Wplyw poziomu leku oraz pozytywnego pobudzenia

Florkowska Alicja, Łętowska Małgorzata, Pakuła Marcin, Plak Justyna,
Symonowicz Ewelina
Wpływ poziomu lęku oraz pozytywnego
pobudzenia emocjonalnego na
afektywną percepcję scen
nieustrukturyzowanych
Raport z badania
Niniejsza praca stanowi raport z badania wpływu lęku-stanu i lęku-cechy na odczuwanie
pobudzenia
pozytywnego
rozpoznawanego
na
podstawie
interpretacji
scen
niejednoznacznych. Zdaniem Spielbergera, lęk-cecha to indywidualna, względnie trwała
dyspozycja do reagowania lękiem i spostrzegania danej sytuacji jako zagrażającej, natomiast
lęk- stan to złożona reakcja emocjonalna, na którą składa się subiektywne, niespecyficzne
uczucie napięcia i zagrożenia, pojawiającego się w danej sytuacji. Badanie przeprowadzone
zostało na (60) osobach badanych. Do badania wykorzystany został kwestionariusz lęku
i lękowości STAI Spielbergera (K. Wrześniewski, T. Sosnowski., Inwentarz Stanu i Cechy Lęku
(ISCL). Polska adaptacja STAI, 1983), 4 obrazki przedstawiające sceny niejednoznaczne,
zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Henry’ego Murraya (1943), a także dźwięki
z bazy IADS2 (2008) – neutralne w grupie kontrolnej i nacechowane pozytywnym afektem
w grupie badawczej. Zmiennymi niezależnymi wyjaśniającymi były: poziom lęku i lękowości,
oraz pobudzenie afektywne (priming), a zmienną wyjaśnianą – sposób odczuwania
pobudzenia pozytywnego. Sprawdzano hipotezę, że poziom leku i lękowości osoby badanej
istotnie różnicuje wpływ afektu na odbiór rzeczywistości przez osobę badaną. Wyniki badania
nie potwierdziły hipotezy badawczej.
Słowa kluczowe: afekt pozytywny, lęk, lękowość
1
WSTĘP
Nasze badania dotyczą zagadnienia lęku i afektu i ich wzajemnej relacji. Rozważania
nad zagadnieniem lęku pojawiają się w wielu koncepcjach i ujmowane są przez wielu
autorów, dlatego niełatwo jest przyjąć uzgodnioną definicję tego pojęcia.
Pomimo tego, iż koncepcje lęku różnią się między sobą, są one zgodne co do tego,
że lęk i strach to zupełnie co innego. Lęk, w odróżnieniu od strachu, charakteryzuje poczucie
bezradności wobec niebezpieczeństwa, w wyniku czego uruchamiane są mechanizmy
obronne. Lęk jest tak bolesnym stanem, że człowiek nie może tolerować go przez dłuższy
czas. Lęk jest reakcją na poczucie zagrożenia, kiedy nieznane jest jego źródło, w odróżnieniu
od
strachu, kiedy
to
przyczyna
zagrożenia
jest
znana.
W przypadku
strachu
niebezpieczeństwo jest widoczne, obiektywne, dostrzegane przez wiele osób i zrozumiałe
dla nich. W przypadku lęku jest ono ukryte i subiektywne, co nie oznacza, że nieadekwatne
w stosunku do subiektywnie spostrzeganego zagrożenia.
Duże znaczenie dla pojęcia lęku ma teoria Spielbergera, który dokonał rozróżnienia
lęku na lęk-cechę i lęk-stan. Lęk-cecha został określony jako indywidualna, bardziej trwała
dyspozycja do reagowania lękiem i spostrzegania danej sytuacji jako zagrażającej. Lęk-stan
to złożona reakcja emocjonalna, na którą składa się subiektywne, niespecyficzne uczucie
napięcia i zagrożenia, pojawiającego się w danej sytuacji, mogące trwać dłużej lub krócej.
W naszym badaniu, ze względu na wykorzystanie teorii Spielbergera, posłużymy się
kwestionariuszem tego autora, służącego rozróżnieniu tych dwóch rodzajów lęku.
W opisie afektu, jako drugiej zmiennej badanej w tejże pracy, posłużymy się teorią
Murphy i Zajonca. Zajonc podaje następującą definicję afektu: to „procesy symboliczne,
wymagające pewnych form przekształceń przeszłych lub bieżących bodźców sensorycznych”
(Zajonc, 1984). Ogólnie przyjmuje się, że globalne rozróżnienia afektywne mogą być
dokonywane nieświadomie, podczas gdy rozróżnienia poznawcze wymagają większego
dostępu do informacji dotyczących bodźca. Faktycznie, hipoteza o pierwszeństwie afektu
opiera się na założeniu, że proste cechy afektywne bodźca, takie jak: dobry - zły, pozytywny negatywny, mogą być przetwarzane z większą łatwością niż jego cechy nieafektywne.
Jednocześnie paradygmat ekspozycji dostarcza jedynie pośrednich dowodów
przemawiających za taką tezą. Potrzebny więc był dowód bardziej bezpośredni, i takiego
bezpośredniego dowodu dostarczyli Murphy i Zajonc (1993). Wykazali oni, że globalne
2
reakcje afektywne są bardziej bezpośrednie i w mniejszym stopniu podlegające kontroli
wolicjonalnej. Prezentowane poza świadomością, mogą ubarwiać nasze wrażenia i osądy
emocjonalnie. W eksperymencie wzięły udział 32 osoby: 16 mężczyzn oraz 16 kobiet. Ich
zadaniem była ocena wyświetlanych ideogramów w skali od 1 do 5. Jako afektywne bodźce
poprzedzające wybrano twarze męskie i kobiece wyrażające radość lub złość (zgromadzono
fotografie pięciu twarzy męskich oraz pięciu twarzy kobiecych celem użycia ich
w eksperymencie. Każda z tych dziesięciu twarzy została sfotografowana dwukrotnie – raz
uśmiechnięta i raz nachmurzona, co w sumie dało 20 fotografii). Twarze te były eksponowane
przed pojawieniem się każdego z 45 ideogramów, każdorazowo przez zaledwie 4ms (dzięki
czemu nie były świadomie rejestrowane przez osoby badane). Wyniki badań pokazały, że
choć żadna z osób badanych nie była świadoma występowania bodźców afektywnych, to
znacząco wpłynęły one na ocenę ideogramów: gdy poprzedzano bodziec właściwy
pozytywnymi suboptymalnymi bodźcami poprzedzającymi (radosne twarze), oceny
ideogramów były istotnie wyższe niż w przypadku, gdy poprzedzano je suboptymalnymi
bodźcami negatywnymi (rozgniewane twarze tych samych osób). Badanie wywołało burzliwą
dyskusję, ponieważ zaczęto zastanawiać się, dlaczego identyczna afektywna informacja jest
skuteczniejsza, gdy przedstawia się ją na poziomie niedostępnym świadomości.
Ważnego odkrycia dokonali Seamon, Marsh i Brody (1984). Odkryli oni, że efekt
czasowej przewagi rozróżniania emocjonalnego względem rozróżniania poznawczego ulega
odwróceniu, gdy bodźce eksponowane są w dłuższym przedziale czasu. Ich badania pokazują,
że ludzie są w stanie dokonywać wiarygodnych rozróżnień afektywnych przy minimalnych
ekspozycjach i preferują bodźce eksponowane wcześniej w około 60% przypadków. Z kolei
Spence i Holland przekonują, że „stopień świadomości bodźca w momencie odbioru nie może
być podstawą przewidywania zasięgu jego wpływu na reakcję”. Öhman, Dimberg i Esteves
(1989) zaproponowali model kontinuum świadomości, zgodnie z którym „przy optymalnych
ekspozycjach człowiek jest zdolny do odbierania nie tylko prostych i globalnych afektywnych
znaczeń bodźca, ale jest również w stanie odbierać afekt wynikający z bardziej obszernej
oceny poznawczej. Przy dłuższych ekspozycjach staje się możliwe, że bodziec aktywizuje
złożoną sieć skojarzeń, pozwalając na identyfikację cech i rozpoznanie. Jeśli proste i globalne
wczesne efekty emocjonalne są zgodne z późniejszą oceną poznawczą (Lazarus, 1982), to nie
powinno się obserwować żadnych wyraźnych różnic między reakcjami w warunkach
optymalnych i suboptymalnych ekspozycji. Jednakże jeśli późniejsza informacja jest sprzeczna
3
lub osłabia pierwotne reakcje afektywne, możliwe jest, że źródła wpływu mogą znosić się
wzajemnie, w ten sposób anulując efekty działania poprzedzania” (Przegląd Psychologiczny,
1994, TOM XXXVII, NR 3, 261-299). Jak widać, opinie na ten temat są dość sprzeczne i do dnia
dzisiejszego nie ma ujednoliconej odpowiedzi na pytanie, jak to się dzieje, że
nieuświadomiony afekt wpływa na naszą ocenę.
CEL
Celem badania jest ustalenie, czy sposób odbioru rzeczywistości przez jednostkę (mniej lub
bardziej pozytywnie/negatywnie) zależy pośrednio od poziomu lęku-cechy lub lęku-stanu
danej osoby, tzn. czy lęk lub lękowość wpływa na projekcję nieuświadomionego afektu
(tu: pozytywnego) na interpretację rzeczywistości.
HIPOTEZY
Wyprowadzono trzy hipotezy:
1. Poziom lęku/lękliwości wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
2. Pozytywne
pobudzenie
emocjonalne
wpływa
istotnie
na
ocenę
scen
nieustrukturyzowanych.
3. Interakcja poziomu lęku/lękliwości z pozytywnym pobudzeniem emocjonalnym
wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
METODA
Grupę badaną stanowiło 60 studentów Wydziału Nauk Społecznych oraz Wydziału
Nauk Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wiek studentów
wahał się pomiędzy 20. a 26. rokiem życia. W badaniu wzięło udział więcej kobiet niż
mężczyzn (co odpowiada rozkładowi studentów WNS i WSE UAM ze względu na płeć).
Osobami badanymi byli ochotnicy, którzy zgłosili się do badania, które zostało przez nas
uprzednio ogłoszone zarówno na WNS, jak i na WSE. Nie zanotowaliśmy żadnych ubytków
próby.
4
Zmiennymi wyjaśniającymi były lęk-cecha oraz lęk-stan (mierzone za pomocą
kwestionariusza STAI, 1983) oraz pobudzenie emocjonalne, indukowane za pomocą nagrań
złożonych z 4 dźwięków (każdy dźwięk odsłuchiwany był dwa razy z jednosekundowym
interwałem i trzysekundowym interwałem pomiędzy różnymi dźwiękami). Zmienną
wyjaśnianą była ocena interpretacji nacechowania emocjonalnego.
Do badania wykorzystaliśmy kwestionariusz STAI Spielbiergera (1983), który służy do
pomiaru lęku-cechy oraz lęku-stanu. Składa się on z dwóch skal, ze skali X-1, badającą lękstan i ze skali X-2 badającą lęk- cechę. Każda skala ma 20 krótkich pytań, a badany ma
za zadanie zaznaczyć w skali od 1 do 4, w arkuszu X-1, jak bardzo zgadza się z danym
stwierdzeniem (od zdecydowanie tak do zdecydowanie nie), a w arkuszu X-2, również w skali
od 1 do 4, jak często dana osoba czuje się w sposób opisany w pytaniu (od prawie nigdy do
prawie zawsze). W danym kwestionariuszu znajdują się także pytania wprost, czyli takie, że
odpowiedź twierdząca określa wysoki poziom lęku/ lękowości, oraz znajdują się także pytania
nie- wprost, czyli takie, że odpowiedź przecząca oznacza wysoki poziom lęku/ lękowości.
W skali X-1 jest 10 pytań wprost i 10 pytań nie- wprost, a w skali X-2 13 wprost i 7 nie-wprost.
W naszym badaniu posłużyliśmy się danym kwestionariuszem, ponieważ posiada on bardzo
wysoką rzetelność (powyżej 0,8 dla każdej podskali) oraz zadowalającą trafność.
Pobudzenie emocjonalne było wywoływane przez modalność słuchową za pomocą
dźwięków z wystandaryzowanej bazy dźwięków IADS2 (Bradley, Lang, 2008). Wykorzystaliśmy
4 dźwięki z bazy dźwięków pozytywnych (o średniej ocenie 7<) dla grupy eksperymentalnej
i 4 dźwięki z bazy dźwięków neutralnych (o średniej ocenie z zakresu 5-5,5) dla grupy
kontrolnej. Wykorzystaliśmy dane dźwięki, ponieważ baza ta eliminuje czynnik zakłócający,
związany z subiektywnym doborem dźwięków przez autorów badania.
Wykorzystaliśmy przy tym obrazki z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya (1943).
Przyjęliśmy, że jest to zbiór obrazków wystandaryzowanych i w ten sposób chcieliśmy
wyeliminować czynnik zakłócający, związany z subiektywnym doborem obrazków przez
autorów badania.
Badanie zostało przeprowadzone w dniach 18-25.05.2012r. w sali 306 w budynku D
na Wydziale Nauk Społecznych. Badanie trwało około 15 minut i było badaniem
indywidualnym.
Pierwszym etapem badania było wypełnienie kwestionariusza STAI Spielbergera
(1983), za pomocą którego mogliśmy określić poziom lęku-cechy oraz lęku-stanu (treść
5
instrukcji w załączniku nr 2). Następnie osoba badana odsłuchiwała nagrania (grupa
kontrolna odsłuchiwała nagrania z dźwiękami odbieranymi neutralnie, natomiast grupa
eksperymentalna odsłuchiwała nagrania z dźwiękami odbieranymi pozytywnie; treść
instrukcji w załączniku nr 4; dźwięki zaczerpnięte z bazy dźwięków IASD2, Bradley, Lang,
2008). Ostatnim zadaniem osoby badanej była ocena 4 scen nieustrukturyzowanych
zaczerpniętych z Testu Apercepcji Tematycznej Murray’a (1943), przyznając na 10-stopniowej
skali wartości od -5 (negatywne) do +5 (pozytywne). Treść instrukcji zawarta jest w załączniku
nr 5. Oceny osób badanych poddano analizie statystycznej celem sprawdzenia, czy oceny
te zależą od poziomu lęku, pobudzenia emocjonalnego, czy też interakcji obu tych czynników.
PROCEDURA
Na wstępie osoby badane losowo rozdzielono do grup: kontrolnej lub badawczej
(grupy równe, każda po 30 osób). Na początku wypełniały one kwestionariusz STAI
Spielbergera (1983) celem późniejszego ustalenia poziomu lęku. Następnie otrzymały
do odsłuchania nagranie składające się z 4 dźwięków (każdy dźwięk odsłuchiwany był dwa
razy z jednosekundowym interwałem i trzysekundowym interwałem pomiędzy różnymi
dźwiękami), zaczerpniętych z wystandaryzowanej bazy IADS2( Bradley, Lang, 2008). Grupa
kontrolna otrzymała nagranie z dźwiękami odbieranymi neutralnie, a grupa eksperymentalna
nagranie z dźwiękami odbieranymi pozytywnie Po odsłuchaniu nagrania, uczestnikom
przedstawiano 4 sceny nieustrukturyzowane zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej
Murray’a (1943) , które mieli oni za zadanie ocenić na 10-stopniowej skali od -5 (negatywna)
do 5 (pozytywna), bez wartości środkowej. Ocena ostatniego obrazka kończyła badanie.
WYNIKI I REZULTATY
Przebadanych zostało 60 osób, kobiet i mężczyzn, w wieku od 20 do 26 lat. W badaniu
wzięło udział więcej kobiet niż mężczyzn, co świadczy o rozkładzie populacji studentów WNS
i WSE. Rozkład osób badanych względem płci jest jest prawoskośny i platykurtyczny.
Tabela 1. zawiera statystyki opisowe.
6
Tabela 1. Statystyki opisowe
Odchylenie
Minimum Maksimum
standardowe
N
Statystyka Statystyka Statystyka
płeć
wiek
N Ważnych
(wyłączanie
obserwacjami)
60
60
0,00
20,00
1,00
26,00
Statystyka
0,46212
1,54728
Skośność
Kurtoza
Błąd
Błąd
Statystyka
standardowy
standardowy
0,895
0,309
-1,241
0,608
0,417
0,309
-,475
0,608
Statystyka
60
Po zsumowaniu wyników arkusza X1 kwestionariusza STAI (1983) okazało się, że
większość osób badanych – 60% wykazała poziom lęku-cechy poniżej lub równy wartości
pięciu stenów. Natomiast 30% respondentów – równy wartości sześciu stenów lub wyższy.
Najwięcej osób przejawiało tę właściwość na poziomie 4 stenów, co jest także wynikiem
średnim. Najczęstsze wyniki (17 i 13) uplasowały się wokół średniej (odpowiednio wartości:
4 i 6 stenów). Nikt nie wykazał najwyższego możliwego poziomu lęku-cechy (10 stenów).
Tabela 2. zawiera statystyczne podsumowanie wyników kwestionariusza STAI dla lęku-cechy.
Tabela 2. Czynniki międzyobiektowe
Etykieta wartości
1,00
2,00
3,00
4,00
Lęk- cecha 5,00
6,00
7,00
8,00
9,00
0
kontrolna
Afekt
1
eksperymentalna
N
2
5
8
17
4
13
5
5
1
30
30
Istotność w teście Levene’a, sprawdzającym równość wariancji, okazała się niższa
od 0,05, nie odrzucono więc hipotezy zerowej. Wariancja zmiennej zależnej: sumy ocen,
w grupach czynnika jest jednakowa.
7
Tabela 3. Test Levene’a równości wariancji błędua
Zmienna zależna: suma ocen
F
1,713
df1
14
df2
45
Istotność
0,087
Testuje hipotezę zerową zakładającą, że wariancja błędu zmiennej zależnej jest równa we wszystkich
grupach.
a. Design: Stała + lęk- cecha + afekt + lęk- cecha * afekt
Według podliczonych wyników w arkuszu X2 kwestionariusza STAI (1983) większość
osób badanych – 63,(3)%, wykazała poziom lęku-stanu poniżej lub równy wartości pięciu
stenów, a 37,(7)% respondentów – równy wartości sześciu stenów lub wyższy. Najwięcej
osób przejawiało tę właściwość na poziomie 5 stenów, co jest wynikiem średnim. Najczęstsze
wyniki (15 i 11) uplasowały się wokół średniej (odpowiednio wartości: 5 oraz 4 i 6 stenów).
Nikt nie wykazał minimalnego poziomu lęku-stanu (1 sten).
Tabela 4. zawiera statystyczne podsumowanie wyników kwestionariusza STAI dla lęku-stanu.
Tabela 4. Czynniki międzyobiektowe
2,00
3,00
4,00
5,00
Lęk- stan 6,00
7,00
8,00
9,00
10,00
0
Afekt
1
Etykieta wartości N
4
8
11
15
11
6
3
1
1
kontrolna
30
eksperymentalna 30
Istotność w teście Levene’a, sprawdzającym równość wariancji, okazała się niższa
od 0,05, nie odrzucono więc hipotezy zerowej. Wariancja zmiennej zależnej: sumy ocen,
w grupach czynnika jest jednakowa.
8
Tabela 5. Test Levene'a równości wariancji błędua
Zmienna zależna: suma ocen
F
1,288
df1
15
df2
44
Istotność
,250
Testuje hipotezę zerową zakładającą, że wariancja błędu zmiennej zależnej jest równa we wszystkich grupach.
a. Design: Stała + lęk- stan + afekt + lęk- stan * afekt
Wyprowadzono trzy hipotezy zerowe:
1.
H0α:
Poziom
lęku/lękliwości
nie
wpływa
istotnie
na
ocenę
scen
nieustrukturyzowanych.
2.
H0β: Pozytywne pobudzenie emocjonalne nie wpływa istotnie na ocenę scen
nieustrukturyzowanych.
3.
H0αβ:
Interakcja
poziomu
lęku/lękliwości
z
pozytywnym
pobudzeniem
emocjonalnym nie wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
We wszystkich trzech przypadkach istotność jest wyższa od 0,05, dlatego nie możemy
odrzucić żadnej z hipotez zerowych.
Tabela 6. zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla lęku-cechy.
Źródło
lęk- stan
afekt
lęk-stan* afekt
Błąd
df
8
1
5
45
F
1,502
0,199
1,869
Istotność
0,184
0,658
0,119
Tabela 7. zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla lęku-stanu.
Źródło
lęk- cecha
afekt
lęk- cecha * afekt
Błąd
df
8
1
6
44
F
Istotność
1,410
0,219
1,879
0,177
0,997
0,440
9
DYSKUSJA
Przeprowadzone badanie nie wykazało żadnych związków (korelacji) istotnych
statystycznie, w związku z czym należy przyjąć, że hipoteza nie została potwierdzona.
Nie oznacza to jednakże, że lęk i lękowość rozumiane jako lęk-cecha i lęk-stan nie różnicują
percepcji afektu, a jedynie, że zaprojektowane badanie nie jest odpowiednim narzędziem
do przeprowadzania tego typu analizy lub też, że zaszły pewne zmienne uboczne, które
wpłynęły na wyniki badania.
Analizując dokładnie metodę badawczą można stwierdzić, że została ona
zaprojektowana w taki sposób, by osoby badane nie mogły domyślić się celu badania
(unikano badania osób, które mogłoby posiadać wiedzę dotyczącą tego, co bada
kwestionariusz; nie ujawniano celu badania, by nie wpływać na percepcję dźwięków i nie
prowokować działania zasady reaktancji, która mogłaby spowodować odwrócenie wyników).
Prawdopodobną
przyczyną
braku
korelacji
jest
losowy
dobór
obrazków
niejednoznacznych z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya. Podczas ich dobierania nie
uwzględniono subiektywnego odbioru wszystkich cech obrazków (takich ciemne barwy,
absolutna
nierealistyczność
czy
też
niezgodność
z
rzeczywistością);
istnieje
prawdopodobieństwo, że osoba badana, nie rozumiejąc treści i nie umiejąc odnieść
do swojego doświadczenia istoty obrazka, doświadczała frustracji, która modyfikowała afekt
doświadczany w momencie badania przez osobę badaną, wpływając istotnie na ocenę
obrazka na 10-stopniowej skali.
Po dyskusji po przeprowadzonym badaniu doszliśmy do wniosku, że lepszym
rozwiązaniem byłoby poddanie obrazków ocenie sędziów kompetentnych. Sędziowie
kompetentni, jako fachowcy w swojej dziedzinie, zdecydowanie lepiej oceniliby owe obrazki
pod względem struktury, tematyczności, wpływu na odczucia aniżeli my sami. Podejrzewamy,
że wówczas do badania zostałyby wykorzystane inne obrazki, po wykorzystaniu których
wyniki mogłyby być zupełnie inne.
Za kolejną możliwą przyczynę niepowodzenia uznać można czynniki zachodzące
wcześniej w czasie, które ze względu na swoją siłę (w porównaniu z niewielkim wpływem
dźwięków z nagrania) lub też walencję (pozytywną/negatywną) mogły istotnie oddziaływać
na samopoczucie i nastrój jednostki a przez to wpływać na percepcję obrazków.
Przeprowadzone badania normalizacyjne doprowadziły też do jednoznacznego wniosku,
10
że normy stenowe opracowane przez T. Wrześniewskiego i T. Sosnowskiego nie powinny być
odnoszone do osób uzależnionych od alkoholu, a ta zmienna nie była podczas badania
kontrolowana.
Jako przyczynę niepowodzenia w testowaniu hipotezy, będącej tematem badania,
wykluczono procedurę badania, która w każdym przypadku wyglądała tak samo. Za słabość
metodologiczną nie można również uznać wielkości próby, ponieważ zbadana liczba osób jest
wystarczająca, by wyniki badania można było zgeneralizować na populację.
W opozycji do niniejszych badań stoi literatura naukowa traktująca lęk-cechę jako
tendencję jednostki do traktowania świata jako zagrażającego, a więc do odbierania go
w sposób negatywny. Autorzy, tacy jak Buss (1962), Fenz i Epstein (1965) czy też Schalling,
Cronholm i Åsberg (1975) wiążą lęk-cechę z odczuciem niepokoju, ruminacjami, martwieniem
się czy też uczuciem nadmiernego napięcia mięśniowego, co zostało potwierdzone w analizie
czynnikowej. Można przypuszczać, że te immamentne sygnały obniżają samopoczucie
i powodują, że jednostka czerpie mniejszą satysfakcję z życia, a więc również w mniej
pozytywny sposób percypuje rzeczywistość. W świetle tych wniosków hipoteza badania
powinna zostać potwierdzona.
Choć nie uzyskano wyników istotnych statystycznie, rezultaty badania wskazują
na istnienie pewnej tendencji związanej z oceną scen nieustrukturyzowanych - jest ona
obserwowalna, choć nieistotna statystycznie, nie wpłynęła więc na ostateczne wyniki naszych
badań.
Podczas analizy statystycznej okazało się, że w kilku przypadkach (Lęk-stan wraz
z pobudzeniem afektywnym a ocena Obrazka 2 i Obrazka 3 oraz Lęk-cecha wraz
z pobudzeniem afektywnym a ocena Obrazka 1) wariancja w grupach nie jest jednorodna,
a w kilku innych przypadkach istotność statystyczna w teście Levene'a oscyluje w granicach
0,05-0,1. Ponadto uzyskano istotne statystycznie wyniki w zakresie oceny Obrazka 2 a jej
związku z poziomem Lęku-stanu oraz z występowaniem pozytywnego pobudzenia
emocjonalnego, ale nie podczas interakcji tych dwóch zmiennych. Pokazuje to, iż oba
te czynniki wyjaśniają zmienność oceny Obrazka 2, lecz w dwóch odmiennych zakresach.
Tabela 8. Zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla oceny obrazka nr 2
11
Źródło
Lęk-stan
Afekt
Lęk-stan * Afekt
błąd
df
8
1
5
45
F
Istotność
2,603
,020
6,601
,014
,910
,483
Pomimo, iż w badaniu nie udało się potwierdzić hipotezy, że poziom leku i lękowości
osoby badanej istotnie różnicuje odbieranie afektu pozytywnego, to może ono przynieść
korzystne rezultaty w postaci udoskonalenia metody badawczej. Na rok 2012 badania takie
nie zostały jeszcze przeprowadzone, a w wielu pracach naukowych założenie o zachodzeniu
zależności między poziomem lęku i lękowości a percepcją afektu jest przyjmowane bez
potwierdzenia
w
faktach
empirycznych.
Niniejsza
praca
doprowadzi
być
może
do przekształcenia teorii w fakt empiryczny poprzez implikację kolejnych badań
prowadzących do potwierdzenia powyższej hipotezy.
12
BIBLIOGRAFIA ORAZ LITERATURA CYTOWANA
Murphy, S.T., Zajonc, R. (1994). Afekt, poznanie, świadomość: Rola afektywnych bodźców
poprzedzających
przy
optymalnych
i
suboptymalnych
ekspozycjach.
Przegląd
Psychologiczny, 37 (3).
Ohman, A. (2005). Strach i lęk z perspektywy ewolucyjnej, poznawczej i klinicznej.
(W:) M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji (719-744). Gdańsk: GWP.
Sosnowski, T., Wrześniewski K. (1983). Polska adaptacja inwentarza STAI do badania stanu
i cechy lęku. Przegląd Psychologiczny, 26, 393-412.
Zajonc, R. B. (1984). On the primacy of affect. American Psychologist, 39.
ZAŁĄCZNIKI
1. Zgoda na badanie
2. Instrukcja do badania
3. Kwestionariusze STAI-X1 oraz STAI-X2
4. Nagrania dźwięków nacechowanych afektywnie i neutralnych z bazy IADS2 wykorzystane
w badaniu
5. Obrazki zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya wykorzystane w badaniu
13