Polityka społeczna w regionie

Transkrypt

POLITYKA SPOŁECZNA W REGIONIE
badania, analizy i upowszechnianie
1
2
10 lat
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
BADANIA, ANALIZY I UPOWSZECHNIANIE
CZĘŚĆ II
LUBLIN 2010
WYŻSZA SZKOŁA EKONOMII I INNOWACJI
Wanalizy
LUBLINIE
badania,
i upowszechnianie
3
Projekt „Polityka społeczna w regionie – badania, analizy i upowszechnianie” jest realizowany
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII. Promocja integracji społecznej;
Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej;
Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym.
© Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
ISBN 978-83-62074-15-0
Wydawca:
Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
20-209 Lublin, ul. Mełgiewska 7-9
tel./fax +48 81 749 17 77
e-mail: [email protected]
4
SPIS TREŚCI
Marian Stefański
Raport z badań pracodawców ..............................................................................................
7
Zbigniew Gaś
Raport z badań osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pracodawców
– analiza wywiadów bezpośrednich . .................................................................................... 39
Raport z badania jakościowego ............................................................................................ 87
5
6
10 lat
MARIAN STEFAŃSKI
RAPORT Z BADAŃ PRACODAWCÓW
W LUBLINIE
LUBLIN 2010
7
8
SPIS TREŚCI
STRESZCZENIE . .................................................................................................................. 10
ROZDZIAŁ I.
Cel raportu i opis metody badawczej . .................................................................................. 11
1.1 Metodologia badania ................................................................................................. 12
1.1.1 Określenie badanej populacji ................................................................................. 12
1.1.2 Narzędzia badawcze ............................................................................................... 12
1.1.3 Określenie metody badawczej i wielkości próby ................................................... 12
1.1.4 termin przeprowadzenia badania . .......................................................................... 12
1.1.5 Metoda analizy danych . ........................................................................................ 12
ROZDZIAŁ II.
Charakterystyka badanej populacji przedsiębiorstw ......................................................... 13
ROZDZIAŁ III.
Zatrudnianie pracowników sezonowych przez analizowane przedsiębiorstwa ................ 20
RODZIAŁ IV.
Wiedza przedsiębiorców na temat możliwości dofinansowania przedsiębiorstw ............. 24
ROZDZIAŁ V.
Korzystanie ze wsparcia finansowego przez przedsiębiorców przy
zatrudnianiu pracowników i wzajemne relacje przedsiębiorcy
– publiczne służby zatrudnienia ............................................................................................ 28
ROZDZIAŁ VI.
Opinie pracodawcy na temat, czy osoby wykluczone społecznie bądź zagrożone
takim wykluczeniem mogą stać się dobrymi pracownikami .............................................. 33
9
STRESZCZNIE
Uczestniczymy w wielkiej transformacji jaką przechodzi globalny system gospodarczy.
Gospodarka światowa, a w tym jej uczestnicy, gospodarki poszczególnych krajów przechodzą od
kapitalizmu przemysłowego, opartego na industrializmie, do kapitalizmu informacyjnego Zdaniem Manuela Castellsa, wybitnego hiszpańskiego socjologa „ industrializm jest zorientowany
na wzrost gospodarczy, tj. na maksymalizację produkcji; informacjonizm jest zorientowany na
rozwój technologiczny, tj. na akumulację wiedzy oraz wyższy poziom złożoności w przetwarzaniu informacji”.
Skutkiem tej transformacji są radykalne zmiany społeczne, kulturowe i gospodarcze. W gospodarce przemysłowej kluczowym miejscem eksploatacji nadwyżki przez kapitał była fabryka,
gdzie pracownik najemny sprzedawał swój czas i umiejętności w postaci pracy manualnej. Wykluczenie społeczne dotyczyło m.in. tych osób, które nie potrafiły znaleźć miejsca w technicznym/ manualnym/ podziale pracy na poziomie przedsiębiorstwa.
W kapitalizmie informacyjnym przemysł nie zanika, produkcja nieustannie rośnie, ale praca manualna nie jest już głównym źródłem wartości dodanej. Tm, co jest specyficzne dla informacyjnego sposobu rozwoju, jest oddziaływanie wiedzy na samą wiedzę jako główne źródło wydajności. Istniejący globalny trend, zgodnie z którym gospodarka informacyjna włącza w swe sieci
te jednostki, które są najbardziej wartościowe/ co dodatkowo zwiększa ich wartość/, a wyklucza
te, które nie stanowią dla niej wartości/ co zmniejsz ich szanse na nabycie jakiejkolwiek wartości/.
W rezultacie narasta niesprawiedliwość społeczna w postaci nierówności dochodowych, polaryzacji społecznej i ubóstwa.
W ekstremalnej postaci niesprawiedliwość społeczna prowadzi do wykluczenia społecznego. Jednostki, które dla sieci informacyjnego kapitalizmu stanowią najmniejszą wartość / z powodów edukacyjnych, zdrowotnych czy społecznych/, są pozostawione same sobie - w sytuacji,
w której możliwość poprawy własnego losu jest szczególnie trudna.
W przeprowadzonej ankiecie, której wyniki przedstawione są na następnych stronach staraliśmy się dostać odpowiedź na pytanie, czy badani przedsiębiorcy w jakikolwiek sposób przygotowani są do pozytywnego reagowania na problematykę wykluczenia społecznego:
– czy są elastyczni w swoich działaniach / problem zatrudniania pracowników sezonowych prze analizowane przedsiębiorstwa,
– czy posiadają wiedzę na temat możliwości wsparcia finansowego przez sektor publiczny w celu zatrudniania osób nie radzących sobie w tradycyjny sposób na rynku
pracy,
– czy korzystają ze wsparcia finansowego przy zatrudnianiu pracowników,
– jakie są wzajemne relacje przedsiębiorców i publicznych służb zatrudnienia,
– i w końcu chcieliśmy poznać opinię przedsiębiorców na temat, czy osoby wykluczone społecznie bądź zagrożone takim wykluczeniem mogą stać się dobrymi pracownikami.
10
ROZDZIAŁ I
CEL RAPORTU I OPIS METODY BADAWCZEJ
Celem raportu jest charakterystyka pomocy społecznej na Lubelszczyźnie z perspektywy
przedsiębiorców. Dla przedsiębiorców głównym parametrem określającym ich działania jest
wzmagająca się konkurencja, która jest wynikiem przyśpieszających procesów globalizacji. W jej
wyniku coraz większa populacja osób wchodzących na rynek pracy nie może sprostać wymogom
stawianym przez pracodawców. W tych warunkach relacje między przedsiębiorcami a osobami
potrzebującymi wsparcia ze strony społeczeństwa/ niepełnosprawnym lub wykluczonym społecznie/ jest szczególna. Przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa w swojej działalności kierują się głównie
kryterium ekonomiczności działania. Oznacza to, że z posiadanych nakładów produkcyjnych starają się wytworzyć jak najwyższy przychód. W tym celu zatrudniają najlepiej wykwalifikowanych
pracowników i starają się zmotywować ich do jak największej wydajności pracy poprzez system
bodźców materialnych i niematerialnych. W sytuacji gdy na rynku pracy jest duża nadwyżka
podaży nad popytem i w konsekwencji występuje duże bezrobocie, przedsiębiorcy kierując się
interesem swoim i przedsiębiorstwa, którym zarządzają zatrudniają najlepszych, dostępnych na
rynku pracowników. W tych warunkach osoba długotrwale bezrobotna i wykluczona społecznie
ma niewielkie szanse otrzymania pracy. Jeśli nawet w/w osoba otrzyma pracę to trudno będzie ją
utrzymać w warunkach swoistego darwinizmu społecznego jaki występuje w przedsiębiorstwach
na terenach charakteryzujących się wysokim poziomem bezrobocia.
Pogoń za zyskiem w skali mikro /przedsiębiorstwa/ rodzi konsekwencje ekonomiczne
i społeczne w skali makro/ regiony, państwa, kontynenty/ dalekie od oczekiwań. Przykładem
skutków skrajnie liberalnego podejścia do działalności gospodarczej jest dzisiejsza recesja w gospodarce światowej. Zrozumienie przyczyn dzisiejszych i mających miejsce w nieodległej historii
zawirowań w gospodarce światowej i gospodarkach poszczególnych krajów uświadomiło coraz
większej grupie decydentów konieczność uwzględnienia czynnika społecznego w przygotowywanych, gospodarczych i społecznych rozwiązaniach systemowych. Przykładem takich działań
i rozwiązań jest obszar Unii Europejskiej, gdzie programy polityki społecznej uwzględniają w coraz szerszym zakresie konieczność pomocy państwa i innych organizacji społecznych dla osób
nieradzących sobie z problemami codziennej egzystencji1.
Niniejszy raport przedstawia wyniki badań ankietowych skierowanych do przedsiębiorców
województwa lubelskiego a mających na celu charakterystykę ich postaw w stosunku do osób
wykluczonych społecznie. Ponadto ankieta miała na celu poznanie poziomu wiedzy przedsiębiorców co do możliwości uzyskania środków finansowych wspierających osoby poszukujące pracy.
Ponadto osobom do których skierowano ankiety zadano pytania dotyczące tego co należałoby
zrobić aby wsparcie państwa było skutecznym wsparciem dla osób mających trudności na rynku
pracy.
Carlo Borzaga ,”Apel ekspertów o działania Komisji Europejskiej na rzecz łatwiejszego rozwoju ekonomii społecznej” , www. ekonomiaspołeczna.pl . Eksperci apelują o zmiany tradycyjnych ról przypisanych różnorodnym formom przedsiębiorczości. Należy odkryć na nowo element społeczny leżący u podstaw funkcjonowania europejskiego
modelu gospodarczego, uwzględniając w nim nie tylko tradycyjne przedsiębiorstwa, nastawione na zysk i sektor publiczny, lecz również podmioty gospodarcze łączące w swoich działaniach cele ekonomiczne ze społecznymi.
1
11
1.1. Metodologia badania
1.1.1 Określenie badanej populacji
Badaniem objęto przedsiębiorstwa zarejestrowanie na terenie województwa lubelskiego.
Są to przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe o zróżnicowanej wielkości i terenie
działania. Występują wszystkie w zasadzie formy organizacji prawnej prowadzonej działalności
gospodarczej.
1.1.2 Narzędzie badawcze
Badanie przeprowadzono za pomocą kwestionariusza ankiety zawierającej pytania otwarte i zamknięte. Pytania przygotował ekspert mający wieloletnia praktykę w analizie działalności
gospodarczej.
1.1.3 Określenia metody i wielkości próby
Przygotowana ankieta została rozesłana do 500 przedsiębiorstw. Wróciło 101 ankiet.
1.1.4 Termin badania
Ankieta została przeprowadzona w okresie od 01.06.2009 do 31.10.2009
1.1.5. Metoda analizy danych
W celu analizy danych wykorzystano oprogramowanie Statistica PL
12
ROZDZIAŁ II
CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI
PRZEDSIĘBIORSTW
Raport opiera się na informacjach uzyskanych od 101 przedsiębiorstw , z których główna grupa to przedsiębiorstwa usługowe. Struktura odpowiedzi odpowiada z grubsza strukturze
przedsiębiorstw znajdujących się w populacji generalnej. jest pewna nadreprezentacja przedsiębiorstw usługowych.
Tab. 1. Rodzaj działalności gospodarczej
Wyszczególnienie
Liczba przedsiębiorstw
Liczba przedsiębiorstw w %
handel
21
20,8
usługi
79
78,2
produkcja
29
28,7
Gałęziowa struktura przedsiębiorców
handel
usługi
produkcja
Poniższa
tabela tabela
charakteryzuje
przedsiębiorstwa
na podstawie
klasyfikacji
Unii
Europejskiej.
Poniższa
charakteryzuje
przedsiębiorstwa
na podstawie
klasyfikacji
Unii
Europejskiej. Struktura
populacji
od struktury
generalnej.
przedStruktura
badanejbadanej
populacji
jest innajest
od inna
struktury
populacjipopulacji
generalnej.
W PolsceW Polsce
przedsiębiorstwa
siębiorstwa mikro stanowią około 95% wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw, w badanej
mikro
około 95%
wszystkich
zarejestrowanych
przedsiębiorstw,
w badanej
próbie także
próbiestanowią
także dominują
ale stanowią
51,5
% ogólnej ilości.
Ponieważ struktura
przedsiębiorstw
do którychalewysłano
ankiety
ogólnejPonieważ
strukturze struktura
przedsiębiorstw
w kraju oznacza
to,
dominują
stanowią
51,5 odpowiadała
% ogólnej ilości.
przedsiębiorstw
do których
że mikroprzedsiębiorstwa z mniejszą chęcią od większych od siebie odpowiedziały na pytania
wysłano
ankiety. ankiety odpowiadała ogólnej strukturze przedsiębiorstw w kraju oznacza to, że
mikroprzedsiębiorstwa
z mniejszą
od większych
odpowiedziały
na pytania
ankiety.
Małe przedsiębiorstwa,
czylichęcią
zatrudniające
od 10od
dosiebie
49 pracowników
w populacji
generalnej stanowią
4,2% liczbyczyli
przedsiębiorstw.
23,8% populacji.
Nadreprezentacja
Małe
przedsiębiorstwa,
zatrudniająceW naszej
od 10 próbie
do 49 topracowników
w populacji
generalnej
stanowią 4,2% liczby przedsiębiorstw. W naszej próbie to 23,8% populacji. Nadreprezentacja jest
zatem bardzo duża. Przedsiębiorstwa średnie, tzn. zatrudniające od 50 do 250 pracowników w
13
populacji generalnej stanowiąbadania,
0,8% liczby
przedsiębiorstw.
W ankietach, które otrzymaliśmy
analizy
i upowszechnianie
zwrotnie to 21,8% odpowiedzi ogółem. Przedsiębiorstwa duże, które zatrudniają więcej niż 250
pracowników to w skali Polski tylko 0,14% wszystkich firm. W otrzymanych odpowiedziach duże
jest zatem bardzo duża. Przedsiębiorstwa średnie, tzn. zatrudniające od 50 do 250 pracowników
w populacji generalnej stanowią 0,8% liczby przedsiębiorstw. W ankietach, które otrzymaliśmy
zwrotnie to 21,8% odpowiedzi ogółem. Przedsiębiorstwa duże, które zatrudniają więcej niż 250
pracowników to w skali Polski tylko 0,14% wszystkich firm. W otrzymanych odpowiedziach
duże firmy to 2,9% wszystkich odpowiedzi. Można zatem stwierdzić na podstawie powyższej
statystyki, że przedsiębiorstwa mikro najmniej chętnie odpowiedziały na wysłaną ankietę i z tego
względu są niedoszacowane w przeprowadzonej ankiecie.
Tab. 2. Wielkość przedsiębiorstwa:
Liczba
przedsiębiorstw
Liczba
przedsiębiorstw w %
mikroprzedsiębiorstwo (od 1 do 9 pracowników
i roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie
przekracza 2 mln EURO)
52
51,5
małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników
i roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie
przekracza 10 mln EURO)
24
23,8
22
21,8
3
2,9
Wyszczególnienie
średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 250
pracowników i roczny obrót nie przekracza 50
mln EURO a/lub całkowity bilans roczny nie
przekracza 43
mln EURO)
pracowników
i roczny
obrót nie przekracza 50
mln
EURO
a/lub całkowity
bilans roczny
duże
przedsiębiorstwo
(powyżej
250 nie
przekracza
43 mln
EURO)50 mln EURO a/lub
pracowników
i powyżej
duże
przedsiębiorstwo
(powyżej
całkowity
bilans roczny
wynosi250
ponad 43 mln
EURO)
pracowników i powyżej 50 mln EURO a/lub
całkowity bilans roczny wynosi
ponad 43 mln
∑
EURO)
∑
3
101
101
2,9
100%
100%
Struktura przedsiębiorstw wg wielkości
mikroprzedsiębiorstwo
(od 1 do 9 pracowników i
roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 mln EURO)
średnie przedsiębiorstwo
(od 50 do 250 pracowników i roczny obrót nie
przekracza 50 mln EURO
a/lub całkowity bilans
roczny nie przekracza 43
mln EURO)
małe przedsiębiorstwo
(od 10 do 49 pracowników i roczny obrót
lub całkowity bilans
roczny nie przekracza
10 mln EURO)
duże przedsiębiorstwo
(powyżej 250 pracowników i powyżej 50 mln
EURO a/lub całkowity bilans roczny wynosi ponad 43 mln EURO)
W analizowanej próbie dominują dwie formy własności przedsiębiorstwa. Są to: zakład
W analizowanej próbie dominują dwie formy własności przedsiębiorstwa. Są to: zakład osoby
osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i spółka z ograniczoną odpowiedzialnofizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Stanowią łącznie około 80% wszystkich znajdujących się w próbie przedsiębiorstw. taka struktura
14 z kilku przyczyn.POLITYKA
wynika
Po pierwsze
mikroprzedsiębiorstwa
wybierają najczęściej najmniej
SPOŁECZNA
W REGIONIE
badania,
analizy i iupowszechnianie
skomplikowaną pod względem
organizacyjnym
rachunkowym formę własności. Po drugie zaś
jest ona najbardziej elastyczna pod względem podatkowym. Spółka z o.o. ma również pewne zalety
ścią. Stanowią łącznie około 80% wszystkich znajdujących się w próbie przedsiębiorstw. taka
struktura wynika z kilku przyczyn. Po pierwsze mikroprzedsiębiorstwa wybierają najczęściej
najmniej skomplikowaną pod względem organizacyjnym i rachunkowym formę własności. Po
drugie zaś jest ona najbardziej elastyczna pod względem podatkowym. Spółka z o.o. ma również
pewne zalety dla małych i średnich firm a takie dominują w badanej próbie.
Tab. 3. Forma prawna własności przedsiębiorstwa
Liczba
przedsiębiorstw
Liczba
przedsiębiorstw w %
przedsiębiorstwo państwowe (także
jednoosobowa spółka skarbu państwa)
1
1
spółka akcyjna
6
5,9
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
27
26,8
spółka komandytowa
0
-
spółka jawna
7
6,9
spółka cywilna
9
8,9
43
42,6
Wyszczególnienie
zakład osoby fizycznej prowadzącej działalność
gospodarczą
spółka cywilna
spółdzielnia
zakład osoby fizycznej prowadzącej
inna
działalność
gospodarczą
spółdzielnia
∑
inna
∑
9
1
8,9
1,0
43
7
42,6
6,9
1
7
101
101
1,0
6,9
100%
100%
Formy własności przedsiębiorstw
przedsiębiorstwo państwowe (także jednoosobowa spółka skarbu
państwa)
spółka komandytowa
zakład osoby fizycznej
prowadzącej działalność
gospodarczą
spółka akcyjna
spółka jawna
spółdzielnia
spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością
spółka cywilna
inna
W kolejnej tabeli charakteryzującej strukturę badanej próby według miejsca, w której zlokalizowana jest siedziba przedsiębiorstwa dominuje miasto Lublin;- 60,4% jest tu zlokalizowane.
W Pozostałe
kolejnej ankietowane
tabeli charakteryzującej
strukturę rozproszone
badanej próby
według
miejsca, lubelskim.
w której
firmy są równomiernie
w całym
województwie
Zastanawia jednak
mała reprezentacja
powiatu puławskiego,
gdzie zlokalizowanych
wiele
zlokalizowana
jest siedziba
przedsiębiorstwa
dominuje miasto
Lublin;- 60,4% jestjest
tu
firm a tylko jedna odpowiedziała na ankietę. Powiat biłgorajski, w którym liczba zarejestrowazlokalizowane.
Pozostałenie
ankietowane
są równomiernie
rozproszone
w całym
województwie
nych przedsiębiorstw
jest większafirmy
niż w powiecie
puławskim
reprezentuję
5 przedsiębiorstw.
lubelskim.
Zastanawia jednak
maław próbie
reprezentacja
powiatu puławskiego,
gdzie
jest
Konsekwencją
dominacji
przedsiębiorstw
miasta Lublina
jestzlokalizowanych
struktura następnej
tabeli
nr.5a tylko jedna odpowiedziała na ankietę. Powiat biłgorajski, w którym liczba
wiele
firm
zarejestrowanych przedsiębiorstw nie jest większa niż w powiecie puławskim reprezentuję 5
przedsiębiorstw.
15
badania,
analizy i upowszechnianie
Konsekwencją dominacji w próbie
przedsiębiorstw
miasta Lublina jest struktura następnej tabeli
nr.5
Tab. 4. Siedziba przedsiębiorstwa
w %%
Miasto Lublin
61
60,4
Lubelski
2
2,0
Puławski
1
1
Chełmski
4
3,9
Kraśnicki
1
1,0
Biłgorajski
5
4,9
Zamojski
4
3,9
Łęczyński
4
3,9
Bialski
1
1,0
Parczewski
2
2,0
Świdnicki
2
2,0
Tomaszowski
1
1,0
Hrubieszowski
2
2,0
Włodawski
2
2,0
Janowski
1
1,0
Krasnostawski
2
2,0
Lubartowski
3
3,0
Łukowski
1
1,0
Opolski
2
2,0
101
100%
Powiat
∑
16
Łukowski
Opolski
∑
1
2
101
1,0
2,0
100%
Siedziba przedsiębiorstwa
Opolski
Łukowski
Lubartowski
Krasnostawski
Janowski
Włodawski
Hrubieszowski
Tomaszowski
Świdnicki
Parczewski
Bialski
Łęczyński
Zamojski
Biłgorajski
Kraśnicki
Chełmski
Puławski
Lubelski
Miasto Lublin
0
10
20
30
40
50
60
70
Tab.5: Lokalizacja
siedziby
kryterium
- wieś
Tab. 5. Lokalizacja
siedzibyprzedsiębiorstwa
przedsiębiorstwa wg wg
kryterium
miasto -miasto
wieś
Wyszczególnienie
Wyszczególnienie
wieś
wieś
miasto do 20 tys.
miasto do
20 tys.
miasto
21 tys.- 50 tys.
miasto 21 tys.- 50 tys.
miasto 51 tys. - 100 tys.
miasto powyżej
100 tys.
miasto powyżej
100 tys.
∑
∑
Liczba
przedsiębiorstw
Liczba
w %%
przedsiębiorstw w
14
9
20
10
48
101
14
9
20
10
48
101
13,9
%%
13,9
8,9
8,9
19,8
19,8
9,9
47,5
47,5
100%
100%
9,9
10
17
Siedziba przedsiębiorstwa
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
miasto do 20 tys.
miasto 51 tys. - 100 tys
miasto powyżej 100 tys
wieś
Ostatnią formą charakterystyki analizowanej próby przedsiębiorstw jest okres ich funkcjonowania.
Ostatnią formą charakterystyki analizowanej próby przedsiębiorstw jest okres ich funkcjoDominują
przedsiębiorstwa
dojrzałe, których
funkcjonowania
przekracza
5 lat. Stanowią
nowania. Dominują
przedsiębiorstwa
dojrzałe, okres
których
okres funkcjonowania
przekracza
5 lat.
Stanowią
niemal
85% ankietowanej
niemal
85%
ankietowanej
populacji. populacji.
Tab. 5. Okres
Okres funkcjonowania
Tab.5:
funkcjonowaniaprzedsiębiorstwa
przedsiębiorstwa
Wyszczególnienie
Wyszczególnienie
poniżej11roku
roku
poniżej
od
od11do
do55lat
lat
od 5 do 20 lat
od 5 do 20 lat
powyżej 20 lat
∑powyżej 20 lat
Liczba
przedsiębiorstw
4
4
12
74
11
∑
12
74
11
101
Liczba
Liczba
przedsiębiorstw
przedsiębiorstw
w %%w
%%
3,9 3,9
11,9 11,9
73,3
73,3
10,9
100%10,9
101
100%
Okres funkcjonowania przedsiębiorstwa
80
70
60
50
Liczba
przedsi?biorstw
40
30
20
10
0
poni?ej 1 roku
18
od 1 do 5 lat
od 5 do 20 lat
powy?ej 20 lat
11
Generalizując cechy badanej populacji można stwierdzić, że należą do niej przedsiębiorstwa mikro małe i średnie, przy czym nadreprezentowane są przedsiębiorstwa większe niż mikro.
Dominują firmy zlokalizowane w Lublinie i funkcjonujące dłużej niż 5 lat. Przeważa forma własności w postaci zakładu osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą.
19
ROZDZIAŁ III
ZATRUDNIANIE PRACOWNIKÓW SEZONOWYCH
PRZEZ ANALIZOWANE PRZEDSIĘBIORSTWA
W sytuacji wysokiego bezrobocia na Lubelszczyźnie jedną z możliwych form zatrudnienia
dla osób wykluczonych społecznie mogą być formy sezonowego zatrudnienia na czas określony,
umowę o dzieło, czy umowę zlecenia. Zadając to pytanie autor badania chciał poznać skłonność
przedsiębiorców do zatrudniania osób, których zatrudnienie na umowę o pracę na czas nieokreślony wiąże się ze zbyt dużym ryzykiem. Często do tej grupy pracowników zalicza się osoby
długotrwale bezrobotne lub wykluczone społecznie z różnych przyczyn..
Tab. 6. Zatrudnianie pracowników sezonowych
Wyszczególnienie
Liczba przedsiębiorstw w %
tak, często
10
9,9
tak, sporadycznie
20
19,8
nie
71
70,3
101
100,00%
∑
W analizowanej próbie tylko 10% przedsiębiorców zatrudnia często pracowników sezonowych. Sporadycznie znajdują oni zatrudnienie w 20% firm a 70 % przedsiębiorstw nie zatrudnia
pracowników sezonowych. Cechą charakterystyczną jest to, że 50% firm dużych i średnich zatrudniało pracowników sezonowych często i sporadycznie natomiast wskaźnik ten dla małych
i mikro przedsiębiorstw nie przekraczał wielkości 20%. /Tab.7/.
20
Tab. 7. Zatrudnianie pracowników sezonowych według wielkości przedsiębiorstwa:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
3
8
41
2
3
19
4
9
9
1
0
2
10
20
71
∑
Ponieważ duże i średnie przedsiębiorstwa w analizowanej próbie to głownie spółki akcyjne
i spółki z o.o., dlatego też ta forma własności najczęściej zatrudnia pracowników sezonowych/
patrz Tab. 8/. Wynik ten nie daje istotnej, dodatkowej informacji dla prowadzonej analizy.
Tab. 8. Zatrudnianie pracowników sezonowych według formy własności:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
przedsiębiorstwo państwowe (także
jednoosobowa spółka skarbu państwa)
1
0
0
spółka akcyjna
1
2
3
3
9
15
spółka jawna
0
0
7
spółka cywilna
0
0
9
zakład osoby fizycznej prowadzącej
działalność gospodarczą
3
8
32
spółdzielnia
1
0
0
inna
1
1
5
10
20
71
∑
21
Kolejną informację dostarcza tabela 9. Pracowników sezonowych zatrudniały przedsiębiorstwa zlokalizowane w miastach liczących powyżej 51 tys. mieszkańców. W miastach o liczbie
mieszkańców od 21 tys. do 50 tys. mieszańców i na wsi zjawisko to występowało sporadycznie.
Co ciekawe w miastach do 20 tys. mieszkańców- a są to najczęściej siedziby gmin i powiatów
w woj. lubelskim- połowa ankietowanych przedsiębiorstw zatrudniała pracowników sezonowych.
Tab. 9. Zatrudnianie pracowników sezonowych według siedziby działalności:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
wieś
1
2
11
miasto do 20 tys.
2
2
5
0
2
18
2
3
5
miasto powyżej 100 tys.
5
11
32
10
20
71
∑
Kolejna tabela wskazuje, że najczęściej pracowników sezonowych zatrudniają przedsiębiorstwa najstarsze, istniejące ponad 20 lat. Przedsiębiorstwa nowo powstałe nie zatrudniały
pracowników sezonowych.
Tab. 10. Zatrudnienie pracowników sezonowych według czasu prowadzenia działalności:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
poniżej 1 roku
0
0
4
od 1 do 5 lat
1
2
9
od 5 do 20 lat
6
13
55
powyżej 20 lat
3
5
3
10
20
71
∑
22
Przedstawione w tym rozdziale wyniki badań wskazują na znaczne zróżnicowanie ankietowanych przedsiębiorstw jeśli chodzi o sezonowe zatrudnianie pracowników. Często i sporadycznie zatrudniają na sezon pracowników przedsiębiorstwa duże i średnie zlokalizowane w dużych miastach i mające długa historię funkcjonowania. Mikroprzedsiębiorstwa, zlokalizowane
na wsiach, o krótkim okresie istnienia niechętnie bądź tez wcale nie zatrudniały pracowników
sezonowych.
23
ROZDZIAŁ IV
WIEDZA NA TEMAT MOŻLIWOŚCI DOFINANSOWANIA
PRZEDSIĘBIORSTW
W ekonomii od dziesięcioleci trwa dyskusja na temat źródeł bezrobocia. Jeśli praca jest
towarem, argumentują ekonomiści, to nie powinna występować nadwyżka podaży nad popytem,
czyli zjawisko bezrobocia. Jeśli bowiem na jakimkolwiek rynku występuje zjawisko nadprodukcji
jakiegokolwiek towaru to w konsekwencji cena tego towaru obniża się tak bardzo, aż cały towar
zostaje sprzedany i zjawisko nadprodukcji znika. Problem z rynkiem pracy jest jednak taki, że
rynek pracy jest rynkiem regulowanym. Na tym występuje płaca minimalna a osoba bezrobotna
we współczesnym społeczeństwie w obszarze euroatlantyckim nie podejmie pracy za każdą cenę
ponieważ istnieje system opieki społecznej zapewniający bezrobotnemu egzystencję na poziomie minimum społecznego lub biologicznego. Nikt dzisiaj w europejskim kręgu kulturowym nie
umiera z głodu. Zatem głód nie zmusza do pracy za wszelką cenę. W rezultacie rynek nie eliminuje bezrobocia obniżając płacę do poziomu płacy równoważącej popyt z podażą. Tak dzieje się
w skali makroekonomicznej. W skali mikroekonomicznej, to jest w skali przedsiębiorstwa przedsiębiorca prowadzi swoistą selekcję pracowników, dobrze wynagradzając tych bardzo wydajnych
tak aby skłonić ich do wytężonej pracy i zapobiec ucieczce do konkurencji, natomiast tych bez
kwalifikacji z krótkim lub żadnym stażem pracy omija z daleka. Konsekwencja takich zachowań
pracodawców jest bardzo wysokie bezrobocie wśród absolwentów szkół różnego szczebla, osób
długotrwale bezrobotnych lub wykluczonych społecznie. Aby umożliwić im start w normalne życie zawodowe konieczne są zatem działania wyrównujące ich szanse w staraniach zmierzających
do zdobycia i utrzymania pracy.
Liczne programy rządowe i programy finansowane przez Unie Europejską skierowane są
wyrównywanie szans potencjalnych pracobiorców. Z tego względu jednym z pytań zawartych
w ankiecie było pytanie czy znane są pracodawcom możliwości dofinansowanie miejsc pracy?
Wydawało by się, że w sytuacji gdy od lat w środkach masowego przekazu, na różnorodnych
szkoleniach i w rozmowach prywatnych podnoszona jest wielokrotnie tematyka związana z możliwością zdobycia środków finansowych ze źródeł publicznych na inwestycje, szkolenia i inne
tego typu działania, których efektem będzie wzrost zatrudnienia w przedsiębiorstwach, nie znajdzie się nikt do kogo nie dotarłaby taka wiedza. Nic bardziej mylnego. Do prawie 40% ankietowanych firm taka wiedza nie dotarła. Na pytanie, czy znane są Pani/ Panu/ możliwości dofinansowywania miejsc pracy, tylko 60,4% respondentów odpowiedziało;- tak. Najczęściej niewiedzą
w tej kwestii wykazywały się mikroprzedsiębiorstwa/ patrz Tab.11/ i osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą/ Tab.12/
24
Tab. 11. Znajomość możliwości dofinansowania miejsc pracy według wielkości przedsiębiorstwa:
Wyszczególnienie
tak
nie
21
30
22
2
15
7
3
0
61
39
∑
Tab. 12. Znajomość możliwości dofinansowania miejsc pracy według formy własności:
Wyszczególnienie
tak
nie
przedsiębiorstwo państwowe
1
0
spółka akcyjna
4
2
spółka z o. o.
19
7
spółka jawna
2
5
spółka cywilna
3
6
działalność gospodarcza
25
18
spółdzielnia
0
1
inna
7
0
61
39
∑
25
Najmniejsza znajomość możliwości dofinansowania miejsc pracy miały przedsiębiorstwa
najmłodsze. Największą wiedzę w tej kwestii posiadały przedsiębiorstwa istniejące na rynku od 1
roku do 5 lat./Tab.13/. Najmniejsza wiedzę o możliwościach dofinansowania miejsc pracy miały
przedsiębiorstwa z siedziba w Lublinie i dużych miastach powiatowych/ Tab.14/
Tab. 13. Znajomość możliwości dofinansowania miejsc pracy według długości prowadzenia
działalności gospodarczej
26
Wyszczególnienie
tak
nie
do 1 roku
1
3
od 1 do 5 lat
8
4
od 5 do 20 lat
45
28
powyżej 20 lat
7
4
∑
61
39
Tab. 14. Znajomość możliwości dofinansowania miejsc pracy według siedziby firmy:
Wyszczególnienie
tak
nie
wieś
10
4
miasto do 20 tys.
5
4
16
4
5
5
25
22
61
39
∑
27
ROZDZIAŁ V
KORZYSTANIE ZE WSPARCIA PRZEZ PRACODAWCÓW
PRZY ZATRUDNIANIU PRACOWNIKÓW
Spośród 101 ankietowanych przedsiębiorstw 59 firm, tj.58,4% korzystało z pomocy publicznej w procesie zatrudniania pracowników. Subsydiowane zatrudnienie dotyczy 15,8% badanej populacji przedsiębiorców, programy i fundusze europejskie zasilały 22,8% analizowanej populacji a inną pomoc publiczną wspierającą zatrudnienie deklaruje 19,8% wszystkich badanych
przedsiębiorstw. Skala doświadczanej publicznej pomocy wspierającą walkę z bezrobociem jest
zatem b. duża.
Tab. 15. Korzystanie ze wsparcia przy zatrudnianiu pracowników
Liczna
przedsiębiorstw
Liczna
przedsiębiorstw w%
subsydiowane zatrudnienie
16
15,8
pomoc publiczna
20
19,8
programy i fundusze Unii Europejskiej
23
22,8
Wyszczególnienie
Przedsiębiorcy z regionu lubelskiego współpracują bardzo aktywnie z publicznymi służbami zatrudnienia oraz innymi organizacjami w kwestiach związanych z zatrudnieniem. Łącznie 73,2% ankietowanych przedsiębiorstw w różnych formach kontaktowało się z instytucjami
sektora publicznego, które w zakresie swoich celów mają wspieranie rynku pracy. Oferty pracy
zgłosiło 35,6% przedsiębiorstw, zgłoszenie zapotrzebowania na kierunki szkoleń zgłosiło 18,8%
firm a pożądane umiejętności i doświadczenia potencjalnych pracowników zgłosiło 17,% ankietowanych przedsiębiorstw.
Tab. 16. Przekazywanie publicznym służbom zatrudnienia bądź innym organizacjom potrzeb
dotyczących zatrudniania w zakresie:
Liczna
przedsiębiorstw
Liczna
przedsiębiorstw w%
zgłaszania ofert pracy
36
35,6
zgłaszania typu szkoleń
19
18,8
zgłaszania kwalifikacji
18
17,8
Wyszczególnienie
28
Przekazywanie publicznym służbom zatrudnienia bądź innym organizacjom potrzeb dotyczących
zatrudniania w zakresie:
Informacja zawarta w tabeli 17 wskazuje na niesymetryczność relacji między przedsiębiorstwami a publicznym służbami zatrudnienia w kwestii wspierania rynku pracy. Z poprzedniej
tabeli wysnuliśmy wniosek, że relacja firma → PSB jest bardzo aktywna. Relacja od PSB do
przedsiębiorstw w kwestii zatrudnienia osób wykluczonych społecznie jest niewielka. W opinii
firm, aż 90 % spośród nich nie spotykało się w tej kwestii z pracownikami sektora publicznego.
Fakt takiej konsultacji jako zjawiska sporadycznego zgłaszali tylko zarządzający spółkami z o.
o.o./ Tab.18/ i dotyczyło to grupy małych przedsiębiorstw/ Tab.19/ zlokalizowanych w Lublinie/
Tab.20/ i funkcjonujących na rynku więcej niż 5 lat a mniej niż 20 lat/ Tab.21/
Tab. 17. Nawiązywanie współpracy z badaną firmą przez pracowników publicznych służb
zatrudnienia, ośrodków pomocy społecznej bądź innych instytucji w celu zatrudniania
osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym:
Liczna
przedsiębiorstw
Liczna
przedsiębiorstw w%
tak, często
2
2,0
tak, sporadycznie
7
6,9
nie
91
90,1
Brak danych
1
1,0
101
100,00%
Wyszczególnienie
∑
29
Nawiązywanie współpracy z badaną firmą przez pracowników publicznych służb zatrudnienia, ośrodków pomocy społecznej bądź innych instytucji w celu zatrudniania
osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym
Tab. 18. Nawiązywanie współpracy przez pracowników PSZ, OPS itp. według formy własności:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
0
0
1
spółka akcyjna
0
0
6
spółka z o.o.
1
3
23
spółka jawna
0
0
7
spółka cywilna
0
1
8
0
2
40
spółdzielnia
0
1
0
30
Tab. 19. Nawiązywanie współpracy przez pracowników PSZ, OPS itp. według wielkości
przedsiębiorstwa:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
0
1
51
2
4
17
0
2
20
0
0
3
2
7
91
∑
Tab. 20. Nawiązywanie współpracy przez pracowników PSZ, OPS itp. według siedziby firmy:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
wieś
0
2
12
1
0
18
0
2
8
1
2
45
2
7
91
∑
31
Tab. 21. Nawiązywanie współpracy przez pracowników PSZ, OPS itp. według okresu prowadzenia
działalności:
Wyszczególnienie
tak, często
tak, sporadycznie
nie
poniżej 1 roku
0
0
4
od 1 do 5 lat
1
0
11
od 5 do 20 lat
1
4
68
powyżej 20 lat
0
3
8
2
7
91
∑
Ponadto należy zwrócić uwagę, że spośród respondentów (9), którzy odpowiedzieli tak - 6
uważało, że współpraca nie przyniosło żadnych korzyści dla lokalnego rynku pracy.
Jako efekty takiej współpracy wymieniono: stworzenie nowych miejsc pracy, organizację
staży, których efektem było późniejsze zatrudnienie pracowników czy dofinansowanie utworzonego stanowisko pracy. Większość z podjętych działań było finansowane z funduszy Unii Europejskiej.
32
ROZDZIAŁ VI
OPINIE PRACODAWCÓW NA TEMAT CZY OSOBY
WYKLUCZONE SPOŁECZNIE, BĄDŹ ZAGROŻONE TAKIM
WYKLUCZENIEM MOGĄ STAĆ SIĘ
DOBRYMI PRACOWNIKAMI
Kolejna część ankiety poświęcona jest postrzeganiu osób wykluczonych społecznie bądź
zagrożonych takim wykluczeniem jako potencjalnych dobrych pracowników. Osoby stają się
wykluczonymi społecznie z różnych przyczyń. Mogą to być byli więźniowie, alkoholicy, osoby z problemami osobowościowymi, osoby niepełnosprawne i niezaradne życiowo, itp. Wyniki badania tej kwestii wyglądają bardzo optymistycznie. Prawie 70% pytanych przedsiębiorców
wyraziło opinię, że takie osoby mogą stać się dobrymi pracownikami. Nie miało własnego zdania w tej kwestii 25% ankietowanych a tylko 3% wypowiedziało opinię negatywną co do możliwości stania się dobrymi pracownikami przez osoby wykluczone społecznie. Generalnie tylko
pracodawcy, właściciele mikroprzedsiębiorstw prowadzący działalność gospodarczą na własny
rachunek nie mieli w tej kwestii sprecyzowanej opinii. Pozostali ankietowani nie mieli żadnych
wątpliwości/ Tab.23 i Tab.24/. Dalsze badania wskazują, że do nie posiadających w tej kwestii
własnego zdania należeli najczęściej przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarcza w Lublinie w okresie dłuższym niż 5lat i krótszym niż 20 lat./Tab.25 i Tab.26/.
Tab. 22. Opinia respondenta nt. osób zagrożonych wykluczeniem bądź przez jakiś czas
wykluczone społecznie. Czy takie osoby po odpowiednim wsparciu mogą stać się
dobrymi pracownikami?
Liczna
przedsiębiorstw
Liczna przedsiębiorstw
w%%
Tak
70
69,3
Nie
3
3,0
Nie mam zdania
25
24,7
Brak danych
3
3,0
101
100%
Wyszczególnienie
∑
33
Opinia respondenta nt. osób zagrożonych wykluczeniem bądź przez jakiś czas wykluczone społecznie.
Czy takie osoby po odpowiednim wsparciu mogą stać się dobrymi pracownikami?
Tab. 23. Opinia według: wielkości przedsiębiorstwa, czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź
przez jakiś czas wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się
dobrymi pracownikami?
Wyszczególnienie
Tak
Nie
Nie mam zdania
37
2
13
16
0
5
14
1
7
3
0
0
∑
70
3
25
Opinia według: wielkości przedsiębiorstwa, czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź przez jakiś czas
wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi pracownikami?
34
Tab. 24. Opinia według formy własności czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź przez
jakiś czas wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi
pracownikami?
Wyszczególnienie
Tak
Nie
Nie mam zdania
1
0
0
spółka akcyjna
5
0
1
spółka z o.o.
16
1
9
spółka jawna
5
0
2
spółka cywilna
6
1
2
30
1
10
spółdzielnia
1
0
0
inna
6
0
1
70
3
25
∑
Opinia według formy własności czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź przez jakiś czas wykluczone
społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi pracownikami
Tab. 25. Opinia według miejsca zamieszkania, czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź przez
jakiś czas wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi
pracownikami?
Wyszczególnienie
Tak
Nie
Nie mam zdania
wieś
9
0
5
miasto do 20 tys.
7
1
1
14
0
4
6
1
3
34
1
12
70
3
25
∑
35
Opinia według miejsca zamieszkania, czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź przez jakiś czas
wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi pracownikami
Tab. 26. Opinia według okresu funkcjonowania przedsiębiorstwa, czy osoby zagrożone
wykluczeniem bądź przez jakiś czas wykluczone społecznie mogą po odpowiednim
wsparciu stać się dobrymi pracownikami.
Wyszczególnienie
Tak
Nie
Nie mam zdania
poniżej 1 roku
4
0
0
od 1 do 5 lat
9
0
3
od 5 do 20 lat
48
2
21
powyżej 20 lat
9
1
1
70
3
25
∑
Opinia według okresu funkcjonowania przedsiębiorstwa, czy osoby zagrożone wykluczeniem bądź
przez jakiś czas wykluczone społecznie mogą po odpowiednim wsparciu stać się dobrymi pracownikami
36
wykluczonych społecznie należy dostarczyć publiczne środki finansowe na utworzenie miejsca
pracy osoby wykluczonej, sfinansować jej wynagrodzenie bądź też przeznaczyć środki finansowe
na podwyższenie
kwalifikacji/Tab.27/.
rzadziej wymieniane
wsparcia miejsca
to: opieka
Ankietowanijejprzedsiębiorcy
z równąInne
częstotliwością
wskazują,formy
aby wspierać
pracy osób wykluczonych społecznie należy dostarczyć publiczne środki finansowe na utworzenie
psychologiczno-wychowawcza poza miejscem pracy, preferencje dla pracodawców (np. zwolnienie
miejsca pracy osoby wykluczonej, sfinansować jej wynagrodzenie bądź też przeznaczyć środki
zfinansowe
ZUS), finansowanie
staży i jej
szkoleń
w miejscu pracy.Inne rzadziej wymieniane formy wsparcia
na podwyższenie
kwalifikacji/Tab.27/.
to: opieka psychologiczno-wychowawcza poza miejscem pracy, preferencje dla pracodawców
(np. zwolnienie z ZUS), finansowanie staży i szkoleń w miejscu pracy.
Tab.27 Rodzaje wsparcia dla tej grupy osób/ wykluczonych społecznie/ umożliwiających
podjęcie zatrudnienia
Tab. 27. Rodzaje wsparcia dla tej grupy osób/ wykluczonych społecznie/ umożliwiających
podjęcie zatrudnienia
Wyszczególnienie
Wyszczególnienie
środki
finansowenanautworzenie
utworzenie
miejsca
środki finansowe
miejsca
pracy
osoby osoby
wykluczonej
pracy
wykluczonej
sfinansowanie
wynagrodzenia
osoby
sfinansowanie wynagrodzenia
osoby
wykluczonej
wykluczonej
wcześniejsze przeszkolenie osoby wykluczonej
wcześniejsze przeszkolenie osoby
wykluczonej
Liczna
Liczna
Liczna
w
przedsiębiorstw
przedsiębiorstw
przedsiębiorstw
w%
%
60
60
59,4
59,4
55
55
54,4
54,4
54
54
53,5
53,5
Rodzaje wsparcia dla tej grupy osób umożliwiających podjęcie zatrudnienia
wcześniejsze przeszkolenie osoby wykluczonej
sfinansowanie wynagrodzenia osoby wykluczonej
środki finansowe na utworzenie miejsca pracy osoby wykluczonej
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61
Ostatnie pytanie ankiety skierowane do przedsiębiorców dotyczyło potencjalnej możliwości
Ostatnie
pytanie
skierowane
przedsiębiorców
dotyczyło
potencjalnejuzyskania
możliwozatrudnienia
przez
nichankiety
w przyszłości
osobydowykluczonej
społecznie
pod warunkiem
ści zatrudnienia przez nich w przyszłości osoby wykluczonej społecznie pod warunkiem uzyskaodpowiedniego
wsparcia
publicznego.
Ponad
połowa
ankietowanych
wskazała,
że byłoby
to bardzo
nia odpowiedniego
wsparcia
publicznego.
Ponad
połowa
ankietowanych
wskazała,
że byłoby
to
bardzo
lub prawdopodobne.
średnio prawdopodobne.
Jako niemożliwe
takiego scenariusza
wskazało
lub
średnio
Jako niemożliwe
realizację realizację
takiego scenariusza
wskazało tylko
12 %
tylko 12 % zatrudnionych.
zatrudnionych.
Tab.28 Gdyby była taka możliwość uzyskania takiego wsparcia na zatrudnienie osób
31
37
Tab. 28. Gdyby była taka możliwość uzyskania takiego wsparcia na zatrudnienie osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym to na ile prawdopodobne byłoby zatrudnienie
przez Państwa takich osób?
Wyszczególnienie
Liczna
przedsiębiorstw
Liczna
przedsiębiorstw w%
zagrożonych wykluczeniem społecznym to na ile prawdopodobne byłoby zatrudnienie przez
bardzo prawdopodobne
26
25,8
Państwa takich osób?
średnio prawdopodobne
27
26,7
Liczna
Liczna
Wyszczególnienie
przedsiębiorstw w
mało prawdopodobne
32
31,7
przedsiębiorstw
%
niemożliwe, ponieważ nie jesteśmy
26
25,8
zainteresowani zatrudnianiem nowych
12
11,9
27
26,7
pracowników
mało prawdopodobne
32
31,7
Brak danych
4
3,9
niemożliwe, ponieważ nie jesteśmy
∑
101
100%
zainteresowani zatrudnianiem
nowych
12
11,9
pracowników
Brak danych
4
3,9
G
dyby
była
taka
możliwość
uzyskania
takiego
wsparcia
na
zatrudnienie
osób zagrożonych
∑
101
100%
wykluczeniem społecznym to na ile prawdopodobne byłoby zatrudnienie przez Państwa takich osób?
35
30
25
20
15
10
5
0
mało prawdopodobne
38
Brak danych
10 lat
ZBIGNIEW GAŚ
RAPORT Z BADAŃ OSÓB ZAGROŻONYCH
WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM
I PRACODAWCÓW - ANALIZA WYWIADÓW
BEZPOŚREDNICH
W LUBLINIE
LUBLIN 2010
39
40
Zgodnie z przedstawioną we wcześniejszej części raportu metodologią badań, w ramach
projektu „Polityka społeczna w regionie: badania, analizy i upowszechnianie” przeprowadzono
także wywiady w trzech grupach osób zagrożonych wykluczeniem społecznym tj.: przedstawicieli rodzin dysfunkcjonalnych, osób starszych, osób bezdomnych oraz wśród pracodawców, jako
osób istotnych dla rozwiązywania problemów osób zagrożonych wykluczeniem/wykluczonych
społecznie. Poniżej przedstawiono wyniki uzyskane w tych czterech populacjach.
Rodziny dysfunkcjonalne – badaniami objęto 40 rodzin dysfunkcjonalnych.
Informacji na ich temat udzielały najczęściej kobiety/żony (82,5%), a tylko w 7 przypadkach
mężczyźni/mężowie (17,5%). Ze względu na wysoce nieproporcjonalny rozkład płci badanych,
w analizie uzyskanych danych nie wprowadzono zróżnicowania odpowiedzi ze względu na tę
zmienną (wszystkich badanych potraktowano jako jednolitą grupę).
Dane socjodemograficzne - w większości badanych rodzin (65,0%) prawa rodzicielskie posiadają obydwoje rodzice (patrz: tabela 1), a w pozostałych przypadkach stwierdzono przypadki
ograniczenia praw rodzicielskich lub brak jednego z rodziców (7,5%).
Tabela 1 - Prawa rodzicielskie do dzieci
Prawa rodzicielskie
N
%
Obydwoje rodzice
26
65,0
Rodzice mają ograniczone prawa rodzicielskie
7
17,5
Jedno z rodziców ma ograniczone prawa rodzicielskie
4
10,0
Jedno z rodziców
3
7,5
W konsekwencji faktyczną opiekę nad dziećmi w ponad połowie przypadków sprawują
obydwoje rodzice (52,5%), w prawie ¼ tylko matka (22,5%), a w pozostałych instytucje wychowawcze (patrz: tabela 2)
Tabela 2 - Osoba sprawująca opiekę nad dziećmi
Osoba/placówka
N
%
Rodzice wspólnie
21
52,5
Matka
9
22,5
Rodzina zastępcza
5
12,5
Placówka opiekuńczo-wychowawcza
3
7,5
Ojciec
2
5,0
41
Wiek rodziców w badanych rodzinach dysfunkcjonalnych wahał się od 23 do 62 lat, z istotnie wyższą średnią wieku ojców (M = 46,1, SD = 10,8) niż matek (M = 40,3; SD = 9,1). Szczegółowy rozkład wieku rodziców przedstawiony jest w tabeli 3.
Tabela 3 - Wiek rodziców
Matka/opiekunka
Ojciec/opiekun
wiek
N
%
wiek
N
%
Do 30
8
20,5
Do 30
3
7,9
31-40
12
30,8
31-40
9
23,7
41-50
14
35,9
41-50
11
28,9
51 i pow.
5
12,8
51 i pow.
15
39,5
M
40,3
M
46,1
SD
9,1
SD
10,8
Badane rodziny zamieszkują najczęściej w środowisku wiejskim (45,0%), a najrzadziej
w dużych miastach (5,0%) (patrz: tabela 4).
Tabela 4 - Miejsce zamieszkania
Miejscowość
N
%
wieś
18
45,0
miasto do 20 tys.
8
20,0
7
17,5
2
5,0
5
12,5
Wykształcenie rodziców jest wysoce zróżnicowane (patrz: tabela 5), choć daje się zaobserwować prawidłowość tego typu, iż matki charakteryzują się wyższym poziomem wykształcenia
niż ojcowie.
Tabela 5 - Wykształcenie rodziców
Matka/opiekunka
Ojciec/opiekun
wykształcenie
N
%
wykształcenie
N
%
Niepełne podst.
0
0,0
Niepełne podst.
3
7,5
Podstawowe
10
25,0
Podstawowe
14
35,0
Zasadnicze zaw.
17
42,5
Zasadnicze zaw.
15
37,5
Średnie
7
17,5
Średnie
5
12,5
Wyższe
4
10,0
Wyższe
1
2,5
Brak odp.
2
5,0
Brak odp.
2
5,0
42
W poszczególnych rodzinach liczba dzieci pozostających na utrzymaniu rodziny waha się
od 0 (dzieci przebywają w rodzinie zastępczej) do 6, a najliczniej reprezentowane są rodziny
z 2-3 dzieci (patrz: tabela 6).
Tabela 6 - Liczba dzieci na utrzymaniu:
Liczba
N
%
Brak dzieci
7
17,5
1
10
25,0
2-3
20
50,0
4-5
3
7,5
Wiek dzieci jest wysoce zróżnicowany i rozciąga się od 1 r.ż. do 22 lat, a najczęściej mieści
się w granicach wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego (patrz: tabela 7).
Tabela 7 - Wiek dzieci
Wiek
N
%
Do 7
19
25,7
8-13 lat
19
25,7
14-16 lat
17
23,0
17-19 lat
11
14,9
29 i pow.
8
10,8
M
11,9
SD
5,6
Zdecydowana większość rodzin określa swój status materialny jako niewystarczający
(52,5%), a tylko nieliczni jako dobry (10,0%). Korzystniej przedstawiają się charakterystyki warunków mieszkaniowych, gdzie jako złe i bardzo złe określa tylko 30,0% badanych, a dobre i bardzo dobre 42,5% badanych (patrz: tabela 8).
Tabela 8 - Status materialny i warunki mieszkaniowe rodziny:
Warunki
Materialne
Mieszkaniowe
N
%
N
%
bardzo dobre
0
0,0
3
7,5
dobre
4
10,0
14
35,0
średnie
15
37,5
11
27,5
złe
11
27,5
10
25,0
bardzo złe
10
25,0
2
5,0
43
Charakterystyka funkcjonowania rodziny – według deklaracji badanych dominowały dwie
motywacje zawierania związku małżeńskiego: uczucie do partnera i nieplanowana ciąża (po 35%
badanych). Stosunkowo często wskazywano także na chęć posiadania własnej rodziny (27,5%).
Zdecydowanie mniej konstruktywne motywacje występowały wyraźnie rzadziej (patrz: tabela 9).
Tabela 9 - Motywacja założenia rodziny
Motywacja
N
%
uczucie miłości do partnera
14
35,0
ciąża
14
35,0
chęć posiadania własnej rodziny
1
27,5
status materialny partnera
5
12,5
względy fizyczne partnera
4
10,0
chęć „wyrwania się”
4
10,0
inne
4
10,0
wpływ rodziców na decyzję
1
2,5
Opisując swoje oczekiwania badani podkreślają, że w zakładanej rodzinie poszukiwali
przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego (75%), realizowania potrzeby prokreacyjnej (47,5%) oraz uzyskania zabezpieczenia materialnego (42,5%). Inne oczekiwania pojawiały się tylko sporadycznie (patrz: tabela 10).
Tabela 10 - Oczekiwania w związku z założeniem rodziny
Oczekiwania
N
%
poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego
30
75,0
chęć posiadania dzieci
19
47,5
zabezpieczenie materialne
17
42,5
zmiana środowiska
4
10,0
dzielenie się problemami
2
5,0
wspólne życie
2
5,0
Drogą do spełnienia tych oczekiwań jest m. in. podejście do obowiązków poszczególnych
członków rodziny na rzecz rodziny. Zdecydowana większość badanych jest przekonana, że w rodzinie winien obowiązywać dokładny podział obowiązków (67.5%), a tylko 1/3 jest przeciwnego zdania. Swoje uzasadnienia dla podziału obowiązków badani opierają przede wszystkim na
odwoływaniu się do potencjalnych możliwości męża i żony (33,5%), tradycji rodzinnej (25,9%)
oraz sprawniejszego funkcjonowania poszczególnych członków rodziny (22,2%) i rodziny jako
całości (18,5%). Natomiast przeciwnicy podziału akcentują przede wszystkim potrzebę wspólnych działań męża i żony oraz równość wobec prawa kobiet i mężczyzn (po 38,5%) (patrz: tabela
11).
44
W konsekwencji badani przedstawiciele rodzin różnie opisują podstawowe obowiązki
członków rodzin (patrz: tabela 12). Z rolą żony łączą przede wszystkim: wykonywanie obowiązków domowych (100,0%), urodzenie i opiekę nad dziećmi (85,0%) oraz kontrolę nauki dzieci
(72,5%). Natomiast z rolą męża głównie: utrzymanie materialne rodziny (85,0%), a zdecydowanie rzadziej opiekę nad dziećmi (47,5%), kontrolę ich nauki (32,5%), czy wykonywanie obowiązków domowych (30,0%).
Tabela 11 – Uzasadnienia dla podziału/braku podziału obowiązków w rodzinie
Uzasadnienia TAK
N
%
podział uwzględnia możliwości
9
33,3
tradycyjny podział ról i obowiązków
7
25,9
lepiej funkcjonują członkowie rodziny
6
22,2
organizuje życie rodzinne
5
18,5
mniej konfliktów
5
18,5
aktywność zawodowa jednego zobowiązuje drugiego
4
14,8
bo muszę wszystko robić sama
2
7,4
uczy odpowiedzialności
1
3,7
zabezpieczenie materialne jest nie do pogodzenia
1
3,7
zwiększa zaangażowanie męża
1
3,7
Uzasadnienia NIE
N
%
powinni robić wszystko razem
5
38,5
kobieta ma takie same prawa, jak mężczyzna
5
38,5
niech każdy robi to, co potrafi najlepiej
2
15,4
podział obowiązków dotyczy tylko dzieci
2
15,4
nie chcę wyręczać męża
1
7,7
powinni się we wszystkim wymieniać
1
7,7
podział sprzyja konfliktom
1
7,7
z domu wyniosłam to, co powinnam robić
1
7,7
Na tym tle wyraźnie inaczej traktowane są dzieci, od których badani oczekują przede wszystkim koncentracji na nauce szkolnej (75,0%) oraz pomocy w obowiązkach domowych (60,0%).
Dodatkowo 10% badanych nie udzieliło na ten temat odpowiedzi.
45
Tabela 12 - Obowiązki wobec rodziny
Obowiązki
żony
męża
N
%
N
%
wykonywanie obowiązków domowych
40
100,0
12
30,0
urodzenie i opieka nad dziećmi
34
85,0
-
-
-
-
19
47,5
kontrola nauki dzieci
29
72,5
13
32,5
utrzymanie materialne rodziny
19
47,5
34
85,0
praca zarobkowa
17
42,5
-
-
budowanie więzi rodzinnych
3
7,5
-
-
inne
2
5,0
-
-
żadne
-
-
3
7,5
zapewnienie rodzinie poczucia bezpieczeństwa
-
-
3
7,5
inne
-
-
3
7,5
opieka nad dziećmi
Z przyjmowanymi obowiązkami wiążą się również podejmowane decyzje. Według deklaracji badanych 67,5% z nich podejmuje wszystkie decyzje w rodzinie, zaś pozostali tylko niektóre.
W przypadku tej drugiej grupy najczęściej chodzi o decyzje w sprawach codziennych zakupów
(50,0%), wychowywania dzieci (41,7%), pomocy dzieciom w nauce (25,0%) oraz spraw żywieniowych i wystroju mieszkania (po 16,7%).
Atmosfera rodzinna – jakość życia rodzinnego w sposób bezpośredni zależy od etosu życia rodzinnego i osobistego zaangażowania wszystkich jej członków. Zapytano zatem badanych
o najważniejsze wartości życia rodzinnego. Z ich wypowiedzi wynika, że podstawowe znaczenie
mają: miłość (52,5%), zrozumienie (42,5%) i zgoda (37,5%). W dalszej kolejności wymieniano
inne wartości pozytywne, warunkujące budowanie pozytywnych więzi i atmosfery bezpieczeństwa, jak: rozmowa, spokój, dobre kontakty czy poczucie bezpieczeństwa (patrz: tabela 13)
46
Tabela 13 – Najważniejsze wartości rodzinne
Wartości
N
%
miłość
21
52,5
zrozumienie
17
42,5
zgoda
15
37,5
rozmowa
10
25,0
spokój
8
20,0
dobre kontakty
8
20,0
poczucie bezpieczeństwa
8
20,0
zdrowie
7
17,5
szczerość
6
16,0
dobro materialne
6
15,0
tolerancja
5
12,5
prawda
5
12,5
zaufanie
5
12,5
szacunek
5
12,5
otwartość
3
7,5
uczciwość
2
5,0
trzeźwy styl życia
1
2,5
Badani oceniali również swój osobisty wkład w życie rodzinne. Najpierw oszacowali czas,
jaki mają dla rodziny (patrz: tabela 14).
Tabela 14 – Angażowanie czasu dla członków swojej rodziny
Zaangażowanie
N
%
zawsze gdy tego potrzebują
16
40,0
prawie zawsze
10
25,0
często
9
22,5
rzadko
4
10,0
zawsze mi go brakuje
0
0,0
brak odpowiedzi
1
2,5
Według ich deklaracji, zdecydowana większość jest gotowa zawsze lub prawie zawsze zrezygnować z własnych aktywności i skoncentrować się na rodzinie (łącznie 65,0%). Do wyjątków
należą natomiast ci, którzy mają z tym trudności
47
Następnie badani opisywali wnoszone do rodziny zasoby. Okazało się, że w swoim odczuciu dają rodzinie przede wszystkim miłość (82,5%), pieniądze na życie (70,0%) i bezpieczeństwo
(67,5%). Tylko nieliczni wskazywali na inne zasoby, co ilustruje tabela 15.
Tabela 15 – Zasoby wnoszone do życia rodzinnego
Zasoby
N
%
miłość
33
82,5
pieniądze na życie
28
70,0
bezpieczeństwo
27
67,5
opiekę
6
15,0
zaangażowanie w sprawy rodzinne
5
12,5
dbanie o dzieci
4
10,0
dobre warunki
4
10,0
zrozumienie
3
7,5
dbanie o dom
3
7,5
wsparcie
2
5,0
dobrą opinię
2
5,0
radość
1
2,5
rozrywki
1
2,5
Poczucie inwestowania w życie rodziny pozostaje w związku z posiadanym obrazem rodziny
i percepcją jej członków. Wymieniając cechy charakterystyczne rodziny badani akcentowali z jednej strony aspekty pozytywne, jak: miłość (72,5%) i akceptację (17,5%), zaś z drugiej negatywne,
jak: konflikty (52,5%), brak zrozumienia (12,5%), czy obojętność (10,0%) (patrz: tabela 16).
Tabela 16 - Cechy charakterystyczne rodziny
Cecha
N
%
miłość
29
72,5
konflikty
21
52,5
akceptacja
7
17,5
brak zrozumienia
5
12,5
obojętność
4
10,0
poczucie obowiązku
2
5,0
alkoholizm
2
5,0
despotyzm
1
2,5
przemoc w rodzinie
1
2,5
bezrobocie
1
2,5
bezradność
1
2,5
48
W opisie samopoczucia członków rodziny również pojawiło się wysokie zróżnicowanie (patrz: tabela 17). Z jednej strony badani najczęściej podkreślali: poczucie bezpieczeństwa
(57,5%) oraz poczucie szczęścia (55,0%), ale jednocześnie stosunkowo często wskazywali także
na deficyty w tym zakresie, a mianowicie: poczucie nieszczęścia i brak poczucia bezpieczeństwa
(po 17,5%), czy lęk (5,0%).
Tabela 17 - Samopoczucie członków rodziny
Samopoczucie
N
%
czują się bezpieczni
23
57,5
są szczęśliwi
22
55,0
są nieszczęśliwi
7
17,5
Brak poczucia bezpieczeństwa
7
17,5
boją się siebie nawzajem
2
5,0
Pomagają sobie wzajemnie
2
5,0
Córka jest nieszczęśliwa
1
2,5
Rywalizacja o uczucia ojca
1
2,5
Działania wychowawcze w rodzinie – jedną z podstawowych funkcji rodziny jest wychowywanie dzieci. Stąd też badani mieli możliwość określenia swojej aktywności w tym obszarze.
Badani oceniając własną skuteczność w zapewnienia dzieciom właściwych warunków do
życia w większości byli przekonani, że w pełni wywiązują się z tego obowiązku (67,5%), a tylko 1/3 wypowiadała się krytycznie na ten temat. Ci, którzy wskazywali na własną niezaradność
w tym zakresie, najczęściej przyczyn takiego stanu rzeczy upatrywali w trudnej sytuacji materialnej (76,9%) i własnej niewydolności wychowawczej (53,8%). Inne uwarunkowania wymieniano
zdecydowanie rzadziej (patrz: tabela 18).
Tabela 18 - Przyczyny braku odpowiednich warunków
Przyczyny
N
%
brak środków finansowych
10
76,9
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
7
53,8
złe warunki mieszkaniowe
5
38,5
brak pracy
4
30,8
alkohol
4
30,8
sytuacja zdrowotna
2
15,4
konflikty w rodzinie
2
15,4
ja nie znam przyczyny
1
7,7
49
Opisując preferowane przez siebie metody wychowawcze podkreślali najczęściej podejście
partnerskie (42,5%) oraz bezstresowe (32,5%). Co czwarty rodzic deklarował, że jest zwolennikiem metod bardziej restrykcyjnych (rządy silnej ręki – 17,5%; agresywne i despotyczne – 7,5%),
a pozostali mieli trudności z precyzyjnym opisaniem swoich strategii wychowawczych (patrz:
tabela 19).
Tabela 19 - Deklarowane metody wychowawcze
Metody
N
%
partnerskie
17
42,5
bezstresowe
13
32,5
rządami silnej ręki
7
17,5
agresywne i despotyczne
3
7,5
łagodne
2
5,0
żadne
1
2,5
kary i nagrody
1
2,5
mieszane
1
2,5
brak odpowiedzi
2
5,0
Osobno oczekiwano deklaracji rodziców na temat stosowania kary cielesnej. Okazało się,
że ponad ¾ z nich jest przeciwnikami takiej metody (77,5%), a tylko 1/5 zwolennikami (jedna
osoba nie udzieliła odpowiedzi). Równocześnie 37,5% badanych stwierdziło, że korzysta z takiej
metody (w tym 5,0% często).
Kolejny przejaw aktywności wychowawczej rodziców to ich uczestniczenie w życiu szkolnym swoich dzieci. Zgodnie z ich deklaracjami 70,0% badanych bierze w tym udział, 15,0% nie
angażuje się w tym obszarze, a kolejne 15,0% nie udzieliło odpowiedzi. Spośród tych, którzy
deklarują taką aktywność, najczęściej ma ona charakter prowokowany i polega na uczestniczeniu
w zebraniach rodzicielskich w szkole (96,4%), a najrzadziej na pomocy przy odrabianiu lekcji
(60,7%) (patrz: tabela 20).
Tabela 20 - Obszary uczestniczenia w życiu szkolnym dziecka
Obszar
N
%
uczestnictwo w zebraniach w szkole
27
96,4
znajomość zachowania dziecka w szkole
21
75,0
znajomość koleżanek i kolegów ze szkoły
21
75,0
pomoc przy odrabianiu lekcji
17
60,7
Zdaniem 30,6% badanych ich dzieci sprawiają im różnorodne problemy wychowawcze,
a brak takich kłopotów deklaruje aż 69,4% badanych. Istota doświadczanych trudności wychowawczych tkwi w niewłaściwym zachowaniu dzieci, gdzie najczęściej zaznacza się: niechęć do
nauki (45,4%), arogancja w stosunku do nauczycieli (36,4%) oraz przemoc wobec rówieśników
50
Tabela 21 - Rodzaje problemów z dziećmi
Problem
N
%
niechęć do nauki
5
45,4
arogancja w stosunku do nauczycieli
4
36,4
przemoc wobec rówieśników
3
27,3
ucieczki ze szkoły
2
18,2
papierosy, alkohol, narkotyki
2
18,2
kradzieże
2
18,2
inne
2
18,2
agresja w rodzinie
1
9,1
Brak odpowiedzi
1
9,1
Doświadczane problemy są na tyle dotkliwe dla rodziców, że 81,8% z nich poszukuje pomocy specjalistycznej (18,2% usiłuje radzić sobie samemu). Źródła takiego wsparcia to przede
wszystkim specjalista szkolny (88,9%), kurator sądowy i centrum interwencji kryzysowej (po
55,6%) oraz różnorodne poradnie (44,4%) (patrz: tabela 22).
Tabela 22 – Źródła pomocy specjalistycznej
Instytucja
N
%
pedagog/psycholog szkolny
8
88,9
kurator sądowy
5
55,6
centrum interwencji kryzysowej
5
55,6
poradnie
4
44,4
Ośrodek pomocy społecznej
2
22,2
instytucje zdrowia psychicznego
1
11,1
Organizacje pozarządowe
1
11,1
Gminna Komisja RPA
1
11,1
Dysfunkcje rodzinne – analiza tego obszaru życia rodzinnego obejmowała krytyczne czynniki dezorganizacji życia rodzinnego. Pierwszy z nich to używanie alkoholu. Spośród wszystkich
badanych 67,5% zadeklarowało fakt picia alkoholu w rodzinie, a 30,0% zaprzeczyło takiemu zjawisku (1 osoba nie udzieliła odpowiedzi). Częstotliwość deklarowanego picia jest wysoce zróżnicowana: po 33,3% pija rzadko (przy okazjach rodzinnych) lub często (kilka razy w tygodniu),
22,2% pija czasami (raz na tydzień), a 11,1% bardzo często (codziennie lub prawie codziennie).
Zdecydowanie inaczej wygląda problem używania narkotyków, który w żadnej z badanych
rodzin nie występuje.
Liczne są natomiast konflikty, których występowanie deklaruje 85,0% badanych, w tym
1/3 podkreśla, że ma to miejsce bardzo często. Najbardziej skonfliktowani są rodzice (64,7%),
natomiast w pozostałych relacjach rodzinnych są one porównywalnie częste (dziecko/dziecko –
29,4%; matka/dziecko i ojciec/dziecko – po 26,6%).
51
Jeszcze bardziej powszechne są kłótnie rodzinne (patrz: tabela 23). Ich względny brak deklaruje jedynie 5,0% badanych, a w 40,0% rodzin są one na porządku dziennym. Podobnie jak
konflikty mają one miejsce głównie między rodzicami (65,0%) oraz między dziećmi (32,5%).
Rzadziej dotyczą relacji międzypokoleniowych (matka/dziecko – 17,5%; ojciec/dziecko – 15,0%).
Tabela 23 – Częstotliwość kłótni w rodzinie
Kłótnie
N
%
nigdy
1
2,5
prawie nigdy
1
2,5
rzadko
7
17,5
czasami
15
37,5
często
12
30,0
bardzo często
4
10,0
Doświadczane trudności pozwalają badanym na klaryfikowanie nieakceptowanych przejawów życia rodzinnego (patrz: tabela 24). Badani najczęściej wymieniali w tym kontekście:
kłótnie rodzinne (40,0%), kontakty z mężem i jego rodziną (37,5%), bierność współmałżonka
(35,0%), ubóstwo (32,5%), używanie alkoholu (25,0%) oraz kłamstwa (22,5%).
Tabela 24 - Nieakceptowane przejawy życia rodzinnego
Przejawy
N
%
kłótnie
16
40,0
kontakty z rodziną męża i mężem
15
37,5
bierność współmałżonka
14
35,0
ubóstwo
13
32,5
alkohol
10
25,0
kłamstwa
9
22,5
agresja
7
17,5
złe warunki mieszkaniowe
6
15,0
samotność
5
12,5
nieposłuszeństwo
5
12,5
nieład
5
12,5
brak pracy
4
10,0
przepychanki z mężem o uczucia dzieci
3
7,5
choroby
2
5,0
gdy mąż przebywa w domu
2
5,0
52
Sytuacja bytowa rodziny – jak już wspomniano wcześniej, sytuacja ekonomiczna większości badanych rodzin jest trudna. Poniższe dane pozwalają pełniej zrozumieć jej istotę. Przede
wszystkim charakterystyczne jest rozproszenie źródeł dochodu (patrz: tabela 25). Praca etatowa,
jako podstawowe źródło dochodu, dotyczy tylko 30,0% matek i 17,5% ojców. Pozostałe osoby
utrzymują siebie i swoje rodziny najczęściej dzięki zasiłkom okresowym (32,5% matek i 7,5%
ojców), zasiłkom pomocy społecznej (25,0% matek i 12,5% ojców) oraz pracy dorywczej (7,5%
matek i 17,5% ojców). Ważne jest również to, że po 20,0% ojców i matek nie pracuje i nie posiada żadnych systematycznych dochodów.
Tabela 25 - Źródła dochodu rodziny
matka
Źródła
ojciec
N
%
N
%
zasiłki okresowe
13
32,5
3
7,5
praca etatowa
12
30,0
7
17,5
zasiłki pomocy społecznej
10
25,0
5
12,5
nie pracuje
8
20,0
8
20,0
praca dorywcza
3
7,5
7
17,5
rolnictwo
2
5,0
5
12,5
praca na czarno
1
2,5
4
10,0
emerytura
1
2,5
1
2,5
renta
0
0,0
2
5,0
brak odpowiedzi
1
2,5
4
10,0
Zróżnicowane są także przyczyny utraty pracy przez badanych (patrz: tabela 26). Najczęściej była to likwidacja zakładu pracy lub stanowiska pracy (22,7%), a także: brak wymaganych
kwalifikacji, sytuacje losowe oraz konieczność opieki nad małymi dziećmi (po 13,6%).
Tabela 26 - Przyczyny utraty pracy
Przyczyna
N
%
likwidacja zakładu/stanowiska
5
22,7
brak wymaganych kwalifikacji
3
13,6
sytuacje losowe
3
13,6
urodzenie dzieci i opieki nad nimi
3
13,6
kłopoty ze zdrowiem
2
9,1
używanie alkoholu w pracy
2
9,1
uzyskanie gospodarstwa rolnego
2
9,1
zmiana miejsca zamieszkania
1
4,5
nigdy nie pracowałam
1
4,5
53
Zdecydowana większość bezrobotnych członków rodzin pozostaje bez pracy ponad dwa
lata (89,5%), a tylko pojedyncze osoby doświadczają bezrobocia krócej: do roku lub do dwóch lat
(po 5,3%). W tym czasie większość z nich poszukiwała nowego stałego zatrudnienia (73,7%),
a tylko 26,3% takich działań nie podejmowało.
Aktywność ta nie przyniosła jednak efektów, a przyczyn takiego stanu rzeczy badani upatrują w różnych czynnikach (patrz: tabela 27). Najczęściej wskazują na takie przyczyny obiektywne, jak: brak miejsc pracy (50,0%) czy środowisko wiejskie (14,3). Liczni są również ci, którzy
podkreślają osobiste deficyty, a mianowicie: niskie kwalifikacje (35,7%), zaawansowany wiek
(28,6%), czy zły stan zdrowia (14,3%). W większości przypadków przyczyny obiektywne współwystępowały z osobistymi ograniczeniami.
Tabela 27 - Przyczyny nieskutecznego poszukiwania pracy
Przyczyna
N
%
brakuje miejsc pracy
7
50,0
niskie kwalifikacje
5
35,7
wiek
4
28,6
środowisko wiejskie
2
14,3
z powodu stanu zdrowia
2
14,3
małe dziecko
1
7,1
uzależnienie od alkoholu
1
7,1
przez kryzys
1
7,1
długoletnie bezrobocie
1
7,1
zasiłki pomocy społecznej
1
7,1
brak znajomości
1
7,1
z powodu wizerunku mojej rodziny
1
7,1
brak doświadczenia
1
7,1
Doświadczanie bezrobocia rzutuje zdaniem badanych na jakość ich życia rodzinnego
(59,3% zdecydowanie tak; 29,6% raczej tak), a tylko 11,1% nie widzi takiego związku. Pozostaje
również w związku z korzystaniem przez rodziny z pomocy instytucjonalnej (patrz: tabela 28).
Najczęściej jest to placówka pomocy społecznej (80,0%) oraz pomoc kuratorska (35,0%). Tylko
17,5% badanych twierdzi, że ich rodzina nie korzysta z żadnej pomocy.
54
Tabela 28 – Źródła opieki
Źródła opieki
N
%
pomoc społeczna
32
80,0
kurator
14
35,0
organizacja pozarządowa
4
10,0
placówka pomocy rodzinie
3
7,5
psycholog
1
2,5
rodzina nie korzysta
7
17,5
Perspektywa zmiany sytuacji rodzinnej – w ostatniej części badania skoncentrowano się
na możliwościach zmiany jakości życia rodzinnego badanych. Skoncentrowano się na dwóch
obszarach: oczekiwaniach rodzin od otoczenia oraz gotowości rodzin do samodzielnego zaangażowania się w zmianę.
Precyzując swoje oczekiwania pomocowe badani akcentowali przede wszystkim potrzeby
materialne (67,5%), wsparcie psychologiczno-pedagogiczne (32,5%) oraz pomoc terapeutyczną
(25,0%). Tylko 10,0% badanych liczy na wsparcie w poszukiwaniu stałego zatrudnienia, a 5,0%
wręcz deklaruje, że żadna pomoc nie jest im potrzebna (patrz: tabela 29).
Tabela 29 - Zapotrzebowanie na pomoc dla swojej rodziny
Rodzaj pomocy
N
%
materialna
27
67,5
psychologiczno – pedagogiczna
13
32,5
terapeutyczna
10
25,0
w znalezieniu pracy
4
10,0
w zmianie lokalu
3
7,5
psychiatryczna
2
5,0
żadna
2
5,0
informacja o możliwościach pomocy
2
5,0
w znalezieniu miejsca w przedszkolu
1
2,5
większa pomoc finansową OPS
1
2,5
rzeczowa
1
2,5
prawna
1
2,5
żywnościowa
1
2,5
Niezależnie od pomocy z zewnątrz badani formułowali również własne pomysły na zmianę
sytuacji rodzinnej (patrz: tabela 30).
55
Tabela 30 - Życzeniowe obszary zmiany w funkcjonowaniu rodziny
Oczekiwana zmiana
N
%
dostać pracę
18
45,0
warunki materialno-bytowe
12
30,0
poprawić swoje relacje
9
22,5
wpłynąć na postawę męża
8
20,0
poprawić warunki mieszkaniowe
7
17,5
żebyśmy wspólnie rozwiązywali swoje problemy
6
15,0
mieć więcej czasu dla dzieci
6
15,0
rekreacja rodzinna
4
10,0
nie wiem
4
10,0
nadgonić stracony czas
3
7,5
brak nam motywacji do zmiany
3
7,5
założyć nową rodzin
2
5,0
odzyskać w pełni władzę rodzicielską
2
5,0
nie chcę nic zmieniać
1
2,5
wsparcia ze strony OPS
1
2,5
poprawić sytuację zdrowotną rodziny
1
2,5
Szczególnie podkreślano z jednej strony warunki materialne, a mianowicie: uzyskanie pracy zawodowej (45,0%), zwiększenie dochodów finansowych (30,0%), poprawę warunków mieszkaniowych; zaś z drugiej strony konieczność poprawy interakcji rodzinnych, a w szczególności:
relacji z mężem (20,0%), wspólnego rozwiązywania problemów (15,0%), czy wspólnego spędzania czasu.
Wnioski – uzyskane wyniki badań wskazują na szereg prawidłowości, które winny być
uwzględniane w działaniach pomocowych na rzecz rodzin dysfunkcjonalnych. W szczególności
ważne jest, aby:
1. we wszystkich prowadzonych interwencjach uwzględniać wysoce zróżnicowaną sytuację socjodemograficzną rodzin potrzebujących wsparcia, zmierzając dzięki temu
do indywidualizacji i specjalizacji procesu pomocowego. Dodatkowo w odniesieniu
do rodzin zamieszkujących w środowisku wiejskim wskazane jest uwzględnianie specyfiki kulturowej środowiska oraz ograniczonych możliwości strukturalnych działań
pomocowych (m. in. negatywna presja społeczna, uboga baza instytucjonalna);
2. w działaniach na rzecz rodziny pełniej dostrzegać potrzeby i ograniczenia związane
z wychowywaniem dzieci, raczej wspomagając rodzinę w wypełnianiu swojej funkcji
wychowawczej niż zastępować ją alternatywnym środowiskiem wychowawczym;
3. budując sprawność i zaradność życiową rodziny odwoływać się do zasobów osobistych jej członków, zarówno z pozytywnymi motywacjami zakładania rodziny, kon-
56
4.
5.
6.
7.
struktywnymi oczekiwaniami od jej trwania, preferowanym systemem wartości rodzinnych, jak i aktualnymi wysiłkami nad przywróceniem rodzinie funkcjonalności
(rekonstrukcja rodziny to ostateczność);
przy modyfikowaniu jakości funkcjonowania rodziny w codziennych sytuacjach życiowych uszanować historię i tradycję rodzinną, z jednoczesnym wprowadzaniem indywidualnej gotowości do akceptowania zmian rozwojowych w tych wymiarach;
konsekwentnie zamieniać mechanizm pomocowy „DAĆ” na mechanizm pomocowy
„NAUCZYĆ”, zarówno w wymiarze rozwijania umiejętności radzenia sobie z codziennymi trudnościami, jak rozwiązywania kluczowych problemów rodzinnych (np.
bezrobocie, ubóstwo), jak wreszcie w aspekcie budowania planów rodzinnych;
modyfikować również relacje na linii rodzina – placówka pomocowa, przez stopniowe i konsekwentne wyprowadzanie rodziny z roli petenta czy klienta, i przechodzenie do roli współuczestnika w rozwiązywaniu problemów rodzinnych;
wszystkim powyższym aktywnością winna równolegle towarzyszyć czytelna do odbiorców wsparcia zasada „zero tolerancji dla działań patologicznych” (m. in. przemocy, alkoholizmowi, pasożytnictwu społecznemu, wyuczonej bezradności czy dziedziczeniu ubóstwa).
Osoby w podeszłym wieku – następna grupa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym to osoby w wieku poprodukcyjnym. Badaniami objęto 80 osób. W większości
były to kobiety (77,5%), a tylko 18 badanych to mężczyźni (22,5%). Ze względu na wysoce
nieproporcjonalny rozkład płci badanych, w analizie uzyskanych danych nie wprowadzono zróżnicowania odpowiedzi ze względu na tę zmienną (wszystkich badanych potraktowano jako jednolitą grupę).
Dane socjodemograficzne – osoby objęte badaniami charakteryzowały się wysoce zróżnicowanym wiekiem życia (patrz: tabela 31) - najliczniej reprezentowana była grupa w wieku 5565 lat (43,7%), a najmniej liczna to osoby powyżej 85 roku życia (7,5%).
Tabela 31 - Wiek badanych
Wiek
N
%
55 - 65
35
43,7
66 - 75
21
26,2
76 - 85
18
22,5
powyżej 85 lat
6
7,5
Prawie połowa badanych zamieszkuje w środowisku wiejskim (43,7%), a nieco ponad ¼
w małych miastach (26,2%). Sporadycznie tylko reprezentowane były osoby z dużych miast
57
Tabela 32 - Miejsce zamieszania
Miejsce zamieszkania
N
%
wieś
35
43,7
miasto do 20 tys
21
26,2
miasto 21 tys.- 50 tys
9
11,2
miasto 51 tys. - 100 tys
5
6,2
miasto powyżej 100 tys
10
12,5
Poziom wykształcenia badanych wahał się od niepełnego podstawowego (11,2%) do średniego (20,0%). Najliczniejsze były osoby z wykształceniem podstawowym (48,7%). Zabrakło
natomiast osób z wyższym wykształceniem (patrz: tabela 33).
Tabela 33 – Poziom wykształcenia
Wykształcenie
N
%
niepełne podstawowe
9
11,2
podstawowe
39
48,7
zasadnicze zawodowe
16
20,0
średnie
16
20,0
Badani pozyskują dochody z różnych źródeł (patrz: tabela 34). Zazwyczaj jest to emerytura
(62,5%) lub renta (21,2%). Dodatkowym wsparciem są dla nich najczęściej różnorodne zasiłki
(15,0%), dodatkowe świadczenia (10,0%) lub dodatek pielęgnacyjny (6,2%).
Tabela 34 - Źródła utrzymania
Źródła utrzymania
N
%
emerytura
50
62,5
renta
17
21,2
zasiłki z pomocy społecznej
12
15,0
dodatkowe świadczenia
8
10,0
dodatek pielęgnacyjny
5
6,2
stała pomoc rodziny
4
5,0
dochód z uprawy ziemi
3
3,7
pomoc żywnościowa
3
3,7
praca zawodowa
2
2,5
praca dorywcza
2
2,5
dochody z dodatkowej pracy
1
1,2
nieregularna pomoc MOPR
1
1,2
pomoc znajomych
1
1,2
58
Niezależnie od ilości i jakości źródeł utrzymania, miesięczny dochód jest najczęściej niski
lub bardzo niski: do 1000,- złotych miesięcznie otrzymuje łącznie 63,7% badanych (patrz: tabela
35). Tylko 7,5% badanych uzyskuje dochody wyższe od 2000,- złotych.
Tabela 35 - Miesięczny dochód netto
Dochód miesięczny
N
%
poniżej 500 zł
13
16,2
501 zł – 1000 zł
38
47,5
1001 zł - 2000 zł
23
28,7
powyżej 2000 zł
6
7,5
Zdecydowanie lepsze są natomiast warunki mieszkaniowe badanych (patrz: tabela 36), albowiem tylko nieliczni mieszkają w cudzym mieszkaniu (8,7%) lub w placówce instytucjonalnej
(1,2%).
Tabela 36 - Warunki mieszkaniowe
Miejsce zamieszkiwania
N
%
własne mieszkanie - samotnie
32
40,0
własne mieszkanie - z rodziną
31
38,7
mieszkanie członka rodziny
7
8,7
mieszkanie spółdzielcze/komun./wspóln.
7
8,7
dom jednorodzinny
2
2,5
dom spokojnej starości
1
1,2
Poglądy na temat osób w podeszłym wieku – jakość funkcjonowania badanych w dużym
stopniu zależy od tego, jak spostrzegają oni sytuację osób starszych w społeczeństwie. Zdaniem
badanych, osoby w podeszłym wieku borykają się z wieloma problemami (patrz: tabela 37). Za
najczęstsze trudności osób starszych uważają: choroby (90,0%), samotność (61,2%), niepełnosprawność (52,5%) oraz brak opieki ze strony rodziny (48,7%) czy ubóstwo (37,5%). Inne problemy występują rzadziej, ale są równie dotkliwe.
59
Tabela 37 - Problemy społeczne dotykające osoby starsze
Problemy
N
%
choroby
72
90,0
samotność
49
61,2
niepełnosprawność
42
52,5
brak opieki ze strony rodziny
39
48,7
ubóstwo i bieda
30
37,5
bariery architektoniczne
16
20,0
utrudniony dostęp do usług opiekuńczych
14
17,5
utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych
13
16,2
problemy z dostaniem się do lekarza
7
8,7
brak akceptacji w środowisku lokalnym
5
6,2
brak zrozumienia ze strony instytucji
1
1,2
brak zrozumienia przez rodzinę
1
1,2
brak zrozumienia przez młodsze pokolenie
1
1,2
syn w zakładzie karnym
1
1,2
Zróżnicowane są także ich poglądy na temat akceptacji osób starszych w środowisku lokalnym (patrz: tabela 38). Nieco ponad połowa badanych jest skłonna dostrzegać przejawy akceptacji (łącznie 53,7%), prawie ¼ jest przekonana o braku akceptacji (22,4%) oraz prawie ¼ nie ma
zdania na ten temat.
Tabela 38 – Poczucie akceptacji osób starszych w środowisku lokalnym
Akceptacja
N
%
tak
22
27,5
raczej tak
21
26,2
trudno powiedzieć
19
23,7
raczej nie
17
21,2
nie
1
1,2
W konsekwencji powyższego badani podzielili się na trzy prawie równoliczne grupy w kwestii poglądu na temat dyskryminacji w społeczeństwie osób ze względu na wiek: 32,5% zauważa
przejawy dyskryminacji, 37,5% jest przeciwnego zdania, a 30,0% nie potrafi w tej sprawie zająć
stanowiska.
Ci, którzy są przekonani o istnieniu dyskryminacji, wymieniają szereg jej przejawów (patrz:
tabela 39). Najczęściej wskazują na podmiotowe traktowanie w urzędach i instytucjach (38,5%),
niewłaściwe traktowanie przez młodzież (34,6%), lekceważenie przez lekarzy (26,9%) oraz odsuwanie w społeczeństwie na boczny tor (23,1%).
60
Tabela 39 - Przejawy dyskryminacji osób starszych
Przejawy dyskryminacji
N
%
przedmiotowe traktowanie w urzędach
10
38,5
dyskryminacja ze strony młodzieży
9
34,6
lekceważenie ze strony lekarzy
7
26,9
odrzucanie na boczny tor
6
23,1
gorsze traktowanie
5
19,2
odrzucenie ze strony rodziny
3
11,5
brak zainteresowania problemami
3
11,5
niemożność znalezienia pracy
2
7,7
wymagają pomocy
2
7,7
pomoc tylko za pieniądze
2
7,7
trudność dotarcia do oferty organizacji
1
3,8
świat jest za szybki dla ludzi starych
1
3,8
Opinie na temat pomocy instytucjonalnej – wyjściowym warunkiem sprawnego korzystania
ze wsparcia organizacji/instytucji pomocowych, jest wiedza o ich istnieniu (patrz: tabela 40).
Tabela 40 - Wiodące organizacje/instytucje pomocowe
Organizacje/instytucje
N
%
ośrodki pomocy społecznej
51
76,1
domy spokojnej starości
39
58,2
Związek Emerytów i Rencistów
24
35,8
domy opieki społecznej
22
32,8
organizacje kościelne
21
31,3
kluby seniora
20
29,8
fundacje, stowarzyszenia
14
20,9
koła gospodyń wiejskich
7
10,4
organizacje kombatanckie
7
10,4
domy kultury
5
7,5
samorząd lokalny
3
4,5
domy dziennego pobytu
2
3,0
były zakład pracy
2
3,0
ośrodek pomocy rodzinie
2
3,0
Bank żywności
2
3,0
PFRON
1
1,5
Centrum aktywizacji i rozwoju seniorów
1
1,5
Caritas
1
1,5
zespoły folklorystyczne
1
1,5
61
W badanej populacji aż 83,7% ankietowanych deklaruje taką znajomość, a brak wiedzy
w tym zakresie wskazuje jedynie 16,3%. W efekcie powstała lista organizacji/instytucji najlepiej
rozpoznawalnych w lokalnym środowisku przez osoby starsze. Wiodące miejsce zajmują: ośrodki pomocy społecznej (76,1%), domy spokojnej starości (58,2%), Związek Emerytów i Rencistów (35,6%), domy opieki społecznej (32,8%), organizacje kościelne (31,3%) oraz kluby seniora
(29,8%).
Pomoc niesiona przez powyższe organizacje/instytucje jest różnie oceniana przez badanych (patrz: tabela 41). Prawie połowa badanych uważa ją za wystarczającą (łącznie 42,5%),
ponad 1/3 za niewystarczającą (łącznie 34,9%), a pozostali nie mają na ten temat zdania.
Tabela 41 - Ocena wystarczalności oferty pomocy instytucjonalnej
Wystarczalność
N
%
tak
10
12,5
raczej tak
24
30,0
nie mam zdania
18
22,5
raczej nie
23
28,7
nie
5
6,2
Osobiste doświadczenia w korzystaniu z pomocy - zdecydowana większość badanych posiada osobiste doświadczenia w korzystaniu z różnych form zewnętrznej pomocy (patrz: tabela
42). Najczęściej była to pomoc rodziny (46,2%), pomoc w wypełnianiu obowiązków domowych
(32,5%), pomoc finansowa i żywnościowa (po 31,2%) oraz pomoc sąsiedzka (26,2%).
Tabela 42 - Wykorzystywane dotychczas formy pomocy
Formy pomocy
N
%
pomoc rodziny
37
46,2
pomoc w domu
26
32,5
finansowa
25
31,2
pomoc żywnościowa
25
31,2
pomoc sąsiadów
21
26,2
rzeczowa
17
21,2
doradztwo prawne, finansowe
11
13,7
poradnictwo specjalistyczne
10
12,5
organizowanie wizyty lekarza
8
10,0
usługi opiekuńcze
2
2,5
pomoc w załatwianiu spraw urzędowych
1
1,2
62
Nie wszyscy badani korzystali jednak z pomocy instytucjonalnej – o takim fakcie informowało 58,7% badanych, o braku korzystania 38,7%, zaś 5,0% nie udzieliło odpowiedzi. Ci, którzy
otrzymali taką pomoc, byli z niej bardzo lub umiarkowanie zadowolenie (odpowiednio: 27,7%
i 57,4%), a tylko 14,9% zadeklarowało umiarkowane niezadowolenie.
Większość badanych nie miała trudności z otrzymaniem takiej pomocy (65,0%), a pozostali doświadczali takich utrudnień czasami (21,2%) lub zawsze (13,7%). Przyczyny tych trudności
były różne (patrz: tabela 43), ale najczęściej wskazywano na liczne utrudnienia formalne oraz na
osobiste zahamowania przed korzystaniem z cudzej pomocy.
Tabela 43 - Rodzaje problemów z otrzymaniem pomocy
Problemy z otrzymaniem pomocy
N
%
zbyt duża ilość dokumentów do wypełnienia
11
100,0
brak wiary w uzyskanie pomocy
11
100,0
przepisy nie zezwalające na otrzymanie pomocy
11
100,0
niewystarczająca ilość środków w instytucjach
11
100,0
trudności z dostaniem się do miejsca pomocy
10
90,9
własna niechęć do instytucji/organizacji
5
45,4
zbyt duża odległość ośrodków pomocy od miejsca zamieszkania
4
36,4
nieprzychylność pracowników
2
18,2
poczucie wstydu
2
18,2
brak osób do których można zwrócić się o pomoc
1
9,1
Codzienne problemy osób starszych – w badanej populacji zdecydowanie dominują osoby,
które mają trudności z wykonywaniem niektórych codziennych czynności (71,2%). Natomiast
ci, którzy aktualnie są samowystarczalni to 28,7% respondentów.
Doświadczane utrudnienia dotyczą praktycznie wszystkich sfer życia (patrz: tabela 44).
Generalnie najczęściej wiążą się z dwoma obszarami: aktywnością w lokalnej społeczności oraz
z wykonywaniem codziennych obowiązków. W tej pierwszej grupie wskazywano najczęściej
na: załatwianie podstawowych spraw w urzędach i instytucjach (86,0%), dotarcie i korzystanie
z usług medycznych (64,9%) oraz korzystanie z komunikacji publicznej (33,3%). Z kolei w drugiej grupie trudności badani zazwyczaj wymieniali: sprzątanie mieszkania (59,6%), robienie codziennych zakupów (57,9%), przygotowywanie posiłków (36,8%) oraz wychodzenie z domu na
spacery (33,3%).
Utrudnienia te sprawiają, że znaczący procent ankietowanych zmuszony jest korzystać
ze wsparcia osób trzecich. W badanej populacji z pomocy w realizacji codziennych życiowych
czynności korzysta 67,5% osób, a 31,2% twierdzi, że jeszcze są w stanie sami podołać podstawowym wyzwaniom życiowym (jedna osoba na to pytanie nie udzieliła odpowiedzi.
Szczególnym rodzajem trudności są problemy z poruszaniem się, które w sposób najbardziej drastyczny ograniczają samodzielność człowieka. W badanej populacji trudność taką sygnalizuje 52,5% osób w podeszłym wieku, co dla 32,6% stanowi istotne utrudnienie w dotarciu do
uzyskania pomocy.
63
Tabela 44 - Czynności sprawiające badanym duże trudności
Czynności
N
%
załatwianie podstawowych spraw w urzędach i instytucjach
49
86,0
dotarcie i korzystanie z usług medycznych
37
64,9
sprzątanie mieszkania
34
59,6
robienie codziennych zakupów
33
57,9
samodzielne przygotowywanie posiłków
21
36,8
wychodzenie na dwór
19
33,3
korzystanie z komunikacji publicznej
19
33,3
samodzielne ubieranie się
9
15,8
samodzielne mycie się
8
14,0
utrzymanie w czystości bielizny osobistej
4
7,0
dźwiganie ciężkich rzeczy
2
3,5
ogrzanie mieszkania
2
3,5
porozumiewanie się z rodziną
1
1,7
kontakt z organizacjami pozarządowymi
1
1,7
uczestniczenie w obrzędach religijnych
1
1,7
zgodne życie z sąsiadami
1
1,7
korzystanie z urządzeń sanitarnych
1
1,7
czytanie książek
1
1,7
Rodzaj pomocy jest różnorodny (patrz: tabela 45). Najczęściej dostarcza jej pracownik socjalny/pielęgniarka środowiskowa (61,1%), najbliższa rodzina (59,3%) służby medyczne (53,7%)
oraz sąsiedzi (31,5%).
64
Tabela 45 - Rodzaje wykorzystywanej pomocy
Rodzaj pomocy
N
%
pomoc pracownika socjalnego/pielęgniarki środowiskowej
33
61,1
pomoc rodziny
32
59,3
pomoc medyczna
29
53,7
pomoc żywnościowa
18
33,3
pomoc sąsiadów
17
31,5
pomoc finansowa
17
31,5
opieka domowa płatna
16
28,8
pomoc rzeczowa
8
14,8
poradnictwo specjalistyczne
4
7,4
usługi opiekuńcze
3
5,6
doradztwo prawne, finansowe
2
3,7
opieka domowa bezpłatna
2
3,7
odwiedziny z parafii
2
3,7
dzienny pobyt w środowiskowym domu samopomocy
2
3,7
pomoc wolontariuszy
1
1,8
wieści kulturalne z terenu
1
1,8
Dodatkowo ma ona charakter wsparcia żywnościowego (33,3%) oraz finansowego (31,5%).
Z płatnej pomocy domowej korzysta 28,8% badanych.
Bliższej analizie poddano obszary pomocy niesionej przez rodzinę i sąsiadów (patrz: tabela 46). Okazało się, że pomoc rodziny dotyczy głównie: robienia zakupów (46,9%), sprzątania
(40,6%), a także gotowania (25,0%) i załatwiania spraw urzędowych (18,7%). Natomiast pomoc
sąsiedzka koncentruje się na: robieniu codziennych zakupów (64,7%), ogrzewaniu domu (23,5%)
oraz odśnieżaniu wokół domu (17,6%).
65
Tabela 46 - Formy pomocy rodzinnej i sąsiedzkiej
rodziny
Formy pomocy
sąsiadów
N
%
N
%
zakupy
15
46,9
11
64,7
sprzątanie
13
40,6
1
5,9
gotowanie
8
25,0
-
-
załatwianie spraw
6
18,7
2
11,8
usługi medyczne
5
15,6
-
-
opieka
4
12,5
1
5,9
ogrzewanie domu
3
9,4
4
23,5
zmywanie
3
9,4
-
-
finansowa
3
9,4
-
-
pranie
2
6,2
-
-
rozmowy/odwiedziny
2
6,2
1
5,9
ubieranie
1
3,1
-
-
remonty w mieszkaniu
1
3,1
-
-
odśnieżanie
-
-
3
17,6
Częstotliwość korzystania z cudzej pomocy jest bardzo wysoka (patrz: tabela 47). Ponad
połowa badanych (55,4%) potrzebuje jej codziennie lub kilka razy w tygodniu, a dalsze 14,3%
raz w tygodniu oraz raz w miesiącu. Do wyjątków należą ci, dla których była to pomoc jednorazowa (3,6%) lub bardzo rzadka (5,4%).
Tabela 47 - Częstotliwość korzystania z pomocy
Częstotliwość
N
%
codziennie/kilka razy w tygodniu
31
55,4
raz w tygodniu
8
14,3
raz w miesiącu
8
14,3
sporadycznie, rzadziej niż raz w miesiącu
4
7,1
kilka razy w roku
3
5,4
była to pomoc jednorazowa
2
3,6
Uwzględniając trudną sytuację materialną badanych osób w podeszłym wieku, ważnym
zagadnieniem jest korzystanie przez nich z pomocy finansowej, co deklaruje 41,2% badanych.
Pomoc ta jest zróżnicowana (patrz: tabela 48) i najczęściej przyjmuje formę: zasiłków celowych
(45,4%), dodatku mieszkaniowego (30,3%) oraz zasiłków okresowych (21,2%). Tylko co szósty
badany wspierany jest finansowo przez członków swojej rodziny (18,2%).
66
Tabela 48 - Formy pomocy finansowej
Formy pomocy
N
%
zasiłek celowy
15
45,4
dodatek mieszkaniowy
10
30,3
zasiłek okresowy
7
21,2
dofinansowanie świadczeń medycznych
6
18,2
pomoc finansowa rodziny
6
18,2
zasiłek pielęgnacyjny
6
18,2
pomoc żywnościowa
6
18,2
zasiłek stały
4
12,1
na dzieci wychowywane w rodzinie zastępczej
2
6,1
zasiłek opiekuńczy
1
3,0
dary pieniężne od organizacji
1
3,0
pomoc zakładu pracy
1
3,0
drewno opałowe
1
3,0
Powszechność problemów zdrowotnych sprawia, że badani wymagają systematycznej
i wszechstronnej bezpłatnej pomocy medycznej (patrz: tabela 49).
Tabela 49 - Częstotliwość korzystania z bezpłatnej pomocy medycznej
Lekarz
pierwszego
kontaktu
Lekarzy
specjalistów
Akcje
profilaktyczne
Zabiegi
rehabilitacyjne
Turnusy
rehabilitacyjne
Wyjazdy
sanatoryjne
Pobyty
w szpitalu
N
1
0
0
1
0
0
0
%
1,2
0,0
0,0
1,2
0,0
0,0
0,0
N
7
2
0
2
0
0
0
%
8,7
2,5
0,0
2,5
0,0
0,0
0,0
N
36
10
0
0
0
0
0
%
45,0
12,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
N
30
34
0
5
0
0
16
%
37,5
42,5
0,0
6,2
0,0
0,0
20,0
N
1
16
2
8
3
4
11
%
1,2
20,0
2,5
10,0
3,7
5,0
13,7
N
5
13
10
18
12
9
41
%
6,2
16,2
12,5
22,5
15,0
11,2
51,2
N
0
5
68
46
65
67
12
%
0,0
6,2
85,0
57,5
81,2
83,7
15,0
Częstotliwość
raz w tygodniu
kilka razy
w miesiącu
raz w miesiącu
kilka razy
w roku
raz w roku
rzadziej niż
raz w roku
wcale
67
Zgromadzone dane wykazują, że najbardziej dostępna jest dla badanych wizyta u lekarza
pierwszego kontaktu (45,0% - raz w miesiącu; 37,5% - kilka razy w roku) oraz lekarza specjalisty
(42,5% - kilka razy w roku; 20,0% - raz w roku). Natomiast praktycznie nieosiągalne dla badanych są: akcje profilaktyczne, wyjazdy sanatoryjne oraz turnusy rehabilitacyjne (nigdy z nich nie
korzystało odpowiednio: 85,0%, 83,7% oraz 81,2%).
Obszary aktywizacji badanych – ważnym czynnikiem podnoszącym jakość życia osób starszych jest korzystanie z różnych form aktywności społeczno-kulturalnych. W badanej grupie
wskaźniki w tym zakresie są bardzo niskie (patrz: tabela 50). Najliczniejszą, ale obiektywnie bardzo małą grupę stanowią ci, którzy uczestniczą w wycieczkach lub pielgrzymkach (odpowiednio:
17,5% i 15,0% badanych) oraz zajęciach kulturalnych i rozwijających zainteresowania (odpowiednio: 12,5% i 10,0% badanych).
Tabela 50 - Uczestnictwo w różnych formach aktywności
Aktywności
obecne
zainteresowanie
N
%
N
%
podróże, wycieczki
14
17,5
49
61,2
pielgrzymki
12
15,0
39
48,7
zajęcia o charakterze kulturalnym
10
12,5
31
38,7
zajęcia rozwijające zainteresowania
8
10,0
25
31,2
koła, kluby, stowarzyszenia sportowe
6
7,5
11
13,7
rozwijanie umiejętności obsługi nowoczesnych urządzeń
3
3,7
16
20,0
kontakt z sąsiadami
3
3,7
6
7,5
rękodzieło ludowe
2
2,5
1
1,2
festyn kulturalny na dożynki
2
2,5
0
0,0
kursy językowe
1
1,2
5
6,2
oglądanie TV
1
1,2
1
1,2
słuchanie radia
1
1,2
0
0,0
środowiskowy dom samopomocy
1
1,2
0
0,0
czytanie książek
1
1,2
1
1,2
koło myśliwskie/wędkarskie
1
1,2
1
1,2
terapia kulinarna
1
1,2
1
1,2
uroczystości kościelne
0
0,0
1
1,2
Wielokrotnie wyższe jest natomiast deklarowane zainteresowanie uczestnictwem w tego
typu przedsięwzięciach. Dotyczy ono w szczególności: podróży i wycieczek (61,2%), pielgrzymek (48,7%), imprez kulturalnych (38,7%), kół zainteresowania (31,2%) oraz kursów z zakresu
rozwoju umiejętności posługiwania się nowoczesnymi urządzeniami, jak komputer, sprzęt audiowizualny, korzystanie z Internetu (20,0%)
68
Wnioski – ogólnoświatowe trendy demograficzne oraz specyfika polska sprawiają, że
wśród osób w podeszłym wieku istotnie liczniejsza jest populacja kobiet niż mężczyzn. Sprawia
to, iż z jednej strony wskazane jest uwzględnianie w działaniach pomocowych tej dysproporcji
płci (rozwiązania formalne i instytucjonalne), zaś z drugiej płeć nie może być przeszkodą w dostępie do różnych form wsparcia oferowanym tej grupie wiekowej. Niezależnie jednak od tego
wskazane jest, aby w działaniach pomocowych kierowanych do osób w podeszłym wieku:
1. uwzględniać szczególnie trudną sytuację osób zamieszkujących w środowisku wiejskim oraz zamieszkujący samotnie (niezależnie od środowiska);
2. dostosowywać formy pomocy do możliwości intelektualnych (często ograniczanych
procesami starzenia się), poziomu wykształcenia (przewaga osób z wykształceniem
podstawowym i niższym) oraz możliwości fizycznych (stan zdrowia, trudności z poruszaniem się) klientów;
3. dostrzegać faktyczną wysokość dochodów finansowych, aby ograniczenia materialne
nie skazywały na marginalizację społeczną i wykluczenie ze społeczności lokalnej.
W wielu wypadkach konieczne jest budowanie sieci wsparcia finansowo-materialnego, w której znaczące miejsce zajmą osoby prywatne i organizacje pozarządowe;
4. znaczącą rolę w działaniach pomocowych przypisywać inicjatywom przełamującym
poczucie osamotnienia i odrzucenia, jakie towarzyszy większości badanych, pamiętając o zasadzie, że obecność drugiego człowieka jest najważniejsza;
5. mobilizowanie liderów społeczności lokalnych do uprzystępniania infrastruktury lokalnej osobom w podeszłym wieku oraz zachęcania osób starszych do korzystania
z możliwości, jakie daje współczesna cywilizacja;
6. w znacząco większym stopniu animować działania samopomocowe oraz wolontariat,
które nie stygmatyzują odbiorców pomocy, a dodatkowo wprowadzają możliwości
aktywizacji interpersonalnej i społecznej.
Osoby bezdomne – badaniami objęto 60 osób bezdomnych. W skład grupy weszli
przede wszystkim mężczyźni (57 osób - 95,0%), a tylko w 3 przypadkach były to kobiety (5,0%).
Ze względu na wysoce nieproporcjonalny rozkład płci badanych, w analizie uzyskanych danych
nie wprowadzono zróżnicowania odpowiedzi ze względu na tę zmienną (wszystkich badanych
potraktowano jako jednolitą grupę).
Dane socjodemograficzne – w badanej populacji znalazły się osoby w zróżnicowanym wieku (patrz: tabela 51). Najliczniej reprezentowani byli bezdomni w przedziale wieku 51-60 lat
(53,3%), a najmniej licznie w wieku do 30 roku życia (6,7%). Dla całej populacji średnia wieku
wyniosła 52,8 lat.
69
Tabela 51 – Wiek badanych
Wiek
N
%
do 30 rż.
4
6,7
31-40 lat
6
10,0
41-50 lat
6
10,0
51-60 lat
32
53,3
61 i więcej lat
12
20,0
M
52,8
SD
10,6
W zakresie stanu cywilnego zdecydowaną mniejszość stanowili badani pozostający aktualnie w związku małżeńskim (21,7%), zaś pozostali byli bądź rozwiedzeni (43,3%), bądź stanu
wolnego (31,7%), bądź też owdowiali (3,3%).
W czasie badania ich miejscem pobytu było miasto (98,3%), tylko jedna osoba przebywała
na wsi (1,7%).
Wykształcenie badanych wahało się od podstawowego (21,7%) do wyższego (8,3%), a najliczniej reprezentowane były osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (36,7%) i średnim (33,3%).
Specyfika bezdomności - Okres bezdomności w populacji wahał się od niespełna miesiąca
(1,7%) do powyżej 2 lat (75,0%), a szczegółowa charakterystyka tej zmiennej znajduje się w tabeli 52.
Tabela 52 - Okres bezdomności badanych
Okres
N
%
krócej niż miesiąc
1
1,7
1-6 miesięcy
4
6,7
7-12 miesięcy
3
5,0
1-2 lata
7
11,7
powyżej 2 lat
45
75,0
Swoją bezdomność badani wiążą z różnymi przyczynami (patrz: tabela 53). Najczęściej
wskazują na różnorodne problemy w rodzinie (60,0%), nadużywanie alkoholu (31,7%) oraz utratę pracy (15,0%).
70
Tabela 53 – Percypowane przyczyny własnej bezdomności
Przyczyna
N
%
problemy w rodzinie
36
60,0
nadużywanie alkoholu
19
31.7
utrata pracy
9
15,0
po powrocie z zakładu karnego
5
8,3
przyczyny finansowe
4
6,7
zadłużenie mieszkania i eksmisja
4
6,7
brak pomocy w rozwiązywaniu problemów
1
1,7
wybór takiej drogi życia
1
1,7
zdrowotne
1
1,7
utrata renty
1
1,7
śmierć matki
1
1,7
hazard
1
1,7
Dla niektórych badanych bezdomność jest kolejnym krokiem w procesie wykluczania
społecznego, albowiem już wcześniej korzystali z pomocy społecznej. Grupa ta liczy 17 osób
(28,3%), a pomoc, z jakiej korzystali miała najczęściej charakter finansowy (patrz: tabela 54.)
Tabela 54 - Rodzaj otrzymywanej pomocy
Rodzaj pomocy
N
%
finansowa
14
82,3
rzeczowa
7
41,2
medyczna
1
5,9
poradnictwo
1
5,9
pomoc w usamodzielnianiu się po ZK
1
5,9
stały zasiłek
1
5,9
Pomoc tą otrzymywali z różnych źródeł (patrz: tabela 55), a najczęściej z ośrodków pomocy społecznej (88,2%). Ponadto zdecydowana większość beneficjentów takiego wsparcia jest
przekonana o jego skuteczności (76,5%).
71
Tabela 55 - Źródła pomocy
Źródło pomocy
N
%
ośrodki pomocy społecznej
15
88,2
urzędy
2
11,8
organizacje charytatywne
2
11,8
sąsiedzi/znajomi
2
11,8
rodzina
2
11,8
dom dziecka
1
5,9
Zdecydowana większość badanych z takiej pomocy jednak nie korzystała, a uzasadnia to
swoją ówczesną zadawalającą sytuacją życiową (patrz: tabela 56). Przede wszystkim bezdomni
wskazują, że mieli stałą pracę (32,6%), mieli zaspokojone potrzeby życiowe (27,9%) oraz, że byli
wystarczająco samodzielni (23,3%). U nielicznych ważne były także względy ambicjonalne oraz
nieznajomość instytucji pomocowych.
Tabela 56 - Uzasadnienia nie korzystania z pomocy
Uzasadnienie
N
%
pracowałem i nie potrzebowałem pomocy
14
32,6
nie było takiej potrzeby
12
27,9
dawałem sobie radę sam
10
23,3
nie wiedziałem, jak znaleźć instytucje pomocowe
3
7,0
nie chciałem niczyjej pomocy
2
4,6
nie lubię prosić o pomoc
1
2,3
nie wiem
1
2,3
nie było możliwości, bo byłem w ZK
1
2,3
byłem na utrzymaniu żony
1
2,3
Niezależnie od tego, jaka była motywacja nie korzystania z pomocy, fakt ten prawie połowa
badanych (45,0%) traktuje jako bezpośrednią przyczynę bezdomności. Przeciwnego zdania są
pozostali badani (jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi).
Aktualne korzystanie z wsparcia – w momencie badania 83,3% bezdomnych deklarowało,
iż są beneficjentami różnych form pomocy (patrz: tabela 57). Najczęściej jest to pomoc rzeczowa
(82,0%) oraz pomoc finansowa (48,0%). Źródłem tej pomocy są przede wszystkim organizacje
pozarządowe (100,0%) i ośrodki pomocy społecznej (61,7%). Sporadycznie tylko wymieniono:
Ban Żywności, Radio Lublin, PCK oraz Urząd Gminy (po 1,7%).
72
Tabela 57 - Rodzaje otrzymywanej pomocy
Rodzaj pomocy
N
%
rzeczowa
41
82,0
finansowa
24
48,0
medyczna
1
2,0
pomoc w znalezieniu mieszkania
1
2,0
inna
1
2,0
Bezdomni w większości znają program wychodzenia z bezdomności – twierdzi tak 73,3%
badanych, natomiast znacznie rzadziej z niego korzystają – 25,0% badanych. Beneficjenci programu najczęściej w jego ramach korzystają z pomocy psychologicznej (73,3%) oraz pomocy
w rozwiązywaniu problemów rodzinnych i mieszkaniowych (33,3%) (patrz: tabela 58).
Tabela 58 - Rodzaj wykorzystanej pomocy
Rodzaj pomocy
N
%
pomoc psychologiczna
11
73,3
pomoc w rozwiązaniu problemów rodzinnych i mieszkaniowych
5
33,3
pomoc w uzyskaniu zatrudnienia
4
26,7
pomoc w uzyskaniu konsultacji prawnej
4
26,7
leczenie uzależnień
3
20,0
szkolenie
1
6,7
doraźna praca w Domu Dziecka
1
6,7
Sytuacja zdrowotna badanych – zdecydowana większość badanych (73,3%) deklaruje występowanie poważnych problemów zdrowotnych (patrz: tabela 59). Najczęściej dotyczą one zaburzeń układu krążenia (36,4%), zaburzeń neurologicznych 29,5%, chorób układu pokarmowego
(15,9%), chorób reumatycznych i problemów z kręgosłupem (po 13,6%).
73
Tabela 59 - Obecne problemy zdrowotne
Problemy
N
%
tak
44
73,3
nie
16
26,7
problemy z krążeniem
16
36,4
problemy neurologiczne
13
29,5
choroby układu pokarmowego
7
15,9
reumatyzm
6
13,6
problemy z kręgosłupem
6
13,6
schorzenia pulmonologiczne
5
11,4
odmrożona noga
4
9,1
miażdżyca
2
4,5
problemy urologiczne
2
4,5
wada wzroku
2
4,5
ogólny zły stan zdrowia
1
2,3
umiarkowany stopień niepełnosprawności umysłowej
1
2,3
wada słuchu
1
2,3
cukrzyca
1
2,3
Jakie
Choroby te wymagają systematycznej i specjalistycznej pomocy medycznej. Szansę taką
stwarza program wychodzenia z bezdomności, ale wiedzę taką posiada zaledwie 53,3% badanych.
Ważnym obszarem dysfunkcji badanych są problemy alkoholowe. Używanie alkoholu deklaruje 43,3% badanych. Spośród nich 59,0% twierdzi, że w związku z alkoholizowaniem się
doświadcza różnych trudności, ale zaledwie 11,1% badanych zainteresowanych jest podjęciem
leczenia odwykowego.
Praca zarobkowa – aktualnie 93,3% badanych nie pracuje zarobkowo, zaś pozostali (6,7%)
pracują tylko dorywczo. Zdecydowanie inaczej wygląda natomiast ich historia zatrudnienia. Otóż
przed okresem bezdomności pracę zarobkową posiadało 98,3% badanych, a tylko jedna osoba
nigdy nie pracowała. Dotychczasowy ich staż pracy jest wysoce zróżnicowany (patrz: tabela
60), aczkolwiek zdecydowanie najliczniejsi są ci, którzy przepracowali zawodowo ponad 10 lat
(83,0%).
74
Tabela 60 - Dotychczasowy staż pracy
Staż
N
%
kilka miesięcy
1
1,7
1-5 lat
5
8,5
6-10 lat
4
6,8
powyżej 10 lat
49
83,0
brak odpowiedzi
1
1,7
Praca w większości przypadków była zgodna z wykształceniem badanych (28,3% - zawsze;
36,7% - niekiedy tak, niekiedy nie), a jej utrata spowodowana była różnymi okolicznościami
(patrz: tabela 61). Najczęściej wiązała się z likwidacją zakładu pracy lub stanowiska (39,0%), ale
była powodowana także problemami zdrowotnymi badanych (15,2%), czy też używaniem przez
nich alkoholu w miejscu pracy (11,9%).
Tabela 61 - Powody utraty pracy
Powód
N
%
likwidacja zakładu/stanowiska
23
39,0
kłopoty ze zdrowiem
9
15,2
używanie alkoholu w miejscu pracy
7
11,9
zmiana warunków pracy
6
10,2
sytuacje losowe
6
10,2
nie wywiązywanie się z obowiązków
4
6,8
trafiłem do ZK za bójki i rozboje
2
3,4
zbyt duże wymagania pracodawcy
1
1,7
brak wymaganych kwalifikacji
1
1,7
hazard
1
1,7
Wychodzenie z bezrobocia – większość badanych charakteryzuje się długim okresem bezrobocia – 74,6% bezdomnych pozostaje bez pracy ponad dwa lata. Pozostali są bezrobotni poniżej
jednego roku (18,6%) lub od roku do dwóch lat (6,8%). W tym czasie większość z nich (68,3%)
poszukiwała pracy, zaś 31,7% nie podjęło takiej aktywności. Ci drudzy swoje zachowanie motywują w zróżnicowany sposób (patrz: tabela 62). Najczęściej usprawiedliwiają się złym stanem
zdrowia (31,6%), brakiem wiary w powodzenie takich działań, zaawansowanym wiekiem życia
czy korzystaniem z renty zdrowotnej (po 15,8%).
75
Tabela 62 - Poszukiwanie pracy
Poszukiwanie pracy
N
%
Tak
41
68,3
Nie
19
31,7
Uzasadnienia dla braku poszukiwań
problemy zdrowotne
6
31,6
wiem, że nie znajdę pracy
3
15,8
w moim wieku trudno znaleźć pracę
3
15,8
renta zdrowotna
3
15,8
ne mam czasu jej szukać
2
10,5
nie mam żadnych kwalifikacji
1
5,3
mam zasiłek
1
5,3
byłem w ciągu alkoholowym
1
5,3
dziś liczą się tylko znajomości
1
5,3
nie chcę nikogo prosić o pomoc
1
5,3
brak ofert w Urzędzie Pracy
1
5,3
Spośród tych, którzy poszukiwali pracy, zdecydowana większość nie odniosła sukcesu
(68,3%), a tylko co trzeci pozyskał nowe źródło dochodu (31,7%).
Istotne jest to, jak badani interpretują swoją nieskuteczność w poszukiwaniu stałego zatrudnienia (patrz: tabela 63). Okazuje się bowiem, że najczęściej przyczyn niepowodzenia upatrują
w sobie: swoim zaawansowanym wieku (53,6%), złym stanie zdrowia (25,0%) oraz niskich kwalifikacjach (21,4%). Zdecydowanie rzadziej wskazują na takie czynniki obiektywne, jak: duże
bezrobocie (14,3%) czy brak prac sezonowych (7,1%).
76
Tabela 63 - Poszukiwanie pracy
Poszukiwanie pracy
N
%
tak
13
31,7
nie
28
68,3
ze względu na mój wiek
15
53,6
z powodu złego stanu zdrowia
7
25,0
z powodu braku kwalifikacji
6
21,4
duże bezrobocie w regionie
4
14,3
wykonuje prace sezonowe, a teraz jest zima
2
7,1
z powodu nadużywania alkoholu
2
7,1
nie mam doświadczenia zawodowego
1
3,6
to od pracodawcy zależy kogo zatrudni
1
3,6
z powodu braku stałego zameldowania
1
3,6
Przyczyny braku skuteczności
W poszukiwaniu pracy ponad połowa badanych (57,1%) korzystała z pomocy instytucjonalnej i nieformalnej. Pozostali (42,9%) nie wykorzystali takiej szansy, a motywują to w zróżnicowany sposób (patrz: tabela 64). Najczęściej wskazują na brak zainteresowania pozyskaniem
pracy (33,3%) oraz niechęcią do korzystania z czyjejś pomocy (28,6%).
Tabela 64 - Korzystanie z pomocy w znalezieniu pracy
Korzystanie z pomocy
N
%
tak
28
57,1
nie
21
42,9
nie szukam pracy
7
33,3
wolę szukać na własną rękę
6
28,6
nie wiem gdzie i do kogo mam się zwrócić
2
9,5
nie miałem dowodu i nie mogłem się zarejestrować w urzędzie
1
4,8
nie mam po co iść i prosić, i tak mi nikt nie pomoże
1
4,8
piłem i nie byłem w stanie szukać pracy
1
4,8
nie wiem
1
4,8
znalazłem pracę z zakwaterowaniem
1
4,8
Uzasadnienie braku skorzystania z pomocy
Z kolei ci, którzy na taką pomoc się zdecydowali, zawsze korzystali ze sformalizowanych
form pośrednictwa pracy (100,0%). Dodatkowo stosunkowo często upatrywali pomocy w porad-
77
nictwie zawodowym (18,9%), pracach interwencyjnych (14,3%) oraz szkoleniach zawodowych
i szkoleniach doskonalących kwalifikacje zawodowe (po 10,7%) (patrz: tabela 65).
Tabela 65 - Wykorzystane formy pomocy w znalezieniu pracy
Forma
N
%
pośrednictwo pracy
28
100,0
poradnictwo zawodowe
5
18,9
prace interwencyjne
4
14,3
szkolenie zawodowe
3
10,7
szkolenie podnoszące kwalifikacje
3
10,7
zajęcia Klubu Pracy
1
3,6
radio Lublin
1
3,6
fundacja Fuga Mundi
1
3,6
znajomi
1
3,6
prace społecznie użyteczne
1
3,6
udział w szkoleniu organizowanym przez MOPS
1
3,6
Korzystający z pomocy w poszukiwaniu pracy nieznacznie częściej byli zadowoleni z tego
faktu (53,6%), niż niezadowoleni (46,4%). Istotne są natomiast przyczyny niezadowolenia (patrz:
tabela 66). Badani bezdomni najczęściej wskazywali na fakt, iż zabrakło im ofert pracy (53,8%),
że mimo pomocy nadal nie mają pracy zarobkowej (38,5%), że czuli się dyskryminowani ze
względu na swój wiek życia (7,7%).
Tabela 66 - Zadowolenie z uzyskanej pomocy
Zadowolenie z pomocy
N
%
tak
15
53,6
nie
13
46,4
brak ofert pracy
7
53,8
nie ma efektów, bo nie znalazłem pracy
5
38,5
pomagają młodym a na starych machają ręką
1
7,7
Przyczyny niezadowolenia
Perspektywy rozwiązania problemu bezrobocia i bezdomności – badani składali również
deklaracje na temat tego, jakie działania są skłonni podjąć, aby znaleźć pracę (patrz: tabela 67).
Najczęściej pojawiała się wypowiedź, że podejmą każdą pracę połączoną z możliwością zakwaterowania (53,3%) oraz przyjmą każdą pracę zgodną z wyuczonym zawodem – niezależnie od
wysokości zarobków (35,0%). Generalnie badani deklarują wysoką plastyczność w rozwiązaniu
78
problemu własnego bezrobocia, ale tylko nieliczni są skłonni zaangażować się w samodzielną
działalność gospodarczą (8,3%).
Tabela 67 - Deklarowana gotowość działań
Działania
N
%
podjąć każda pracę, jeśli wiązałaby się z możliwością zakwaterowania
32
53,3
podjąć każdą pracę, nawet niskopłatną lub niezwiązaną z wyuczonym zawodem
21
35,0
przekwalifikować się, nauczyć się nowego zawodu
20
33,3
podjąć pracę poza dotychczasowym miejscem zamieszkania
20
33,3
nie jestem zainteresowany żadną z tych propozycji
14
23,3
podjąć prace jako wolontariusz
13
21,7
skorzystać z przyznawanych przez UP pieniędzy na założenie firmy
5
8,3
W poszukiwaniu pracy badani najczęściej liczą na cudzą pomoc (patrz: tabela 68). Szczególne oczekiwania kierują pod adresem urzędów pracy (44,6%), a dodatkowo wobec znajomych
(8,9%) i różnych organizacji i instytucji (pojedyncze osoby). Należy podkreślić, że niepokojąco
wysoki jest wskaźnik tych, którzy nie wiedzą gdzie szukać pomocy (16,1%). Z kolei optymistyczne jest to, że co dziesiąty badany chce przede wszystkim liczyć na samego siebie (10,7%).
Tabela 68 - Preferowane źródła pomoc w znalezieniu pracy
Źródła pomocy
N
%
urząd Pracy
25
44,6
nie wiem
9
16,1
sam będę szukał
6
10,7
znajomi
5
8,9
schronisko dla bezdomnych
2
3,6
ogłoszenia w gazetach i Internecie
2
3,6
fundacja Fuga Mundi
2
3,6
PFRON
1
1,8
Caritas
1
1,8
tam, gdzie by mnie inni ludzie pokierowali
1
1,8
spółdzielnie mieszkaniowe
1
1,8
zagranicą
1
1,8
nie szukam pracy, bo mam rentę ZUS
1
1,8
Znalezienie pracy jest tylko jednym z elementów rozwiązania problemu bezdomności, stąd
badani określali również inne rodzaje oczekiwanej pomocy (patrz: tabela 69).
79
Tabela 69 – Zapotrzebowanie na pomoc
Rodzaj pomocy
N
%
w znalezieniu mieszkania
29
48,3
w znalezieniu pracy
23
38,3
finansowa
13
21,7
medyczna
7
11,7
nie potrzebują żadnej pomocy
5
8,3
w uzyskaniu informacji na temat możliwej pomocy
5
8,3
w uzyskaniu porady prawnej
5
8,3
psychologiczna
5
8,3
w rozwiązaniu problemów rodzinnych
2
3,4
w wyjściu z uzależnienia
1
1,7
narzędzia do pracy
1
1,7
Najczęściej badani wskazują na potrzebę znalezienia mieszkania (48,3%), uzyskania pracy
(38,3%), otrzymania wsparcia finansowego (21,7%) oraz pomocy medycznej (11,7%). Na inne
formy pomocy wskazywano zdecydowanie rzadziej, a 8,3% badanych zaprzecza potrzebie jakiejkolwiek pomocy.
Wnioski – badania wykazały, że bezdomność to przede wszystkim problem mężczyzn
w wieku średnim, o zróżnicowanym wykształceniu i zaawansowanym okresie bezdomności.
Charakterystyka socjodemograficzna oraz prezentowane przez badanych racjonalizacje swojej
sytuacji wskazują, iż dla zdecydowanej większości badanych aktualna sytuacja życiowa jest stabilnym i akceptowanym stylem życia. W tym kontekście ich życzeniowe wizje zmiany, deklaratywne zaangażowanie oraz pasywność w podejmowanych działaniach sprawiają, iż proces ich
readaptacji społecznej jest obciążony wysokim ryzykiem niepowodzenia. Świadomość powyższego faktu stawia przed pracownikami pomocy społecznej oraz placówek wspierających osoby
bezdomne bardzo trudne zadania. Stąd też w zmianie istniejącej sytuacji szczególnego znaczenia
nabierają działania prowadzące do przerwania łańcucha bezradności społecznej i uniemożliwienia czerpania osobistych korzyści z faktu bycia osobą bezdomną. Równolegle zatem do rozwijania skutecznych, krótkoterminowych (a często wręcz doraźnych) form pomocy, konieczne jest
szersze działanie na rzecz zmiany jakości funkcjonowania psychologicznego (zmiana obrazu siebie, rozwój umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z kryzysami osobistymi, modyfikacja
systemu wartości) i społecznego osób bezdomnych (budowanie kompetencji społecznych, modyfikacja postaw społecznych, integrowanie z lokalną społecznością i rozwijanie poczucia przynależności do szerokiego społeczeństwa).
80
Pracodawcy – są tą grupą społeczną, która ma duże znaczenie dla rozwiązywania
problemów osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Stąd też badaniami objęto również
przedstawicieli 30 przedsiębiorstw, uzyskując w ten sposób informacje o poglądach pracodawców na kilka kluczowych zagadnień.
Ogólna charakterystyka przedsiębiorstwa – objęte badaniami przedsiębiorstwa zajmują się
dosyć zróżnicowanym rodzajem działalności: usługami (53,3%), handlem (46,7%) oraz produkcją (30,0%). W kilku przypadkach firmy łączą różne rodzaje działalności gospodarczej.
Charakteryzują się one także zróżnicowaną wielkością (patrz: tabela 70). Najliczniej były
reprezentowane mikroprzedsiębiorstwa, a więc takie, które liczą do 9 pracowników, a ich roczny
obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 mln EURO (53,3%). Najrzadziej natomiast
wystąpiły przedsiębiorstwa średnie – zatrudniające do 250 pracowników oraz o rocznym obrocie
do 50 mln EURO; i duże – powyżej 250 pracowników i rocznym obrocie powyżej 50 mln EURO
(po 10,0%).
Tabela 70 - Wielkość przedsiębiorstwa
Wielkość
N
%
16
53,3
8
26,7
3
10,0
3
10,0
Różna była także forma własności firm uczestniczących w badaniach (patrz: tabela 71).
Najczęściej były to zakłady osoby fizycznej (35,7%) oraz spółki jawne (23,3). Sporadycznie tylko
były reprezentowane przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (po 3,3%)
Tabela 71 - Forma własności
Forma
N
%
zakład osoby fizycznej
11
35,7
spółka jawna
7
23,3
spółka cywilna
2
6,6
spółdzielnia
2
6,6
1
3,3
spółka akcyjna
1
3,3
1
3,3
81
Siedziby firm zlokalizowane były najczęściej w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców
(63,3%) oraz w miastach średniej wielkości (20,0%). Zdecydowanie rzadziej były to przedsiębiorstwa działające w środowisku wiejskim (13,3%), a tylko incydentalnie w małym miasteczku
(3,3%).
Prawie połowa firm uczestniczących w badaniach może się wykazać ustabilizowanym
okresem działalności, tj. od 5 do 20 lat (46,7%). Stosunkowo często były to przedsiębiorstwa
o utrwalonej pozycji, tj. działające ponad 20 lat (30,0%), a najrzadziej występowały firmy krótko
działające na polskim rynku pracy, tj. od 1 do 5 lat (20,0%).
Połowa badanych przedsiębiorstw zatrudnia pracowników sezonowych, w tym 23,3% robi
to często. Pozostałe swoją aktywność opierają na stałej kadrze (50,0%).
Działania na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – ponad połowa firm
uczestniczących w badaniach deklaruje znajomość możliwości dofinansowywania miejsc pracy
dla osób zagrożonych wykluczeniem (56,7%), natomiast mniej niż połowa wykorzystuje te możliwości przy zatrudnianiu pracowników (43,3%).
Pozyskiwane przez przedsiębiorców wsparcie przyjmowało różne formy (patrz: tabela 72).
Najczęściej byli to stażyści kierowani przez odpowiednie urzędy pracy (53,8%) oraz pomoc finansowa ze strony tych urzędów (30,8%). Pozostałe rodzaje wsparcia wykorzystywano tylko
sporadycznie.
Tabela 72 - Rodzaj otrzymanego wsparcia
Rodzaj wsparcia
N
%
stażyści kierowani przez urzędy pracy
7
53,8
pomoc finansowa urzędów pracy
4
30,8
kursy dla pracowników
2
15,4
pomoc PFRON
2
15,4
wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej
1
7,7
dofinansowanie nowego stanowiska pracy przez Starostwo Powiatowe
1
7,7
prace interwencyjne
1
7,7
umowy na zastępstwo
1
7,7
lementem współpracy jest także informowanie publicznych służb zatrudnienia i innych
E
organizacji o własnych potrzebach w zakresie potrzeb kadrowych (patrz: tabela 73).
82
Tabela 73 - Informowanie o potrzebach dotyczących zatrudniania
Formy
N
%
zgłaszanie ofert pracy
16
53,3
brak odpowiedzi
9
30,0
zgłaszanie pożądanych kwalifikacji potencjalnych pracowników
6
20,0
zgłaszanie zapotrzebowania na kierunki szkoleń
4
13,3
zgłoszenie zapotrzebowania na staż
1
3,3
ludzie sami przychodzą
1
3,3
W tym zakresie badane przedsiębiorstwa najczęściej zgłaszają oferty pracy (53,3%) oraz
przekazują informacje o wymaganych kwalifikacjach potencjalnych pracowników (20,0%). Co
ważne, 30,0% form nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie.
Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym w percepcji pracodawców – zdecydowana
większość przedstawicieli badanych przedsiębiorstw jest przekonana, że osoby zagrożone wykluczeniem i wykluczone społecznie mają problemy ze znalezieniem pracy (93,3%). Przeciwnego
zdania byli przedstawiciele jedynie dwóch firm (6,6%).
Charakteryzując specyfikę tych problemów wskazywano na bardzo różne aspekty (patrz:
tabela 74).
Tabela 74 - Rodzaje problemów ze znalezieniem pracy
Problemy
N
%
pracodawca woli mieć pracowników bez problemów
9
32,1
niskie kwalifikacje
8
28,6
istnieją stereotypy, których ludzie się obawiają
7
25,0
takiej osobie trudno jest zmobilizować się do podjęcia pracy
6
21,4
trudno jest w regionie znaleźć pracę
5
17,9
osoby takie wolniej się uczą
5
17,9
trudno obdarzyć je zaufaniem
4
14,3
pracodawca woli osoby młode
2
7,1
osoby z grupą inwalidzką mają ograniczoną sprawność
1
3,6
Z jednej strony podkreślano punkt widzenia pracodawców, a mianowicie to, że wolą oni
mieć pracowników bez problemów (32,1%), że kierują się stereotypami na temat takich osób
(25,0%) oraz, że w regionie generalnie trudno jest znaleźć pracę (17,9%). Z drugiej zaś wskazywano na ewidentne deficyty takich kandydatów do pracy, a mianowicie: ich niskie kwalifikacje
zawodowe (28,6%), problemy motywacyjne (21,4%), czy też wolne tempo uczenia się (17,9%).
W tym kontekście szczególnie ważne jest dokładniejsze poznanie przyczyn niechęci zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie (patrz: tabela 75).
83
Tabela 75 - Przyczyny niechęci zatrudniania osób wykluczonych społecznie/zagrożonych
Przyczyny niechęci
N
%
brak zaufania do nich
22
73,3
brak kwalifikacji
19
63,3
błędny stereotyp
12
40,0
brak dyspozycyjności
9
30,0
sytuacja ekonomiczna formy determinuje ograniczenia
6
20,0
brak odpowiedzialności
5
16,7
brak sprawności ruchowej
4
13,3
wiek
3
10,0
Z perspektywy pracodawcy osoby te jawią się najczęściej jako niegodne zaufania (73,3%),
z deficytami kwalifikacji (63,3%), uwikłane w błędne stereotypy (40,0%) oraz mało dyspozycyjne (30,0%).
Niezależnie jednak od tych negatywnych nastawień prawie wszyscy przedstawiciele badanych firm są przekonani, że osoby takie należy zatrudniać (93,3%). Przeciwnego zdania były tylko dwie osoby (6,6%). Zwolennicy zatrudniania przedstawiają uzasadnienia swojego stanowiska
(patrz: tabela 76).
Tabela 76 - Uzasadnienia dla zatrudniania osób wykluczonych społecznie/zagrożonych
Uzasadnienia
N
%
należy dać szansę takim osobom
12
42,9
jeżeli osoba spełnia wymagania na dane stanowisko
5
17,9
nie można przekreślać takiej osoby
4
14,3
osoby po 50 mają doświadczenie
3
10,7
ważna jest aktywizacja zawodowa dla tych osób
3
10,7
należy równo traktować ludzi
2
7,1
to pomoc społeczna
2
7,1
nie wiem co odpowiedzieć
1
3,6
to zależy od typu wykluczenia
1
3,6
ktoś ich musi zatrudniać
1
3,6
Najczęściej podkreślają fakt, iż należy im dać szansę (42,9%), obiektywnie doceniać ich
kwalifikacje (17,9%), nie można negować ich wartości (14,3%), trzeba cenić ich doświadczenie
oraz aktywizować zawodowo (po 10,7%).
Wysoce zróżnicowane są natomiast opinie na temat korzyści, jakie wynikają z zatrudnienia
osób zagrożonych wykluczeniem/wykluczonych społecznie (patrz: tabela 77).
84
Tabela 77 - Korzyści wynikające z zatrudnienia osób wykluczonych społecznie/zagrożonych
Korzyści
N
%
jedyna korzyść to dofinansowanie
10
33,3
wdzięczność takiej osoby
7
23,3
podwyższenie ich samooceny
4
13,3
silna motywacja do pracy
4
13,3
brak korzyści
4
13,3
dobre doświadczenia zawodowe
3
10,0
dla społeczeństwa dużo
3
10,0
satysfakcja osobista
3
10,0
dla pracodawcy mało
2
6,7
można im mniej zapłacić
2
6,7
nowe miejsca pracy
1
3,3
nie mam zdania
1
3,3
firma zatrudniająca jest pozytywnie kojarzona
1
3,3
ulgi podatkowe
1
3,3
dla pracodawcy to tylko kłopot
1
3,3
Część badanych podkreśla korzyści finansowe firmy (uzyskanie dofinansowania – 33,3%;
niższe wynagrodzenie – 6,7%; ulgi podatkowe – 3,3%). Inni koncentrują się na aspektach psychologicznych (wdzięczność zainteresowanych – 23,3%, podwyższenie ich samooceny – 13,3%;
satysfakcja osobista – 10,0%; pozytywny wizerunek firmy – 3,3%). Niektórzy natomiast negują
istnienie jakichkolwiek korzyści (brak korzyści – 13,3%, dla pracodawcy mało korzyści – 6,7%;
dla pracodawcy to tylko kłopot – 3,3%).
Współpraca i perspektywy – analiza aktualnych kontaktów pracodawców ze służbami zatrudnienia pokazuje, że w badanej populacji pozostawia ona wiele do życzenia. Zdecydowana
większość badanych twierdzi, że nie utrzymuje takich kontaktów (76,7%), nieliczni kontaktują
się sporadycznie (16,7%), a do wyjątków należą częste kontakty (6,7%). Skutkiem powyższego
jest to, że na pytanie o korzyści płynące z takiej współpracy, aż 73,3% przedstawicieli firm uchyliło się od udzielenia odpowiedzi, a 16,7% twierdzi, że takich korzyści nie ma. Istnienie korzyści
zauważa tylko 10,0% badanych.
Optymistycznie natomiast badani podchodzą do możliwości powrotu osób zagrożonych
wykluczeniem/wykluczonych społecznie do konstruktywnej aktywności zawodowej – 90,0% jest
przekonanych, że jest to możliwe; 3,3% jest przeciwnego zdania, a 6,7% badanych nie ma na ten
temat zdania. Aby jednak ten powrót okazał się skuteczny, wskazane jest podjęcie szeregu działań
(patrz: tabela 78).
85
Tabela 78 - Wsparcie umożliwiające podjęcie zatrudnienia
Potrzebne wsparcie
N
%
wcześniejsze przeszkolenie
23
76,7
środki finansowe na utworzenie miejsca pracy
20
66,7
sfinansowanie wynagrodzenia
17
56,7
ubezpieczenie
1
3,3
żadne z powyższych
1
3,3
Badani podkreślają w sposób szczególny konieczność odpowiedniego przeszkolenia kandydatów do pracy (76,7%), zapewnienie środków finansowych na utworzenie dla nich miejsc
pracy (66,7%) oraz sfinansowanie funduszu wynagrodzeń dla osób zagrożonych wykluczeniem/
wykluczonych społecznie.
Realnie jednak możliwości tego zatrudnienia są ograniczone (patrz: tabela 79). Badani
przedstawiciele firm najczęściej twierdzą, że w ich przypadku jest to średnio prawdopodobne
(43,3%). Liczna jest jednocześnie grupa tych, którzy wykluczają możliwość zatrudnienia, bądź
dlatego, że nie chcą nikogo zatrudniać (26,7%), bądź dlatego, że nie chcą zatrudniać osób zagrożonych wykluczeniem/wykluczonych społecznie (10,0%).
Tabela 79 - Prawdopodobieństwo zatrudnienie osób wykluczonych społecznie/zagrożonych
Ocena prawdopodobieństwa
N
%
5
16,7
13
43,3
mało prawdopodobne
1
3,3
niemożliwe, ponieważ nie jesteśmy zainteresowani
3
10,0
niemożliwe, ponieważ w ogóle nikogo
8
26,7
Istnieje zatem wyraźna rozbieżność między opiniami na temat działań niezbędnych dla readaptacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem/wykluczonych społecznie, a deklaracją
gotowości do praktycznej realizacji takich przedsięwzięć.
Wnioski – objęci badaniami przedstawiciele pracodawców stanowili wysoce niejednorodną populację badawczą. Ta różnorodność pozwoliła jednocześnie na identyfikację wiodących
prawidłowości, jakie wiążą się z ich stosunkiem do osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie, jako potencjalnych pracowników. Generalnie okazało się, że wielkość i tradycja
firmy sprawia, iż jej przedstawiciele deklarują większą otwartość na działania wspierające osoby
z tych grup, co z jednej strony motywują nastawieniami prospołecznymi („ktoś im przecież musi
pomagać”), zaś z drugiej są świadomi ograniczonego ryzyka (nietrafione inwestycje personalne
nie stanowią zagrożenia dla pozycji formy). Zdecydowanie inaczej wygląda sytuacja w małych
przedsiębiorstwach, gdzie opór jest wyraźnie większy i bardzo często jest on związany z obawami przed przyszłością firmy.
86
POLITYKA SPOŁECZNA
W WOJEWÓDZTWIE
LUBELSKIM
Raport z badania jakościowego
Luty – Kwiecień 2010
Raport przygotowany na podstawie wywiadów zrealizowanych Focus Studio w Lublinie
dla Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie
Moderator wywiadów: Adam Bojakowski
87
88
SPIS TREŚCI
Tło badania ............................................................................................................................. 91
Szczegółowe cele, metodologia, harmonogram ................................................................... 92
Wnioski aplikacyjne .............................................................................................................. 95
Wyniki badania w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego ........................ 99
Lublin ............................................................................................................................. 99
Świdnik . ......................................................................................................................... 103
Łęczna ............................................................................................................................ 106
Kraśnik ........................................................................................................................... 109
Lubartów ........................................................................................................................ 112
Zamość ........................................................................................................................... 115
Krasnystaw ..................................................................................................................... 118
Tomaszów Lubelski . ...................................................................................................... 121
Hrubieszów . ................................................................................................................... 123
Chełm ............................................................................................................................. 126
Włodawa . ....................................................................................................................... 130
Biłgoraj ........................................................................................................................... 134
Janów Lubelski . ............................................................................................................. 138
Łuków . ........................................................................................................................... 141
Puławy ............................................................................................................................ 145
Ryki ................................................................................................................................ 149
Opole Lubelskie ............................................................................................................. 153
Radzyń Podlaski ............................................................................................................. 157
Biała Podlaska ................................................................................................................ 160
Parczew .......................................................................................................................... 164
Bariery w opinii poszczególnych grup badanych ............................................................... 168
Załączniki ............................................................................................................................... 172
89
90
TŁO BADANIA
Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie zleciła Focus Studio realizację badania
jakościowego w ramach projektu „Polityka społeczna w regionie – badania, analizy i upowszechnianie”, realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji europejskiej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora
ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym.
Realizacja badania oraz niniejszy raport przedstawiający jego wyniki, są częścią projektu,
który ma przyczynić się do uzyskania kompleksowej diagnozy sytuacji obszaru pomocy społecznej, wskazać obszary problemowe i dokonać analizy działalności instytucji i organizacji
działających w obszarze polityki społecznej i rynku pracy. w każdym z powiatów województwa
lubelskiego, a także wypracowanie użytecznych wniosków i rekomendacji dla dalszego funkcjonowania tych instytucji. Wyniki badań i opracowane na ich podstawie rekomendacje powinny
wskazać kierunki działań dla instytucji i organizacji z obszaru polityki społecznej, a także władz
samorządowych, związków i organizacji pracodawców. Dzięki działaniom prowadzonym w projekcie określone zostały także czynniki sprzyjające wykluczeniu społecznemu, co stanowi podstawę opracowania przydatnych wniosków i rekomendacji. Zebrane dane służą do uzyskania kompleksowej analizy, która będzie podstawą do opracowywania efektywnych programów na rzecz
kreowania polityki społecznej w regionie.
Województwo lubelskie (z siedzibą w Lublinie) położone we wschodniej części Polski,
między Wisłą, a Bugiem, graniczy z Białorusią i Ukrainą. Województwo zamieszkane jest przez
ponad 2 244 tys. osób. Województwo ma ponad 25 tys. km2 (trzecie województwo w kraju pod
względem powierzchni, stanowi 8% całego terytorium Polski)) i składa się z 24 powiatów (w tym
z 4 grodzkich; Lublin, Biała Podlaska, Chełm i Zamość) oraz 213 gmin.
Stopa bezrobocia w całym województwie w lutym 2010 wyniosła 13,8% (przy czym zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi powiatami jest ogromne; od 8,7% w powiecie biłgorajskim
do 22,1% w powiecie włodawskim). W województwie lubelskim jest największy odsetek bezrobotnych, którzy dotychczas w ogóle nie pracowali (32,5%).
Według danych GUS województwo lubelskie należy do najbiedniejszych w Polsce (wskaźnik zagrożenia ubóstwem wynosi 28%, a w całym kraju 17%).
Województwo lubelskie charakteryzuje się bardzo dużym udziałem użytków rolnych
w ogólnej powierzchni – wskaźnik wynosi 71,4%. Udział pracujących w rolnictwie w województwie lubelskim wynosi 38,4%.
91
STOPA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM**
*powiat grodzki
**dane WUP w Lublinie na luty 2010
CELE BADANIA I METODOLOGIA
Szczegółowe cele badawcze:
üpoznanie sytuacji społecznej w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego
üidentyfikacja kluczowych problemów społecznych w poszczególnych powiatach
üidentyfikacja grup w największym stopniu zagrożonych wykluczeniem społecznym
üokreślenie czynników sprzyjających wykluczeniu społecznemu
üpoznanie form pomocy stosowanych w poszczególnych powiatach województwa
üokreślenie skuteczności stosowanych form pomocy
üokreślenie barier utrudniających świadczenie pomocy społecznej w poszczególnych
powiatach
üokreślenie barier w świadczeniu pomocy przez organizacje pozarządowe
üidentyfikacja obszarów problemowych z punktu widzenia pracodawców
üpoznanie funkcjonowania sektora ekonomii społecznej, barier i efektów jej działania
92
Metodologia:
üBadanie zostało zrealizowane metodą Pogłębionych Wywiadów Grupowych (FGI).
üOgółem zrealizowano dwadzieścia jeden wywiadów FGI, po jednym w każdym powiecie województwa lubelskiego z wyjątkiem Lublina, gdzie zrealizowano dwa wywiady, jeden w powiecie grodzkim i jeden w powiecie ziemskim.
üSzczegółowy harmonogram realizacji grup znajduje się na następnej stronie.
üWywiady realizowano zgodnie ze scenariuszem zatwierdzonym przez Zleceniodawcę
badania i znajdującym się w załączniku niniejszego raportu.
üBadaniem objęto następujące grupy:
Øpracowników instytucji świadczących pomoc społeczną m.in. urzędów pracy,
ośrodków pomocy społecznej i ośrodków pomocy rodzinie (RP),
Øprzedstawicieli organizacji pozarządowych świadczących pomoc społeczną (P),
Øprzedsiębiorców (pracodawców) (B),
Øosoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem społecznym (ZW).
üWywiady zrealizowano w okresie od 19.02.2010r do 19.03.2010r.
93
HARMONOGRAM
data
powiat
grupa
1
19.02.2010
Lublin (Powiat grodzki)
RP+B+P
2
19.02.2010
Lublin (Powiat ziemski)
P
3
01.03.2010
Świdnik
RP+B+P
4
01.03.2010
Łęczna
ZW
5
02.03.2010
Kraśnik
RP+B+P
6
02.03.2010
Lubartów
RP+B+P
7
03.03.2010
Zamość
RP+B+P
8
04.03.2010
Tomaszów Lubelski
ZW
9
05.03.2010
Krasnystaw
ZW
10
08.03.2010
Hrubieszów
RP+B+P
11
09.03.2010
Chełm
RP+B+P
12
10.03.2010
Włodawa
RP+B+P
13
11.03.2010
Biłgoraj
RP+B+P
14
12.03.2010
Janów Lubelski
ZW
15
15.03.2010
Łuków
RP+B+P
16
16.03.2010
Puławy
RP+B+P
17
16.03.2010
Ryki
RP+B+P
18
17.03.2010
Opole Lubelskie
ZW
19
18.03.2010
Radzyń Podlaski
ZW
20
18.03.2010
Biała Podlaska
RP+B+P
21
19.03.2010
Parczew
RP+B+P
94
WNIOSKI APLIKACYJNE
qBezrobocie jest najpoważniejszym problemem we wszystkich powiatach województwa lubelskiego. Niesie też ze sobą daleko idące skutki i problemy społeczne i jest ich bezpośrednim powodem lub przyczyną ich pogłębiania.
qBezpośrednim skutkiem bezrobocia jest – na wymiarze ekonomicznym – spadek poziomu
życia i ubożenie dotkniętych tym zjawiskiem gospodarstw domowych. A także migracje
w celach zarobkowych do innych miast lub za granicę, a co za tym idzie czasowe lub trwałe
rozbicie rodzin.
qTakże na wymiarze psychologicznym bezrobocie powoduje bardzo poważne konsekwencje:
qObniża poczucie własnej wartości
qZmniejsza aktywność i przedsiębiorczość oraz chęć podejmowania ryzyka
qPowoduje frustracje – może być powodem agresji i przemocy domowej oraz częstszego sięgania po alkohol
qPowoduje poczucie wyobcowania i brak zaufania do innych ludzi, pracodawców oraz
instytucji
qMimo wysokiego poziomu bezrobocia rejestrowanego w województwie należy zwrócić
uwagę, że – szczególnie na terenach wiejskich – istnieje dodatkowo zjawisko ukrytego bezrobocia. Dotyczy ono szczególnie właścicieli małych gospodarstw rolnych oraz ich rodzin.
Gospodarstwa te nie są w stanie zapewnić pracy wszystkim osobom (często nawet właścicielowi – są uprawiane „na własne potrzeby”), zaś są na tyle duże by (dzięki hektarom przeliczeniowym), że dyskwalifikują rodzinę do objęcia pomocą społeczną. Problem ten jest tym
poważniejszy, że rodziny nim dotknięte często nie wiedzą o możliwościach uzyskania pomocy lub nie chcą podejmować starań o jej uzyskanie.
Urzędy Pracy
qPodstawowym zadaniem UP jest świadczenie pomocy w znalezieniu pracy. Często zdarza się
jednak, że Urząd nie jest w stanie spełnić tego zadania. Dotyczy to szczególnie uboższych
powiatów, gdzie brakuje ofert pracy (ze względu na znikomą ilość pracodawców).
qW założeniu pomoc w znalezieniu pracy jest wspierana przez szereg narzędzi. Do najczęściej wykorzystywanych należą:
qStaże – dają możliwość zdobycia doświadczenia przy równoczesnym stworzeniu
możliwości zarobkowania. Problem tego narzędzia polega na tym, że jest wykorzystywany przez pracodawców jako źródło taniej siły roboczej (często niezwiązanej
z nabywaniem doświadczenia zawodowego). W praktyce bardzo rzadko skutkuje zatrudnieniem stażysty. Ponadto powszechna opinia o stażach skutkuje coraz niższym
znaczeniem doświadczenia zdobytego dzięki nim. Postulowano taką modyfikację
przepisów by – z jednej strony – zobligować korzystającego ze stażystów pracodawcę
do zatrudnienia a z drugiej – stworzyć system zachęt (o charakterze ekonomicznym:
ulgi, dotacje) do utrzymywania i tworzenia nowych miejsc pracy.
95
qSzkolenia zawodowe – forma dość popularna, jednak odbierana jako mało przydatna
ze względu na częste nieprzystawalnie do zapotrzebowania lokalnego rynku pracy.
Jest to więc kolejna forma pomocy, która nie skutkuje znalezieniem zatrudnienia.
Powszechnie postulowano, by zakres i tematyka szkoleń były konsultowane z przedstawicielami pracodawców regionu lub wręcz odpowiadały na ich indywidualne zapotrzebowania. Wśród samych pracodawców pojawił się także postulat możliwości
doszkalania/ przekwalifikowywania pracowników z pomocą Urzędu Pracy, tak by
uniknąć redukcji zatrudnienia i zbędnej rotacji kadr.
qDotacje na otwieranie działalności gospodarczej – mimo teoretycznej atrakcyjności
narzędzia i jego znacznej popularności, wiele nowopowstałych firm nie utrzymuje
się na rynku w dłuższej perspektywie czasowej. W celu poprawy długofalowej skuteczności dotacji jako narzędzia walki z bezrobociem za konieczne uznawano szersze
wsparcie dla „młodych” przedsiębiorców. Powinno ono polegać na udzielaniu konsultacji zarówno na etapie projektowania (tak by działalność odpowiadała na potrzeby
lokalnego rynku) jak i dalszego rozwoju firmy (wsparcie wiedzą biznesową, tak by
nie tylko była w stanie przetrwać ale także mogła dawać nowe miejsca pracy)
qDoposażenie miejsca pracy – forma mało popularna ze względu na obawy pracodawców
licznymi obostrzeniami jej towarzyszącymi. Jest to przykład narzędzia, które ze względu na
rygorystyczne wymogi (w tym przypadku konieczność utrzymania zatrudnienia przez okres
2 lat nie jest rekompensowana uzyskiwanymi korzyściami) nie jest atrakcyjne dla pracodawców.
qPodstawowym problemem, z jakim borykają się Urzędy Pracy jest przypisanie do ich zadań
ubezpieczenia. Powoduje to, że Urząd jest odwiedzany przez liczną grupę osób, które nie są
zainteresowane podjęciem pracy a jedynie objęciem przez ubezpieczenie zdrowotne. Zwiększa to znacznie ilość petentów powodując, że pracownicy nie mają możliwości należytego
zajęcia się osobami realnie szukającymi pracy. Przesunięcie zadań związanych z ubezpieczeniem (np. do ZUS) przyczyniłoby się w znaczący sposób do skierowania wysiłków Urzędu
w kierunku podstawowych zadań.
Ośrodki Pomocy Społecznej
qJednym z podstawowych problemów związanych z funkcjonowaniem OPS jest poczucie
pracowników, że część pomocy nie trafia do osób rzeczywiście potrzebujących. Brak jest
narzędzi do weryfikacji realnej sytuacji ekonomiczno-społecznej zgłaszających się po pomoc rodzin. Podstawą przyznania pomocy jest bowiem zaświadczenie z urzędu skarbowego
o uzyskiwanych w gospodarstwie domowym dochodach, tymczasem wielu podopiecznych
pracuje „na czarno”, nie wykazując swoich dochodów. Wiele osób potrzebujących bądź nie
zgłasza się po pomoc (wstyd, brak informacji) bądź jej nie podlega ze względów proceduralnych (minimalne przekroczenie kryterium dochodowego).
qZe stosowanych form pomocy pracownicy socjalni najlepiej oceniają korzyści płynące z pomocy rzeczowej i celowej – mają poczucie, że w znaczącym stopniu jest ona wykorzystywana zgodnie ze swym przeznaczeniem (choć i tutaj zdarzają się nadużycia, mają jednak one
charakter znacznie bardziej marginalny).
qCiekawym i – w opinii pracowników – skutecznym narzędziem mógłby być kontrakt socjalny. W chwili obecnej nie jest on często wykorzystywany (część pracowników w sposób
96
opisowy oddawała jednak jego ideę – dostarczanie pomocy w sposób mobilizujący podopiecznych) ze względu na niechęć klientów. Wśród pracowników socjalnych pojawiła się
silna potrzeba wprowadzenia obligatoryjnego kontraktu socjalnego, tak by ich podopieczni
mieli nie tylko świadczenia, ale też obowiązki. Rozwiązanie takie mogłoby się przyczynić
do znacznie bardziej efektywnego wykorzystania środków przeznaczonych na pomoc dzięki
aspektowi aktywizującemu klientów.
Organizacje pozarządowe (NGO)
qBrak szerokiej współpracy z instytucjami pomocowymi powoduje częste dublowanie się wysiłków, co z kolei wpływa na wzmacnianie zachowań związanych z nadużywaniem systemu
pomocy społecznej przez jej podopiecznych (etatowi podopieczni doskonale poruszają się
w systemie maksymalnie wykorzystując wszystkie instytucje). Konieczne zatem wydaje się
stworzenie instytucji koordynującej i informującej o wszystkich dostępnych formach pomocy. Utrudni to nadużycia a z drugiej strony ułatwi dostęp do pomocy osobom realnie potrzebującym.
Przedsiębiorcy
qFunkcjonowanie na trudnym rynku, jakim jest region województwa lubelskiego jest zadaniem bardzo wymagającym. Wsparciem dla przedsiębiorców w obszarach związanych z polityką społeczną mogłoby być stworzenie mechanizmów bądź forum wymiany informacji
i zapotrzebowań obejmujące przedstawicieli przedsiębiorców, urzędów pomocowych oraz
samorządowców. Taka forma współpracy pozwoliłaby na dostosowanie form pomocy, ale
także kierunków edukacji do potrzeb lokalnych rynków.
qPodstawowym problemem w tworzeniu nowych miejsc pracy są wysokie koszty pracy. Ze
względu na niską siłę nabywczą lokalnych klientów są one – szczególnie dla drobnych przedsiębiorców - dotkliwsze niż w bogatszych regionach kraju. Ważnym wsparciem byłoby więc
stworzenie systemu oferującego przedsiębiorcy realne korzyści ekonomiczne (ulgi podatkowe, dotacje) w związku z tworzeniem i utrzymywanie już stworzonych miejsc pracy.
Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym
qJednym z głównych problemów w pełnym korzystaniu z pomocy oferowanej przez urzędy
i instytucje oraz organizacje jest brak zaufania. Ze względu na częstotliwość kontaktów najsilniej uwidacznia się wobec Urzędu Pracy. Powszechne jest głębokie przekonanie, że znalezienie pracy za pośrednictwem Urzędu znalezienie dobrej (a często jakiejkolwiek) pracy
jest niemożliwe. Poczucie to jest budowane zarówno przez brak ciekawych ofert pracy jak
i niedostosowanie form pomocy (tematyka szkoleń, ich dostępność ograniczona wymogami
formalnymi) do realiów rynku pracy. Nie bez znaczenia pozostaje także forma kontaktu z petentem – brak czasu na dokładne poznanie osoby poszukującej pracy, długi czas oczekiwania
na spotkanie z doradcą, traktowanie przez personel odbierane jako protekcjonalne, czasem
wrażenie braku zaangażowania ze strony urzędnika.
97
qGrupy szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym to:
qMłodzi – wchodzący na rynek pracy (bez doświadczenia oraz kontaktów/ znajomości
jest im szczególnie trudno znaleźć pracę)
qOsoby po 45 r.ż. – znacznie ciężej znoszą sytuację utraty pracy – niesie ona dla nich
poważniejsze konsekwencje psychologiczne – utratę wiary we własne siły, naruszenie
poczucia własnej wartości. Powoduje to, że znacznie trudniej jest im zgłosić się po
pomoc czy podjąć aktywne poszukiwania form służących poprawie trudnej sytuacji.
qNiepełnosprawni – ze względu na trudną sytuację na rynku pracy położenie tych osób
jest szczególnie niekorzystne.
qSytuacja kobiet na rynku pracy wydaje się szczególnie trudna. Wpływa na to przynajmniej
kilka czynników:
qkobietom trudniej „wyjść” z bezrobocia, przy bardzo tradycyjnym modelu rodziny,
gdzie na kobiecie spoczywa większość obowiązków domowych i wychowawczych,
kobiety mniej odczuwają bezrobocie nigdy naprawdę bezrobotne nie będąc,
qniskie płace, dla kobiet znacząco niższe, niż dla mężczyzn, powodują, że podjęcie
pracy (a co za tym idzie – rezygnacja z zasiłków, opłacenie opieki dla dzieci i kosztów dojazdu) się po prostu nie opłaca,
qofert pracy dla kobiet jest znacząco mniej, niż dla mężczyzn.
qoferta szkoleń dla kobiet jest uboższa – są to zazwyczaj szkolenia „miękkie”, nie
dające konkretnych umiejętności, w niewielkim stopniu poprawiające pozycję przeszkolonej kobiety na rynku pracy,
qpracodawcy zawsze pytają o sytuację rodzinną i plany macierzyńskie młodych kobiet.
qEkonomia społeczna jest mało znana pracownikom socjalnym, przedstawicielom instytucji
pozarządowych i przedsiębiorcom, a w ogóle nieznana samym potencjalnie zainteresowanym, czyli bezrobotnym. Jedynie nieliczni pracownicy socjalni zetknęli się z nimi na teoretycznych szkoleniach. Ponieważ jednak w województwie powstały podmioty ekonomii
społecznej (np. Biłgoraj) warto pomyśleć o zaangażowaniu osób z praktyką w propagowanie jej istoty (np. szkolenia wyjazdowe, bezpośrednia prezentacja funkcjonowania przedsiębiorstwa ekonomii społecznej przez osoby, które je stworzyły). Trzeba podkreślić, że sama
idea przedsiębiorstwa ekonomii społecznej wydaje się bliska potrzebom tak pracowników
społecznych, jak i samym bezrobotnym (o ile jest zrozumiana i zinternalizowana). O ile to
możliwe od strony proceduralnej, warto też ułatwiać funkcjonowanie już istniejącym przedsiębiorstwom np. poprzez dodatkowe punkty w lokalnych przetargach.
98
WYNIKI BADANIA W POSZCZEGÓLNYCH POWIATACH
WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO
* typ grupy: RP+B+P, P
Lublin – Największe polskie miasto po wschodniej stronie Wisły, stolica województwa
lubelskiego, siedziba powiatów grodzkiego i ziemskiego. Ludność miasta wynosi
350 tys. mieszkańców. W skład powiatu wchodzą dwie gminy miejsko-wiejskie
i czternaście wiejskich, a jego ludność wynosi 142 tys. mieszkańców. Stopa
bezrobocia wynosi 10% w powiecie grodzkim, 10,8% w powiecie ziemskim.
Lublin jest miastem potężnych frustracji. Jego podstawowym problemem jest bardzo
trudna sytuacja na rynku pracy wynikająca ze znacznej dysproporcji pomiędzy podażą a popytem na pracę. To z kolei wynika ze zmniejszającej się liczby dużych zakładów pracy.
„Oprócz marketów i banków… no i urzędów, to tu właściwie nic nie ma. Lublin jest
właściwie jednym z większych miast bez zakładu pracy. (…) Wszystko padło: cukrownia, drożdżownia, zakłady Buczka – wszystko po kolei leci…”
W zgodnej opinii osób badanych sytuacja ta wynika z niewystarczająco aktywnego i niewłaściwego zarządzania środkami przez instytucje samorządowe – władze miasta i województwa. Opinia ta wynika np. z porównań w stosunku do dynamicznie rozwijającego się Rzeszowa, ale także z obserwacji czynionych w Lublinie i okolicach inwestycji (np. kilkukrotne
wymiany nawierzchni tych samych fragmentów ulic, podczas gdy inne, wymagające remontu
pozostają nietknięte) oraz zachowań władz (przedkładanie interesów poszczególnych ugrupowań
politycznych nad interes regionu) i niegospodarności w wydawaniu publicznych środków (np.
lodowisko na Placu Litewskim uznawane za kosztowną a chybioną inicjatywę ze względu na
stosunkowo niewielkie zainteresowanie; ale także niedoskonały system dystrybucji środków na
opiekę społeczną).
Wysoki poziom frustracji panuje zarówno wśród urzędników jak i przedsiębiorców czy
przedstawicieli NGO a także wśród zwykłych mieszkańców.
99
Kluczowe problemy społeczne
Brak dużych zakładów produkcyjnych oraz ogólne ubóstwo regionu powodują, że
mieszkańcy Lublina i okolic mają silne poczucie mieszkania w Polsce drugiej kategorii („tu jest
Polska B albo i D.”). Poczucie pozostawania na marginesie, zaniedbania ze strony władz centralnych jest poważnym powodem frustracji oraz może podkopywać indywidualną inicjatywę obywateli, zmniejszać ich przedsiębiorczość, ale także sprzyjać zachowaniom „antysystemowym”.
Poczucie bycia zaniedbywanym powodować może chęć stawiania się poza systemem (zarówno
wśród przedsiębiorców – zatrudnianie „na czarno”, naginanie bądź łamanie prawa pracy – jak
i pracowników – nieoficjalne zarobki przy równoczesnej rejestracji jako bezrobotni, brak zaufania do instytucji związanych z systemem, czy wreszcie wśród zagrożonych wykluczeniem – nadużywanie systemu pomocy, postawa roszczeniowa, brak motywacji do współpracy, poczucie bezcelowości angażowania się w działania aktywizujące).
Najważniejsze problemy społeczne są silnie związane z sytuacją na rynku pracy oraz ogólną sytuacją społeczną.
Powyższe problemy powodują znaczną dysproporcję w podaży i popycie na pracę, powodując swego rodzaju dyktat pracodawcy oraz niski poziom wynagrodzeń Sytuacja ta wzmaga
problem bezrobocia, który uznawano za najpoważniejszy w Lublinie i okolicach.
Bardzo silnie powiązany z nim jest problem „czarnego rynku” pracy, intensywnie występujący w regionie a będący odpowiedzią na sytuację społeczno-gospodarczą.
Pochodną obu tych problemów jest narastająca grupa osób korzystających z pomocy
społecznej i traktujących to jako sposób na życie (podjęcie pracy za „najniższą krajową” nie
jest dla tych osób na tyle atrakcyjne by rezygnowały z benefitów bycia „klientem” instytucji i organizacji pomocowych).
Ponadto jako poważne problemy społeczne (często wynikające z wymienionych wyżej
i wiązane z nimi) wymieniano:
§Niepełne wykorzystywanie potencjału miasta i regionu (m.in. Lublin jako miasto akademickie ma bardzo ograniczoną ofertę pracy dla osób z wyższym wykształceniem,
co powoduje odpływ wyedukowanych młodych ludzi do innych miast lub na emigrację);
§Nie do końca przemyślane planowanie długofalowej polityki gospodarczej regionu
(koncentracja na usługach i handlu z pominięciem sektorów produkcyjnych powodujące brak możliwości zwiększania kapitału w regionie);
§Narastające ubożenie społeczeństwa (związane z sytuacją na rynku pracy ale także
dopływem nowego kapitału do regionu).
§Mentalność:
§Popadanie w marazm, brak inicjatywy i przedsiębiorczości, postawa roszczeniowa.
§Nadużycia (dotyczy praktycznie wszystkich grup społecznych; zarówno na
szkodę innych osób jak i systemu).
§Nepotyzm/ „kolesiostwo”
§Alkoholizm.
§Nieprawidłowa polityka mieszkaniowa - dyslokacji osób „z marginesu” (getta typu
osiedle Grygowa)
100
Opisane powyżej problemy przyczyniają się do pogłębiania atmosfery marazmu i wydają
się mieć znaczący wpływ na problemy pojawiające się przy funkcjonowaniu pomocy społecznej
w regionie oraz zaniżanie jej skuteczności.
Sposoby pomocy i bariery w jej świadczeniu
Jako najczęściej spotykane – w opinii badanych – formy pomocy w Lublinie oraz okolicach wymieniano:
§Szkolenia (oferowane przez Urzędy Pracy ale także OPS oraz NGO)/ warsztaty
(NGO)
§Staże
§Prace interwencyjne
§Doposażenie miejsca pracy
§Finansowanie studiów podyplomowych
§Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej
§Zasiłki
§Dodatki aktywizacyjne
Najważniejszą barierą zaś są: brak współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami
mającymi świadczyć pomoc oraz poważny wzajemny brak zaufania.
Problem braku zaufania dotyczy zarówno samych instytucji i organizacji (wśród NGO poczucie braku kompetencji urzędników oraz kierowanie się nie zawsze interesem publicznym;
wśród urzędników niedomówienia oraz poczucie nierozsądnego podziału kompetencji pomiędzy
instytucjami oraz brak poczucie zaufania do stałości prawa, na jakim opiera się ich praca – częste zmiany przepisów) jak i obywateli oraz relacji pomiędzy obywatelami a instytucjami (wśród
przedsiębiorców poczucie braku zaufania do potencjalnych pracowników oraz kompetencji i skuteczności urzędów; wśród pracobiorców/ potencjalnych pracobiorców brak zaufania do skuteczności i uczciwości urzędów oraz instytucji a także w stosunku do pracodawców).
Brak zaufania powoduje, że wszystkie wymienione wyżej formy pomocy mogą ulegać wypaczeniu i podlegać nadużyciom. Z kolei częste występowanie takich nadużyć powoduje dalsze
podkopywanie wzajemnego zaufania.
Kluczowe wnioski z powiatów
§Sytuacja w powiecie grodzkim oraz w powiecie ziemskim jest mocno zbliżona. Podobny charakter problemów wynika w znacznym stopniu z faktu, że Lublin jako duże
miasto silnie oddziałuje na okoliczne miejscowości a znaczna część mieszkańców powiatu ziemskiego jest związana z Lublinem zawodowo lub tam poszukuje pracy (na
co wskazywać może także bardzo zbliżona stopa bezrobocia w obu powiatach).
§Sugestie badanych dotyczące warunków poprawy sytuacji społecznej w mieście i powiecie:
§Zmniejszenie kosztów pracy (dotacje dla przedsiębiorców, ułatwienia, ulgi)
§Lepsza weryfikacja świadczeniobiorców OPS uraz UP (zarówno zasiłki jak
i – nawet w większym stopniu – ubezpieczenie)
101
§Poprawa spójności prawa oraz kooperacji pomiędzy instytucjami i organizacjami niosącymi pomoc
§Wprowadzenie mechanizmów zachęcających przedsiębiorców do zatrudniania stażystów
§Intensyfikacja działań aktywizacyjnych skierowanych bezpośrednio do potrzebujących, przy równoczesnym zapewnieniu ciągłości i zakończenie procesu
aktywizacji i integracji społecznej (wsparcie dla powstających lub zakładanie
Zakładów Aktywizacji Zawodowej, wspieranie tworzenia nowych oraz utrzymywania istniejących miejsc pracy)
§Lepsze wykorzystanie dotacji unijnych ze szczególnym uwzględnieniem
POKL.
102
* typ grupy: RP+B+P
Świdnik – miasto liczące 40 tys. mieszkańców, stolica gminy miejskiej i powiatu.
Powiat liczy 5 jednostek administracyjnych szczebla podstawowego, w tym
jedną gminę miejską, jedną miejsko-wiejską oraz trzy gminy wiejskie. Cechuje go
relatywnie wysokie zagęszczenie, duży stopień urbanizacji i położenie w obszarze
metropolitalnym Lublina. W mieście Świdnik na 7300 osoby pracujące przypada 3650
nie pracujących, w tym 284 osoby z prawem do zasiłku. Największy zakład: wytwórnia
śmigłowców WSK PZL Świdnik.
Świdnik w oczach swoich mieszkańców – to bardzo intensywnie rozwijające się miasto,
z powstającą dużą liczbą nowych osiedli mieszkaniowych i dużą liczbą dzieci. Zdarza się, że
mieszkańcy Lublina osiedlają się tutaj (niższe ceny mieszkań) i codziennie dojeżdżają do pracy
do Lublina (dobrze funkcjonująca komunikacja).
Niestety, za rozwojem urbanizacyjnym miasta nie nadąża rozwój miejsc pracy, bezrobocie jest tu największym problemem społecznym.
Podobnie jest z infrastrukturą, w Świdniku brakuje miejsc rozrywki i spędzania wolnego
czasu. Jedynym dostępnym sposobem spędzania czasu jest „przesiadywanie” na Placu Bolka
i Lolka, brakuje kina, dyskoteki, kawiarni.
„Świdnik to jest miasto, które od kilku lat dopiero zaczęło się rozbudowywać. I tu młodzi ludzie mają małą możliwość znalezienia pracy. Młodzi ludzie albo uciekają do Lublina albo przesiadują na tych placach – Bolka i Lolka. Oni nie próbują, albo im się
wydaje, że nie mają szansy na znalezienie pracy.”
Jako największy problem Świdnika i okolic określane jest bezrobocie. Można wyróżnić
dwa jego rodzaje:
§bezrobocie, jako problem – dotyczy głównie młodych, często wykształconych ludzi,
którzy nie mogą znaleźć pracy, mimo podejmowania licznych działań w tym kierunku,
§bezrobocie, jako choroba – gdzie status bezrobotnego postrzegany jest, jako przynoszący różne profity (głównie w postaci zasiłków i ubezpieczenia) i nie ma motywacji
do jego zmiany, co więcej, podejmowane są działania w celu jego zachowania (odmowa lub unikanie podjęcia pracy, szybkie jej porzucanie).
103
Przedłużające się bezrobocie będące problemem, może stać się chorobą, jednak zazwyczaj
bezrobociu – chorobie towarzyszą liczne problemy współwystępujące np. alkoholizm, problemy
rodzinne czy wykluczenie dziedziczne (jako nabyta, wyuczona postawa funkcjonowania na marginesie społecznym i na koszt opieki społecznej).
„Tak właśnie jest z tymi ludźmi, którzy korzystają z MOPSu czy z MOPRu, oni już nie
przychodzą po jakiś kurs czy coś. Po zasiłek i to najlepiej jak najwyższy. Po porady
prawne, – ale to już, jak jakieś odszkodowanie, jak uniknąć kary.”
Drugim ważnym problemem jest alkoholizm. Dotyczy różnych grup społecznych. Jako
relatywnie nowe zjawiska wskazano na:
§alkoholizm kobiet, zazwyczaj ukryty, nie zaburzający funkcjonowania w zawodzie
i (do czasu) w rodzinie, picie niewielkich ilości alkoholu po pracy „dla rozluźnienia”.
§alkoholizm wśród młodzieży, zaczynający się w coraz wcześniejszym wieku (od 14
– 15 roku życia), wynika z braku alternatyw w spędzaniu wolnego czasu, jest sposobem na „bycie w towarzystwie”.
Przemoc i patologie w rodzinie. Często nie zgłaszane (czemu, zdaniem badanych w dużej
mierze winny jest bardzo tradycyjny model rodziny – mężczyźni źle znoszą brak/ utratę pracy, co
rodzi agresję), ciągnące się latami i skutkujące dziedziczeniem społecznym dla rosnących w takiej rodzinie dzieci.
Wreszcie, jako zagrożonych wykluczeniem społecznym, spostrzega się w Świdniku osoby
niepełnosprawne. Liczne są bariery architektoniczne (brak podjazdów itp.), rzadkie udogodnienia komunikacyjne (bardzo rzadkie kursy autobusów umożliwiających przemieszczanie się osobom niepełnosprawnym) oraz brak ofert pracy skierowanych właśnie do osób niepełnosprawnych
– „a jak już są, to nawet pracodawca woli osobę, która jest zdrowa”.
Podstawowe sposoby pomocy społecznej realizowanej w powiecie to:
§Zasiłki pieniężne z UP – nie wszystkim się należą i kończą po pół roku, jest to pomoc bardzo ograniczona. Pracownicy socjalni obserwują zjawisko płynnego przechodzenia z zasiłków UP na zasiłki MOPSu lub MOPRu, które są bezterminowe, jeśli
udokumentuje się wystarczająco niskie dochody lub ich brak. Niestety nie motywują
też do prób podjęcia pracy zarobkowej.
§Dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej – zdaniem pracowników
pomocy społecznej w wielu przypadkach nie spełniają swojej funkcji – decyzje biznesowe beneficjentów często są nieprzemyślane i niepoprzedzone analizą rynku, co
skutkuje szybkim zamykaniem działalności. Przyznają równocześnie, że znają osoby,
którym się udało i udaje prosperować na rynku dłuższy czas.
§Zasiłki celowe – np. na dożywianie, na dokształcanie, ale też na pokrycie części stałych opłat (czynsz) – to chwalona forma pomocy, pracownicy mają poczucie kontroli
nad przekazywanymi środkami.
„Są zasiłki celowe, na obiady. Ma się kontrolę nad pieniędzmi. To są zasiłki dla dzieci,
to nie są zasiłki dla mamy, taty.”
104
§Pomoc rzeczowa – paczki z żywnością i odzieżą, głównie dla dzieci, znów chwalone
ze względu na kontrole nad wykładanymi środkami.
§Staże, współpraca z pracodawcami – to bardzo ważny, jeśli nie kluczowy obszar
pomocy dla osób szukających pracy. Niestety staże, które pracodawcę nic nie kosztują, ni są zbyt efektywne:
„Tego nie można jakoś zweryfikować. Ludzie idą na staż i koniec. Nie ma ich. W większości przypadków to jest zwolnienie, weźmie sobie następnego stażystę, bo po co ma
płacić.”
§ Efektywne natomiast wydają się 2-letnie umowy podpisywane przez pracodawcę
i pracownika, gdzie pierwszych 6 miesięcy finansowanych jest przez UP. Po dwóch
latach taki pracownik zazwyczaj zostaje w firmie, jako osoba wykwalifikowana,
a pracodawcy chętnie podpisują następne umowy na tych zasadach.
§Szkolenia w zakresie asertywności i aktywności społecznej – coraz popularniejsze,
ale skuteczne w indywidualnych przypadkach.
§Porady prawne – potrzebne np. przy zakładaniu własnej działalności, ale często wykorzystywane dla dochodzenia odszkodowań lub unikania kary.
Kluczowe wnioski z powiatu
§Świdnik, zdaniem swoich mieszkańców, jest bardzo intensywnie rozwijającym
się miastem głównie w obszarze budownictwa mieszkaniowego, brakuje natomiast
miejsc pracy, infrastruktury, miejsc spędzania wolnego czasu, szczególnie dla młodzieży.
§Kluczowe problemy społeczne miasta i powiatu to: bezrobocie, alkoholizm (w gminach wiejskich norma) – w tym „cichy” alkoholizm kobiet i młodzieży, przemoc
w rodzinie (źródło często we frustracji spowodowanej bezrobociem), bariery architektoniczne i mentalne dla osób niepełnosprawnych, ale także dla kobiet z małymi
dziećmi.
§Najczęstsze formy pomocy to: zasiłki pieniężne i celowe, dotacje na rozpoczęcie
własnej działalności, pomoc rzeczowa.
§Za kluczowy uważany jest obszar współpracy z pracodawcami – staże krytykowano za łatwość zwolnienia stażysty i przyjęcie następnego, natomiast pozytywnie
oceniano 2 – letnie umowy, gdzie pierwsze sześć miesięcy zatrudnienia pracownika
finansowane/ współfinansowane jest przez Urząd Pracy.
§Pracownicy socjalni i społeczni mają poczucie bycia „uwiązanymi” przepisami.
Wielokrotnie mają poczucie, że nie mogą pomóc finansowo osobie, której brakuje
kilku groszy do wymaganej kwoty minimalnego dochodu, a jednocześnie muszą
wspomagać inne, o których wiadomo, że wielokrotnie większe kwoty zarabiają „na
czarno”.
105
* typ grupy: ZW
Łęczna – miasto z prawami miejskimi od ponad 540 lat, malowniczo położone
w dorzeczu Wieprza i Świnki, z licznymi zabytkami (m.in. dwie synagogi, Ratusz
Miejski). Siedziba gminy miejsko – wiejskiej oraz starostwa powiatowego (obok
Łęcznej na powiat składa się pięć gmin wiejskich). Największe zakłady pracy:
Lubelski Węgiel Bogdanka S.A., Wytwórnia Makaronu Domowego POL-MAK, Huta
Szkła Gospodarczego „Edwanex”. Stopa bezrobocia: 13,1%.
Rynek pracy w Łęcznej postrzegany jest, jako „zaburzony”. Najatrakcyjniejsza (bo najlepiej płatna) praca jest w kopalni Bogdanka, gdzie „bardzo trudno się dostać”. Poza tym miejscem
pracy tak naprawdę „nie ma gdzie pracować”. Dostępne miejsca pracy dotyczą głównie handlu
czy usług, ale są bardzo nisko płatne i dla najmniej wykwalifikowanych pracowników.
Pojawiły się opinie o braku spójnej polityki społecznej w Łęcznej. Jako przykład podawano zlikwidowany właśnie sąd przerabiany na przedszkole (powstał kilka lat temu w miejsce
przedszkola właśnie.
Ktoś rzucił pomysł na Radzie Miasta – tam biura promocji miasta to nie ma – że jest
potrzeba, aby był sąd w tak małym mieście. Robimy sąd – likwidujemy przedszkole.
Za pięć lat znów likwidujemy sąd i znów będzie w tym miejscu przedszkole. Kiedy wyposażenie budynku trzeba było zaadaptować pod sąd, więc miasto poniosło koszty.
W tej chwili znów trzeba wyposażyć, łazienki – to musi być dostosowane, żeby mogły
korzystać z tego dzieciaki. W ciągu dziesięciu lat dwa razy zostały wydane pieniądze
i to źle.”
Co ciekawe, w dyskusji nie pojawiła się kwestia walorów turystycznych powiatu (położenie, historia), nie ma miejsc pracy związanych z tym obszarem, nie jest to kategoria myślenia
o własnym regionie.
Jako kluczowy problem społeczny znów wskazano bezrobocie, będące przyczyną zagrożenia wykluczeniem społecznym i pozostałych problemów tj. alkoholizmu, patologii w rodzinie,
bezdomności.
Według osób bezrobotnych w Łęcznej podstawowe przyczyny bezrobocia leżą w:
§małej ilości miejsc pracy, poza kopalnią Bogdanka brak atrakcyjnych miejsc pracy,
likwidacja zakładów i stanowisk pracy,
106
§brak miejsc pracy dla osób wysoko wykształconych, dużą podaż osób z wykształceniem, na które nie ma zapotrzebowania ze strony pracodawców (np. pedagogika),
konieczność podejmowania pracy znacznie poniżej swojego wykształcenia (co też nie
jest łatwe, pracodawcy wybierają wykształcenie adekwatne do stanowiska obawiając
się zbyt dużej rotacji pracowników),
§duża podaż pracowników sezonowych, których zatrudnianie jest dla pracodawców
łatwiejsze i tańsze,
§wyż demograficzny – młodzi ludzie w Łęcznej mają poczucie bycia „ofiarami wyżu”,
co dodatkowo nakłada się na kryzys gospodarczy,
§preferowanie zatrudniania emerytów i studentów ze względu na niższe składki
ZUS.
Powszechne jest szukanie pracy w Lublinie, ale nawet w tej sytuacji istnieje poczucie, że
„ten z Łęcznej i tak dostanie mniej”.
Wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym głównie poprzez przedłużające się
bezrobocie w Łęcznej istnieje duże poczucie bycia „obywatelami Polski B”, uboższej, słabszej
i z mniejszymi możliwościami.
„Mój sąsiad skończył studia i wyjechał do Wrocławia. Dostał pracę i samochód, laptop
i tak dalej i pracodawca wynajmuje mu mieszkanie. Chłopak ma wszystkie świadczenia, jakie są tylko możliwe, urlopy, nie urlopy płatne, wszystko ma. Jest traktowany,
jakby był w puchu. I większość ludzi, którzy tam pracują, którzy coś sobą przedstawiają
i są jakimiś fachowcami inaczej zarabiają i sa inaczej traktowani.”
Brak żłobków i przedszkoli nie ułatwia powrotu do pracy młodym mamom.
Podstawowe sposoby pomocy społecznej realizowanej w powiecie to:
§zasiłek dla bezrobotnych; jego podstawowym benefitem jest: ubezpieczenie zdrowotne.
§dotacja na rozpoczęcie działalności gospodarczej, niestety brakuje informacji tak
o sposobie (kolejnych etapach) jej otrzymania,
§zasiłki na dzieci; z racji swojej wysokości nie są spostrzegane, jako realna pomoc,
zdecydowanie korzystniej przyjęta byłaby pomoc w postaci finansowania/ dofinansowania przedszkola, dopóki szukająca pracy mama nie zacznie zarabiać,
§szkolenia – mało atrakcyjne, brakuje zaawansowanego angielskiego czy księgowości
dla jednoosobowej działalności.
Główną barierą wydaje się być słaba współpraca osób bezrobotnych z Urzędem Pracy.
„Zarejestrowałem się w Urzędzie Pracy z jednego względu – nie chciałem, będąc nie
zarejestrowany, płacić, jak mi się coś stanie, płacić za szpital. Raczej nie wierzę, że
Urząd Pracy pomoże mi w znalezieniu pracy.”
Bezrobotni mają poczucie kontaktu z URZĘDNIKAMI, osobami udzielającymi minimalną
ilość informacji, zasłaniającymi się przepisami, nie mającymi rzeczywistej motywacji i woli pomocy.
107
„No mnie to jeszcze w życiu nikt nie spytał, – z czego się Pan utrzymuje – czy mam na
chleb, takie rzeczy podstawowe. A powinno – jak Pan sobie radzi?”
„Myślę, że to jest jeszcze niedostosowanie do realiów kapitalizmu, że tam pracują ludzie, którzy przeszli komunizm i tak tkwią w tym po prostu.”
Wskazywano też brak współpracy urzędników z pracodawcami.
Bezrobotni z Łęcznej doceniają zalety pracy na umowę (ubezpieczenie, emerytura) przede
wszystkim ze względu na możliwość udokumentowania swojego doświadczenia zawodowego,
co z kolei jest często oczekiwane przez przyszłych pracodawców. Ale sami pracodawcy, zdaniem bezrobotnych, szukają różnych możliwości obejścia przepisów i zatrudniają pracowników
na możliwie korzystnych dla siebie, a nie korzystnych dla nich, warunkach.
„Jest ich [pracodawców] zbyt mało i na zbyt wiele mogą sobie pozwolić. Przez to,
że jest zbyt duży rynek pracy, to oni mogą narzucać takie warunki, jakie im się żywnie
podoba.”
§Mieszkańcy Łęcznej mają głębokie poczucie mieszkania w „gorszej Polsce”, miejscu smutnym, zapomnianym i nie dającym perspektyw na rozwój osobisty i zawodowy. W ich myśleniu o miejscu, w którym żyją nie pojawia się naturalny potencjał
tego miasta (atrakcje przyrodnicze i architektoniczne, historia). Konieczne wydaje
się podjęcia działań autopromocyjnych przez władze miasta skierowanych na początek do swoich własnych mieszkańców, tak, żeby zaczęli o nim myśleć właśnie, jako
o miejscu potencjalnych szans.
§Kluczowe problemy społeczne miasta i powiatu to: bezrobocie generujące: alkoholizm, patologie w rodzinie i bezdomność. Bezrobocie wynika z braku miejsc pracy,
szczególnie dla osób wykształconych.
§W opinii osób bezrobotnych Urząd Pracy w małym stopniu rzeczywiście pomaga tą pracę znaleźć. Brakuje pomocy w diagnozie mocnych i słabych stron osoby
bezrobotnej (doradca zawodowy), komunikacji i informacji, atrakcyjnych szkoleń,
a wreszcie adekwatnych ofert. Widoczne jest zapotrzebowanie na przewodnika/ opiekuna, a nie urzędnika.
§Konieczne wydaje się podjęcie szerokiej współpracy między instytucjami pomocowymi, przede wszystkim Urzędem Pracy, a pracodawcami, podjęcie działań
między innymi w obszarze: pokazywania wzajemnych korzyści płynących z takiej
współpracy, wprowadzanie korzystnych rozwiązań dla pracodawców zatrudniających
nowych pracowników, tworzenie oferty szkoleniowej dla bezrobotnych monitorując
zapotrzebowanie lokalnego rynku pracy..
„To jest też brak współpracy urzędów pracy z potencjalnymi pracodawcami. Jeżeli
Urząd Pracy organizuje szkolenia, po których i tak nie można znaleźć pracy, to pieniądze są niepotrzebnie wydane.”
108
* typ grupy: RP+B+P
Kraśnik – Ogółem w powiecie mieszka ponad 100 tys. mieszkańców, z czego
37 tys. w Kraśniku. W skład powiatu wchodzą: gmina miejska Kraśnik, gmina miejskowiejska Annopol, osiem gmin wiejskich oraz miasta Kraśnik i Annopol. Główny zakład
pracy: Fabryka Łożysk Tocznych (w trakcie upadłości). Stopa bezrobocia w całym
powiecie 14,2%.
W postrzeganiu miasta i okolic przez mieszkańców Kraśnika jest dużo poczucia beznadziejności i braku perspektyw. Ich zdaniem nie dzieje się tu nic rozwojowego, znaczącego, nic,
co pozwalałoby nazwać Kraśnik dobrym miejscem do życia. Wybór Kraśnika na „Perłę Lubelszczyzny” budzi śmiech i konsternację, bo nie przystaje do tego, z czym mieszkańcy stykają się na
co dzień – „Kraśnik to jest miasto bez przyszłości, nie dające szansy rozwoju”.
Istnieje przekonanie, że rozwinąć skrzydła można tylko wyjeżdżając z Kraśnika – „większość z tych osób, co naprawdę chce znaleźć pracę, to wyjeżdża z Kraśnika, pozostają ci, co nie
chcą”. Tym, co trzyma w Kraśniku są więzy rodzinne, a nie możliwości rozwoju. Mieszkańcy
czują się pozostawieni samym sobie, nie mają też poczucia podejmowania jakichkolwiek działań
przez lokalnych samorządowców. Opinie te są szczególnie uderzające, pochodzą bowiem od osób
pracujących, radzących sobie, którzy świadczą pomoc społeczną innym.
„Jakby popatrzeć na Kraśnik z góry, to bezrobocie jednak wysuwa się na plan pierwszy. Szczególnie, że mam wrażenie, że ludzie są rozgoryczeni, bo to jest małe miasto,
mówi się, że jest to zaścianek, Lubelszczyzna, wschód, najbiedniejszy region, fabryka
upada, cały czas jest taka niepewność.”
Mieszkańcy miasta mają poczucie ogromnego, nie wykorzystanego potencjału.
Najważniejszym problemem społecznym jest bezrobocie (upadły największe zakłady pracy, najbardziej aktywne sektory – handel usługi i „budowlanka” potrzebują głównie osób nisko
wykwalifikowani, dla osób wykształconych nie ma pracy).
A ponadto:
§duża liczba osób zatrudnionych „na czarno”, bez umowy o pracę, często jest to
jedyna możliwa forma jakiegokolwiek zatrudnienia,
109
§ubóstwo – związane z bezrobociem, ale i bardzo niskimi wynagrodzeniami dla pracujących,
§z ubóstwa często wynikają dysfunkcje rodziny, patologia w rodzinie, przemoc,
§demoralizacja młodzieży
„Są to osoby młode, do których trudno dotrzeć, to już wynika z tych rodzin dysfunkcyjnych, nie mają odpowiednich wzorców w domu, popadają w kolizję z prawem, nie ma
autorytetów dla tych osób.”,
§alkoholizm,
§zagrożenie wykluczeniem dla młodych kobiet wracających do pracy po okresie intensywnej opieki nad dzieckiem – w Kraśniku nie ma żłobka!
Zdaniem mieszkańców zdecydowaną przyczyną tych problemów jest brak jasnej wizji
rozwoju miasta i regionu i brak działania ze strony lokalnych władz. Trzeba podkreślić, że
mieszkańcy widzą ten potencjał, chcą żyć właśnie tu, oczekują pomocy w stworzeniu takich możliwości.
„Ja sobie zawsze ten Kraśnik wyobrażałem, że to jest fantastyczna miejscowość, bo
jest w fajnym miejscu położona i naprawdę fajnej wielkości miasto. Takie miasta mają
największy potencjał i największą szansę rozwoju. I wydaje mi się, że to Kraśnik trochę
marnuje i z tego jest takie rozgoryczenie.”
„Nie wiem, czy pamiętacie, że dwa razy był w Kraśniku Blues Meeting. To była świetna
impreza, ludzi było z całej Polski. I pomyśleć nad rozwinięciem tej imprezy np. pod
katem dwóch dni, gdzie zatrzymałyby się osoby nocujące, ale jednego roku stwierdzili,
że nie ma pieniędzy i koniec, już więcej nie zrobiono takiej imprezy, a ludzie się pytali.”
Specyficzną formą świadczonej tu pomocy jest program „Czyste Miasto”. W programie
tym osoby bezrobotne, bez prawa do zasiłku i niekorzystające z MOPSu wykonują prace społeczno – użyteczne (np. odśnieżanie), wynagrodzenie 3,5 zł za godzinę pracy. Prace te muszą być organizowane przez instytucje publiczne (np. szkoły, urząd miasta, placówki samorządowe). Mimo
licznych ograniczeń program jest bardzo ceniony, jest formą aktywizacji i możliwością zarobku
dla najbiedniejszych – „Ile przepracują, to tyle mają, a część z tych osób później w tych szkołach
zatrudniają, jakiegoś pracownika administracyjnego czy osobę sprzątającą.”
Ustawowe formy pomocy:
§staże – w założeniu, jeśli nie ma konkretnych przeciwwskazań, powinny prowadzić
do zatrudnienia pracownika, tymczasem pracodawcy często traktują stażystów,
jako darmową siłę roboczą na sześć miesięcy, po czym zostaje on wymieniony na
nową osobę, postulowano więc wprowadzenie konieczności zatrudnienia po odbyciu
stażu,
§szkolenia – zdaniem pracowników UP obecne obowiązkowe szkolenia są marnowaniem pieniędzy (osoby szkolone siedzą bo muszą nie korzystając), tematyka
szkoleń powinna być ustalana z pracodawcami (pracodawca zgłasza zapotrzebowanie, urząd szkoli, a następnie pracodawca zatrudnia).
110
Czego brakuje, propozycje zmian:
§pojawiły się głosy, że korzystne byłoby „wyjęcie” ubezpieczeń z gestii UP (i np.
przekazanie ZUS lub MOPS), co pozwoliłoby urzędowi na realną pracę z osobami
rzeczywiście zainteresowanymi szukaniem pracy – „a w urzędzie pracy jakby były
zarejestrowane osoby tylko te, które poszukują pracy to łatwiej byłoby się nimi zająć”.
„W innych państwach jest to oddzielone, to są dwa oddzielne budynki, w jednym budynku są osoby, które są tylko ubezpieczone i z tego korzystają, a w drugim są oferty
pracy i wszystkie inne formy wsparcia, to są dwie rzeczy oddzielone od siebie i one
świetnie funkcjonują.”
§przydałaby się też całościowa oferta dla rodzin patologicznych, przede wszystkim
dla dzieci z tych rodzin; opieka psychologa, ale także np. praca z doradcą zawodowym już na przełomie podstawówki i gimnazjum, kierowanie do zawodów, na jakie
jest zapotrzebowanie a jednocześnie zgodnych z predyspozycjami,
§ze strony MOPS i MOPR korzystna byłaby pomoc w opiece nad małymi dziećmi,
co pozwoliłoby młodym mamą na podjęcie pracy w niepełnym wymiarze godzin
§Mieszkańcy Kraśnika mają głębokie poczucie nie wykorzystanego potencjału swojej miejscowości. Kraśnik, mimo potencjalnych możliwości nie rozwija się, za co
winę ponoszą przede wszystkim władze samorządowe.
§Zdecydowanie największą bolączką społeczną jest bezrobocie i często z nimi związane: praca bez umowy, ubóstwo, dysfunkcje w rodzinie, demoralizacja młodzieży i alkoholizm.
§Specyficzną formą pomocy jest w Kraśniku program „Czyste Miasto” skierowany
(niestety tylko) do instytucji publicznych, które zatrudniają osoby bezrobotne do prac
społeczno – użytecznych (głównie porządkowych). Program daje możliwość zarobków, ale także aktywizuje, a niekiedy jest początkiem stałej pracy. Program „Czyste
Miasto” jest też dla pracowników społecznych powodem pewnej dumy, czymś wyjątkowym, szczególnym, wyróżniającym.
§Silnie postulowano potrzebę rozdzielenia ubezpieczenia z Urzędem Pracy, co pozwoliłoby wyselekcjonować osoby rzeczywiście zainteresowane znalezieniem pracy
i efektywnie z nimi współpracować.
§Podważono sensowność staży i szkoleń w obecnej formie – staże powinny obligatoryjnie dla pracodawcy kończyć się zatrudnieniem pracownika, natomiast szkolenia
powinny być przygotowywane we współpracy z pracodawcami lub wręcz na ich „zamówienie” (my przeszkolimy, wy zatrudnicie).
111
* typ grupy: RP+B+P
Lubartów – miasto położone nad rzeką Wieprz, siedziba gminy i powiatu. W skład
powiatu lubartowskiego wchodzą: gmina miejska Lubartów, dwie gminy miejskowiejskie Kock i Ostrów Lubelski oraz dziesięć gmin wiejskich. W powiecie mieszka
ponad 90 tys. mieszkańców (62% na wsi), w tym 23 tys. w samym Lubartowie.
W mieście zarejstrowanych jest ok. 2 tys. osób bezrobotnych, w tym niemal połowa
w wieku 18 – 34 lat.
Lubartów w oczach swoich mieszkańców jest z jednej strony miejscem intensywnej polityki lokalnej, pełnej kłótni i przepychanek, a z drugiej miejscem stagnacji i marazmu – „mieścina bez perspektyw raczej”. Lokalna polityka postrzegana jest, jako obszar osobistych interesów, jej intensywność nie przekłada się na konkretne działania, nie jest źródłem rozwoju miasta,
wręcz przeciwnie, uniemożliwia go. Mieszkańcy wstydzą się swoich włodarzy.
„Polityka mało przejmująca się ludźmi, którzy tam mieszkają. Jest mieścina i ludzie, którzy
tam rządzą. Niewiele dla ludzi robią i śmieszna sprawa nagłośnioną na całą Polskę wyłączania
światła, bo się nie mogą dogadać, kto ma za to płacić.”
Pojawiły się głosy, że brak rozwoju Lubartowa powoduje starzenie się miasta, młodzi
ludzie wyprowadzają się, bądź traktują to miejsce tylko jako „noclegownię” dającą możliwość
zakupienia tańszego, niż w Lublinie mieszkania.
„Bardziej jest to traktowane, jak noclegownia Lublina, gdzie rdzenni mieszkańcy są
w wieku przedemerytalnym i emerytalnym, gdzie to jest na dożywociu. Na tę chwilę to
się dopiero zaczyna dziać a propos tworzenia terenów na powstawanie nowych miejsc
pracy.”
Jako kluczowe problemy społeczne regionu/ powiatu wymieniano: bezrobocie, ubóstwo,
przemoc, problemy opiekuńczo – wychowawcze, alkoholizm, przestępczość, niepełnosprawność,
wiek, choroby, sieroctwo (rodzice wyjechali za granicę za pracą), niskie zarobki, niższe nawet od
kwoty zasiłku – „nieraz po tej podwyżce zasiłek jest wyższy niż płaca za pełny miesiąc pracy”.
Bardzo duża część osób pracuje w tzw. szarej strefie, bez wykazywania swoich dochodów. Zdaniem badanych problem ten częściowo rozwiązałoby obniżenie kosztów pracy.
„Należy obniżać koszty pracy. Będzie więcej tej pracy, jak osobom pracującym na szaro czy czarno będzie się to mniej opłacać.”
112
Dziedziczenie wykluczenia/ zagrożenia wykluczeniem społecznym; zdaniem badanych
osób należy przygotować całościowy program pomocy rodzinom patologicznym, którego ważną
częścią byłaby współpraca z nauczycielami i wychowawcami w calu przede wszystkim zidentyfikowania dzieci, które mogą mieć problemy, a następnie wieloletnia praca z tymi dziećmi przy
ścisłej współpracy z psychologami i terapeutami.
„System uzależnia ludzi od pomocy społecznej. Te problemy społeczne są dziedziczone.
Jak tatuś jest klientem to i Jasiek się rodzi i wiadomo, że tym klientem będzie.”
Osobną historią jest objęcie opieką dużej w Lubartowie społeczności romskiej, bardzo
hermetycznej, z której dzieci często są zaniedbane, odrzucane, wykluczane, także przez nauczycieli i wychowawców unikających potencjalnych kłopotów.
Brak współpracy między lokalnymi organami władzy uniemożliwia przygotowanie całościowych, szeroko zakrojonych, a jednocześnie niedublujących się działań niwelujących zagrożenie wykluczeniem społecznym, a także pomocy osobom już wykluczonym.
„Ja myślę sobie, że u nas jest trzech władców: jest wójt gminy, burmistrz miasta i jest
starosta. Myślę sobie, że gdyby oni usiedli przy jednym stole i doszli do wspólnego celu,
to wtedy by było dobrze. Ta współpraca się nie układa. Z mojego punktu widzenia, dużo
by można zrobić, gdyby się dogadywali.”
Specyficzne sposoby pomocy społecznej realizowanej w powiecie to:
§Powiat lubartowski uzyskał fundusze unijne na wieloletni (2008 – 2013) program
wspierania obszarów wiejskich, z których „powstały centra rodzinne w wielu miejscowościach, powstały świetlice dla dzieci”.
„Gminy zajęły się integracją społeczną, czyli treningiem społecznym, doradztwem zawodowym i instrumentem edukacyjnym, który polega na finansowaniu kursów zawodowych dla osób bezrobotnych bądź pracujących, ale będących w gorszym położeniu.”
§Powstają centra obsługi biznesu w instytucjach samorządowych wspierające początkujących przedsiębiorców przede wszystkim poprzez doradztwo.
§„Kontrakt socjalny” – w praktyce nie sprawdza się, bo niewielka liczba bezrobotnych gotowa jest na przyjęcie dodatkowych obowiązków – podejmowania określonych działań.
Pomoc nie zawsze dociera dokładnie tam, gdzie jest potrzebna. Z jednej strony jest cała
grupa osób „żerujących” na opiece społecznej, bez motywacji do podjęcia pracy bądź pracujących bez umowy, z drugiej wiele osób nie sięga po tę pomoc z poczucia wstydu. Wywiad środowiskowy też tylko w niewielkim stopniu wyklucza osoby, którym realna pomoc się nie należy.
Zdaniem badanych, szczególnie z organizacji pozarządowych, pomaganie różnego rodzaju
fundacjom stało się w powiecie „modne”, niestety nie zawsze są to pieniądze wydawane w sposób przemyślany.
„Pozakładane są nowe organizacje, które wczoraj się urodziły, dzisiaj dostały pięć
dotacji i udają, żę coś dobrego robią. Ja mogę okazać dokumentację i możecie sobie
113
pooglądać, co zrobiłam i dla kogo zrobiłam i jestem z tego dumna, ale ja dofinansowania unijnego na ten moment nie dostałam.”
Bardzo szczegółowe przepisy utrudniają zwykłą codzienną współpracę m.in. samorządów z instytucjami pozarządowymi, brakuje tradycji i doświadczenia w takiej współpracy.
„Nie dlatego, że nie lubią się nawzajem, tylko dlatego, że mają związane ręce. Proszę
pamiętać, że te jednostki pracują na podstawie regulaminów, ustaw, uchwał, rozporządzeń, gdzie urzędnik ma patrzeć, jak stanowi przepis i nie ma miejsca na elastyczność.
Kiedyś nie rozmawiało się z instytucjami pozarządowymi. Od niedawna, od 2004 roku
samorządy są zobowiązane, żeby tworzyć program współpracy z organizacjami pozarządowymi.”
Kluczowe nioski z powiatu
§Rozbuchana, pełna kłótni i partykularnych interesów lokalna polityka uniemożliwia realne działania na rzecz miasta i jego mieszkańców.
§Konsekwencją jest brak współdziałania samorządów z organizacjami pozarządowymi i innymi instytucjami pomocowymi. Współpracy tej nie sprzyjają także przepisy,
bardzo szczegółowe i osobne dla wszystkich podmiotów.
§Wskazywano na potrzebę stworzenia szeroko zakrojonego programu profilaktycznego szczególnie, choć nie tylko, wśród dzieci zagrożonych dziedziczeniem wykluczenia (dzieci z rodzin korzystających notorycznie z opieki społecznej), a także
wśród społeczności romskiej.
§Dzięki funduszom unijnym w powiecie lubartowskim realizowany jest szeroko zakrojony program wspierania obszarów wiejskich, w zakres, którego wchodzi m.in.
tworzenie centrów pomocy rodzinie i świetlic środowiskowych, a także aktywizacja
zawodowa, bezrobotnych, pracowników nisko wykwalifikowanych bądź zagrożonych utratą pracy.
§Niestety, pomoc często nie jest udzielana tym, którzy rzeczywiście jej potrzebują.
Duża część osób korzystających z opieki społecznej nie wykazuje swych rzeczywistych dochodów (obniżenie kosztów pracy lub współpraca z pracodawcami w tym
obszarze mogłaby w dużej mierze rozwiązać ten problem), a wiele osób potrzebujących wstydzi się o pomoc poprosić (tu proponowano współpracę z nauczycielami
w celu identyfikacji dzieci z rodzin zagrożonych).
114
* typ grupy: RP+B+P
Zamość – jest jednym z większych ośrodków kulturalnych, edukacyjnych
i turystycznych województwa. Miasto na prawach powiatu. Na powiat zamojski
składają się: trzy gminy miejsko – wiejskie oraz dwanaście gmin wiejskich.
W powiecie mieszka ponad 110 tys osób, 90% na wsi, w samym Zamościu 66 tys.
Stopa bezrobocia w powiecie grodzkim wynosi obecnie 15,6%, a w powiecie
ziemskim 13,6%.
Mieszkańcy Zamościa spostrzegają się przez pryzmat dużego bezrobocia i trudnego rynku pracy (brak dużych zakładów pracy). Sytuacja ta jest tym bardziej trudna, że w ostatnim czasie powstały w Zamościu prywatne uczelnie kształcące absolwentów z wyższym wykształceniem
niemających szans na znalezienie pracy w rodzinnym mieście, co powoduje odpływ młodych,
inteligentnych ludzi z Zamościa.
„To są uczelnie prywatne, które zarabiają na studentach, a później produkują bezrobotnych, wykształconych bezrobotnych.”
Inną ważną charakterystyką Zamościa są bardzo niskie zarobki, często tak niskie, że pracować, nawet, gdy pracę uda się znaleźć, po prostu się nie opłaca.
„Niskie dochody, – mimo, że się pracuje, to nie ma z czego żyć. Nawet młodzi ludzie,
którzy otrzymują pierwszą pracę, to otrzymują ją za marne grosze.”
· Wizja bezrobocia krąży nad miastem. Dotyczy właściwie wszystkich grup społecznych, osób młodych i starszych, lepiej i gorzej wykształconych.
· Sieroctwo społeczne – spowodowane licznymi wyjazdami jednego lub obojga rodziców za granicę za pracą. Dziećmi opiekują się dziadkowie, albo dalsza rodzina, co
oznacza, że duża liczba dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych.
§Niewydolność opiekuńczo – wychowawcza rodzin, kierowanie dzieci z takich rodzin do placówek, które „produkują” kolejnych beneficjentów opieki społecznej.
§Specyfiką powiatu jest typowo wiejski charakter. Zdecydowana większość gospodarstw jest na tyle niewielkich, że uniemożliwia utrzymanie się. Zdaniem pracowników socjalnych rzeczywiste bezrobocie jest więc jeszcze większe. Nierzadko cała
rodzina na wsi utrzymuje się z renty lub emerytury najstarszego domownika.
115
§Dużym problemem społecznym Zamościa są też uzależnienia, przede wszystkim
alkoholizm. Często jest on sposobem „zabijania czasu” dla bezrobotnych, z czasem
staje się chorobą uniemożliwiającą stały powrót do pracy.
„Bo najpierw jest picie szkodliwe – pijaństwo. Później się wchodzi w etap uzależnienia. Dwie wpadki alkoholowe i wypada z pracy. To nie jest już problem w znalezieniu
pracy tylko w utrzymaniu pracy.”
§Zdaniem pracowników społecznych i socjalnych podstawową trudnością jest brak
współpracy ze strony rodzin. Ich zdaniem obecny system dający „coś za nic”
wzmacnia postawę roszczeniowa i uniemożliwia rzeczywistą aktywizację beneficjentów opieki społecznej. Konieczne jest zawieranie kontraktów, które w zamian za
świadczenia dają też obowiązki, co budzi odpowiedzialność za swoje życie, za swoje działanie.
„On w domu nie ogrzewa, mieszka na ogródkach działkowych, bo on do schroniska nie
pójdzie, bo jemu tak dobrze. Ale jak zamarznie, to prasa nie pyta, czy on tak chciał, czy
on tak nie chciał, tylko gdzie była pomoc społeczna.”
„Dom Alberta, gdzie są osoby bezdomne. Pojechałem werbować ludzi do projektu systemowego mającego na celu aktywizację zawodową osób zagrożonych wykluczeniem.
I gość mi mówi – człowieku ty chyba jesteś chory! Ja pójdę? W życiu! Tu mam wikt,
opierunek, MOPR jeszcze mi da, puszek sobie nazbieram, ja nie muszę rano wstawać.
Ja do pracy pójdę? Po co?”
§Korzystanie z opieki społecznej, jako sposób na życie, jest dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Zdaniem pracowników społecznych system wspiera taką postawę
dając, a nie wymagając.
Ścisłe przepisy nie pozwalają wesprzeć finansowo osób żyjących w ubóstwie, ale pracujących, natomiast pomoc ta bardzo często udzielana jest osobom nie wykazującym dochodu, choć
je posiadającym. Organizacje pozarządowe mają w tym względzie dużo większe możliwości indywidualnego podejścia, niż instytucje publiczne.
„Jeden z domowników pracuje gdzieś na zachodzie i zarabia pieniądze, mama nie pracuje, dzieci nie pracują, korzystają ze świadczeń. I wiedzie im się lepiej, jak sąsiadowi,
gdzie oboje pracują za najniższą krajową.”
„Często jest tak, że są ludzie bardziej ubodzy niż ci „bezrobotni”. Często te osoby
z naszej pracy wychodzą z płaczem, że pomagamy alkoholikom, że pomagamy osobom,
które są gdzieś tam za granicą.”
Pracownicy społeczni w Zamościu podkreślali ogromną wagę czynnika ludzkiego w pracy prospołecznej, tak profesjonalnego przygotowania do stykania się z rzeczywiście bardzo trudnymi problemami, jak i poczucia misji w swoim zawodzie.
„Przychodzi klient do pracownika socjalnego. On opowiada swoją sytuacje. Dochód
– mówi pracownik socjalny. No 400 na osobę – e.... nie mogę, nic panu się nie należy.
Ale kobieta płacze – mówi mam dzieci, mam dziecko nowotworowe, jadę do Centrum
116
muszę badania, leki wykupić, itd., nie mam na wizytę, nie mam na bilet. – Ale mówię
pani, że się nie należy! A drugi pracownik mówi – dobrze, zaraz pomalutku. Może zasiłek celowy specjalny, a może to a może tamto. A może do fundacji zgłosimy. I to oto
chodzi – trzeba być po prostu człowiekiem.”
§Staże są tylko formą zdobycia taniej siły roboczej dla pracodawców, bez wyraźnych
przepisów obligujących pracodawcę do stworzenia miejsca pracy nie skutkują późniejszym zatrudnieniem – „korzysta się z państwowych pieniędzy bezproduktywnie”.
§Podobnie szkolenia i kursy zawodowe nie spełniają swojego zadania, są sposobem
na spędzanie czasu i otrzymanie dodatku szkoleniowego z UP. Wiele osób nawet nie
próbuje po ukończeniu szkolenia szukać pracy we właśnie uzyskanej specjalności.
„Kurs kierowców wózków widłowych, kurs spawacza, ale ja mówię, – w jakim celu?.
Ja myślę, że najpierw pracodawcy powinni składać zapotrzebowanie na takich specjalistów, jak mają miejsca pracy.”
„Zobowiązać te osoby kontraktem socjalnym, zmusić je do szukania pracy. Te osoby robią kurs i potem idą i nic ze sobą nie robią. Mam kurs w kieszeni, schowam go do szuflady i co z tego. Jakoś spróbować te osoby ruszyć, żeby musiały tej pracy poszukać.”
§Bezrobocie jest w Zamościu szczególnie wysokie (brak dużych zakładów pracy),
a bezrobocie w powiecie najprawdopodobniej zaniżone z racji nie uwzględniania
właścicieli małych gospodarstw wiejskich, tak małych, że nie pozwalających na
utrzymanie się.
§Konsekwencją szukania pracy są częste wyjazdy za granicę i rozszerzające się zjawisko sieroctwa społecznego – wiele dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych,
bądź też wychowywani są przez dziadków lub dalszą rodzinę.
§W Zamościu pojawił się silny postulat kontraktów socjalnych w celu przeciwdziałania roszczeniowości i barku odpowiedzialności za swój los przez stałych beneficjentów opieki – „dać wędkę, a nie rybę”.
§Znów swojej roli nie spełniają staże i szkolenia bo nie generują rzeczywistego zatrudnienia.
§Słyszano tu (jedna osoba) o ekonomii społecznej – trudno jednak było sprecyzować,
kto jest podmiotem tych działań.
„Puścili ludzi do roboty na pewnym osiedlu, nie wykładali... Jeszcze trafili na pasjonatkę zarządu osiedla, która żyła tą zbiorowością, ona ich tam herbatkowała, utrzymywała. Traktowała ich jak starsze dzieci tych panów, – bo oni jej krawężniki na osiedlu
położyli, bo oni jej płytki położyli. Wykopali, posadzili, parking zrobili. Odśnieżyli,
odkurzyli itd. I co się fajnego działo. Mieszkańcy – idąc rano po bułeczki, dzieci idąc
do szkoły, widzieli ludzi pracujących. A pani jeszcze na zebraniu z mieszkańcami opowiadała, co to jest, kto to jest. Ile oni za to pieniędzy otrzymują, co oni robią i jaki to
ma wszystko cel. I potem wszyscy przewodniczący z innych osiedli – zaczęli zazdrościć
tej pani z tego osiedla, że ona ma fajne chodniki, że ona ma coś tam coś tam. My nie
mamy, bo nie mamy pieniędzy – ona tez nie miała pieniędzy. I to się zaczął tworzyć
fajny klimat dla ekonomii społecznej.”
117
* typ grupy: ZW
Krasnystaw – w skład powiatu wchodzi gmina miejska Krasnystaw oraz dziewięć
gmin wiejskich. Na terenie powiatu mieszka 76 tys. ludzi, w tym ok. 20 tys. w samym
Krasnystawie. Bezrobocie w powiecie krasnostawskim wynosi 11,7%. Dominuje
przemysł spożywczy, głównie Cukrownia Krasnystaw, OSM, fermentownia tytoniu.
Dużym zakładem pracy jest też Ceramika Cersanit.
W chwili obecnej Krasnystaw nie jest dla jego mieszkańców zagrożonych wykluczeniem
społecznym dobrym miejscem do życia. W rozwoju zawodowym brakuje perspektyw. Jedynie
prężnie rozwijająca się dziedzina to handel – zdaniem badanych wciąż budowane są nowe super
i hipermarkety.
Elementem lokalnego pejzażu jest włócząca się po ulicach, nudząca się młodzież. Brakuje
miejsc, gdzie mogłaby spędzać czas. W mieście szerzy się chuligaństwo, nie jest bezpiecznie.
Policja rzadko interweniuje – „jak ktoś walczy na ulicy, to tylko staną i patrzą, nic nie zrobią, nie
wyjdą nawet z samochodu”.
W mieście brakuje nawet toalet publicznych, doceniono nowopowstały park miejski, ale
w nim również zapomniano o toaletach, co jest sporym utrudnieniem spacerów z nieco starszymi
dziećmi.
Pojawiły się też pojedyncze głosy optymizmu:
„Nowe miejsca pracy na pewno będą się tworzyć bo chociażby to miasto się powiększa.
I wydaje mi się, że jednak ludzie będą zakładać swoje działalności i będą zatrudniać
tych pracowników i ja tak w sumie optymistycznie patrzę na to. Pomimo że jest małe,
pomimo, że jest na wschodzie to jednak wierzę, że będzie się prężnie rozwijać. I niech
mi ktoś mówi, co chce, to, widziałam też i inne miasta w Polsce, takiej samej wielkości
jak Krasnystaw, ale to były dziury. To były dziury! A u nas to jest naprawdę jeszcze to
miasto jakoś funkcjonuje i ma jakiś potencjał w sobie.”
Panuje głębokie przekonanie, że znalezienie dobrej pracy nie jest możliwe bez znajomości. Zdaniem badanych dobre znajomości są podstawą „ustawienia” się w Krasnystawie. Badani
są przekonani, że nawet informacje o dobrej pracy docierają tylko do znajomych znajomych.
„Z państwowymi posadami można się naprawdę pożegnać, jeżeli nie ma się przysłowiowych pleców.”
118
Głębokie przekonanie o wszechobecnym „kumoterstwie” i konieczności posiadania znajomości, aby cokolwiek załatwić owocuje brakiem zaufania do instytucji pomocowych. Badani
są gotowi odebrać od nich, „co im się należy”, lecz w rzeczywiste zainteresowanie ich losem
i realną pomoc nie wierzą.
Młodzi ludzie niemogący znaleźć pracy w Krasnystawie lub okolicy wyjeżdżają w jej poszukiwaniu np. do Lublina.
„Po prostu młodzież tutaj nie zostaje, taki jest problem. A jak nie zostanie młodzieży, to
nie zostanie młodych ludzi, którzy gdzieś mogą wydać te pieniądze. Czyli znów miejsc
pracy ubywa zamiast przybywać.”
Bardzo wiele osób wyjeżdża w poszukiwaniu pracy za granicę, co niestety, często kończy się rozbiciem rodziny. Zdaniem badanych w dużej mierze stąd wynika rosnąca liczba rozwodów w województwie lubelskim. Rosnąca liczba matek wychowujących dzieci samotnie to
kolejny istotny problem społeczny powiatu.
„Ja jestem przykładem, że mój mąż wyjeżdżał za granicę i ja jestem teraz samotną
matką, bo po prostu tam wyjeżdżał i tam też różne życie jest, wiadomo, poza domem
inaczej, jedna osoba nie wie, co robi druga i tak się to później kończy.”
Trudna jest sytuacja kobiet z małymi dziećmi. Pytanie o stan cywilny i posiadanie dzieci
jest jednym z podstawowych w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej. Zdarzają się przypadki mobbingu kobiet, które zostają matkami.
„Kiedy urodziłam dziecko, to nie mogłam tyle czasu poświęcać pracy, to już zaczynały
się robić problemy… i nie wytrzymałam tego… Lubiłam tą pracę bardzo, pracowałabym w tej pracy do tej pory, gdyby nie to.”
Wiele mieszkańców powiatu mieszka na terenach wiejskich, posiadając niewielkie gospodarstwa rolne, które nie zapewniają wystarczającego przychodu, a automatycznie eliminują
ich właścicieli, jako beneficjentów pomocy społecznej:
„Mąż ma trochę pola, to jest za małe pole żeby się utrzymać, ale za duże na to żeby
cokolwiek otworzyć własnego. W urzędzie pracy pomoc jest tylko dla osób bezrobotnych lub pracujących na ZUS-ie, ale jak ktoś, kto ma powiedzmy 3 ha pola, to jest już
takim rolnikiem, że zarabia takie kokosy, że jak on może założyć powiedzmy warsztat
mechaniczny czy jakąś inną firmę jak on ma 3 ha pola! Do 2 ha pola prawdopodobnie
można coś tam jeszcze ugrać, ale już 3 ha, to nie, to za dużo.”
jące:
Zdaniem badanych korzyści płynące z istnienia w Krasnystawie Urzędu Pracy są następu§możliwość ubezpieczenia zdrowotnego,
§„jakieś” szkolenia, o których niewiele wiadomo, jedna z badanych osób miała propozycję pracy po szkoleniu – kursie na prawo jazdy, niestety nie doczekała się na jego
zorganizowanie,
119
§możliwość otrzymania dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej – tutaj
oferowana kwota wydaje się relatywnie niska do stałych kosztów ZUS i innych, które
trzeba będzie ponosić po minięciu okresów preferencyjnych (2 lata niższego ZUS),
również miejsca pracy tworzone przez nowych przedsiębiorców szybko „znikają” –
„[przedsiębiorstwa] co są tworzone przez unie to są praktycznie na ten rok, bo większość ludzi, co tworzy te miejsca pracy to praktycznie tylko na ten okres dopóki jest
ZUS niski. Jak ZUS dopakują taki jak ustawa przewiduje to już automatycznie zwijają
interes i jest już po tym.”
Bezrobotni potencjalnie zagrożeni wykluczeniem społecznym w Krasnym stawie nie mają
pojęcia o działających tutaj organizacjach pozarządowych. Jedyna, o której jedna z osób słyszała to fundacja unijna Rozwój, ale bliższych informacji również nie posiadała. Badani mają poczucie braku komunikacji na temat świadczonej pomocy czy możliwości skorzystania z funduszy
unijnych.
Zdaniem badanych kluczową sprawą jest obniżenie kosztów pracy.
„Wszystko od opłat zależy. Jakby opłaty były dużo niższe to by było całkiem inaczej. Nawet
tych dofinansowań unijnych by nie musiało być jakby były opłaty dużo niższe.”
MOPS jest instytucją mało znaną w Krasnystawie. Nieliczne osoby z niego korzystały,
wysokość zasiłków pieniężnych jest bardzo niska, natomiast pomoc celowa ma realny wymiar,
ale niekiedy demotywuje do podjęcia pracy.
„Rozmawiałam z taką kobietą, ona korzysta z MOPS-u, bierze zapomogi różne, przywiozą jej węgiel na zimę, obiady stamtąd przynosi. I Urząd Pracy zaproponował jej
pracę i ona mówi, co ja tam pójdę, będę tam za marne grosze pracować. Może faktycznie miała rację, ona bierze obiady i ten węgiel, czyli siedząc w domu ma praktycznie
zapewniony byt. A po co jej chodzić, za marne pieniądze ma pracować jak tu straci
wszystkie zapomogi i wyjdzie jej na to samo, nie?”
§Mieszkańcy Krasnystawu postrzegają swoje miasto, jako mało bezpieczne i pozbawione perspektyw, gdzie wszystko uzależnione jest od posiadania odpowiednich
znajomości.
§Postawa taka owocuje brakiem zaufania do instytucji pomocowych. Urząd Pracy
postrzegany jest głównie, jako źródło ubezpieczenia, MOPS jest bardzo mało znany,
o organizacjach pozarządowych nikt nie słyszał.
§Ważne problemy społeczne regionu to: wyjazdy młodych ludzi w poszukiwaniu pracy, rozbicie rodzin spowodowane wyjazdami za granicę w celach zarobkowych oraz
trudna sytuacja na rynku pracy kobiet z małymi dziećmi.
§Ważnym problemem powiatu jest też duża liczba osób mieszkających na wsiach
i posiadających drobne gospodarstwa rolne, którzy żyją w ubóstwie, a nie kwalifikują
się do pomocy społecznej.
§Jako względnie atrakcyjną formę pomocy uznana została dotacja na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, jednak obawy o podołanie comiesięcznym opłatom
ZUS po ustaniu terminów preferencyjnych są ogromne.
120
* typ grupy: ZW
Tomaszów Lubelski – siedziba gminy miejskiej i starostwa powiatowego, baza
wypadowa na Roztocze. W skład powiatu wchodzi jedna gmina miejska, dwie miejsko
– wiejskie oraz dziesięć gmin wiejskich. Ludność powiatu to ok. 90 tys. mieszkańców,
ok. połowa w miastach, w tym 20 tys. w samym Tomaszowie. Stopa bezrobocia
wynosi ok. 16%.
W Tomaszowie Lubelskim perspektywy, szczególnie dla młodych ludzi również nie są
obiecujące, brakuje ofert pracy. Wiele osób szuka pracy poza miastem, w Lublinie lub Zamościu, część z nich się przeprowadza. Zdaniem badanych miasto nie rozwija się – „a jak się
rozwija to jest to jeden sklep na rok”. Spora część osób wyjeżdża też w poszukiwaniu pracy za
granicę. Zarobki, jak już ktoś pracuje, są na minimalnym poziomie.
Duża część osób, teoretycznie bezrobotnych żyje z przygranicznego przemytu – „niektórzy lepiej na tym zarabiają, niż ci, co mają stałe prace”.
W mieście jest filia wyższej uczelni KUL, ale i ona przyjmuje coraz mniej studentów, bo
coraz mniej się zgłasza.
Badani doceniają natomiast względnie duże bezpieczeństwo w mieście, jest na pewno
dużo lepiej, niż w Zamościu – „no tutaj jeszcze z pałkami nie latają”.
Pozytywnie oceniono też zaplecze gastronomiczno – rozrywkowe.
„Tomaszów przez to, że się nie rozwija jest taka duża wsią, gdzie wszyscy się znają,
albo osobiście, a na pewno z widzenia. Ciężko tu spotkać kogoś nowego, chyba że są to
studenci, którzy są czasowo w Tomaszowie.”
Problemy społeczne, sposoby pomocy i bariery w jej świadczeniu
Zdaniem badanych zagrożonych wykluczeniem z Tomaszowa Lubelskiego główne przyczyny trudności w znalezieniu pracy w mieście leżą w: braku znajomości, braku doświadczenia
i wyuczonego zawodu, trudnościach w komunikatywności (umiejętności społeczne). Inne ważkie
problemy społeczne miasta: problemy rodzinne, uzależnienia.
Badani są przekonani, że do znalezienia dobrej pracy w Tomaszowie niezbędne są znajomości.
„Jeśli chodzi o Tomaszów to tak jest, jeśli chodzi o znajomości to tutaj jest dużo takich
przypadków, że ktoś się dostał do pracy przez kogoś i jeden drugiemu załatwia.”
121
§Z ośrodków pomocy badani zetknęli się z UP i OHP. Działalność MOPS nie jest im
znana.
§Formy pomocy z Urzędu Pracy, z których korzystano to między innymi:
§staże – znów, jako powszechną uznano praktykę ciągłej rotacji stażystów, gdzie
pracodawca ma stale „tanią siłę roboczą”, natomiast żaden ze stażystów nie
zostaje zatrudniony na stałe; krytykowano także niejasne, często zmieniające
się przepisy oraz konieczność samodzielnego organizowania sobie stażu u pracodawcy:
„Jest bardzo ciężko, bo u nich przepisy zmieniają się z miesiąca na miesiąc. Rok temu
dowiedziałam się, że staż mi się w ogóle nie należy, pól roku temu dowiedziałam się że
mi się należy, teraz dowiedziałam się że mi się należy ale tylko z gwarancją zatrudnienia, kolejna wersja zakłada staż ale w innym zawodzie niż kucharz, a w tej chwili- bo
dzisiaj byłam w urzędzie w sprawie stażu- to mi powiedzieli, że jest ale nie na kucharza
więc go nie dostanę.”
§szkolenia – jest ich za mało, brakuje informacji, kiedy będą organizowane
i kiedy należy się zgłosić (najczęściej można spotkać ogłoszenie, że lista chętnych właśnie została zamknięta), panuje przekonanie, że najatrakcyjniejsze (np.
na prawo jazdy kategorii C) w ogóle nie dostają się do publicznej wiadomości,
§dotacja na rozpoczęcie własnej działalności – nie korzystano, ale słyszano,
konieczność comiesięcznych obciążeń budzi lęk, w Tomaszowie trudno też
o żyrantów (konieczność stałej pracy na czas nieokreślony).
§OHP organizuje kursy i szkolenia, ale na bardzo podstawowym poziomie.
§Postulowano większą współpracę UP z pracodawcami i wspieranie firm, które
rzeczywiście tworzą nowe miejsca pracy, co byłoby także zachętą dla innych przedsiębiorców.
§Zdaniem kobiet ofert pracy dla mężczyzn jest zdecydowanie więcej, zdarzają się adnotacje na ogłoszeniach, że „oferta skierowana jest tylko do mężczyzn”.
§Mieszkańcy Tomaszowa Lubelskiego oceniają swoje miasto, jako nie rozwijające
się, bez perspektyw, gdzie pracę można zdobyć jedynie przez znajomości.
§Działalność ośrodków pomocy społecznej w Tomaszowie jest mało widoczna,
o organizacjach pozarządowych w ogóle nie słyszano.
§Staże nie spełniają swojej roli bo nie skutkują przyjęciem do pracy, są raczej możliwością zatrudniania „taniej siły roboczej” przez pracodawców, stażyści są płynnie
wymieniani jeden po drugim.
§Szkolenia z UP są mało atrakcyjne, a przede wszystkim brakuje informacji o nich.
Panuje przekonanie, że informacje o najatrakcyjniejszych są dystrybuowane jedynie
wśród znajomych.
§Pojawił się silny postulat współpracy Urzędu Pracy z pracodawcami poprzez dofinansowywanie tych, którzy rzeczywiście tworzą nowe miejsca pracy, co mogłoby być
zachętą dla wielu przedsiębiorców.
122
* typ grupy: RP+B+P
Hrubieszów – Powiat hrubieszowski to rejon należący do jednych z najpiękniejszych
i najciekawszych miejsc położonych na wschodnim krańcu Polski w ramionach rzeki
Huczwy i dopływu Bugu. Powiat jak i miasto leżą na terenie Nadbużańskiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu. Obejmuje jedną gminę miejską i siedem wiejskich. Ogółem
w powiecie mieszka 70 tys. mieszkańców (50 tys. na wsi). Stopa bezrobocia ok. 16%,
najwyższa w samym Hrubieszowie.
W powiecie hrubieszowskim, mimo pięknego położenia geograficznego, nastroje mieszkańców nie są najlepsze. O pracę jest bardzo trudno i nie ma widoków na zmianę, inwestycje
miasta koncentrują się na nowych supermarketach.
„Ja mam takie wrażenie, że jest to baza wyskokowa, by znaleźć lepszy byt. Wszyscy żyją
na tymczasem no i jest ta garstka aktywnych, którzy wiedzą, że wszędzie można zrobić
interes.”
Bardzo wiele osób, szczególnie młodych i wykształconych, ale także wiele z obszarów
wiejskich, migruje w poszukiwaniu pracy.
„Nasz powiat jest bardzo migracyjny, a szczególnie dotyczy to wyjazdów zagranicznych, bo niestety większość osób, które tu mieszkają to zajmują się rolnictwem. To rolnictwo jest coraz mniej opłacalne i dużo ludzi stąd wyjeżdża – szczególnie Szwajcaria
i inne, gdzie bez specjalnych kwalifikacji można pracować. Akurat ja mogę to obserwować i dziennie wyjeżdża z Hrubieszowa po kilkanaście osób.”
Szczególnie trudna sytuacja panuje na terenach dawnych PGRów, tam szczególnie doskwiera ubóstwo i często brak jakiejkolwiek aktywności w celu zmiany swojej sytuacji.
W mieście kwitnie natomiast sfera kultury, ostatnio otwarto teatr, intensywnie działa Stowarzyszenie Aktywnych Animatorów Kultury.- „Zostali emeryci, renciści i garstka entuzjastów.”
Kluczowe problemy społeczne w Hrubieszowie i okolicach to:
§bezrobocie, brak ofert pracy – „w tygodniu trzy, cztery oferty i to na stanowiska
niezbyt chodliwe, albo nie lubiani pracodawcy, są tacy, konfliktowi”,
§dużo osób pracuje „na czarno”, kwitnie drobny przemyt przygraniczny,
§intensywna migracja – w ciągu ostatnich dwóch lat ludność miasta zmniejszyła się
o blisko 10%, a wiele osób wyjechało za praca nie wymeldowując się z Hrubieszowa,
123
§bardzo trudna sytuacja na terenach wiejskich powiatu, ubóstwo uniemożliwia dojazd do pracy, z drugiej strony działaczom społecznym też trudno tam dotrzeć, ludność wiejska często jest mało zaktywizowana, sama nie szuka pomocy,
§ze szkolnictwa zawodowego w Hrubieszowie pozostała jedynie szkoła mechaniczna,
brak możliwości nauki w innych kierunkach zawodowych
„Brak nam szkoły, która by kształciła murarzy, tynkarzy, hydraulików. Brak tej bogatszej sieci oświatowej, to jest jeden z poważniejszych błędów, jaki tutaj się tworzy
w powiecie hrubieszowskim. Gdyby była różnorodność kształcenia, automatycznie powiększyłaby się sfera usług.”
§kumoterstwo i upartyjnienie utrudnia dostęp do wielu stanowisk pracy
„W pewnym czasie startowałem do pewnej firmy w Hrubieszowie gdzie do dnia rozmów kwalifikacyjnych lista była ukryta kandydatów i potem ukazała się w Internecie
lista kto był dopuszczony do rozmów i jak zobaczyłem osoby to od razu wiedziałem kto
ma wejście. I okazało się, że konkurs był ogłoszony na inne stanowisko, a osoba zajęła
inne stanowisko. Bo wiadomo, że trzeba było tę osobę po linii partyjnej. W rozmowie
z wielu osobami od razu jest pytanie:, jaka opcja?.”
§Pojawiła się bardzo ciekawa opinia, że piękny powiat hrubieszowski jest zamieszkany przez ludzi wrażliwych, o ogromnym potencjale twórczym, co niesie za sobą tak
duże możliwości, jak i zagrożenia:
„Jako człowieka z zewnątrz uderzyło mnie bardzo bogate życie duchowe ludzi żyjących w powiecie. Połowa obywateli powiatu ma naturę artystyczną. Przekładając to
na dewiacje społeczne jest to bardzo niebezpieczne. Są to ludzie wrażliwi, a więc bardzo podatni na załamania wewnętrzne i biorąc trudną sytuację materialną to się może
bardzo źle przełożyć. Jest to jedyny powiat w Polsce, który nie ma szkoły muzycznej.
Problem polega na tym, że te dusze artystyczne mają problem w tworzeniu sobie życia
praktycznego.”
Oto najważniejsze sposoby pomocy w powiecie i bariery utrudniające ich realizację:
§ doradztwo zawodowe funkcjonuje przy Urzędzie Pracy, jednak pracodawcy postulowali szerszą formę doradztwa, rodzaj konsultingu wspierającego młodą przedsiębiorczość:
„U nas takie osoby mogą skorzystać z doradcy zawodowego, są takie zajęcia w klubie
pracy trzytygodniowe, te osoby uczą się pisać dokumenty aplikacyjne, w ogóle uczą
się poruszać po rynku pracy, uczą się jak się przeprowadza rozmowę kwalifikacyjną.”
§staże są w powiecie dość popularną formą okresowego zatrudnienia, jednak obok
niewątpliwych zalet (jest formą aktywizacji, daje możliwość zdobycia doświadczenia i niewysokich zarobków) mają też wady – stanowią tanią siłę roboczą dla pracodawcy bez intencji stałego zatrudnienia, ale także stosunkowo często zdarza się
wykorzystywanie stażystów do prac nie wchodzących w zakres obowiązków –
„człowiek jest wykorzystywany do wynieś przynieś pozamiataj”.
124
§szkolenia – są organizowane tak z inicjatywy pracodawców, jak i z inicjatyw lokalnych, niestety są trudności z bazą praktyczną i lokalową
” Szkolenie jest i to naprawdę są duże pieniądze. Z tym, że my jako Urząd... Chciałoby
się zrealizować jakieś atrakcyjne kierunki szkoleń, ale problem jest z bazą do tej części
praktycznej. Na spawanie musimy wysyłać do Zamościa, koparki to akurat u nas. Żeby
ludzie byli chętni na te szkolenia to im zapewniamy nawet transport. Bo też trzeba
wysyłać do Radomia, Rzeszowa i to wiąże się ze zwiększonymi kosztami. Problem jest
z bazą i to nie tylko do części praktycznej, ale też w takim Hrubieszowie jak jakieś firmy
z zewnątrz realizują dla nas szkolenia to mają problem z wynajęciem sali na zajęcia
teoretyczne. Nie ma lokali. Taka salka też musi warunki spełniać.”
§urzędnikom z UP pracy nie ułatwia ogromna ilość dokumentacji do wypełnienia
i bardzo szczegółowe przepisy:
„My jako urząd musimy respektować standardy rynku pracy. I to jest dodatkowa dla
nas biurokracja i musimy w związku z tym mnóstwo dokumentacji prowadzić i ten czas
można by bardziej poświęcić temu bezrobotnemu.”
§barierą w pomocy w poszukiwaniu pracy jest także obawa zatrudniania osób wykształconych i/ lub z doświadczeniem, zdaniem badanych stoi za tym duża konkurencja na rynku i chęć zabezpieczenia własnego stanowiska,
§dla pracodawców barierą w tworzeniu nowych miejsc pracy są przede wszystkim wysokie koszty zatrudnienia pracownika, wysokie koszty wymaganych certyfikacji –
postulowano nagłaśnianie korzyści z elastycznego czasu pracy, co też może obniżyć
koszty.
§Mieszkańcy Hrubieszowa negatywnie oceniają obecne kierunki rozwoju swojego
miasta (inwestycje tylko w handlu wielkopowierzchniowym, intensywna migracja,
szczególnie ludzi młodych) jednak Ci, którzy pracują i działają wykazują duży lokalny patriotyzm i wiarę, że rozwój miasta i okolic można obudzić, jeśli ludziom „się
będzie chciało”.
§Mieszkańcy krytykowali lokalnych polityków – samorządowców, ostatnie przetargi w powiecie (remont ulic) wygrywają firmy spoza miasta, co odbiera mieszkańcom
miejsca pracy i powoduje wypływ lokalnych pieniędzy.
§Trzeba podkreślić, że mieszkańcy powiatu hrubieszowskiego, głównie samego Hrubieszowa, wydają się ludźmi aktywnymi i zmotywowanymi. Widoczne jest to tak
w działalności organów pomocowych, jak i w aktywnym korzystaniu ze szkoleń, staży, dotacji na rozpoczęcie działalności oraz dofinansowania unijnego.
§Podstawowe problemy społeczne powiatu to: brak ofert pracy, praca „na czarno”, intensywna migracja szczególnie młodych ludzi, szczególnie trudna sytuacja (ubóstwo
i brak aktywności) na terenach wiejskich, brak szkół uczących zawodu, kumoterstwo.
§Brakuje konsultacji dla młodych przedsiębiorców, staże rzadko skutkują zatrudnieniem (a stażyści są wykorzystywani do zadań niezwiązanych z ich obowiązkami),
do szkoleń brakuje bazy lokalowej i wyposażenia, a urzędnikom UP pracę utrudniają
zbyt szczegółowe przepisy i nadmiar dokumentacji do wypełnienia.
125
* typ grupy: RP+B+P
Chełm – Miasto na prawach powiatu jest położone na glebach kredowych i wyróżnia
się bogatą historią styku trzech kultur polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Na powiat
chełmski składają się: jedna gmina miejska i 14 wiejskich. Ludność powiatu wynosi
74 tys. mieszkańców, Ludność Chełma to 68 tys. osób. Stopa bezrobocia w powiecie
grodzkim wynosi 16,1%, w powiecie ziemskim 16,9%.
Chełm przez swoich mieszkańców spostrzegany jest, jako „ładne, małe miasteczko”. Niestety, największe na Lubelszczyźnie (w opinii mieszkańców) bezrobocie przesłania ten sielski
obrazek.
Kwitnie handel przygraniczny, to jedno z podstawowych źródeł utrzymania dla osób pozostających bez stałej pracy. Duża część mieszkańców, szczególnie młodych, migruje w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia.
Szczególnie trudna sytuacja jest na terenach wiejskich.
„Ktoś, kto mieszka w Chełmie pójdzie sobie od czasu do czasu poszukać jakiejś pracy,
ktoś, kto mieszka daleko on nie ma pieniędzy na to, żeby dojechać.”
Pozamykane cukrownie pozostawiły wiele osób bez pracy.
„Zresztą cała Lubelszczyzna to jest region rolniczy nastawione na te buraki, tu wszystkie cukrownie pozamykane i ludzie nie wiedzą, co ze sobą zrobić w takiej sytuacji.”
Zdaniem mieszkańców Chełm (i okolice nie rozwija się), bo brakuje inwestycji, a inwestorów nie będzie dopóki samorząd nie stworzy im przychylnych warunków np. w postaci infrastruktury drogowej.
„Ale to nie można czekać na tego inwestora i cieszyć się jak się pojawi. Tylko to od
lokalnych urzędników zależy. Niech oni wykorzystają wszystkie możliwości UE – niech
wybudują dobre drogi, mosty. Mógłby ktoś przyjechać z Niemiec i założyć tu firmę, bo
tu są niższe koszty pracy, ale to musi być dobra droga, żeby mógł dojechać, żeby przewieść towary, które będą tu wyprodukowane.”
Podstawowe problemy społeczne powiatu to:
126
§liczne migracje zarobkowe skutkują rozbiciem rodzin, rozwodami, rosnącą liczbą
kobiet wychowujących dzieci samotnie:
„I się niestety kończy i w pewnym momencie ta matka jest po prostu bezradna. To jak
zostają sami chłopcy. No są też dziewczyny, ale jak chłopakom brakuje autorytetu męskiego to po prostu jest problemów bardzo dużo. Te dzieci są wykluczane. Dużo jest
problemów takich sądowniczych, przydzielanie prokuratora i te wszystkie inne sprawy.
Konflikt z prawem w bardzo wielu przypadkach. „
§wykluczenie osób starszych, młodzi z rodziny często wyjechali w poszukiwaniu
pracy starsze osoby zostają samotne:
„Mamy starszą osobę, ona już jest wg społeczeństwa nieprzydatna. Ona tez już tak czuje, ponieważ nie ma środków do życia i że jest już niepotrzebna. Ona już tylko, za przeproszeniem, aż pójdzie na tamten świat. Może to i nastawienie tych młodszych pokoleń
do tego starszego i tego starszego do... – Takie osoby tez są wykluczane, zapominane.”
§długotrwałe bezrobocie (a to zdarza się coraz częściej) powoduje spadek motywacji i trwałe wykluczenie:
„Osoba, która pozostaje bez pracy rok, dwa, trzy, cztery, przestaje już szukać, bo dlatego, ze nie ma już żadnych świadczeń, żadnych zasiłków, ale nie ma tez i chęci do
pracy.”
§praca „na czarno” zazwyczaj w budownictwie lub sezonowo, bez ubezpieczenia
zdrowotnego:
„Zaczyna być problem, ja znam taki przypadek, kiedy człowiek zaczyna być chory,
żadnych świadczeń, żadnej pomocy. Bo skąd mają być te świadczenia, skoro nie ma
składkowych.”
§wykluczeniem zagrożone są także osoby niepełnosprawne, pracodawcy nie chcą ich
zatrudniać ze względu na dodatkowe, często restrykcyjne dla niego przepisy, jakie się
z tym wiążą; mimo ulg, jakie za tym idą, obecna ustawa pozwala wypłacać opiekunowi osoby niepełnosprawnej zasiłek, o ile nie ma on innych źródeł dochodu, a kwota
zasiłku jest niewystarczająca,
§alkoholizm, częsty w rodzinach ubogich.
„Podobno Lubelszczyzna to 3 województwo w kraju, które dostało świadczenia z MOPRu z powodu alkoholizmu.”
Podstawową barierą w świadczeniu pomocy jest brak informacji. Dotyczy to informacji
o samych instytucjach, gdzie można pomocy szukać, jak i jej poszczególnych form.
„Bo nie wiedzą, bo jest zbyt mała informacja. Bo ja tak zauważyłam, że ta informacja
nie dociera do tych ludzi, do ludzi, którzy potrzebują tej pomocy.”
Urzędnicy często wiedzą, że ktoś pracuje „na czarno”, jednocześnie nie wykazując dochodów i pobierając zasiłek, a jednocześnie wiele osób w trudnej sytuacji nie korzysta z pomocy,
127
ale jedynym instrumentem, jaki posiadają do weryfikacji tej opinii jest wywiad środowiskowy –
narzędzie niedoskonałe, bo w dużej mierze opierające się na informacjach beneficjenta, a także
demaskujące go, jako klienta opieki społecznej.
„Zanim dojdzie do wypłacenia tego zasiłku, to sytuacja takiej osoby jest troszkę taka
upokarzająca. Sąsiadki. Że się chodzi, zagląda. Wyposażenie mieszkania. Jest to troszkę takie upokarzające. Dlatego część ludzi rezygnuje z tego.”
Spora grupa podopiecznych ośrodków pomocy nie szuka pracy wykazując postawę roszczeniową.
„To nie mobilizuje tych osób, żeby same jakoś się starały tą rodzinę utrzymać, tylko
jak już mam zasiłek, to już mam spokój. Już sobie jakoś z tego zasiłku pożyjemy. Ja nie
chce generalizować, ale są takie rodziny, im się należy, one nawet nie chcą iść do żadnej pracy, którą im proponują. Bo twierdzą, że lepiej im posiedzieć w domu i kilkaset
złotych tam dostać. I koniec.”
Barierą w szukaniu pracy są też „pracujący emeryci”. Badani nic nie mają przeciwko dorabianiu sobie do emerytury, ale przeciwko nie zwalnianiu miejsc pracy dla młodszych, nowych
pracowników już tak.
„A poza tym jeszcze jedna rzecz – jak możemy aktywizować ludzi, jeżeli osoby pracują,
które mają już prawo do emerytury czy renty, bo tu też jest z tym problem. I pracują
dalej. A młodzi ludzie, którzy skończyli szkoły, studia, nie mają pracy.”
Szkolenia – doszkalanie swoich pracowników lub szkolenie przy pracy na umowę zlecenie
nie jest dofinansowane, z drugiej strony realizowane są szkolenia „na pusto”, bo pieniądze muszą
być konkretnie wydane, mimo, że nie ma zapotrzebowania.
„Szkolenie jest dla osób, które mają umowę o pracę, albo dla osób, które sa zarejestrowane jako bezrobotne. On rzuca tą pracę. Idzie na czarno, tylko po to, żeby pójść na
jakieś szkolenie. Bo nie ma takich szkoleń dla osób, które jednak pracują.”
Pojawił się silny postulat zintensyfikowania pracy w terenie, tak z ludźmi ze wsi, jak
i z rodzinami zagrożonymi wykluczeniem, nieradzącymi sobie, wyjście do rodzin, objęcie opieką
dzieci i młodzieży poprzez szkoły i świetlice środowiskowe.
„Bo taki jeden pracownik to ma chyba pod sobą ze 100 rodzin, kiedy ma on poświęcić
czas nawet jednej tej rodzinie, żeby naprawdę jej pomóc, to on chyba siedzi tam tylko
po to, żeby papiery, stos makulatury.”
§Mieszkańcy Chełma doceniają urodę swojej miejscowości, ale mają poczucie, że
Chełm nie rozwija się, brakuje inwestycji, nie tworzą się nowe miejsca pracy.
§Kluczowe problemy społeczne miasta to: migracje zarobkowe często skutkujące rozbiciem rodziny, długotrwałe, często wieloletnie bezrobocie, którego efektem jest spadek motywacji i rzeczywiste wykluczenie społeczne, osamotnione, pozostawione bez
opieki osoby starsze, praca na czarno a także wykluczenie osób niepełnosprawnych
(brak ofert pracy) i alkoholizm.
128
§Barierą w świadczeniu pomocy jest brak komunikacji – brakuje informacji dla potencjalnie zainteresowanych tak o instytucjach pomocowych, jak i o świadczonych
formach pomocy.
§Pomoc nie zawsze trafia do rzeczywiście potrzebujących – jedyne narzędzie weryfikujące urzędników, czyli wywiad środowiskowy, jest niedoskonałe, w dużej mierze
opiera się na informacjach od beneficjenta, bywa też upokorzeniem (rozmowa z sąsiadami, wszyscy widzą, że przyszli z opieki). Inne bariery w świadczeniu pomocy
to: postawa roszczeniowa i brak motywacji wielu beneficjentów, „pracujący emeryci”
niezwalniający miejsc dla młodych, szkolenia obwarowane przepisami i nie dla każdego potrzebującego dostępne.
§W Chełmie pojawił się silny postulat „pracy w terenie”, wyjścia do ludzi potrzebujących, przede wszystkim do mieszkańców wsi, ale także zagrożonych wykluczeniem
rodzin, przy szerokim wsparciu wolontariatu.
§
Idea ekonomi społecznej „obiła się o uszy”, ale trudno powiedzieć o niej coś więcej.
„Jest coś takiego. Tylko nie pamiętam jak się nazywa. Ale pamiętam, że oni jakoś dwa
lata temu założyli taką działalność. Tam 50 osób zagrożonych właśnie wykluczeniem
postanowili zaktywizować. To działa w Centrum Obserwacji.... Nie pamiętam nazwy.
Istnieje coś takiego i współdziała z urzędem pracy. Tak mi się wydaje. Coś o tym słyszałam, ale nie za wiele.”
129
* typ grupy: RP+B+P
Włodawa – Miasto wielu kultur, położone nad Włodawką i Bugiem przy granicy
z Białorusią. W skład powiatu wchodzi jedna gmina miejska Włodawa i siedem gmin
wiejskich. Powiat zamieszkuje 40 tys. osób, w tym ok. 15 tys. w samej Włodawie. Stopa
bezrobocia w powiecie jest obecnie najwyższa w województwie i wynosi 22,1%.
Mieszkańcy Włodawy mają poczucie życia na krańcu Polski, gdzie nawet dojechać jest
trudno.
„Z prawej granica z drugiej strony las. Mieszkamy, w tak nieszczęśliwym miejscu, że
nawet nie można się przejechać przez nasze miasto. Do naszego miasta się przyjeżdża
po coś specjalnie.”
Duża część mieszkańców żyje w ubóstwie z powodu braku pracy lub bardzo niskich zarobków.
„Myślę, że w takim małym środowisku nawet wykształcenie nie gwarantuje jakiegoś
tam poziomu dochodów.... No niestety stawki płacone są takie, jakie są, mam skalę
porównawczą, nie jednych osób pracujących w podobnych zawodach, w innych miejscach.”
Walory turystyczne nie są eksploatowane przez mieszkańców (bo Ci nie mają środków
na inwestycje), tylko przez inwestorów z zewnątrz, co działa demotywująco i obniża poczucie
własnej wartości.
„Taka specyficzność włodawska, jeśli chodzi o turystykę. W innych może ośrodkach
korzyści z turystyki czerpią ludzie miejscowi. U nas praktycznie nikt nie ma takich pieniędzy, takich środków żeby zainwestować. Więc robią to ludzie z zewnątrz i to oni
zarabiają pieniądze. Turystyka to jest dla nas większy lepszy obrót w sklepach – nic
więcej.”
Rozwija się tylko handel – markety i „ciuchlandy”.
„Najbardziej rozwijają się ciuchlandy, któregoś dnia chciałam policzyć to osiemnaście
naliczyłam, nie wiem, czy wszystkie ujęłam.”
Natomiast miasto jest bezpieczne, prawie wszyscy mieszkańcy się znają, czują się u siebie.
130
§Najważniejszym problemem społecznym jest ubóstwo wynikające z braku pracy.
Większe zakłady pracy, które były we Włodawie, upadły, brakuje miejsc pracy.
„Ale i w ogóle w większym środowisku są inne możliwości dopracowania sobie, nie
wiem poszukania sobie dodatkowych sobie innych zajęć tutaj rynek jest ograniczony.
Niestety perspektywy takie są, jakie są. Bieda, jest bieda. Po prostu bieda.”
§Alkoholizm – często mało towarzyski, w zaciszu domu, coraz częściej dotyczy także
kobiet.
„Bo panie nie piją, nie chodzą do barów to są sporadyczne przypadki, ona kupuje pół
litra do domu i cichutko tam sobie spożywa, razem z tymi swoimi kłopotami to jest naprawdę problem, bo taka kobieta już nie ma szans na zaistnienie poza…”
§Migracje w poszukiwaniu pracy, często za granicę, ale także do bogatszych powiatów województwa lub do dużych miast w kraju, zazwyczaj ludzi młodych, często wykształconych, co powoduje starzenie się i ubożenie intelektualne społeczności
Włodawy.
„Młodzi ludzie zdobywają wykształcenie, otworzą szerzej oczy zobaczą zupełnie inny
świat i nie chcą tutaj wracać. Wracają nieudaczniki, nie ma się co oszukiwać.”
§Niska samoocena, bezradność i poczucie beznadziejności wynikające z długotrwałego bezrobocia i poczucia „nie radzenia sobie” – to znacząco obniża motywację do
szukania pracy czy własnej przedsiębiorczości i jest już problemem społecznym.
§Narkotyki i rosnąca przestępczość wśród młodzieży.
„Bo prawda jest taka, dziecko siedzi w domu, jeśli zda maturę, jeśli rodzice nie mają
funduszy, żeby to dziecko wysłać na studia, dziecko sobie samo nie poradzi prawdopodobnie.”
§Bardzo trudna sytuacja panuje na wsi, szczególnie na po PGRowskich osiedlach,
gdzie duża liczba bezrobotnych stłoczona jest na małym terenie i „zarażają się” wzajemnie brakiem motywacji.
§Przemoc w rodzinie - często ukrywana lub tuszowana przez samych poszkodowanych, głównie z powodu wstydu („tu się wszyscy znają”), ale i z bezradności policji
(po interwencji agresor zostaje niemal natychmiast zwalniany, nie ponosząc żadnych
konsekwencji).
§Dziedziczenie wykluczenia społecznego, zdaniem badanych, jeśli ktoś przejdzie
granicę między Urzędem Pracy, a MOPSem, trudno już wrócić mu do samodzielnego
życia.
„Jest taka jakby ogólna niechęć, taka jakby apatia… zawsze mówię, wstaje młody chłopak chce iść do szkoły, prawda? Wstanie, ojciec śpi, matka śpi, no, bo nie pracują,
nie idą do pracy, to, jaką on ma motywację do tego, żeby pójść do pracy, odwraca się
w drugą stronę przykrywa kołdrą i idzie spać dalej tak to wygląda.”
131
§Praca z psychologiem, głównie różnego rodzaju szkolenia z asertywności, aktywizujące i komunikacyjne są mocnym punktem oferty pomocowej. Niekiedy barierę
stanowi fakt, że sama „wizyta u psychologa” jest już stygmatyzująca w tak małym
środowisku. Wyjściem może być organizowanie warsztatów grupowych (co osłabia
lęk) i nazywanie ich w mniej zagrażający sposób (np. doskonalenie umiejętności społecznych).
„Są takie w innych urzędach pracy organizowane szkolenia, jak się przedstawić pracodawcy i myślę, że bardzo dużo pomagają, bo jak się widzi kogoś w domu w takim marazmie i się proponuje może psycholog, w naszym środowisku wizyta u psychologa to jest
tak jak skazanie na etykietkę, że psychicznie chory, nie pójdą, to od razu zrywa się kontakt z klientem, bo ktoś ich chce ukarać, bo przecież ona jest dobra matką, jest dobrą,
tylko, że potrzebuje wsparcia, nie ma z kim porozmawiać, nie pójdzie do specjalisty.”
§Oferta szkoleń jest bardzo szeroka. Dominują w niej jednak szkolenia skierowane
głównie do mężczyzn, „twarde”, dające konkretne umiejętności, zawód.
„U nas na przykład w fundacji to szkolenia zawodowe skierowane do panów, bo tam
jest po takich szkoleniach największe zatrudnienie. Panie nie bardzo, bo u nas oczywiście, jeżeli jest to jakaś tam - kasy fiskalne, do sklepów tak, bo u nas jest handel, ale
szkolenia takie miękkie to oczywiście panie przyjdą posłuchają, ale to nic nie daje.”
Także ofert pracy jest więcej dla mężczyzn, niż dla kobiet.
§Staże – są formą aktywizacji, ale znów nie skutkują zatrudnieniem (lub zatrudnieniem
1 – miesięcznym, bo taki jest wymóg umowy też o ile beneficjent to wyegzekwuje).
„Szpital miejski od nie wiem czy od roku zatrudniał kogoś na umowę, może lekarza, ale
jeśli chodzi o salową czy o pracownika takiego, który tam… tylko stażyści.”
§Chwalony jest rozwinięty w mieście wolontariat, ale nawet tu chętnych jest więcej,
niż miejsc, (co zdaniem badanych przynajmniej częściowo wynika z restrykcyjnych
przepisów, co może, a co nie może być wolontariatem), szczególnie dobrze działa
w hospicjum.
§Kontrakt socjalny uważany jest za dobre narzędzie, niestety często nie może być
sfinalizowany z powodu braku ofert pracy.
„Ludzie są chętni, oni podpisują kontrakty. Tylko kontrakt na dzień sporządzania go
i określenie pewnych naszych deklaracji i wymagań ze strony klienta. On jest zrealizowany tylko, że później nie z naszej winy nie ma miejsca pracy.”
§Znów postulowano ulgi dla przedsiębiorców. Zdaniem badanych to podstawowy
sposób na tworzenie nowych miejsc pracy.
§Oczywiście barierą w świadczeniu pomocy jest też „strasznie dużo przepisów i papierologii”. Chwalono natomiast współpracę między poszczególnymi instytucjami
pomocowymi.
132
§Mieszkańcy Włodawy żyją „na krańcu Polski”, gdzie z jednej strony mają las,
a z drugiej granicę. Duża ich część żyje w ubóstwie z powodu braku pracy lub bardzo
niskich wynagrodzeń. Nawet zyski z turystyki „wypływają” z powiatu, bo generują je
zewnętrzni inwestorzy (lokalnych nie ma z powodu braku odpowiednich funduszy).
§Ubóstwo jest tu podstawowym problemem społecznym, z niego wynikają pozostałe: alkoholizm, migracje za praca, niska samoocena mieszkańców i poczucie beznadziejności, narkotyki i przestępczość wśród młodzieży, przemoc w rodzinie, dziedziczenie wykluczenia.
§Zapewne, dlatego, że niską samoocenę mieszkańców uznano tu za problem społeczny,
wysoko ocenianą formą pomocy jest praca z psychologiem. Barierą w jej świadczeniu jest niechęć do korzystania z tego typu usług (etykieta „wariata”).
§W powiecie realizowana jest szeroka oferta szkoleń, niestety skierowana głównie
do mężczyzn (operator koparki itp.), co utrudnia pozycję kobiet na lokalnym rynku
pracy.
§Chwalono kontrakt socjalny, jako narzędzie współpracy z podopiecznymi, niestety
nie może on być finalizowany ze względu na brak ofert pracy, co zasadniczo zmniejsza jego skuteczność i sens.
§O motywacji mieszkańców Włodawy do pomagania innym świadczy dobrze rozwinięty wolontariat (więcej chętnych, niż ofert) oraz dobra współpraca między instytucjami pomocy.
§Podstawową formą pomocy dla powiatu byłoby sprzyjanie tworzeniu nowych miejsc
pracy np. przez ulgi dla pracodawców.
133
* typ grupy: RP+B+P
Biłgoraj – Miasto i gmina, siedziba powiatu, w którego skład wchodzi jedna gmina
miejska, trzy miejsko – wiejskie i dziesięć wiejskich. Miasto stanowi ważny ośrodek
przemysłowy w województwie lubelskim. Stopa bezrobocia w powiecie jest najniższa
w całym województwie lubelskim i wynosi 8,7%. W powiecie żyje ponad 100 tys.
mieszkańców (w tym 27 tys. w Biłgoraju). Największy zakład produkcyjny
BLACK RED WHITE.
W Biłgoraju, szczególnie na tle innych powiatów Lubelszczyzny żyje się dobrze. Relatywnie niski poziom bezrobocia wyraźnie wpływa na nastroje społeczne.
„Środowisko w Biłgoraju jest takie, jakie jest, małe środowisko, ale jak się porównuje
jakość życia z miejscowościami podobnej wielkości na północy czy na zachodzie Polski, to mi się wydaję, że tu się fajnie mieszka. I klimat jest odpowiedni, to otoczenie
lasami mi się bardzo podoba. Wiem, ze sporo osób nie wyobraża sobie życia gdzieś
indziej. Jest tu przyjemnie, jest tu przyjaźnie, jeżeli chodzi o jakieś relacje i chyba środowisko jest w miarę tolerancyjne. Mi się wydaje, że to nie jest najgorsze miejsce do
zamieszkania i nie ma tu takiego pędu, przynajmniej ja nie widzę takiego pędu, że wszyscy wyjeżdżają.”
O atrakcyjności miasta świadczą też wysokie ceny mieszkań i terenów pod zabudowę.
Również gminy wiejskie różnią się od tych z innych regionów, więcej tu dużych gospodarstw –
przedsiębiorstw rolniczych.
„Powiat biłgorajski jest to teren można powiedzieć typowo rolniczy i bardzo dużo takich aktywności naszych mieszkańców przejawia się w tej działalności rolniczej. Całe
rodziny pracują, szczególnie w gminach gdzie są dobrej jakości gleby i tam są prowadzone gospodarstwa powyżej 50 ha a nawet i więcej.”
Problemem powiatu jest komunikacja; drogi – dojazdowa do miasta i na terenie powiatu,
niektóre niemal nieprzejezdne. Komunikacja kolejowa została zlikwidowana.
§Problemem społecznym jest tutaj sytuacja kobiet na rynku pracy: brak pracy dla
kobiet, brak miejsc pracy, brak placówek opiekuńczo – wychowawczych dla małych
dzieci a wreszcie znacząco niższe zarobki.
134
„Tak normalnie to mężczyzna to 2 tys. zarabia. Kobieta mniej, takie prace np. przy
szyciu czy w handlu to jest kwestia do 1500zł, a czasami siedzą panie przy maszynie od
6 do 14 i zarabiają 900 zł i jeszcze dojeżdżają.”
§Wiek – jest elementem zagrażającym wykluczeniem na rynku pracy, z jednej strony ludzie młodzi bez doświadczenia, często wykształceni (pracodawcy nie chcą ich
przyjmować na stanowiska niewymagające wykształcenia bojąc się zbyt częstych
zmian), z drugiej osoby po 50 roku życia – zdarzają się pracodawcy zaznaczający, że
nie zatrudnią osoby powyżej 45 czy 50 roku życia. Badani podkreślali, że ostatnio pojawiły się środki unijne skierowane na aktywizację tej właśnie grupy, co więcej tego
typu działania zmieniają też nastawienie samych pracodawców.
§Edukacja dzieci – jest problemem w bardzo konkretnym znaczeniu, zlikwidowano
wiele mały szkół wiejskich, niektóre uczą się w placówkach oddalonych od miejsca
zamieszkania nawet o 10 km, ale także na wymiarze wartości przekazywanych przez
rodzinę.
„W tym całym pędzie za dostatkiem zapomnieliśmy przypominać dzieciom o wartościach. Mają być takie spodnie, ma być telefon. Te dzieci rodzą się w kulturze, gdzie
wszystko jest. I rodzic, który nie ma, to nie ma szacunku u swojego dziecka. Zatracane
są relacje międzyludzkie i komunikacja zanika między ludźmi, teraz coraz trudniej się
z kimś spotkać.”
§Brak „tradycji usamodzielniania się” – rodziny żyją wielopokoleniowo, pomagając
sobie wzajemnie, ale też nie tworząc postaw samodzielności i odpowiedzialności za
swój byt, często wysokie renty kombatanckie umożliwiają egzystencję nawet kilku
innym członkom rodziny bez potrzeby samodzielnego zarobkowania.
„Jest to takie naturalne, że nikogo się tutaj nie wygania i ktoś jak się ożeni, to siedzi
na kupie, nie ma takiej tradycji usamodzielniania. Rodzice całe życie pomagają to jest
bardzo charakterystyczne i może to też wiąże te dzieci, że skoro matka jest taka dobra,
to ona mi pomoże, po co ja mam gdzieś wyjeżdżać daleko.”
§Mniejszym problemem jest tu migracja, młodzi ludzie wyjeżdżają, ale dużo z nich
wraca, wyjeżdżają sezonowo zarobić, albo na kilka lat, to raczej przejaw ich przedsiębiorczości, niż rzeczywistej chęci zmiany miejsca zamieszkania.
„Wracają po jakimś czasowym pobycie za granicą i próbują sobie życie ułożyć tutaj.”
§Kontrakt socjalny – sprawdza się, nakładając na beneficjenta nie tylko przywileje,
ale także obowiązki.
§Dotacje na własną przedsiębiorczość są w powiecie bardzo popularne, szczególnie
wśród młodych ludzi.
§Szkolenia – intensywnie dofinansowywane nie zawsze spełniają swoje zadanie. Jednak zdaniem badanych wiele z tych pieniędzy się marnuje, bo uczestniczą w nich
osoby niezmotywowane. Wskazywano też na rosnące znaczenie szkoleń umiejętności
społecznych – komunikacji, ale i np. zarządzania niskim budżetem.
§ Staże – znów dają głównie możliwość zatrudniania tanich pracowników.
135
„Ja znam przypadki, że 40-osobowa fabryka funkcjonowała na 38 stażystach. I cały
czas po upływie 6 miesięcy stażyści, stażyści, stażyści.”
§Postulowano stworzenie korzystniejszych warunków dla pracodawcy np. poprzez
dofinansowywanie już zatrudnionych pracowników. Wskazywano także na wysokie
koszty pracy i przepisy pracy, bardzo restrykcyjne dla pracodawcy a korzystne dla
pracownika, co decyzję o zatrudnieniu nowego pracownika czyni tym trudniejszą.
„Ja myślę, że wsparcie zatrudnienia i wsparcie pracodawcy, który już zatrudnia i ich
współpraca przy szkoleniu byłaby bardziej efektywna niż, szkolenie wszystkich, którzy
się zgłoszą na szkolenie.”
§Dużą barierą w świadczeniu pomocy jest związanie ubezpieczenia zdrowotnego
z rejestracją w Urzędzie Pracy. Powoduje to napływ wielu niezmotywowanych
osób, a urzędnikom dodaje pracy, a odbiera czas przeznaczony dla osób rzeczywiście
szukających pracy.
„Teraz rejestracja u nas związana jest z opłatą składki zdrowotnej, ja strasznie nad
tym ubolewam. Osoby wręcz przychodzą i się deklarują, że nic innego nie chcą tylko tą
składkę- nic innego ich nie obchodzi.”
§Niskie zarobki również zmniejszają motywację do podjęcia pracy zarobkowej, często to się po prostu nie opłaca.
„Rozmawiałam z paniami z Łodzi na szkoleniu, które mówiły, że przy wynagrodzeniu
najniższym krajowym - jakieś 850 zł [netto] na miesiąc, przy trójce dzieci nie opłaca
jej się pracować. Bo opłacając przedszkole, dojazd do pracy to ona nie ma już pieniędzy. Więc woli dostać z opieki zasiłek, dodatek mieszkaniowy, paczki z Caritas, bilety
i ona już jest na plusie i zostaje z dziećmi. U nas po prostu zarobki są nieadekwatne do
potrzeb rodziny.”
§Brak szacunku dla urzędników.
„Jestem zdumiona, jak ludzie nie potrafią szanować kogoś, do kogo przychodzą, jako
instytucji. Wiesza się psy na nich, każdy pracownik społeczny jest od zbluzgania.”
§Pojawiły się opinie, że pracownik socjalny ma zbyt wiele rodzin pod opieką, aby
mógł rzeczywiście poznać i pomagać danej rodzinie (ok. 70 rodzin na pracownika,
optymalnie byłoby ok. 30 rodzin).
Ekonomia społeczna
W Biłgoraju działa Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Ekonomii Społecznej Sp. z o.o. Zostało założone w 2007 roku. W podstawowym szkoleniu wzięło udział 400 osób, z których wybrano
100. Następnie poprzez szkolenie specjalistyczne zostało 30 osób, które dalej były intensywnie
szkolone, także za granica, gdzie poznawali funkcjonujące tam przedsiębiorstwa ekonomii społecznej. Po tym szkoleniu pozostało 7 osób rzeczywiście zaangażowanych, które do dziś stanowią
trzon przedsiębiorstwa.
„Szkolenia, które miały przybliżyć, czym jest przedsiębiorczość społeczna, a jednocześnie pokazywały jakie są problemy lokalne ponieważ ci ludzie byli tez zaangażowani
w szukanie tej niszy rynkowej, tych działań i usług, które mogło to przedsiębiorstwo
136
wykonywać i dotyczyły planowania tej przyszłości tej pracy. Współpracy w zespole sporo było zajęć warsztatowych, takiej odpowiedzialności, takiego zrozumienia całego
sensu i funkcjonowania. Żeby być dobrym pracownikiem przedsiębiorstwa społecznego trzeba czuć taką powinność tego przedsiębiorstwa, bo ono przede wszystkim ma służyć zbiorowości lokalnej, są to sprzątanie, stąd te tereny zielone, stąd wypełnianie tych
zleceń na rzecz zbiorowości lokalnej. Dobrze jest, jeżeli pracownik czuje jego misje.”
Obecnie przedsiębiorstwo blisko współpracuje z Urzędem Pracy w Biłgoraju. Obecnie kierowani pracownicy nie są już tak intensywnie szkoleni, co daje się odczuć w mniejszym zaangażowaniu w wykonywane prace. Jego atutem jest np. zatrudnianie osób po wyroku, którym często
bardzo trudno jest znaleźć pracę na wolnym rynku, a także osób niepełnosprawnych..
Niestety, samo przedsiębiorstwo nie ma żadnych ulg na rynku zleceń, również ze strony
samorządu. Fakt, że jest podmiotem ekonomii społecznej nie jest brany pod uwagę.
„Natomiast profitów z tego żadnych nie ma. Nawet, jeśli chodzi o zlecanie robót,
przedsiębiorstwo musi brać udział w przetargu, w którym konkuruje z firmą uzbrojona po zęby w sprzęt, która ma pracowników wykwalifikowanych i pełnosprawnych,
dlatego to nie jest dobrze, że nie przewiduje się zlecenia prac, przez samorządy na
preferencyjnych warunkach. Więc takie trochę rozczarowanie z tego tytułu. Może się
skończyć tak, ze takie przedsiębiorstwo będzie musiało się zachowywać jak podmiot
ekonomii rynkowej, czyli zamiast zatrudniać jak najwięcej osób z takimi problemami,
tylko będziemy utrzymywać ludzi, którzy są sprawniejsi od innych i zapomnimy o całej
ideologii i otoczce z tym związanej.”
§Mieszkańcom Biłgoraja żyje się, na tle innych powiatów województwa lubelskiego,
całkiem dobrze. Niska stopa bezrobocia przekłada się na optymistyczne nastroje
społeczne.
§Problemem społecznym jest tutaj gorsza sytuacja kobiet na rynku pracy. Jest zdecydowanie mniej ofert pracy skierowanych do kobiet, ich zarobki są znacząco niższe.
Często samotnej matce bardziej opłaca się, żyć z zasiłków, niż pracować (co znacznie
podnosi koszty utrzymania). W samym Biłgoraju, jak i w powiecie brakuje żłobków
i przedszkoli, co utrudnia powrót do pracy młodym mamom.
§Na rozwój postaw roszczeniowych wpływa „tradycja nie usamodzielniania się”.
Rodziny żyją wielopokoleniowo, lepiej ustawieni rodzice utrzymują dzieci, a często
także wnuki.
§W Biłgoraju kwitnie indywidualna przedsiębiorczość (dużo podań o dotację na założenie własnej działalności), sprawdza się też kontrakt socjalny.
§Z stosowanych form pomocy krytykowano staże (tania siła robocza), szkolenia
(dużo pieniędzy wydanych bezproduktywnie) oraz związanie ubezpieczenia zdrowotnego z UP (wzrost liczby beneficjentów bez motywacji).
§W 2007 roku powstało w mieście Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Ekonomii Społecznej. Jego sytuację na rynku utrudnia brak wsparcia ze strony lokalnych władz
– nie ma szczególnego traktowania przy przetargach, jego założyciele obawiają się,
że sytuacja ta może wymusić na nich czysto rynkowe zachowania (np. zatrudnianie
wykwalifikowanych pracowników).
137
* typ grupy: ZW
Janów Lubelski – W skład powiatu wchodzą: jedna gmina miejsko – wiejska oraz
sześć gmin wiejskich. W powiecie żyje 48 tys. mieszkańców, w samym mieście
ok. 12 tys. Stopa bezrobocia w powiecie wynosi 15,4%.
Mieszkańcy Janowa spostrzega swoje miasteczko, jako miejsce ciche, spokojne i bezpieczne, ale też bardzo ubogie i pozbawione jakichkolwiek perspektyw, również, albo przede
wszystkim, jeśli chodzi o możliwość zatrudnienia.
„Ogólnie jest spokój, nie ma czegoś takiego jak rozboje czy coś takiego jak w większych miastach.”
„Gdybym ja miała pracę w zawodzie lub na godziwym stanowisku to z wielką przyjemnością zostałbym w tym Janowie, bo ładne miasto i ładne są rejony. Gdybym miała
możliwości nie wyjechałabym stąd.”
Panuje głębokie przekonanie, że wszystko, co się dzieje w mieście zależy od tego, co ustali
burmistrz z proboszczem. To ten układ interesów mieszkańcy obwiniają o zamknięcie fabryki
BLACK RED WHITE, która była największym miejscem pracy w mieście, a także o zamykanie
plaży nad zalewem o 22.00, co zmniejsza jego atrakcyjność turystyczno – rozrywkową.
„No a u nas rządzi wójt, pleban. Był też BLACK RED WHITE to tutaj zlikwidowano, bo
to się proboszczowi nie podobało, bo tam są nie katolicy, tylko jehowcy. Tam zatrudniali dużo ludzi ale proboszcz z burmistrzem ustalili, że zakończą tę współpracę.”
Wszystkie restauracje i puby zamykane są o 23.00, Brakuje dyskoteki. Ze środków unijnych wybudowano basen, ale wielu mieszkańców nie stać na korzystanie z niego.
„Problemem to są ceny takich usług typu basen. U nas jest sporo takich sportowych
miejsc ale co z tego jak wszystko kosztuje.”
Problemy społeczne, sposoby pomocy i bariery w jej świadczeniu
Najważniejszym problemem społecznym jest bezrobocie i ubóstwo mieszkańców.
„Głównym problemem jest bezrobocie, bo od bezrobocia wszystko zależy. Żeby nie było
bezrobocia to każdego by było stać pójść na ten basen, kupić sobie coś.”
Z dwóch pierwszych czynników często wynika alkoholizm i przemoc w rodzinie.
138
Do rangi problemu społecznego zdaniem mieszkańców zagrożonych wykluczeniem urasta
głębokie przekonanie o szerzącym się w mieście kumoterstwie – żeby cokolwiek załatwić, a już
na pewno znaleźć pracę, trzeba znać burmistrza lub kogoś z jego rodziny.
„Dobre stanowiska pracy oblegane są przez rodzinę burmistrza.”
Płace są bardzo niskie, często zdarza się też, że pracodawcy nie wypłacają pieniędzy na
czas lub wypłacają je w ratach, umowa o pracę często „podpisywana jest wraz z wypowiedzeniem”.
Formy pomocy świadczone przez Urząd Pracy i ich ograniczenia:
§staże – liczne ograniczenia; wiek, przepracowany określony czas, niska płaca za staż,
trudność w znalezieniu stażu w wyuczonym zawodzie; znów silne jest przekonanie,
że to tylko forma taniej pracy, nie ma szans na zatrudnienie, a nawet na nauczenie się
czegokolwiek, stażystami jest obsadzony nawet lokalny Dom Dziecka,
§kursy – dominują kursy na wózki widłowe i spawaczy (choć w Janowie ponoć bezrobotnych spawaczy jest już nadmiar), brakuje kursów dla kobiet – „dla kobiet była
sprzątaczka i pomoc kuchenna” – trudno jest o zebranie pełnej grupy uczestników.
§dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej – nie ma ciekawych pomysłów
na biznes, brak wiary w uzyskanie dotacji, w konkursach z funduszy unijnych znów
wygrywają tylko znajomi i rodzina rządzących;
„Była lista zamieszczona 40 osób co ich projekty poszły do Wojewódzkiego i tu co mieli najwięcej punktów tam mieli najmniej. Jak zobaczyłem kto był na tych pierwszych
miejscach to dla mnie to był szok. Była pani Mazur na pierwszym miejscu i połowę jej
rodziny.”
Urząd Pracy nie jest spostrzegany, jako miejsce przyjazne bezrobotnym. Urzędnicy
traktują petentów protekcjonalnie (doradzając osobie z wyższym wykształceniem przekwalifikowanie na sprzedawcę). Tu także na dobre propozycje pracy szanse mają tylko znajomi urzędników.
„Ja miałam koleżankę, która była na stażu [w UP] to mi powiedziała, że większość
ofert takich normalnych, to nie wychodzą. Są tylko dla znajomych.”
Znana badanym instytucja pozarządowa świadcząca w miasteczku pomoc to Lokalna Grupa Działania
„Kiedyś tu pracowali na terenie trzech gmin, a teraz naciągnęli wszystkie i straszny
bałagan się zrobił.”
§Bezrobotni mieszkańcy Janowa Lubelskiego mają poczucie życia w miejscu ładnym
i spokojnym, ale niedającym szans na znalezienie pracy.
§Ich zdaniem na przeszkodzie znalezieniu godnej pracy stoi przede wszystkim układ
towarzysko – polityczny kontrolujący w miasteczku wszystkie atrakcyjne propozycje, ale także konkursy na dofinansowanie z unii na rozpoczęcie działalności. Jedy-
139
nym rozwiązaniem wydaje się znalezienie pracy poza granicami powiatu lub województwa. Wielu mieszkańców Janowa pracuje w niedalekim Biłgoraju.
§Bezrobocie i ubóstwo skutkują rosnącym alkoholizmem i przemocą w rodzinie.
§Ani staże, a ani kursy i szkolenia nie są wystarczającą propozycją dla bezrobotnych,
bo zazwyczaj nie kończą się zatrudnieniem, są raczej sposobem na spędzanie czasu.
§Jest zdecydowanie mniej ofert pracy dla kobiet (do sklepu, albo do kuchni), na
rozmowie kwalifikacyjnej obowiązkowo zdawane jest pytanie o potomstwo i plany
w tym temacie.
§Urząd Pracy nie jest spostrzegany, jako instytucja świadcząca realną pomoc, nikt
z bezrobotnych z Janowa nie liczył na znalezienie pracy tą drogą. Ich zdaniem, także
tutaj najlepsze ofert zatrzymywane są dla rodziny i znajomych.
140
* typ grupy: RP+B+P
Łuków – Miasto, siedziba starostwa i gminy liczy 30 tys. mieszkańców, w całym
powiecie jest ich ok. 110 tys. W skład powiatu wchodzą dwie gminy miejskie (Łuków
i Stoczek Łukowski) oraz dziewięć gmin wiejskich. Stopa bezrobocia w powiecie
wynosi 12%. Miasto stanowi ważny węzeł kolejowy i drogowy.
W Łukowie żyje się nie najgorzej. Relatywnie niskie na tle województwa bezrobocie poprawia nastroje społeczne. Miasto jest nieduże, prawie wszyscy się znają, życie płynie spokojnie i bezpiecznie.
„Ja uważam, że Łuków jest bardzo fajnym miasteczkiem, nie dużym, przez co ludzie się
znają a to jest też ważne. Poza tym patrząc na inne miejscowości podobne w naszym
województwie to uważam, że jesteśmy społeczeństwem bardzo aktywnym, przedsiębiorczym, chętnym do działania.”
W powiecie działa kilka zakładów przemysłowych, rozwija się branża budowlana oraz
usługi, w tych dziedzinach najłatwiej o zatrudnienie.
„Mamy kilka zakładów większych, które też dają potencjał, bo zakłady mięsne – ponad
1400 osób. W pewnym momencie usługi zaczęły się u nas rozwijać, co świadczy o tym
że społeczeństwo zamożnieje.”
Nie brakuje miejsc rozrywki – jest kino i basen.
„No jest jakiś dostęp, jest jakieś śmieszne kino, jakieś tam baseny kryte. Są takie formy
dla ludzi, czego nie ma na terenie gmin. Więcej się dzieje.”
Lepsze nastroje społeczne wpływają na zwiększoną aktywność i przedsiębiorczość mieszkańców.
„I pomysłów na siebie [mamy], na to, co się dzieje. No i społeczność taka aktywna
chyba. Jesteśmy społecznością aktywną chyba. Optymistyczną w miarę. Wiadomo, że
różnie bywa i też mamy problemy i tak dalej, ale mimo wszystko jesteśmy dosyć optymistyczni.”
141
Dużym problemem społecznym w Łukowie jest młodzież bez zajęcia. Nie ma miejsc bezpłatnie dających im zajęcie, jakoś organizujących czas, więc spędzają go na lokalnych blokowiskach. Wiele młodych ludzi wyjeżdża w poszukiwaniu pracy. Pojawiły się propozycje stworzenia
świetlic środowiskowych, gdzie starsza młodzież (wolontariusze) mogłaby pomagać młodszym.
Brakuje psychologów do pracy z młodzieżą.
„Dużo młodzieży się pałęta i to jest patologia, która się szerzy. Jako że późno wracam
do domu i obserwuję zachowania młodych ludzi i strach naprawdę jest przejść obok
niektórych. Boleję nad tym, że mało jest świetlic, gdzieś, gdzie młodzież mogłaby się
zaaklimatyzować bez tego piętna, że to jest patologia. Z drugiej strony też to jest młodzież, która nie ma pieniędzy i taka siłownia – dużo jest takich – to jak się pochodzi
z rodzin biednych, patologicznych, to, mimo że by chciała to nie ma 50 złotych na
wstęp. Są takie blokowiska, które gromadzą tych młodych ludzi. I jak rejestruję młodych ludzi to większość z nich posiada niską samoocenę.”
Problemem jest też niedostosowane do lokalnego zapotrzebowania szkolnictwo zawodowe. Rodzice namawiają dzieci na naukę ogólnokształcącą i w kierunkach humanistyczno –
biurowych (chcąc dla nich „lekkiej pracy”), tymczasem na rynku brakuje techników budownictwa i innych zawodów technicznych. W późniejszym czasie i tak osoby z wykształceniem humanistycznym, aby dostać pracę muszą być przekwalifikowywane. Nie ma w Łukowie szkoły
o takim kierunku. Na szczęście w ratuszu działa Powiatowa Rada Zatrudnienia, która gromadzi
przedsiębiorców i urzędników, gdzie negatywnie zaopiniowano stworzenie nowych kierunków
w szkołach średnich (technik biurowy i administracyjny) postulowanych przez rodziców.
„Była bardzo ostra dyskusja, ponieważ przedsiębiorcy nie zgodzili się i nie zaopiniowaliśmy dobrze tych kierunków z racji tego, że szkolimy bezrobotnych. U nas urzędy
likwiduje się, przenosi się urzędy do większych miejscowości. Natomiast to, co mówią
przedsiębiorcy to brakuje techników: budownictwa... Takich technicznych zawodów
i inżynierów. A jeśli my kształcimy młodzież w kierunku ogólnym lub administracyjnym
to sprawiamy, że ta osoba nie ma szans na naszym rynku pracy.”
Inne problemy to:
§Praca bez umowy, „na czarno”
„Czarny rynek pracy. Połowa albo i więcej osób jest zarejestrowana tylko i wyłącznie
po to aby mieć ubezpieczenie zdrowotne. Natomiast pracuje i dużo więcej pieniędzy
zarabia niż ktoś zatrudniony legalnie.”
§Długotrwałe bezrobocie – wieloletnie bezrobocie, którego nie mogą zmienić żadne
ze stosowanych form aktywizacji.
„U nas jest zarejestrowanych 5 500 bezrobotnych i 200 osób pozostaje ponad 10 lat.
Niektórzy korzystają ze świadczeń pomocy społecznej – im dać pracę to znaczy uszczęśliwić ich na siłę.”
142
§Popularną formą w Łukowie jest dotacja na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Wiele, szczególnie młodych osób rozpoczyna działalność własną i prowadzi ją dłużej, niż wymagany jeden rok. Krytycznym momentem dla firmy jest zazwyczaj przejście na pełny ZUS.
„Bardzo dużo [osób korzysta z dotacji], ale obserwuje się, że sporo ludzi prowadzi
swoją działalność mimo końca okresu, kiedy ten ZUS jest niższy i osoby sobie później
doskonale dają radę. To w szczególności zakłady fryzjerskie, kosmetyczne – w zależności gdzie są ulokowane. Budowlane i to chłopaki młode, nauczone, bo ojciec czy stryj
pomógł i tak dalej i te osoby zakładają firmy, powstają biura rachunkowe i zajmują się
rozliczaniem tych osób. Taki chłopak, który ma wykształcenie podstawowe, ale duże
doświadczenie zawodowe nabył to on sobie z firmą radzi. Te panie za niewielką opłatą
ich rozliczają – kolejki są niesamowite.”
§Szkolenia organizowanych jest dużo zarówno przez UP, OHP, jak i instytucje pozarządowe. Badani mieli wrażenie, że czasem zbyt dużo, z racji towarzyszących im
profitów wiele osób zapełnia w ten sposób czas nie szukając nowych umiejętności.
„Jeżeli chodzi o osoby bezrobotne to sporo osób korzysta z tych wszystkich szkoleń. To
jest sprawa indywidualna na ile te szkolenia ułatwiają start, bo są takie osoby, które
odbywają kolejne szkolenie, piąte czy szóste i one dalej nie znajdują miejsca i jak nie
chcemy zakwalifikować na kolejne to wielki krzyk, że nie dajemy szansy.”
§Dużą barierę w pracy stanowi roszczeniowa postawa stałych klientów opieki społecznej, ale także części osób niepełnosprawnych.
„Z jednej strony niechęć zatrudniania osób niepełnosprawnych i to jest też takim problemem mimo tych profitów z drugiej strony to też jest taka specyficzna grupa, która
jest tak samo nastawiona jak podopieczni opieki społecznej. „Mnie się należy” - roszczeniowa.”
§Zdaniem badanych zdecydowanie trudniej wrócić do pracy po okresie bezrobocia
kobietom, niż mężczyznom. Kobieta na bezrobociu zazwyczaj pozostaje osobą aktywną, często zajmuje się dziećmi i domem, aby wrócić do pracy musi z czegoś zrezygnować.
„To jest tak: mężczyzna jak jest bezrobotny to zasiada w fotelu z pilotem i jest rzeczywiście bezrobotny, a kobieta bezrobotna to nie jest bezrobotna bo wykorzystują ją
wszyscy wkoło i rodzina i ona sama sobie znajdzie jakieś zajęcie i to nie jest tak, że ona
jak przychodzi do nas to jest bezrobotna. Ona musi z czegoś zrezygnować żeby podjąć
pracę.”
§Zdecydowanym utrudnieniem w walce z bezrobociem są wysokie koszty pracy.
„Narzekamy, że są wysokie koszty utrzymania pracownika i gdyby tu do minimum to by
było dużo więcej miejsc zatrudnienia, dużo więcej umów o pracę i nie byłoby połowy
tych problemów, które są w mentalności.”
143
§Nastroje mieszkańców Łukowa, szczególnie na tle innych powiatów województwa
lubelskiego, są optymistyczne. Mają oni poczucie życia w ładnym, spokojnym miasteczku, wśród zazwyczaj aktywnych i przedsiębiorczych osób. Nie bez znaczenia
jest tu relatywnie niska stopa bezrobocia w powiecie, a także położenie bliżej centrum
kraju.
§Problemem społecznym miasta jest młodzież spędzająca czas na osiedlach w niezorganizowanych grupach towarzyskich. Na korzystanie z miejskich rozrywek często
ich nie stać. Brakuje świetlic i innych form zorganizowania czasu młodych ludzi.
§Problemem jest też szkolnictwo zawodowe niedostosowane do potrzeb lokalnego
rynku pracy. Brakuje zawodów technicznych tymczasem preferowane są bardziej
humanistyczne kierunki zatrudnienia – często pod presją rodziców, którzy chcą dla
swoich pociech lekkiej pracy. Efektem są kolejni młodzi bezrobotni.
§Bardzo dobrym pomysłem wydaje się Powiatowa Rada Zatrudnienia, która jest
wspólnym forum przedsiębiorców i urzędników (postulat w wielu innych powiatach), a pomysły na szkolnictwo zawodowe i szkolenia mogą powstawać w konfrontacji z lokalnym rynkiem pracy.
§Lepsze nastroje społeczne i większa aktywność mieszkańców sprzyja rozwojowi własnej przedsiębiorczości. W Łukowie bardzo popularną formą pomocy jest dotacja
na rozpoczęcie własnej działalności, która często jest z powodzeniem kontynuowana przez wiele lat.
144
* typ grupy: RP+B+P
Puławy – Miasto położone nad Wisłą, duży ośrodek przemysłowy, kulturalny
i turystyczny oraz węzeł komunikacyjny. Powiat puławski składa się z jednej gminy
miejskiej, dwóch miejsko – wiejskich i dziewięciu wiejskich. W powiecie puławskim
mieszka blisko 120 tys. osób, w tym 50 tys. w Puławach. Stopa bezrobocia
w powiecie wynosi 11,1%.
W Puławach żyje się spokojnie i sympatycznie. To atrakcyjne miasto, rozwijające się, oferujące wiele możliwości. Niski poziom bezrobocia także ma wpływ na optymistyczne nastroje
społeczne.
„Ja też sądzę, że Puławy są bardzo atrakcyjnym miastem, i powiat puławski jest super
pod względem turystycznym, miasto zadbane, czyste… „U nas są Zakłady Azotowe,
które utrzymują praktycznie całe Puławy i okolice, no, ale tak to jestem zadowolona, że
mieszkam w Puławach.”
Wyjątkowo na tle innych badanych powiatów chwalono tutaj lokalne władze, dobrze pozyskujące i wykorzystujące fundusze na rozwój miasta.
„Bardzo dobrze rządzone są Puławy… [samorządowców mamy] bardzo dobrych, dobrego prezydenta, skarbników.”
Tak dobrze dzieje się w samych Puławach i gminach ościennych, gminy wiejskie, szczególnie te bardziej oddalone od Puław, radzą sobie nieco gorzej.
„Można podzielić te gminy na te, które radzą sobie lepiej i na te gminy, które radzą
sobie mniej: Kazimierz, Nałęczów, Baranów to są te lepiej, ale Kurów, Markuszów to
już trochę gorzej może dlatego, że są mniejsze.”
Są i minusy mieszkania w Puławach – to najdroższe miasto na Lubelszczyźnie.
„Gdzieś czytałem, że to jest miasto w Lubelszczyźnie najdroższe. W art. spożywczych
mamy najwyższe ceny, niestety nie wiem, czy to się wiąże z tym, że mamy bardzo dużo
ludzi wykształconych, zamożnych.”
145
Najważniejsze problemy społeczne Puław to:
§Długotrwałe bezrobocie, dziedziczenie bezrobocia i życia na koszt opieki społecznej, brak motywacji do zmiany, co częściowo jest podtrzymywane przez system rozbudowanej opieki społecznej.
„Bardzo często w rodzinach dziedziczone jest bezrobocie, bądź ogólnie patologia. Czyli takie dziedziczone postawy roszczeniowe wobec instytucji, innych osób a nie w ramach chęci dawania czegoś od siebie.”
§Rozwarstwienie społeczne – w Puławach wiele osób jest zamożnych (wysokie płace
w zakładach azotowych),a jednocześnie wiele osób żyje na granicy ubóstwa.
§Osiedla socjalne – gromadzenie osób ubogich i niepracujących w jednym miejscu,
tworzenie enklaw sprzyjających dziedziczeniu postaw roszczeniowych, w Puławach
takim osiedlem jest Wólka Profecka.
„Myślę że błędem jest tworzenie osiedli gdzie niesie się całą patologię np. na obrzeżach miast a to u nas mamy np. Wólka Profecką , osiedle gdzie tworzą się takie skupiska, takie mieszkania socjalne.”
§Społeczność romska – nie tyle sama jest problemem, co jej hermetyczność, niechęć do integracji, dzieci często unikają nauki, zdecydowanie więcej, niż przeciętnie
w społeczeństwie, posiada orzeczenia o niepełnosprawności, świadczenia finansowe
są jedyną formą pomocy, której oczekują.
„Jest tak że nie wiemy jak to się dzieje ale w większości dzieci cygańskich bądź dorosłych osób dostaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i na podstawie tych orzeczeń przyznawane są zasiłki stałe od pomocy społecznej czyli mają stały dochód.”
§Drogie mieszkania obniżają możliwości usamodzielniania się przez młode rodziny
i młodych ludzi.
§Niska płaca nie motywuje do jej podjęcia kosztem rezygnacji ze świadczeń opieki
społecznej.
„Bardzo często obserwujemy, że matki które wychowują nawet samotnie dzieci pobierają kwotę 1250-2000zł z działu świadczeń rodzinnych i one raczej nie są zainteresowane podjęciem pracy. Jest tak, że ona uważa, że nie opłaca się pójść do pracy,
dosłownie tak mówią, bo bierze świadczenia rodzinne i ona nie zostawi dzieci, bo ma
zapewnione pieniądze. My zawsze podkreślamy, że dopóki praca w Polsce nie będzie
ceniona nie będzie wyżej opłacana od świadczeń rodzinnych to trudno będzie zmobilizować ludzi do pracy.”
§Bezdomność, alkoholizm, narkotyki wśród młodzieży w skali podobnej, jak w pozostałych częściach kraju, zazwyczaj współwystępują z brakiem zatrudnienia.
§W Puławach realizowane są programy unijne nakierowane na integrację osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym, nakierowane głównie na
rozwój umiejętności społecznych w ramach kontraktu socjalnego.
146
„Zajmujemy się troszeczkę inaczej takimi osobami, czyli przede wszystkim jest to aktywizacja społeczna i zawodowa z naciskiem na umiejętności miękkie i jest to również
ta taka aktywizacja w ramach projektów Unijnych i na podstawie kontraktu socjalnego, gdzie podpisuje się kontrakt socjalny na okres realizacji i działań i my robimy to
w ramach trzech instrumentów to są umiejętności psychospołeczne jest w tym praca
z psychologiem indywidualnie i grupowo, później jest to doradztwo zawodowe, gdzie
mamy pomóc mu wybrać jakiś kierunek szkolenia i dopiero jest później podnoszenie
kwalifikacji, aczkolwiek nie każdy klient musi mieć podnoszone kwalifikacje i korzystać z tego instrumentu, może to być właściwie cały projekt gdzie klienta wzmacnia się
w wiarę w swoje umiejętności.”
§Bardzo dużym zainteresowaniem cieszy się dotacja na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, tak, że w marcu, kiedy przeprowadzane było badanie, większość
środków była już rozdysponowana.
§Przytoczono dwa pomysły z innych regionów na przeciwdziałanie dziedzicznemu
bądź nagminnemu korzystaniu z opieki społecznej; pierwszy to kilkutygodniowy
wyjazd i realizacja programu aktywizującego w innym środowisku, drugi to program
Pa-tron realizowany w Warszawie.
„Powiedziała mi pani zajmująca się projektem realizowanym w Warszawie pt. „Patron” który można rozumieć w dwojaki sposób. Patron jako patron-osoba a również
jako pa-tron, czyli taka osoba siedzi na takim tronie i nie chce z niego zejść, boi się
z niego zejść. Te osoby zagrożone tak się boją rezygnacji ze swojego dotychczasowego
życia.”
Podstawowe bariery utrudniające świadczenie pomocy to:
§bardzo szczegółowe przepisy prawa, bardzo precyzyjne przepisy co do przeznaczenia
środków pieniężnych, co powoduje małą elastyczność UP w przygotowywaniu szkoleń czy indywidualnej pomocy,
§ubezpieczenie związane z rejestracją w UP,
§ograniczone kadry – na jednego urzędnika w UP przypada ok. 1200 petentów,
§wysokie koszty pracy i obciążenia fiskalne dla pracodawców,
§postulowano szerokie wprowadzenie kontraktu socjalnego „żeby to było coś za coś,
a nie jak jest, że dostaje się za to, że jestem zapisany do MOPS – u”.
§Puławy rozwijają się, są dobrze rządzone przez lokalne władze, żyje się tu spokojnie
i sympatycznie. Nieco trudniejsza sytuacja panuje w gminach wiejskich, skąd mieszkańcom trudniej jest dojeżdżać do pracy do miasta.
§Niestety, życie tutaj jest drogie, drogie są także mieszkania, brakuje żłobków, a społeczeństwo jest mocno rozwarstwione – są bogaci i bardzo ubodzy.
§Krytykowano tworzenie enklaw wykluczenia społecznego – w Puławach jest to
osiedle socjalne Wólka Profecka i osiedle społeczności romskiej.
§Dużym problemem społecznym jest dziedziczone bezrobocie i wykluczenie społeczne, niska płaca nie sprzyja aktywacji długotrwałych klientów opieki społecznej.
147
§Właśnie dlatego w Puławach realizowane są programy z funduszy unijnych mające
na celu aktywizację przez rozwój umiejętności społecznych, co odbywa się w ramach
kontraktu socjalnego.
§Podstawowe bariery utrudniające świadczenie pomocy to: zbyt szczegółowe przepisy uniemożliwiające elastyczne działanie, ubezpieczenie, jako jedyny motyw rejestracji, ograniczone kadry UP, wysokie koszty pracy oraz brak ogólnie stosowanego
kontraktu socjalnego.
§W Puławach prowadzono szkolenia z ekonomii społecznej, niestety chętnych na
stworzenie przedsiębiorstwa nie było.
„My robiliśmy szkolenia ze spółdzielczości socjalnej i przedsiębiorczości i kiedy klienci byli przeszkoleni to uważali, że lepiej założyć swoją własną firmę niż taką spółdzielczość socjalną gdzie zyski dzielone są równo, boją się współpracy, wolą mieć swój
własny prywatny interes niż pracować w kilka osób.”
148
* typ grupy: RP+B+P
Ryki – Miasto założone w 1442 roku, jako wieś królewska, siedziba gminy miejskowiejskiej i starostwa powiatowego. Na powiat rycki składa się ponadto jedna gmina
miejska i cztery wiejskie. W powiecie mieszka 60 tys. mieszkańców, w Rykach
niespełna 10 tys. Stopa bezrobocia wynosi 13,2%. Miasto stanowi ważny węzeł
komunikacyjny i drogowy.
Ryki w opinii swoich mieszkańców to małe miasteczko, w którym „nic się nie dzieje, nic
się nie rozwija”. Młodzi, wykształceni ludzie wyjeżdżają nie mogąc znaleźć adekwatnej do
swoich kwalifikacji pracy, szczególnie dotkliwie brakuje lekarzy.
„Nie ma w Rykach oddziału położniczego, bo nie ma, kto go objąć, jest piękny oddział,
ale stoi pusty.”
Miasto nie rozwija się (brakuje inwestycji, a co za tym idzie, miejsc pracy), ale też nie ma
żadnej oferty rozwoju np. dla dzieci i młodzieży.
„Dla dzieci też nic nie ma, generalnie dzieci nie maja żadnych szans na jakiś rozwój
swoich umiejętności i zainteresowań, nie ma dzieci nawet gdzie wysłać na dodatkowe
zajęcia, ja pod swoim kątem - trudny jest dostęp do lekarzy specjalistów. Ja przynajmniej raz w tygodniu jeżdżę do Lublina. Ciężko nam się żyje, przynajmniej mi się wydaje.”
Podupada kultura i rozrywka (rozpadające się kino, jedyny klub K2), nie ma miejsc,
gdzie czas mogłaby spędzać młodzież.
Mieszkańcy boją się planowanej obwodnicy, mając poczucie, że wówczas rzeczywiście
już wszyscy o miasteczku zapomną.
„A jak już zrobią obwodnicę, to nikt do nas nie zajedzie… [Teraz] ktoś zawsze przenocuje, bo mamy hotel, zostawi pieniążki, czy nawet, jak ktoś skorzysta z CPN-u…
a obwodnica mija nas i zostaniemy zapomniani. Ta obwodnica to jest i minus i plus.”
Najważniejsze problemy społeczne, o jakich mówiono w Rykach to:
§przemoc w rodzinie – często współwystępująca z bezrobociem (stres), najbardziej
dotkliwa dla dziedzin z rodzin, w których występuje, coraz częściej agresorem bywa
149
kobieta, dużo częściej przemoc domowa zgłaszana jest na policję, nie jest jednak jasne, kto ma się docelowo rodziną z takim problemem opiekować.
„Większa ilość jest, niż kiedyś, bo z dokumentacji, które do nas docierają z policji wynika ze częściej jest to zgłaszane, ale działania nie są skoordynowane, jeżeli chodzi o tą
przemoc no, bo nie są. Są one tak przerzucane z policji do nas do PCPR, bo to bardzo
trudne sprawy.”
§alkoholizm, ale i nałogi i uzależnienia u dzieci – alkoholizm również często współwystępuje z bezrobociem, coraz więcej dzieci w wieku gimnazjalnym sięga po papierosy i narkotyki, rodzice często są niechętni do współpracy w tych obszarach ze
szkołą.
„Nasi uczniowie palą, my reagujemy, bo taki mamy zawód, wzywa się rodziców do
dyrektora, a mama czy tata mówią - pani chce powiedzieć, że nasze dziecko pali, on
w domu nie pali.”
§niewydolność opiekuńczo – wychowawcza rodziców; dzieci w coraz większym
stopniu pozostawione są samym sobie, brakuje działań wychowawczych rodziców
i wzorców wynoszonych z domu.
„Dzieci się nie uczą, dzieci używają takich wulgaryzmów, że mi dorosłej nie przejdą
przez gardło, dzieci są agresywne, dzieci się tłuką, dzieci na szczęście to są na razie
nieliczne przypadki i aby tak zostało, kradną, motywacji do nauki nie mają, chyba obserwują, że rodzice nie maja pracy, to po co się uczyć, po co się wysilać.”
§brak oferty oświatowej dla dzieci i młodzieży – brak małych szkół wiejskich, dzieci dojeżdżają z daleka, nie mogą korzystać z zajęć pozalekcyjnych, brakuje świetlic
i późno – popołudniowego kursu autobusu szkolnego, co oznacza, że dzieci z ościennych miejscowości nie mają równego dostępu do i tak niewielkiej oferty oświatowej
lokalnej szkoły.
„Dzieci zostałyby godzinę dłużej, ale to jest bez sensu, bo, do jakiego wysiłku intelektualnego jest zdolne dziecko które wstaje o 6 i ma do przystanku 4 km to te dzieci do
szkoły przychodziły zmęczone, a wracają powiedzmy, że autobus jest 15.30, zanim się
zbiorą, zanim dojadą, to jest po 5, a one się jeszcze muszą odrobić lekcje, przygotować
się, zająć się młodszym rodzeństwem, czy też pomóc rodzicom, a nie można dyskryminować dzieci, bo ja chętnie bym została godzinę dłużej, ale na te zajęcia przychodziliby
tylko te z Ryk.”
§brakuje noclegowni dla bezdomnych i samotnych matek.
Wybrane formy pomocy społecznej świadczonej w Rykach:
§pomoc celowa – w postaci posiłków dla dzieci, ale także osób uzależnionych zdaniem badanych sprawdza się bardzo dobrze, bo fundusze wydawane są dokładnie na
to, na co zostały przeznaczone, zdarza się jednak że dla dzieci korzystających oznacza
to etykietę „tych z opieki”;
§prace interwencyjne – zdaniem badanych to korzystna forma aktywizacji, jednak
zapotrzebowanie na nie jest w Rykach niewielkie.
150
„Około 10 osób sobie, co roku, urząd miasta bierze do jakiegoś zamiatania, sprzątania
czy odśnieżania. Tych prac jest bardzo mało, a powinno być zdecydowanie więcej.”
§staże – badani mają wrażenie, że gdyby nie staże (i możliwość „darmowej pracy”)
ofert pracy mogłoby być więcej.
„Zresztą nie ma dużo ofert pracy, ale jest bardzo dużo wniosków o staże, pracodawcy
bardzo chętnie biorą na staż, bo to jest darmowy pracownik, urząd pracy im płaci za
niego.”
§dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej – nie spełniają swojego zadania, bowiem ciężko funkcjonować na nie rozwijającym się rynku lokalnym,
większość jest zamykany po wymaganym umową roku.
„Ile z tych dotacji, które dostali, ile zostało? Bardzo mało, po roku, kiedy rozliczamy
się, żeby nie musieli nam oddawać i zamykają to.”
Propozycje zmian ułatwiające świadczenie pomocy w powiecie ryckim:
§stworzyć narzędzie weryfikacji danych podawanych przez petentów, tak aby pomoc trafiała do rzeczywiście potrzebujących:
„Ludzie nas oszukują, generalnie my nie mamy żadnego narzędzia w ręku, żeby to
sprawdzić nawet, jeżeli im to udowodnimy, to jedyna drogą jest sąd a to jest dość radykalne i nikt tego nie robi.”
§rozdzielenie pracowników socjalnych i finansowych,
§mniej osób na jednego pracownika socjalnego
„Ja uważam że trzeba znaleźć więcej pieniędzy w budżecie, żeby na jednego pracownika przypadało mniej osób, bo to jest katastrofalne, nie wiem czy gdzieś na świecie jest
jeszcze tak.”
§szerokie wprowadzenie kontraktu socjalnego
„Dać nam to narzędzie, żebyśmy mogły odmówić osobom, które tej pomocy nie potrzebują, jak stawiamy jakiś warunek to powinien on być wypełnionym a jeżeli nie to
żebyśmy mogły bez żadnych konsekwencji dać odmowę.”
§zmniejszenie biurokracji i poprawa warunków lokalowych.
§Ryki nie rozwijają się i nie dają szans rozwoju. Brakuje inwestycji. Młodzi wykształceni ludzie wyprowadzają się z miasta, szczególnie brakuje lekarzy.
§Planowana obwodnica miasta budzi głównie obawy – wtedy już nikt nie będzie tu
zaglądał.
§Podstawowe problemy społeczne w Rykach to: przemoc w rodzinie, alkoholizm
i inne uzależnienia, niewydolność opiekuńczo – wychowawcza rodziców, brak oferty
rozwojowej dla dzieci i młodzieży.
§Sytuacja społeczna w Rykach jest jednak nierozerwalnie związana z dużym bezrobociem, brakiem miejsc pracy, brakiem inwestycji w mieście.
151
§Spośród stosowanych form pomocy najlepiej sprawdza się pomoc celowa i prace
interwencyjne, krytykowano natomiast staże i dotacje, jako nieprzynoszące nowych
miejsc pracy i niezmniejszające stopy bezrobocia.
§Bariery przeszkadzające w świadczeniu pomocy to: brak narzędzia weryfikacji, czy
petentowi pomoc rzeczywiście się należy, łączenie funkcji pracownika finansowego
i socjalnego, zbyt wielu podopiecznych na jednego pracownika socjalnego, brak kontraktu socjalnego (nie tylko świadczenia, ale też warunki ich uzyskania), nadmierna
biurokracja i trudne warunki lokalowe.
§Nie słyszano w Rykach nic o ekonomii społecznej, nie były prowadzone żadne szkolenia w tym zakresie.
152
* typ grupy: ZW
Opole Lubelskie – Miasto powiatowe i siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ośrodek
przemysłu spożywczego (mleczarnia, fabryki słodyczy, zakład przetwórstwa owoców).
Na powiat składają się dwie gminy miejsko – wiejskie oraz pięć wiejskich. Liczba
mieszkańców powiatu wynosi 63 tys., a miasta niespełna 9 tys. Stopa bezrobocia
w powiecie to 17,6%.
Dla bezrobotnych osób z Opola Lubelskiego podstawowym opisem swojego miasta jest, co
zrozumiałe, bezrobocie, brak pracy, brak inwestycji, które dawałyby szansę na zatrudnienie,
jeśli nie dziś, to w niedalekiej przyszłości.
„[Żyje się] powolutku, co innego by było, gdyby więcej pracy było, instytucji, gdyby
w jakiś sposób się tym zajmowały, znajdowały tą pracę, no nie wiem, firmy, które by tą
pracę dawały, miejsce zatrudnienia.”
Wiele osób migruje w poszukiwaniu pracy za granicę lub do większych miast, ale nie jest
to rozwiązanie, w sytuacji, kiedy posiada się rodzinę.
„Myślę, że wkoło pracy się wszystko kręci, jak się zakłada rodzinę to potem trzeba ja
utrzymać np. ja pracowałem w Warszawie to wiem jak to jest w Warszawie, tam łatwo
znaleźć pracę, tylko nie na ten okres, jak tu mam żonę, tu mam dziecko, to nie będę
pracować w Warszawie, raz na miesiąc przyjechać do domu to nie jest dobre.”
Upadły duże zakłady pracy. Osoby bezrobotne mają poczucie bycia pozostawionymi samym sobie. Jak sobie sami nie poradzą, nikt im nie pomoże. Wiele osób dorabia sobie pracami
sezonowymi.
„Jeśli chodzi o takie rejony wiejskie, to jest bardzo dużo takiej pracy sezonowej, taka
w polu przy zbieraniu czegoś, albo na budowach to też.”
Najważniejsze problemy społeczne zdaniem osób zagrożonych wykluczeniem w Opolu Lubelskim to:
§bezrobocie – brak ofert pracy, a ponieważ nie ma też planów inwestycyjnych, sytuacja raczej nie zmieni się w najbliższym czasie,
153
§praca na czarno, ale też zgadzanie się na pracę za niższe wynagrodzenie, niż jest
na umowie, nie podpisywanie umów, podpisywanie tylko umów na pracę zlecone,
a także „krycie” pracodawcy w razie kontroli. – „Sama pracowałam tak, to jak była
kontrola, to ten mnie się pytał, czy w porządku papiery, a że mi zależało na tej pracy,
to co miałam powiedzieć, powiedziałam, że w porządku i nie sprawdzał papierów.”
§pracujący emeryci i renciści – co jest na rękę pracodawcom, ale zdaniem młodych
bezrobotnych czekających na te miejsca to podwójne wynagradzanie tych samych
osób w sytuacji, kiedy trudno o jakąkolwiek pracę,
§migracje za pracą – tak do większych miast, jak i za granicę, zdaniem badanych to
się nie zmieni, dopóki na miejscu nie pojawią się porównywalne ofert pracy.
” Mój brat jest w Irlandii i też mów, że dopóki nie znajdzie podobnej umowy u nas
w Polsce, to nie wróci. Tam np. był, jako bezrobotny, jako zarejestrowany i mu za to
płacili, że nie ma dla niego pracy.”
§alkoholizm, coraz częstszy także wśród kobiet,
§rodziny niepełne – (często efekt przedłużającej się emigracji)
Osobnym problemem jest tutaj głębokie poczucie niesprawiedliwości społecznej. Zdaniem badanych pomoc społeczna pomaga głównie niepracującym alkoholikom, a nie ludziom
w trudnej sytuacji życiowej. Tymczasem podopieczni opieki rozprzedają otrzymane talony, a pieniądze przepijają, często żyje im się lepiej, niż osobom ciężko pracującym. Wydaje się, że to
poczucie „porzucenia” przez państwo jest bardzo silne.
„Jak w sklepie pracowałam to wiem, którzy to dostają, to na okrągło kupowali alkohol,
papierosy, choć tego nie można, a ich dzieci chodzą w Nike, w jakiś butach firmowych,
a ja musiałam kupować dzieciom za 30 zł na targu, bo mnie nie było stać, choć pracowaliśmy oboje, bo ja sobie wolałam w domu cos dołożyć, a tu nie maja gdzie mieszkać
a ich dzieci w oryginalnych rzeczach chodzą.”
„Ja byłam na rencie takiej właśnie socjalnej i było ze mną dwóch chłopaków, którzy
byli z AA i dali im po 500zł czy nawet po więcej niż 500zł, a ja dzieci utrzymywałam
i dostałam 170zł. Pojechałam się spytać, czemu ja z dwójką dzieci biorę te 170 zł a oni
po 500 zł. Oni mi stwierdzili, bo ja mam zasiłek rodzinny i alimenty, tylko ta moja renta
była chorobowa na leki i na wyżywienie siebie.”
Wybrane formy pomocy społecznej w Opolu Lubelskim:
§staże – trudno się na nie dostać, szczególnie teraz, kiedy są lepiej płatne, nikt nie liczy
też na zatrudnienie po ich odbyciu;
„Ale jak już ktoś odbył staż, to drugi raz już nie może, niby każdemu przysługuje 12
miesięcy, ale przeważnie jest na 6.”
§szkolenia – zdaniem badanych bez zapewnienia po nich pracy są tylko „marnowaniem pieniędzy”, również trudno się na nie dostać, postulowano szkolenie we współpracy z pracodawcą, tak aby świeżo nabyte umiejętności można było wykorzystać
w pracy
154
„Mój znajomy z UP dostał szkolenie na wózki widłowe i jeździł, jeździł i zdał i dostał
ten cały papierek, certyfikat, że na wózkach może jeździć i pieniądze wyłożyli na jego
szkolenie, a mu pracy nie znaleźli i on dalej siedzi w domu a jakieś pieniądze poszły
z tego, co nie?.”
§dotacje na rozpoczęcie własnej działalności – zdaniem badanych kwota jest niewystarczająca, trzeba mieć wkład własny, a o to trudno na bezrobociu, podstawową
przeszkodą jest jednak mały popyt w miasteczku na usługi i mizerne szanse na powodzenie własnego przedsięwzięcia
„To tez nie jest tak [łatwo], bo ludzie nie maja pieniędzy i żeby się utrzymać, to też nie
jest tak łatwo, no i trzeba mieć swoje pieniądze, bo te 18 tys. to jest nic.”
Współpraca bezrobotnych z Urzędem Pracy nie układa się najlepiej. W urzędzie panuje tłok, jest mało urzędników, którzy zazwyczaj nie mają czasu dla interesantów. Petenci często
też czują się lekceważeni i zbywani (urzędnicy prowadzą długie rozmowy telefoniczne podczas
spotkania). Oferty pracy przedstawiane bezrobotnym często są już nieaktualne w momencie ich
przedstawiania. Badani nie mają nadziei, że UP pomoże im znaleźć pracę.
„w Opolu to nie wiem, czy jest mało pracowników, czy może tak dużo bezrobotnych, że
ja jeździłam trzy dni i tak dużo ludzi jest, że nie mogłam się zarejestrować i zrobiłam to
tylko dlatego ze znajoma tam pracuje… ja bym powiedziała, że tam za dużo spacerują
i za dużo piją kawy bo co chwile to oni sobie robią przerwy.”
Osoby bezrobotne w Opolu nie słyszały o działających na ich terenie instytucjach pozarządowych.
Bariery przeszkadzające znalezieniu pracy to zdaniem badanych:
§wiek powyżej 40 lat – „jak już ktoś skończył 40 lat, to nie ma szans na pracę”,
§posiadanie dzieci – głównie w przypadku kobiet, ale nie tylko, pytanie o sytuację rodzinną jest nagminne w rozmowie kwalifikacyjnej,
§brak znajomości.
§Bezrobocie, brak nowych miejsc pracy, brak inwestycji jest podstawowym problemem społecznym Opola, a też główną charakterystyką, przez którą postrzegają swoje
miasto jego bezrobotni mieszkańcy.
§Inne problemy społeczne to: praca na czarno (pracodawcy wykorzystują dużą podaż
chętnych do pracy i często wymuszają umowy na zlecenie itp.), emeryci i renciści
pobierający świadczenia i kontynuujący pracę na tym samym stanowisku, migracje
w poszukiwaniu pracy, niepełne rodziny i alkoholizm.
§W Opolu Lubelskim silne jest poczucie niesprawiedliwości w sposobie przyznawania opieki społecznej. Zdaniem zagrożonych wykluczeniem pomoc przyznawana
jest głównie alkoholikom, a ci wykorzystują ją, aby pić dalej.
§Na staże i szkolenia trudno się dostać, żadne z nich nie daje też realnej szansy zatrudnienia.
155
§Współpraca bezrobotnych z Urzędem Pracy oceniana jest źle. W urzędzie jest
tłok, urzędnicy mają mało czasu dla petentów, często traktują ich protekcjonalnie,
ofert pracy brakuje, a te, które są przedstawiane, często są już nieaktualne.
§W znalezieniu pracy przeszkadzają szczególnie: wiek powyżej 40 lat, posiadanie
małych dzieci (głównie kobiety), brak znajomości.
156
* typ grupy: ZW
Radzyń Podlaski – Miasto i gmina, siedziba starostwa powiatowego, zamieszkane
przez 16 tys. osób. Największe zabytki to Kościół Świętej Trójcy i Pałac Potockich
wraz z oranżerią. W skład powiatu wchodzi jedna gmina miejska i siedem wiejskich.
Na obszarze całego powiatu mieszka 61 tys. osób. Stopa bezrobocia w powiecie
radzyńskim wynosi 14,1%.
W Radzyniu żyje się „spokojnie, monotonnie, cisza, spokój”. Miasto nie rozwija się, nie
powstają nowe inwestycje. Brakuje miejsc pracy, szczególnie dla osób młodych, nieposiadających doświadczenia.
„Za dużo spokoju tutaj jest, a za mało pracy”.
„Po szkole chcą, żebyśmy mieli dziesięć lat praktyki, to jakieś chore jest.”
Dużym problemem jest emigracja w poszukiwaniu pracy głównie ludzi młodych (ci często wracają po paru latach pracy za granicą), ale także całych rodzin. Następstwem emigracji
tylko jednego z członków rodziny często bywa jej rozbicie.
„No, ale jak jedno jest tu, drugie tam, to długo to się nie utrzyma. Plotka się szybko
roznosi, jedno coś o drugim się dowie, może i nawet nic nie było, ale wychodzi jak
wychodzi.”
„Dużo z moich znajomych powracało już, ale był czas, że dużo było za granicą. Z tego,
co ja znam, to oni do Szwecji jeździli. Akurat mój szwagier to został, żonę i dzieci ściągnął. Jemu jakoś inaczej poszło. Ale tam było z nim jeszcze kilku kolegów, też moich
znajomych, to oni wrócili, bądź żony powracały, a oni pozostawali, bo nie stać ich było
tam utrzymać rodzinę, bo tam też trzeba wynająć mieszkanie…”
Trudności, z jakimi spotykają się osoby bezrobotne na rynku pracy to:
§kobiety na rozmowach kwalifikacyjnych są obowiązkowo wypytywane o sytuację
rodzinną i plany macierzyńskie, zdarza się, że ewentualny pracodawca żąda zaświadczenia, że nie jest się w ciąży.
157
„Dziewczyna chce iść np. do pracy do sklepu, to się wypytują czy jest dyspozycyjna,
czy zamierza założyć rodzinę, no wiadomo, że mówi, że nie, ale teoretycznie to jest,
a wiadomo że w praktyce jest to zupełnie inaczej.”
§pracodawcy często oczekują pracy „na czarno”, bez umowy – „dlaczego ma to dawać
pracownikowi, jak może mu zostać”,
§płaca wypłacana jest z opóźnieniem, często w ratach – „wyciągnie portfel, rzuci 100
zł i powie, że tylko tyle ma, bo biedny”.
§najatrakcyjniejsza praca zarezerwowana jest dla rodziny i znajomych pracodawców.
Pracodawcy mogą sobie pozwolić na takie traktowanie pracowników, bo chętnych do pracy
jest zdecydowanie więcej, niż ofert.
Formy pomocy, z jaki korzystali, bądź, o jakich słyszeli bezrobotni z Radzynia:
§oferty pracy – bardzo mało, na każdą kolejka chętnych, nisko płatne, więc mało atrakcyjne,
§staże – zazwyczaj trzeba sobie znaleźć samemu, a oto bardzo trudno, liczne ograniczenia; wiek, czas trwania,
§szkolenia – oceniane pozytywnie, ale mały wybór i nic się nie zyskuje (kierowca kat.
C czy operator koparki i tak musi mieć doświadczenie, żeby dostać pracę, na staże po
takich szkoleniach też nie chcą przyjmować).
§dotacje na otwarcie własnej działalności – brak pomysłów na działalność na tak małym rynku – „no, trzeba wymyślić coś, czego tutaj nie ma, a ciężko, bo niby wszystko
już jest”.
Współpraca z Urzędem Pracy opisywana jest w bardzo negatywnych kategoriach. Bezrobotni nie wierzą w rzeczywistą motywację i chęć pomocy urzędników w znalezieniu pracy.
„W Biurze Pracy to jest proszę Pana tak, że oni mają tak, że siedzą od 7:30 do 15:30
i oni mają za to płacone pieniądze. I czy ona tam znajdzie komuś tę pracę czy nie, to ona
i tak tą płacę weźmie. To, po co jej się tam jeszcze głowić i szukać dla kogoś pracy.”
Krytykowano także bałagan w dokumentacji, nie przysyłanie obiecanych dokumentów,
błędne uzupełnianie formularzy (pomyłki w danych). Urzędnicy nie udzielają informacji spontanicznie (np. o możliwości dofinansowania studiów), trzeba się dowiedzieć samemu i ewentualnie
dopytać.
Z organizacji pozarządowych w Radzyniu działa Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny (prawdopodobnie) – mają ciekawą ofertę szkoleń, brakuje informacji o ich działalności.
§Radzyń Podlaski to kolejne miasteczko województwa lubelskiego, w którym „nic się
nie dzieje”. Brak lokalnych inwestycji skutkuje dużym bezrobociem, brakiem optymizmu, a co za tym idzie, aktywności i dużą emigracją mieszkańców w poszukiwaniu
lepszych perspektyw.
§Dysproporcja między podażą miejsc pracy, a ogromnym na nie popytem powoduje, że pracodawcy mogą dyktować nie zawsze zgodne z prawem warunki: żądają zaświadczeń o „nie byciu w ciąży”, pracy bez umowy, zwlekają z wypłatą lub
158
wypłacają ją w transzach. Również zarobki są bardzo niskie. Atrakcyjne ofert pracy
zdarzają się bardzo rzadko i natychmiast jest na nie kilkudziesięciu chętnych.
§Na staże i szkolenia trudno się dostać, w najmniejszym stopniu nie zwiększają one
szans na lokalnym rynku pracy.
§Współpraca z Urzędem Pracy oceniana jest negatywnie przez osoby bezrobotne.
Urzędnicy nie udzielają pełnej informacji, mają nieporządek w dokumentacji. Praca
organizacji pozarządowych jest mało widoczna.
159
* typ grupy: RP+B+P
Biała Podlaska – Miasto na prawach powiatu, siedziba ziemskiego powiatu bialskiego
i gminy. W skład powiatu ziemskiego wchodzą dwie gminy miejskie i siedemnaście
wiejskich (największy powiat w województwie). W samym mieście mieszka 58 tys.
ludzi, w powiecie bialskim 113 tys. Stopa bezrobocia w powiecie grodzkim wynosi
16,2%, w powiecie ziemskim 15,1%.
Dla Białej wejście do Unii zamknęło, a nie otworzyło granice. W samym mieście żyje się
sympatycznie, bo ludzie są otwarci i mili. Brakuje jednak inwestycji i szerszego pomysłu na
rozwój regionu. Bezrobocie jest zdecydowanie największą bolączką społeczną.
„Nie jest różowo i nie jest zbyt fajnie. Znajdujemy się na ścianie wschodniej, gdzie
skończyły się działania gospodarcze, nie powstają nowe no i kapitał do nas za bardzo
nie dociera.”
„Z jednej strony otwarto nam drzwi do Unii z drugiej zamknęły się na wschód i ten
koniec teraz wszyscy omijają. I skracają sobie drogę na Litwę, Białoruś. To jest całe
nasze nieszczęście. Nam się tu żyje cudnie, bo nigdzie nie ma takich ludzi szczerych,
radosnych, otwartych. Ja mam wielu przyjaciół z całej Polski i mi mówią, że stąd nie
chce się wyjeżdżać. Mamy wiele atutów jak czysty klimat, otwartość ludzi i to, co się
uchowało i to dla przyjezdnych na weekend jest atrakcją, natomiast dla nas jest to
nasze nieszczęście, bo jest po prostu biedą. Nie można się stąd wydostać, otworzyć
i trudniejszy mamy dostęp do tych produktów cywilizacyjnych, a jednocześnie mamy
to, co dla innych jest atrakcją.”
W mieście nie brakuje różnego rodzaju instytucji, brak natomiast miejsc rozrywki i spędzania wolnego czasu, także dla dzieci.
„Z perspektywy rodzica to ciężko jest Białej coś znaleźć żeby z dzieckiem na weekend
gdzieś wyjść. Jeśli jest niesprzyjająca aura to nie ma zbyt wielu miejsc gdzie by można
było pójść i korzystać z tego.”
160
Najważniejsze problemy społeczne miasta to, obok bezrobocia:
§wyuczone bezrobocie
„Nie może być tak, że klient opieki społecznej ma więcej od pracującej osoby. Dopóki
tak jest nigdy nie zmusimy ludzi żeby się angażowali do pracy. To bezrobocie staje się
takie wyuczone. Wyuczona jest ta bezradność i ludzie sobie siedzą.”
§rozbite rodziny, jako skutek emigracji za pracą
„Wyjeżdżają ludzie, niby zarobić, niby na rok, ale rozpadają się rodziny, dzieci zostają z dziadkami. Jak wyjadą, to na początku utrzymują jeszcze rodziny później różnie
bywa.”
§złe kształcenie – głównie ogólnokształcące, brakuje osób wykształconych technicznie
„To też jest cały obszar kształcenia, których negatywne skutki teraz spijamy. Ambicją
rodziców i ambicją uczniów było kształcić się tylko w liceum ogólnokształcącym. Do
zawodówki iść to był wstyd.”
§bezdomność - na coraz większą skalę, choć trudną do oszacowania, bo wielu bezdomnych w mieście nie jest jego mieszkańcami, noclegownia jest, ale brak programów wyprowadzania z bezdomności, a jest to równie trudne lub nawet trudniejsze,
niż w przypadku wyuczonego bezrobocia,
§młodzież i dzieci z rodzin wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem – brak
świetlic, brak zorganizowanych działań profilaktycznych (choć przy OHP prężnie
działa internat dla młodzieży z trudnych domów),
§alkoholizm – pracownicy socjalni krytykowali rentę socjalną przyznawaną alkoholikom po odbyciu leczenia bez względu na ich aktualną trzeźwość, za miast tego preferowaliby aktywizowanie poprzez pracę (co jest robione przez niektóre organizacje
pozarządowe i zdaje egzamin)
„Alkoholicy, którzy byli na leczeniu odwykowym, oni dostają rentę socjalną i oni na
pewno mają w nosie żeby iść i cokolwiek robić. Co więcej, nie skończyli z nałogiem
i cały czas stoją pod budką na wsi. Bo im się nie opłaca – gdzież oni będą robić!”
§wiek – osobom po czterdziestce jest nie tylko trudniej znaleźć pracę, trudniej im też
zwrócić się po pomoc
„Mamy osoby z przedziału 40+ i są to osoby naprawdę w ciężkiej sytuacji i którym
trzeba pomagać i są osoby kompletnie nie szukające pomocy, zapomniane przez Boga
i między innymi dlatego, że są bardzo honorowi.”
§osoby niepełnosprawne – brak ofert pracy, brak zorganizowanej strategii działania
na rzecz integracji,
§byli więźniowie
„Młode osoby, które miały kiedyś konflikt z prawem, to nie mają szans na zatrudnienie.”
161
Dotacje na założenie własnej działalności – zdecydowanie brakuje doradztwa za kresie
zakładania własnej firmy, a przede wszystkim dopasowania jej profilu do potrzeb lokalnego rynku, brak monitorowanie wyłożonych środków, duża część firm jest zamykana po pierwszym roku
działalności, zdarzają się przypadki kilkukrotnego pobierania dofinansowania przez jedną osobę
- „może izba gospodarcza, może inny twór, który doradzałby w zakresie wyboru tej działalności”,
Bariery, które w różnym stopniu utrudniają świadczenie pomocy społecznej w powiecie::
§ustawodawstwo
„To jest wszystko regulowane ustawą, ale bo jeżeli alimenciarz będzie sobie fruwał
dalej po Polsce i nie wypełniał swoich obowiązków wobec swojej rodziny, a budżet
państwa przekazuje 1200 złotych żeby zatrudnić bezrobotnego alimeciarza?! Dla mnie
jest to chore.”
§brak motywacji do podjęcia pracy i zmiany sposobu życia
„Ci, co nigdy się nie zhańbili pracą i nie dlatego że nie mogli pracować, tylko nie
chcieli, bo im się nie opłacało, bo im łatwiej jest pojechać wiosną, latem, jesienią do
Niemiec, być oficjalnie zarejestrowanym, sięgać po wszystkie zasiłki, jeszcze być matką
samotnie wychowującą dzieci chociaż ze swoim panem żyje cała i szczęśliwa i brać
dodatkowe zasiłki.”
§brak narzędzia do weryfikacji, kto rzeczywiście niema dochodów i komu pomoc się
należy
„przecież pracownik socjalny tego nie pójdzie i nie wykryje”,
§biurokracja
„Pyta mnie pani dyrektor projektu o jakąś kolejną ankietę ewaluacyjną, którą przekazała mi do wypełnienia. Ja jej mówię: z całym szacunkiem, ale ja już nie nadążam, ja
nie wiem – jakiś projekt 45+, jakiś projekt 50+, jakiś kapitał, jakieś... Przecież ja nic
nie robię, tylko jakieś ankiety wypełniam!”
§rywalizacja zamiast współpracy między ośrodkami pomocy, ale i brak koordynacji,
nakładanie się sposobów pomocy, a niektórych w ogóle brak
„Jeszcze się porobiło to zamieszanie i czasami w jednej sprawie występuje kilka organizacji i rywalizują ze sobą. Kto jest ważniejszy i kto to lepiej zrobi – czy coś ktoś
zakombinował, czy jest uczciwy – patrzą sobie na ręce.”
Pracownicy socjalni narzekali na dużą ilość szkoleń wewnętrznych, które niewiele wnoszą.
Działaczom organizacji pozarządowych brakuje instytucji doradczych
„Ktoś zakłada organizację, pisze projekt, środki są dzielone, ludzie wpłacają i nie wiadomo czy ma wystawiać paragony czy ma wystawiać faktury, i nie ma się, od kogo
dowiedzieć. Ludzie chodzą po omacku dopóki nie przyjdzie jakiś kontroler.”
162
§Mieszkańcy Białej podkreślają brak inwestycji i planów rozwoju dla swojego miasta. Poza tym okolica jest przepiękna, a ludzie otwarci i serdeczni.
§Podstawowe problemy społeczne miasta to: wyuczone bezrobocie, rozbite rodziny, kierunki kształcenia nieprzystające do zapotrzebowania rynku, bezdomność, brak
programów dla dzieci i młodzieży z rodzin wykluczonych społecznie, alkoholizm,
niepełnosprawność.
§Bariery utrudniające świadczenie pomocy społecznej to: drobiazgowe a nie zawsze
efektywne ustawodawstwo, biurokracja, brak motywacji ze strony petentów, brak narzędzia do sprawdzenia rzeczywistego zapotrzebowania na pomoc społeczną, rywalizacja lub nakładanie się działań między poszczególnymi instytucjami pomocowymi.
§Ekonomia społeczna – Słyszano tutaj o tej formie aktywizacji, jednak na jej realizację zabrakło środków. Podkreślano ogromną wagę lidera w tego typu przedsięwzięciu, a także parasola ochronnego, kiedy przedsiębiorstwo ekonomii społecznej już
działa.
„Ja miałem przyjemność widzieć jak funkcjonują spółdzielnie socjalne w Wielkopolsce, bo ona tam zaczęła. Jest tam kilka spółdzielni, które całkiem nieźle prosperują inne
mają podejście do tego typu biznesu. U nas to upadło, bo jak dwa lata temu zapytałem
urząd pracy czy są na to pieniądze to nie było.”
163
* typ grupy: RP+B+P
Parczew – jedno z najstarszych miast Lubelszczyzny, istniał już w XII w, a prawa
miejskie otrzymał w 1401 r z rąk Władysława Jagiełły. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej
i starostwa powiatowego. W skład powiatu parczewskiego wchodzi ponadto sześć
gmin wiejskich. W samym Parczewie żyje 10 tys. mieszkańców, a w całym powiecie
36 tys. Stopa bezrobocia w powiecie wynosi 14,2%.
Mieszkańcom Parczewa żyje się spokojnie, ale raczej skromnie, w powiecie brakuje inwestycji, a co za tym idzie, miejsc pracy.
„Skromnie, biednie, coraz większe bezrobocie. Coraz trudniejsza sytuacja finansowa,
coraz więcej problemów.”
W Parczewie nie rozwija się też obszar kultury i rozrywki, brakuje miejsc spędzania wolnego czasu, brakuje kina, basenu, młodzież przesiaduje w klubokawiarniach.
„Ale rozrywki nie kończą się na kawiarniach i knajpach. Ale tu nie ma żadnych rozrywek. Teraz nie wiedziałabym gdzie dojechać do Lublina i tak dalej. Czy zorganizować.
Przecież my nawet kina nie mamy. Dwa lata temu dzieci brały mnie na siłę do kina
w Lublinie. Do klubu seniora jeszcze się nie nadaję.”
Znów krytykowano lokalną politykę, szczególnie na szczeblu powiatowym, szczebel
gminny działa w miarę dobrze. Mieszkańcy mają poczucie, że w regionie mogłoby być więcej
inwestycji, ale brak ku temu dobrej woli rządzących powiatem.
„Ja pamiętam jak w Łukowie najpierw powstały zakłady obuwnicze i te zakłady miały
być w Parczewie. Tu się nic nie chciało:, po co nam jakieś buty czy coś? Jak myśmy
rzeźnię swoją mieli. To, po co nam to potrzebne, prawda? Mieliśmy hotel, mieliśmy ładny urząd miasta i gminy. No to jak przyszła moda na tę elektronikę – zburzyć wszystko –
zlikwidować. Zlikwidowaliśmy hotel, pralnię, pół urzędu... To wszystko runęło i znowu
przyszło wszystko remontować.”
164
Najważniejsze problemy społeczne w Parczewie i powiecie parczewskim:
§zdecydowanie bezrobocie, brak nowych miejsc pracy, brak inwestycji dający miejsca
pracy,
§niskie zarobki – zarobki, szczególnie kobiet, nie są konkurencyjne do świadczeń
z opieki społecznej, nie opłaca się pracować;
„Jak kobieta zarabia jako sprzedawczyni 1000 złotych i jeszcze musi dziecko do przedszkola posłać i jeszcze czynsz zapłacić to naprawdę niewiele do życia zostaje. I ta osoba wypada nam poza pomoc społeczną, bo ma za wysoki dochód i niewiele osób zachęca to do pracy.”
§rosnące rozwarstwienie społeczne – powiększa się dysproporcja między najniższymi, a najwyższymi zarobkami, nawet w Urzędzie Pracy podwyżki i premie dostaje
tylko dyrekcja
„Pielęgniarka przez miesiąc zarobi tyle, ile lekarz zarobi na jednym dyżurze. To jest
coś niesamowitego. Jedno ma odpowiedzialną pracę i drugie. Ale więcej tak jest, że
więcej czynności przy chorym to ma pielęgniarka aniżeli ten doktor. Do czego my zmierzamy? I jest tam ktoś na samym dole i musi być ta góra.”
§brak motywacji, wyuczone bezrobocie, postawa roszczeniowa wśród klientów opieki społecznej, niechęć do podejmowania jakiejkolwiek aktywności i zmiany swojego
statusu;
„Dlatego czasem ciężko zrozumieć takich bezrobotnych, bo nie prowadzimy wywiadów
środowiskowych, jak żyją tak naprawdę, tylko ta osoba przychodzi tutaj i odmawia
podając ileś tam powodów ale to brak dojazdu i brak zdrowia.”
„Takie mam wrażenie, co do poniektórych. Albo, co to za oferty? Mamy takich pracodawców, jakich mamy. To jest specyficzny rynek pracy i nic im niczego innego nie
strzepnę, bo i skąd. Są takie warunki – no trudno.”
§brak placówki opiekuńczej
„Brak placówek opiekuńczych w okolicy. I to jest problem. Tak człowieka wysłać, żeby
go przyjęli w takim zakładzie... nie ma... to co są, to są tak obłożone. W ciągu siedmiu
lat tylko raz mi się udało człowieka wysłać do zakładu opiekuńczo – leczniczego. Skutecznie.”
§byli więźniowie nie mają się gdzie podziać, nie ma przepisów dotyczących postępowania wobec takich petentów, znalezienie dla nich miejsca, udzielenie pomocy często
zależy od osobistego zaangażowania pracownika, bo brak instytucjonalnych procedur
„Wychodzi z zakładu karnego – trafia do nas. My cię wypuścimy, masz tutaj kartę zwolnienia z zakładu i on przychodzi do nas. Tu dodatkowo żaden przepis nie pozwala mi
pójść z nim do kasy i od razu wypłacić mu pieniądze. Jedyne wyjście, jak trochę masz
pomysłu i masz trochę człowieczeństwa.”
165
§staże – oferty stażu są znaczącą częścią ogólnej puli ofert pracy, jaką dysponuje UP
w Parczewie, dzięki nim czasem w ogóle jest coś do zaproponowania osobom szukającym pracy
„Większość ofert jakie mamy to są zatrudnienia subsydiowane i w znacznej części to są
staże. Jeżeli młoda osoba pójdzie na staż i po nim uda się zostać w pracy to jest bardzo
dobrze. Jeśli jest taka potrzeba to zatrudniają, ale to bardzo rzadko.”
§dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej – są popularne, ale nowozakładane firmy są szybko zamykane, nieliczni utrzymują je dłużej niż dwa lata;
„Powstają nowe firmy, które tworzą osoby, które od nas biorą środki finansowe, zakładają działalności gospodarcze, ale one umierają w ciągu roku albo po tym roku.
W Urzędzie jest taki wymóg, by prowadzić działalność do 12 miesięcy żeby nie zwracać
tych kosztów. No i większość osób te 12 miesięcy jakoś przeboleje i zaraz po upływie
tego czasu tę działalność zamykają. I nie ma osób, które prowadzą swoją działalność
więcej jak dwa lata. To też można na palcach policzyć, jakie to są osoby.”
• bank żywności – bardzo popularna i pozytywnie oceniana forma pomocy, początkowo przed korzystaniem z niej powstrzymywał wstyd, ale z czasem zaczęto mieszkańcy zaczęli z niej korzystać;
„I ludzie bardzo chętnie korzystają i nie wstydzą się chodzić. O ile na początku, jak to
się otwierało to tak, to problemy były, bo się ludzie wstydzili. Teraz nawet nie mamy
takich mocy przerobowych.”
• Punkty Interwencji Kryzysowej – przede wszystkim są płatne, co czasem stanowi
barierę dla ofiar szukających tam schronienia
„Tworzymy nie wiadomo, po co te punkty i izolujemy ofiarę, a nie sprawcę.”
• rosnąca biurokracja stanowi ogromną barierę w świadczeniu pomocy, pracownicy
socjalni mają wrażenie, że ich praca polega na wypełnianiu dokumentacji, a nie pomaganiu potrzebującym
„Z roku na rok jest coraz więcej dokumentów, które trzeba wypełnić i nie ma czasu porozmawiać z osobą, która przychodzi. Czasem to trzeba tak żeby się ta osoba uśmiechnęła... a człowiek jest tak przywalony tymi dokumentami że do tego klienta chce się
powiedzieć: czego? No, bo jakby się chciało tak dogłębnie porozmawiać to się później
albo nie widzi spod sterty papierów, albo zostawać i obrabiać to, bo przyjdzie kontrola i: a co wyście robili? Niby ta pomoc społeczna idzie w kierunku pracy socjalnej,
a w praktyce zupełnie odwrotnie. Tak nas obwarują tymi dokumentami, że człowiek nie
ma czasu zipnąć.”
• wysokie koszty pracy – to największa przeszkoda w powstawaniu nowych miejsc
pracy
• ustawodawstwo – krytykowano konieczność opiniowania przez instytucje powiatowe wszystkich wniosków z poziomu gminy
166
§W Parczewie brakuje inwestycji, mieszkańcy mają wrażenie, że lokalni samorządowcy niewiele robią, aby takie inwestycje powstawały.
§Największe problemy społeczne Parczewa to: bezrobocie, niskie zarobki, rosnące
rozwarstwienie społeczne, wyuczone bezrobocie i brak motywacji do zmiany wśród
petentów opieki społecznej a także brak placówek opiekuńczych i brak procedur
udzielania pomocy byłym więźniom, którzy nie mają dokąd wrócić.
§Oferty stażu to nieliczne oferty pracy w ogóle w lokalnym urzędzie pracy. Dotacje na
rozpoczęcie własnej działalności są udzielane, ale nowopowstałe firmy zamykają się
najdalej po dwóch latach działalności.
§Popularną w Parczewie formą pomocy jest bank żywności.
§Podstawową barierą w świadczeniu pomocy jest narastająca biurokracja kosztem
czasu przeznaczanego przez pracowników socjalnych na bezpośrednią pracę z klientami.
§ W Parczewie wśród pracowników socjalnych prowadzono szkolenia dotyczące ekonomii społecznej, nie udało się jednak wcielić jej w czyn.
„Te ekonomie społeczne to są takie nowe tematy, my już uczestniczyliśmy, jako pracownicy i jeździmy na kursy żeby się z tym zapoznać i wiemy, że to doskonale funkcjonuje
w powiecie włodawskim i w innych powiatach, a u nas jakoś cicho. Ciężko jest nam coś
załapać i zacząć coś robić. Na coś podstawowego, gdzie jest zerowy wysiłek i trochę
grosza to prace społecznie użyteczne są dla mnie podstawową sprawą. Można sięgać
po inne jeszcze, ale co robić jak się z takiej zasadniczej nie korzysta? A tego nie ma
u nas. U nas pozostało się przy rozdawnictwie pieniędzy – o tak powiem.”
167
BARIERY W OPINII POSZCZEGÓLNYCH GRUP BADANYCH
Urzędnicy instytucji „pomocowych”
Urzędnicy czują się przytłoczeni nadmiarem pracy (ogromna ilość dokumentów do wypełnienia, co uniemożliwia indywidualne spojrzenie na każdego petenta, poświęcenie odpowiedniej
ilości czasu, by możliwe było nawiązanie kontaktu i poznanie jego pełnej sytuacji życiowej etc.)
• Pracownicy socjalni – za duża ilość osób przydających na jednego pracownika socjalnego (szczególnie na obszarze, gdzie – jak w woj. lubelskim – jest znaczny odsetek osób zagrożonych lub potencjalnie zagrożonych wykluczeniem przy założeniu 2000 mieszkańców na pracownika w woj. przypada ok. 70 – 100 podopiecznych
a według deklaracji 30 osób to liczba optymalna do spełniania obowiązków w sposób
należyty)
• Urzędy pracy – znaczna część petentów to osoby przychodzące jedynie po ubezpieczenie – bez realnej motywacji do podjęcia pracy i szans na aktywizację. Sytuacja
taka działa również demotywująco na samych urzędników, dodatkowo utrudniając
pełne zaangażowanie w wykonywane obowiązki. Znaczna ilość takich petentów
ogranicza również czas, jaki można poświęcić osobom realnie zainteresowanym poszukiwaniem pracy. Stąd silny w tej grupie badanych postulat odłączenia ubezpieczeń
od urzędów pracy.
• „etatowi klienci opieki społecznej” - osoby nadużywające system opieki społecznej
to dodatkowe obciążenie dla pracowników socjalnych – często zdają oni sobie sprawę,
że przyznawane środki nie są przekazywane osobom realnie potrzebującym, jednak
brak im narzędzi do weryfikacji realnej sytuacji ekonomiczno społecznej zgłaszających się po pomoc rodzin. Podstawą przyznania pomocy jest bowiem zaświadczenie
z urzędu skarbowego o uzyskiwanych w gospodarstwie domowym dochodach.
Metodą weryfikacji powinien być wywiad środowiskowy, jednak często nie ma na niego
czasu lub wnioski z niego płynące są sprzeczne z oficjalną dokumentacją. Jedynym sposobem
weryfikacji ostatecznej jest złożenie doniesienia do Państwowej Inspekcji Pracy, czego pracownicy socjalni nie chcą robić, bo mają poczucie misji – chcą pomagać a nie szkodzić. Dodatkowym,
choć niepodnoszonym wprost argumentem, jest fakt, że często są to niewielkie miejscowości –
pracownicy socjalni nie są anonimowi i doniesienie mogłoby oznaczać ryzyko ostracyzmu społecznego lub narażać na szykany ze strony podopiecznych lub po prostu nadszarpnąć zaufanie, co
mogłoby stanowić znaczną przeszkodę w dalszej pracy.
Kontrakt socjalny – utrudnieniem jest dobrowolność podjęcia kontraktu, pojawiały się
postulaty by był on obligatoryjny. Pracownicy mają poczucie, że „rozdawnictwo” pomocy jest nie
tylko nie celowe, lecz wręcz szkodliwe, wzmacniają roszczeniową postawę, – „bo mi się należy”.
Chcieliby mieć możliwość zaoferowania pomocy, ale na określonych warunkach. W chwili obecnej dobrowolność znacznie zmniejsza zakres zastosowań tego narzędzia.
168
Dodatkowo trudnością związaną z kontraktem socjalnym, ale również innymi formami aktywizacji społecznej i zawodowej jest brak możliwości sfinalizowania podjętej umowy: uboga
oferta rynku pracy powoduje, że nawet zmotywowani i zaktywizowani podopieczni nie mogą
„poczuć” ostatecznych benefitów całego przedsięwzięcia, bo nie ma dla nich pracy. Problem ten
dotyczy także w znacznym stopniu osób niepełnosprawnych – proponowany jest im i wspólnie
realizowany program aktywizacji zawodowej, jednak ze względu na brak ostatniego ogniwa –
Zakładów Aktywizacji Zawodowej, całość kończy się na Warsztatach Terapii Zajęciowej, (które
w założeniu powinny być przygotowaniem do podjęcia pracy zarobkowej) i entuzjazm i nadzieja,
jakie towarzyszą podopiecznym jest marnowany, co dodatkowo może przyczyniać się do pogłębienia poczucia odrzucenia społecznego i demotywować do dalszych działań.
Organizacje pozarządowe
Brak szerokiej współpracy z instytucjami pomocowymi powoduje częste dublowanie się
wysiłków, co z kolei wpływa na wzmacnianie zachowań związanych z nadużywaniem systemu
pomocy społecznej przez jej podopiecznych (etatowi podopieczni doskonale poruszają się w systemie maksymalnie wykorzystując wszystkie instytucje).
Kłopoty z pozyskiwaniem środków:
• Mała liczba dużych firm – potencjalnych darczyńców
• Dotacje jedynie w postaci wąsko celowanych środków – brak na bieżące potrzeby
organizacji oraz promocje realizowanych działań
• Powstawanie „pseudoNGO” nastawionych na pozyskiwanie środków i dochód, mających natomiast „wejścia” w instytucjach samorządowych przyznających dotacje dla
NGO (brak zaufania do instytucji dystrybuujących środki budżetowe i unijne).
Programy (dotyczy szczególnie programów unijnych) rozpisywane z naciskiem na ilość
beneficjentów a nie jakość dostarczanej pomocy. Problem ten wynika – w zależności od poziomu
frustracji przedstawicieli NGO – z braku znajomości zagadnień związanych z pomocą osobom
potrzebującym lub z chęci znalezienia sposobu na „wykazanie się” urzędnika ilością osób, które
skorzystały z „jego” pomocy (brak zaufania do instytucji dystrybuujących środki unijne; poczucie
braku kompetencji osób tam pracujących).
Organizacje pozarządowe mają kłopoty z dotarciem do szerokiej rzeszy potencjalnych
beneficjentów: brak środków na działania promocyjne i informacyjne; brak współdziałania ze
strony instytucji pomocowych tj. nie przekazywanie informacji o instytucjach i organizacjach
udzielających pomocy w regionie. Rozwiązaniem mogłoby być stworzenie punktów informacyjnych dla osób zagrożonych wykluczeniem.
W związku z brakiem szerokiej informacji o swojej działalności organizacje pozarządowe
często mają też kłopot ze zrekrutowaniem odpowiedniej – wymaganej założeniami realizowanego programu – liczby beneficjentów, ze względu na:
• Brak współpracy ze strony instytucji posiadających odpowiednie informacje (UP,
MOPS/MOPR
• Brak środków na reklamę i promocję
• Brak centrum informacyjnego obejmującego wszystkie formy pomocy (i organizacje,
które ją świadczą) dostępnej osobom potrzebującym.
169
• Wyraźnie brak wspólnej platformy działań pomocowych (organizacje zrzeszające
NGO oraz instytucje pomocowe a nawet pracodawcy), pozwalającej nie tylko na wymianę opinii i doświadczeń, ale także koordynację prowadzonych działań..
Przedsiębiorcy
Przedsiębiorcy działają w województwie lubelskim na trudnym rynku. Jedną z podstawowych trudności stanowi relatywnie niski popyt spowodowany niską siłą nabywczą lokalnych
społeczności – ogólnym ubóstwem społeczności, wśród której działają.
Wysokie koszty pracy to główna przeszkoda przy tworzeniu nowych miejsc pracy, to także
główna przyczyna nadużyć będących próbą ich uniknięcia: nadużywanie instytucji stażu, jako
możliwości zatrudniania „tanich” pracowników, zaniżanie wynagrodzeń, propozycji pracy w niepełnym wymiarze godzin, unikanie podpisywania umów o pracę (szczególnie na czas nieokreślony), czy wreszcie pracy „na czarno”..
Silny jest postulat stworzenia sytemu ulg i ułatwień dla przedsiębiorców tworzących
nowe miejsca pracy. Zatrudnienie bowiem nowego pracownika wiąże się dla pracodawcy zarówno z wysokim jak i długofalowym ryzykiem ekonomicznym. Tylko obniżenie wysokich kosztów
pracy, zmniejszające ryzyko pracodawcy może być impulsem wspierającym decyzję pracodawcy.
Pomocna byłaby także współpraca z Urzędami Pracy – zdefiniowano dwa obszary potencjalnej współpracy interesujące dla pracodawców:
• Możliwość szkolenia nowych pracowników pod aktualne potrzeby firmy.
• Możliwość wsparcia pracodawcy w utrzymaniu istniejących miejsc pracy poprzez finansowanie/dofinansowanie szkoleń przekwalifikowujących pracownika lub podnoszących jego obecne kwalifikacje. Wzmacniałoby to pozycję pracownika na rynku
pracy a pracodawcy pozwalało uzyskać osobę o potrzebnych kwalifikacjach.
Również wśród przedsiębiorców jest duża potrzeba stworzenia forum wymiany informacji, – wymiany opinii na temat funkcjonowania i zapotrzebowań lokalnego rynku – także szeroko rozumianego rynku pracy (polityka edukacyjna – kierunki nauczania, polityka szkoleniowa/
praktyki/ staże). Przykładem funkcjonowania podobnego forum jest, funkcjonująca w Łukowie
Powiatowa Rada Zatrudnienia, zrzeszająca przedstawicieli przedsiębiorców oraz urzędników instytucji samorządowych i pomocowych. Był to jednak precedens – w żadnym innym miejscu nie
wspominano o istnieniu podobnego ciała.
Wskazywano na niedostateczne wsparcie idei promowania przedsiębiorczości. Dostrzegano, że brakuje wspierania „młodych” przedsiębiorców podczas korzystania z dotacji dostępnych w UP dla nowozakładanych mikroprzedsiębiorstw. Zwracając uwagę na fakt krótkiego
istnienia firm zakładanych dzięki dotacjom postulowano wprowadzenie systemu konsultacji
dla planujących rozpocząć działalność zarówno na etapie jej planowania jak i w początkowych
stadiach funkcjonowania „młodej” firmy. Chodzi o to by stworzyć maksymalne szanse wpisania
się jej w lokalne zapotrzebowania i wspomóc w dalszym rozwoju, dając szanse na przetrwanie
dłuższe niż krytyczne: rok (wymóg umowy o udzielenie dotacji) lub dwa lata (koniec preferencyjnej składki ZUS), co w efekcie daje szanse na tworzenie nowych miejsc pracy.
170
Zagrożeni wykluczeniem społecznym
Podstawowa barierą dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest brak zaufania instytucje do tego przeznaczone nie dostarczają realnej pomocy:
• nie sposób znaleźć pracę poprzez Urząd Pracy, brakuje ofert pracy, ale też brak zaufania do sposobu dystrybucji atrakcyjnych ofert (w opinii bezrobotnych często dowiadują się o nich tylko wybrane osoby, znajomi urzędników),
• brak solidnej – pewnej i pełnej – informacji o możliwościach otrzymania wsparcia
w instytucjach pomocowych (szczególnie urzędy pracy),
• narzędzie w postaci stażu, mimo podsycanych niekiedy nadziei, nie prowadzi do zatrudnienia, gdyż jest nadużywane przez pracodawców (stażysta jako darmowa siła
robocza często do prac niewymagających kwalifikacji),
• szkolenia dostępne w Urzędach Pracy nie dają pewności znalezienia pracy, często nie
przystają do realnych potrzeb rynku,
• system organizacji pracy Urzędów Pracy nie pozwala na realne zdiagnozowanie potrzeb i możliwości osoby poszukującej – brak czasu a często również poczucia zaangażowania ze strony urzędnika,
• środki dostępne w ośrodkach pomocy są „przechwytywane” przez „etatowych podopiecznych”, a osoby realnie potrzebujące nie są w stanie uczciwie spełnić wymogów
formalnych,
• brak informacji o ofercie organizacji pozarządowych oraz OPS/OPR.
• wymogi formalne są często powodem niedostępności teoretycznie możliwych do wykorzystania narzędzi pomocy oferowanych przez instytucje pomocowe.
Czynniki te powodują, że osoby zagrożone często traktują Urząd Pracy czy OPS jako instytucje raczej opresyjne niż pomocowe i zamiast korzystać ze stwarzanych możliwości i współpracować z osobami tam pracującymi, starają się ”wyciągnąć” najwięcej jak się da i na tym zakończyć „kooperację”, zdając się na własne działania bądź pogrążając się w marazmie i zasilając
szeregi wykluczonych.
171
ZAŁĄCZNIK – SCENARIUSZ FGI 1/3
Wstęp
Informacja dla uczestników o celach prowadzonego badania, o nagrywaniu oraz zasadach
dyskusji (poufność, anonimowość, nie ma złych odpowiedzi, wszystkie informacje są cenne).
bie).
Krótka prezentacja uczestników spotkania (imię, reprezentowana instytucja, krótko o so-
Rozgrzewka
Cel: wprowadzenie nastroju swobodnej wymiany poglądów, spostrzeżeń; zebranie ogólnych
informacji o sytuacji społecznej w powiecie oraz sytuacji powiatu w kontekście regionu/ województwa
Sytuacja społeczna w regionie
Cel: szczegółowe informacje na temat sytuacji społecznej w powiecie
Z jakimi problemami, związanymi z wykluczeniem społecznym, stykają się w swojej pracy. Jakie są najpowszechniejsze w regionie?
Moderator tworzy listę spośród problemów podawanych przez dyskutantów. Będzie ona
wykorzystywana w dalszych etapach rozmowy.
Jaka jest skala problemu w ich powiecie? Jak to wygląda na tle powiatów sąsiednich? Regionu?
Jak to wygląda w gminach? Czy są gminy/ regiony powiatu, gdzie problemy są poważniejsze, częstsze? Z czego to wynika? A gdzie tych problemów jest relatywnie mnie? Z czego to
wynika?
Jakie problemy budzą najpoważniejsze obawy? Które z powodów wykluczenia poszerzają
swój zakres obejmowania mieszkańców?
Jakie są przyczyny, powodujące, że w krąg osób zagrożonych wykluczeniem wchodzą
nowe osoby? Jakie są, obserwowane przez nich, mechanizmy wchodzenia w sytuacje/położenie
zagrożenia wykluczeniem? Czynniki ryzyka.
Stosowane formy pomocy
Cel: identyfikacja stosowanych form pomocy oraz ich skuteczności;
UWAGA: w zakresie stosowanych form pomocy oraz barier w ich stosowaniu, moderator
zwraca uwagę by wszystkie omawiane obszary były komentowane z perspektywy wszystkich instytucji/organizacji, których przedstawiciele znajdują się wśród dyskutantów.
172
Jakie są stosowane przez ich instytucje formy pomocy osobom zagrożonym wykluczeniem?
Moderator tworzy listę, podobnie jak w przypadku problemów.
Jakie są najczęściej wykorzystywane? Dlaczego te?
Jak oceniacie ich skuteczność? Co wpływa na skuteczność poszczególnych działań? Które
są najskuteczniejsze?
Co ogranicza stosowanie poszczególnych działań? Czy któreś mogłyby być stosowane szerzej, ale z jakiegoś powodu/powodów nie są? Z jakich? Dlaczego tak się dzieje?
Jak system pomocy jest oceniany przez samych zagrożonych? Czy zgłaszają jakieś zapotrzebowania na formy pomocy?
Na ile zapotrzebowania te są zasadne?
Na ile są możliwości uwzględniania potrzeb zgłaszanych przez osoby zagrożone? Jakie są
w tym względzie bariery?
Jakie podejmowane są działania profilaktyczne – mające zmniejszać ryzyko popadnięcia
w sytuację zagrożenia wykluczeniem społecznym?
Co sądzicie o takich działaniach? Czy są skuteczne?
Bariery i problemy w niesieniu pomocy
Cel: identyfikacja barier, z jakimi stykają się dyskutanci w trakcie pracy na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z uwzględnieniem problemów związanych z funkcjonowaniem instytucji pomocowych oraz ze strony samych osób – podmiotów pomocy;
Jakie bariery pojawiają się w waszej pracy? Co przeszkadza w skuteczniejszym niesieniu
pomocy?
Czy problemy te wynikają na poziomie instytucji, w której pracują? A może są wynikiem
wad systemu (na poziomie wyższym niż instytucja)?
Jakie problemy wynikają z niedostatków współpracy różnych instytucji zajmujących się
pomocą? Jakie są ich doświadczenia w tym zakresie?
Jakie problemy wynikają ze specyfiki osób obejmowanych pomocą?
Rekomendacje zmian w systemie pomocy
Cel: rozpoznanie własnych pomysłów dyskutantów na modyfikacje systemu pomocy w zakresie wykluczenia społecznego i zagrożenia takim wykluczeniem;
Jakie widzicie możliwości usunięcia barier, o których mówiliśmy przed chwilą?
Jak jeszcze można usprawnić system (na różnych poziomach: najbardziej ogólnym – krajowym, na poziomie województwa, powiatu, poszczególnych gmin, poszczególnych instytucji,
organizacji, firm)?
Moderator stymuluje mini-burzę mózgów jako podsumowanie dyskusji.
Zakończenie spotkania
173

Polityka społeczna w regionie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w Tłuszczu informuje, iż

V - 5. Tablica b..

Ramowy Plan Realizacji Działania dla Działania 2.3 ZPORR

ANKIETA IDENTYFIKACYJNA/AKTUALIZACYJNA ORGANIZACJI

zał nr 8

W programie szkolenia odbędzie się między innymi spotkanie z

zobacz

Parametry techniczne e-mailingów

Test Coopera w pływaniu