POKRZYWOWATE (Urticaceae) PORTULAKOWATE (Portulacaceae)

POKRZYWOWATE (Urticaceae)
WYSTĘPOWANIE: głównie kraje tropikalne,
także w obszarach o klimacie umiarkowanym,
a nawet chłodnym. Rodzina liczy około 850
gatunków. We florze polskiej występują jedynie
2 gatunki: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica),
żegawka (U. urens).
MORFOLOGIA: przede wszystkim rośliny
zielne, rzadko krzewy czy wysokie drzewa, niekiedy
pnącza. Brak przewodów mlecznych. Często na
organach wegetatywnych wykształcone są włoski
parzące; są to zamknięte rureczki, wypełnione
cieczą; twardy, ale kruchy, skrzemieniały wierzchołek włoska odłamuje się łatwo przy dotknięciu,
a zaostrzony koniec rurki wbija się wówczas w skórę, wlewając do rany parzącą zawartość komórki.
KWIATY: drobne, niepozorne. Okwiat zielonkawy, 4-5-listkowy, zwykle rozdzielnopłciowe. Kw.
męskie mają 4 nadległe listkom okwiatu pręciki,
żeńskie natomiast 1 górny słupek z 1 szyjką. Pręciki
parzący
włosek
w pączkach są napięte wskutek zagięcia ku środkowi, podczas rozkwitania nagle wyprostowują się
i rozsypują pyłek. Częste jest występowanie
szczątkowych organów płci przeciwnej, a nawet
zdarzają się kwiaty funkcjonalnie obupłciowe
(rozdzielnopłciowość jest więc wtórna).
OWOCE: najczęściej orzeszek, rzadziej pestkowiec.
UŻYTKOWANIE: szczmiel biały (Boehmeria
nivea) jest bardzo ważną rośliną włóknodajną
(rami). Wyciąg z pokrzywy zapobiega wypadaniu
włosów.
JK
PORTULAKOWATE (Portulacaceae)
WYSTĘPOWANIE: obszary tropikalne i subtropikalne kontynentu amerykańskiego, jedynie
nieliczni przedstawiciele występują w krainach o klimacie umiarkowanym. Rodzina liczy blisko 20 rodzajów i około 600 gatunków. W Polsce rosną 3 drobne
rośliny miejsc wilgotnych z rodzaju zdrojek (Montia).
MORFOLOGIA: rośliny zielne albo krzewiny.
Liście zwykle wyraźnie mięsiste, pojedyncze,
z błoniastymi, względnie orzęsionymi przylistkami
(brak u Claytonia), ustawione skręto- lub naprzeciwlegle, czasem zebrane w przyziemne różyczki.
KWIATY: drobne, obupłciowe. Promieniste, ustawione pojedynczo albo zebrane w wierzchotki lub
grona. Okwiat pojedynczy, o 4-5 listkach (2- u Calyptrydium, 3- u Montia), często żywo zabarwionych
(białych, żółtych lub czerwonych), a podkwiatki zrośnięte w okrywę przypominającą kielich. Pręcików
zwykle 4-5. Słupek 1, górny lub półdolny (Portulaca), z 2 do 5 szyjkami. Zalążnia 1-komorowa.
OWOCE: przeważnie wielonasienna torebka,
niekiedy okrężnie pękająca tj. puszka (Portulaca,
Lewisia). Nasiona z zarodkiem otaczającym obfitą
tkankę odżywczą – perisperm.
UŻYTKOWANIE: ozdobne, siane w ogródkach
ze względu na piękne kwiaty. Portulaka siewna
(Portulaca sativa) pochodzi przypuszczalnie z umiarkowanych stref Azji, u nas niekiedy uprawiana na
jarzynę.
JK
– 51 –