wyrok TK P45

Sygn. akt P 45/12
WYROK
w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa, dnia 14 kwietnia 2015 r.
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski – przewodniczący
Teresa Liszcz – sprawozdawca
Stanisław Rymar
Andrzej Rzepliński
Piotr Tuleja,
protokolant: Krzysztof Zalecki,
po rozpoznaniu, z udziałem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu
14 kwietnia 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Koninie:
czy art. 96, art. 97 i art. 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002
r. Nr 72, poz. 665, ze zm.) są zgodne z art. 2, art. 9, art. 32, art. 45, art. 91, art. 175 i art. 177
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),
o r z e k a:
I
Art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z
2015 r. poz. 128) są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
II
Przepisy wymienione w części I tracą moc obowiązującą z dniem 1 sierpnia 2016 r.
Ponadto p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638,
z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178,
poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654)
umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz
Stanisław Rymar
Andrzej Rzepliński (votum separatum)
Piotr Tuleja
Komunikat opublikowany na stronie trybunal.gov.pl po wydaniu wyroku:
Umożliwienie bankom wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych (dalej: BTE) jest
niezgodne z zasadą równego traktowania – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
14 kwietnia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone pytania
prawne Sądu Rejonowego w Koninie Wydział V Gospodarczy dotyczące przepisów Prawa
bankowego umożliwiających bankom wystawianie BTE.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.
– Prawo bankowe są niezgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji. Przepisy tracą moc obowiązującą
z dniem 1 sierpnia 2016 r.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Zdanie odrębne do wyroku zgłosił Prezes TK Andrzej Rzepliński.
Art. 96 ust. 1 prawa bankowego stanowi, że banki mogą wystawiać BTE na podstawie swoich
ksiąg lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych. Treść
i formę BTE określa art. 96 ust. 2 prawa bankowego. Na podstawie art. 97 ust. 1 ww. ustawy
BTE może być podstawą prowadzenia egzekucji cywilnej po nadaniu mu przez sąd klauzuli
wykonalności. Sąd bada jednak BTE tylko pod względem formalnym, nie ma natomiast
prawa wnikać w kwestie merytoryczne. W razie stwierdzenia formalnej poprawności BTE,
sąd nadaje mu klauzulę wykonalności w ciągu trzech dni od złożenia przez bank stosownego
wniosku.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że prawo do wystawiania BTE jest przywilejem banków,
naruszającym zasadę równego traktowania (art. 32 ust. 1 konstytucji) w trzech
aspektach. A mianowicie w relacji między bankiem a jego klientem, w relacjach między
bankami jako wierzycielami a pozostałymi podmiotami będącymi wierzycielami oraz
w relacjach między dłużnikami banków i dłużnikami innych podmiotów.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że bank i jego klient mają wspólną cechę istotną – są
stronami prywatnoprawnego stosunku zobowiązaniowego, który jest oparty na zasadzie
prawnej (formalnej) równości i autonomii woli stron. Powinny mieć więc równe, co do
zasady, możliwości obrony swych praw i interesów wynikających z zawartej umowy.
Tymczasem bank sam wydaje tytuł egzekucyjny, zastępujący orzeczenie sądu,
z pominięciem merytorycznego rozpoznania sprawy, w czasie którego klient mógłby
podnieść merytoryczne zarzuty. Klient może bronić się przed BTE tylko wytaczając
powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 k.p.c.), ponosząc w związku z tym pełną opłatę
stosunkową (5 % od wartości roszczenia) i cały ciężar dowodzenia – w warunkach
prowadzenia przeciwko niemu egzekucji wiążącej się z zajęciem majątku.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że takiego przywileju – tj. bycia sędzią we własnej sprawie
– nie uzasadnia status banków, będących (z nielicznymi wyjątkami) prywatnymi
przedsiębiorcami, działającymi w celu osiągnięcia zysku, chociaż Trybunał Konstytucyjny nie
neguje szczególnej roli banków w gospodarce, uzasadniającej pewne szczególne uprawnienia,
ale nie tak daleko idące, jak BTE. Nie uzasadnia tego również przywoływany w postępowaniu
charakter banków jako instytucji zaufania publicznego. Trybunał podkreślił, że takiego
statusu nie nadaje bankom żaden przepis prawny i że jest on kwestią faktu – wynika nie tylko
z istotnej roli banków w gospodarce, ale i z nadzoru organów państwa nad ich tworzeniem
i działalnością.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, BTE ma istotne znaczenie również dla
uprzywilejowania banków jako wierzycieli w relacji z innymi podmiotami będącymi
wierzycielami. Te inne podmioty, w konkurencji z bankami do majątku tej samej osoby
jako dłużnika, nie mają praktycznie żadnych szans na zaspokojenie swoich roszczeń.
TK zwrócił uwagę, że banki, poza BTE, dysponują szerokim zestawem środków
zabezpieczenia kredytów w szczególności wekslem, który może stać się podstawą wydania
nakazu zapłaty w trybie art. 491 i art. 492 k.p.c.
Dlatego Trybunał Konstytucyjny uznał zakwestionowane przepisy prawa bankowego
stanowiące podstawę wystawiania BTE za niezgodne z zasadą równego traktowania.
Jednocześnie odroczył utratę ich mocy obowiązującej, aby umożliwić zakończenie spraw
w toku oraz wydanie przez ustawodawcę odpowiednich przepisów intertemporalnych.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Kotlinowski, sprawozdawcą była sędzia TK
Teresa Liszcz.