŻYDZI I JUDAIZM
WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH
Wprawdzie judaistyka jako odrębna dyscyplina nauki nie jest
dotąd uznana przez polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego, ale stabilna już grupa polskich naukowców podejmuje z tego zakresu badania i regularnie prezentuje ich wyniki,
między innymi podczas ogólnopolskiej konferencji organizowanej z udziałem gości z zagranicy. Uczestnicy przedsięwzię- Sesja inauguracyjna; od lewej profesorowie: Mauro Perani,
cia w większości są członkami Polskiego Towarzystwa Studiów Jerzy Tomaszewski i Stefan Schreiner
Żydowskich, które formalnie istnieje już od 1996 roku (w rzeczywistości powstało rok wcześniej). Towarzystwo postawiło
sobie za cel statutowy prowadzenie badań naukowych, promocję i popularyzację wiedzy z historii i kultury Żydów, ze
szczególnym uwzględnieniem dziejów Żydów w Polsce, oraz współpracę z partnerskimi instytucjami w kraju i za granicą.
To z jego inicjatywy odbyły się konferencje w latach 1995, 1998, 2000, 2007 i ta ostatnia w roku 2010. Przygotowane
przy wydatnej pomocy Polskiej Akademii Umiejętności, której elementem struktury organizacyjnej jest Komisja Historii i
Kultury Żydów, oraz osobistej sekretarza generalnego PAU prof. Jerzego Wyrozumskiego.
Wśród zagranicznych gości uczestniczących w tegorocznym spotkaniu zorganizowanym w Krakowie w dniach 15–17
czerwca br. byli między innymi prof. Mauro Perani z Florencji, prezydent Europejskiego Stowarzyszenia Studiów Żydowskich, prof. Stefan Schreiner, dyrektor jednego z najprężniejszych ośrodków judaistycznych w Niemczech – Institutum
Judaicum na Uniwersytecie w Tybindze, oraz prof. Gideon Kouts z paryskiej Sorbony, od lat współpracujący w obszarze
media and Jewish studies z Uniwersytetem Jagiellońskim.
Wygłoszone referaty i komunikaty w liczbie 30 ułożyły się w osiem obszarów tematycznych: starożytności żydowskie,
myśl żydowska, historia Żydów na ziemiach polskich, historiografia polska i zagraniczna o Żydach polskich, media w kulturze żydowskiej, języki Żydów i literatura żydowska oraz judaizm i chrześcijaństwo w dialogu w czasach najnowszych.
Poszczególnym sesjom przewodniczyli polscy eksperci od tej problematyki z różnych ośrodków akademickich, którzy
jednocześnie aranżowali sesje, dobierając referentów. Do tego grona należeli profesorowie Jan Iluk (UG), Wacław Wierzbieniec (URz), Krzysztof Pilarczyk (UJ), Krzysztof Makowski (UAM), Piotr Muchowski (UAM) i Stanisław Krajewski (UW).
Całości prac organizacyjnych patronował i sesji inauguracyjnej przewodniczył prof. Jerzy Tomaszewski, nestor polskich
uczonych zajmujących się historią i kulturą Żydów na ziemiach polskich, obchodzący w tym roku 80. rocznicę urodzin.
Natomiast koordynatorem konferencji był prezes PTSŻ prof. Krzysztof Pilarczyk.
Miejmy nadzieję, że ten zbiorowy trud organizacyjny i badawczy, mający odbicie także w dydaktyce szkół wyższych, zostanie dostrzeżony przez polskie władze oraz gremia decydentów i wpłynie na zaliczenie judaistyki do dyscyplin polskiej
nauki, tak jak jest to w innych krajach zachodnich.
ks. Robert Dublański
członek PTSŻ
Szczegółowy program konferencji można znaleźć na stronie http://www.jewishstudies.pl. Jeszcze w tym roku ma się ukazać piąty tom
pracy zbiorowej Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, będący w dużej mierze pokłosiem tejże konferencji.
NOWI ORMIANIE W POLSCE
Z PERSPEKTYWY 20 LAT
25 września 2010 roku w sali konferencyjnej Biblioteki Jagiellońskiej
odbyła się uroczysta sesja naukowa
z okazji 20. rocznicy powstania Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego. Spotkanie zorganizowane zostało
przez obchodzące jubileusz Towarzystwo oraz Uniwersytet Jagielloński.
70
ALMA MATER nr 129
Nasza Uczelnia od początku istnienia OTK była związana z tą organizacją.
Jedną z inicjatorek jej powstania była śp.
prof. Anna Krzysztofowicz, której przodkowie przed wiekami przybyli z Armenii
do Polski. Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne kierowane przez prezesa Adama
Terleckiego pomogło Ormianom, którzy
pod koniec lat 80. minionego wieku podjęli studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W grupie 13 studentów z Armenii,
wówczas jednej z republik radzieckich,
był Armen Edigarian, obecnie profesor
i dyrektor Instytutu Matematyki UJ, oraz
Karen Khachatrian, dziś doktor nauk chemicznych i pracownik naukowy Uniwersytetu Rolniczego. Profesor Edigarian
podczas sesji wrócił wspomnieniami do
tamtych czasów: – Po rozpadzie Związku
Radzieckiego w 1991 roku pozostaliśmy
bez środków do życia. Wówczas bardzo pomogło nam dopiero co założone
OTK, które ogłosiło w radiu i prasie apel
o wsparcie pozostawionych samym sobie
studentów. Udało się zebrać pieniądze,
które pozwoliły nam przetrwać te cięż-
kie chwile. Po ukończeniu studiów kilku
z nich pozostało w Polsce, inni wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Profesor
Edigarian wyraził swoją wdzięczność
za udzieloną wówczas pomoc, mówiąc:
– Cokolwiek bym powiedział o Adamie
[Terleckim], to by było za mało.
Aktywnymi działaczami OTK są naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego:
prof. Andrzej Pisowicz, wybitny armenista, autor między innymi Małego słownika ormiańsko-polskiego i polsko-ormiańskiego, i dr hab. Krzysztof Stopka,
mający duże osiągnięcia w badaniu historii Ormian. Ambasador Republiki Armenii w Polsce Ashot Galoyan wyróżnił
ich dyplomami uznania od rządu Armenii. Podziękował również nauczycielkom
z sobotniej szkółki języka ormiańskiego,
mającej siedzibę w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przy ul. Rajskiej w Krakowie: Weronice Howanisjan, dr Gohar
Khachatrian, Eli Mykrtczjan i Porczui
Kujumdżan. Ashot Galoyan podkreślił
wyjątkowe znaczenie tej placówki oświatowo-kulturalnej dla diaspory ormiańskiej w Krakowie.
Również prof. Stanisław Sroka zaakcentował wkład kierowanego przez siebie
Instytutu Historii UJ w badania dziejów
Ormian w Polsce, wskazując wybitne osiągnięcia w tym zakresie dr. hab.
Krzysztofa Stopki.
Zasługującym na uwagę osiągnięciem
Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego jest wydanie wraz z Polską Akademią
Umiejętności Zapisów sądu duchownego
Ormian miasta Lwowa za lata 1625–1630
w języku kipczackim, opracowanych przez
znanego na świecie turkologa, Edwarda
Tryjarskiego. Ten rarytas wydawniczy
zaprezentował dr hab. Krzysztof Stopka,
podkreślając, że Zapisy są bezcennym
źródłem do badania historii Ormian polskich, tym bardziej że prof. Tryjarski jako
pierwszy współczesny uczony odczytał
i przetłumaczył je. Zostały one spisane
w języku kipczackim (przejętym przez
Ormian polskich od Tatarów), ale za pomocą liter alfabetu ormiańskiego. Omawiający książkę dr hab. Krzysztof Stopka wyraził nadzieję, że zostaną wydane
dalsze księgi z zapisami sądu za kolejne
lata. Ich rękopisy znajdują się w zbiorach
mechitarystów w Wiedniu i Wenecji.
Niezwykłą atrakcją dla uczestników
sesji była przygotowana ekspozycja rękopisów i starodruków ormiańskich
znajdujących się w Bibliotece Jagielloń-
Dr Gohar Khachatrian opowiada o pracy szkółki języka ormiańskiego,
obok siedzi prowadzący sesję prof. Armen Edigarian
skiej. W czasie przerwy w sesji po wystawie oprowadzał zwiedzających dr hab.
Krzysztof Stopka. Najstarszym udostępnionym rękopisem był Masztoc (księga
obrzędów) z XV wieku.
Oczekujący na zwiedzanie wystawy
goście mogli degustować słodkie przysmaki kuchni ormiańskiej.
Zasadniczą część jubileuszowego spotkania stanowiły referaty przygotowane
przez członków OTK i zaproszonych gości,
rozwijające myśl przewodnią sesji: Nowi
Ormianie w Polsce z perspektywy 20 lat.
Adam Terlecki w swoim wystąpieniu
zatytułowanym Ormiańskie Towarzystwo
Kulturalne wobec problemu uchodźstwa
w latach 90. XX wieku przedstawił historię OTK, powstałego na bazie istniejącego w Krakowie od 1980 roku Koła Zainteresowania Kulturą Ormian przy
Polskim Towarzystwie Ludoznawczym. Prezes Terlecki opowiadał o pomocy młodego Towarzystwa dla Ormian. Stwierdził,
że wielkie zasługi miała na tym
polu niedawno zmarła prof.
Anna Krzysztofowicz. Przed
powstaniem ambasady Armenii
w Polsce w 1998 roku Towarzystwo często musiało pełnić
jej funkcję. Po upadku ZSRR
pojawiło się wielu przybyszów
z tego kraju, a po wojnie o Górny Karabach ich liczba wzrosła. Z szacunków MSZ wynika,
że przez Polskę przewinęło się
aż 400 tysięcy Ormian. Prezes
OTK wspominał o incydentach
z udziałem obywateli Armenii,
jakie miały miejsce w latach 90.
(głównie chodziło o nielegalny
pobyt w Polsce). Towarzystwo
pomagało ich nowej emigracji.
Duże znaczenie miały abolicje ogłoszone
dla cudzoziemców nielegalnie przebywających w Polsce. Mówca stwierdził, że
w położeniu imigrantów dużo zmieniło
się na lepsze w XXI wieku, ale ciągle czeka z nadzieją na poprawę losu tych obywateli Armenii, którzy nadal nie uregulowali statusu swojego pobytu w naszym
kraju.
Kolejny referat, Prawne i praktyczne
aspekty pobytu Ormian w Polsce, wygłosił Tomasz Cytrynowicz, dyrektor Departamentu Legalizacji Pobytu. Przypomniał
powody masowego przyjazdu Ormian do
Polski, przytoczył dane statystyczne oraz
podkreślił ustabilizowanie się tego zjawiska w ostatnich latach.
Doktor Gohar Khachatrian przygotowała referat zatytułowany Nauczanie jęPrezes OTK Adam Terlecki
ALMA MATER nr 129
71
Występ dzieci z sobotniej szkółki języka ormiańskiego
zyka ormiańskiego w Krakowie. Opowiadała o pracy w sobotniej szkółce języka
ormiańskiego, która funkcjonuje od 2004
roku. Skorzystano z gościnności Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, gdzie
odbywają się lekcje. Gohar Khachatrian
podziękowała za to Arturowi Paszko, dyrektorowi Biblioteki. Na zajęcia uczęszcza 20 dzieci. Początkowo był problem
z naborem, ponieważ Ormianie z nowej
emigracji dążyli do jak najszybszego zintegrowania się z polskim środowiskiem
i nie przywiązywali wagi do nauki nieużywanego języka ojczystego. Dzieci wstydziły się swojej odrębności. Zadaniem
nauczycieli było budzenie poczucia narodowego. Dlatego nie tylko uczono języka
ormiańskiego, ale również wprowadzono
lekcje muzyki, narodowej historii, a nawet
założono w 2009 roku szkolny teatrzyk
lalkowy Banali. Doktor Khachatrian podsumowała swoje wystąpienie stwierdzeniem: – Uczniowie nasi są wychowywani
w duchu narodowym, ale nie zapominamy,
że mieszkamy w Polsce, [...] chcemy, żeby
dzieci ormiańskie integrowały się ze środowiskiem polskim, pragniemy kontynuować tradycje polskich Ormian, którzy na
72
ALMA MATER nr 129
przestrzeni dziejów wnieśli dużo do historii Polski i zawsze jej byli wierni, [...] chcemy, żeby Ormianie kojarzyli się w Polsce
zawsze pozytywnie.
Przerwę między referatami wypełnił
teatrzyk Banali, prowadzony przez Weronikę Howanisjan, który zaprezentował
bajki Pies i kot oraz Śmierć Kikosa.
Doktor Paweł Nieczuja-Ostrowski
z UMK w referacie Emigracja ormiańska
w Polsce na przełomie XX i XXI wieku
mówił o przyczynach migracji Ormian,
o ich rozmieszczeniu się na terenie Polski oraz o zatrudnieniu przybyszów z Armenii w naszym kraju. Wspomniał, że
w 2003 roku stanowili oni największą
grupę cudzoziemców składających wniosek o legalizację pobytu w Polsce (46
procent). Jego zdaniem Polacy postrzegają Ormian, z jednej strony, pozytywnie
– jako ludzi wykształconych, pracowitych, gościnnych, zaradnych, przedsiębiorczych, posiadających predyspozycje
do handlu, ceniących życie rodzinne, solidarnych wobec swojej nacji, z drugiej –
negatywnie: jako obywateli byłej ZSRR
i członków „społeczności bazarowej”,
nieuczciwych, miewających powiązania
ze światem przestępczym. Te stereotypy
dr Ostrowski skonfrontował z wynikami
swoich badań nad sytuacją nowej emigracji ormiańskiej. Ostatnie lata przyniosły
duże zmiany. Ormianie zakładają własne
firmy, kierują dużymi przedsiębiorstwami, są obecni w życiu naukowym, kulturalnym i nawet działają w lokalnych
samorządach.
Edgar Broyan w wystąpieniu Z doświadczeń młodego pokolenia emigracji
ormiańskiej w Polsce podzielił się refleksjami na temat sytuacji dzieci i młodzieży
z Armenii w polskich szkołach i na uczelniach, pokonywania przez nich barier językowych i obyczajowych. Jego zdaniem
integracja Ormian z Polakami nie była
zbyt trudna.
Sesję zakończyła dyskusja dotycząca
spraw środowiska ormiańskiego w Polsce.
W sali konferencyjnej Biblioteki Jagiellońskiej można było obejrzeć kroniki prowadzone przez Towarzystwo oraz otrzymać
archiwalne numery wydawanego od wielu
lat Biuletynu OTK.
Maciej Janik
pracownik Archiwum UJ