KOZŁKOWATE (Valerianaceae) KRĘPIENIOWATE (Lardizabalaceae)

KOZŁKOWATE (Valerianaceae)
WYSTĘPOWANIE: obszary o klimacie umiarkowanym półkuli północnej. Rodzina obejmuje 420
gatunków. We florze polskiej występuje 9 gat.,
m.in.: kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
i roszpunka warzywna (Valerianella olitoria).
MORFOLOGIA: przeważnie rośliny zielne lub
(rzadko) krzewy. Liście ułożone naprzeciwlegle
i często pierzaste.
KWIATY: drobne, zebrane w różnego rodzaju
gęste kwiatostany, obupłciowe (1-płciowe i dwupienne u Valeriana). Osi symetrii zwykle nie ma;
jedynie kwiaty prymitywnych przedstawicieli są
promieniste (Patrinia). Okwiat podwójny. Korona
grzbiecista, zrosłopłatkowa i zwykle 5-dzielna, opatrzona u podstawy ostrogą (czasem jedynie jako
małe uwypuklenie). Kielich trwały, w czasie kwitnienia drobny. Pręcikowie ulega redukcji w związku
z utratą promienistej symetrii kwiatów, czasem
pozostaje tylko 1 pręcik (ostrogowiec – Centranthus). Słupek dolny, o zalążni 3-komorowej.
OWOCE: nasienie rozwija się w tylko 1 komorze,
stąd owoc jest 1-nasienną niełupką opatrzoną przekształconym w organ lotny lub czepny kielichem
(np. u kozłka kielich przekształcony jest w puch kielichowy czyli pappus).
UŻYTKOWANIE: roszpunka warzywna spożywana jest jak sałata (gł. we Francji). Leczniczo
wykorzystywane są gatunki z rodzaju kozłek (korzenie), ostrogowiec czerwony (Centranthus ruber).
JK
KRĘPIENIOWATE (Lardizabalaceae)
WYSTĘPOWANIE: Azja (Himalaje, Chiny i Japonia), Ameryka Pd. (Chile). Do rodziny należy
7 rodzajów z 20 gatunkami.
MORFOLOGIA: 1- lub 2-pienne zdrewniałe
pnącza, wyjątkowo krzewy (palecznik – Decaisnea).
Liście dłoniasto złożone (pierzasto u palecznika),
ustawione skrętolegle, bez przylistków.
KWIATY: rozdzielnopłciowe (obupłciowe u palecznika), promieniste, 3-krotne, stojące pojedynczo
lub zebrane w grona. Okwiat w 2 okółkach, złożony
z 3- do 6-działkowego kielicha i 6-płatkowej korony
lub jej brak. Kwiaty męskie z 6 pręcikami wolnymi
lub zrośniętymi u nasady. Zazwyczaj między
okwiatem a pręcikowiem wykształcone są miodniki.
Kwiaty żeńskie z 3-15 wolnymi słupkami o prawie
siedzących znamionach. Zalążnia górna, zazwyczaj
z licznymi zalążkami.
OWOCE: jagody lub mięsiste, oryginalnie barwne
torebki przy dojrzewaniu pękające podłużnie.
UŻYTKOWANIE: ozdobne. Palecznik ze względu na wyjątkowe owoce czyli walcowate, mięsiste
torebki, długości do 10 cm, niebieskie. Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) i a. trójlistkowa (A. trifoliata) – bardzo ozdobne pnącza, cenione ze względu
na długo utrzymujące się liście, owoce jadalne.
JK
– 32 –