PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VIA Ca 231/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2010 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Urszula Wiercińska
Sędzia SA Ryszard Sarnowicz
Sędzia SA Wanda Lasocka (spr.)
Protokolant
sekr. sąd. Karolina Kulibska – Janusz
po rozpoznaniu w dniu 20 października 2010 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa […] w P.
przeciwko […] Oddział w Polsce z siedzibą w K.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów
z dnia 19 października 2009 r.
sygn. akt XVII AmC 480/09
I.
oddala apelację;
II. zasądza od […] Oddział w Polsce z siedzibą w K. na rzecz […] w P.
kwotę 285 (dwieście osiemdziesiąt pięć) zł tytułem zwrotu kosztów
procesu za drugą instancję.
MS/C Wyr.4 Wyrok Sądu odwoławczego
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 19 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:
I. uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie
z konsumentami postanowienia wzorca umowy o nazwie: „Regulamin”,
pkt IX.1. i treści: „Odpowiedzialność […] ogranicza się do zapewnienia
dostawy towarów oraz udostępnienia usług objętych Katalogiem lub
Katalogiem
Internetowym.
W
szczególności
[…]
nie
ponosi
odpowiedzialności z tytułu rękojmi i gwarancji za wady towarów lub
usług”;
II. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 360 zł tytułem kosztów
zastępstwa procesowego;
III. nakazał pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwoty 600 zł
tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony;
IV. zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym na koszt pozwanej.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana – […] SA w K. - prowadzi
działalność gospodarczą, polegającą m.in. na sprzedaży detalicznej towarów
na stacjach paliw […].
Pozwana prowadząc sprzedaż paliw i towarów na stacjach paliw […]
oferuje kupującym paliwa i towary na stacjach paliw […] udział w
Programie […] (Program).
Warunki uczestnictwa w w/w Programie zamieszczone zostały
w Regulaminie Programu oraz Katalogu Internetowym i Katalogu,
dostępnych na stacjach paliw (strona internetowa pozwanej).
Regulamin Programu […] określa:
- warunki przystąpienia do programu,
- ogólne zasady programu,
3
- rejestrację, utratę i wymianę karty,
- gromadzenie punktów i ich realizację,
- reklamacje, - postanowienia przejściowe i końcowe.
Regulamin
Programu
[…]
określa
zatem
ogólne
zasady
i warunki uczestnictwa w programie i skierowany jest wyłącznie do klientów
stacji paliw […]. Wynika to wyraźnie z pkt II. 1. Regulaminu: ,,Regulamin
niniejszy określa zasady udziału w organizowanym przez […] programie,
skierowanym do klientów stacji paliw […]” oraz z treści reklamy,
zamieszczonej na stronie internetowej pozwanej Programu […] o treści:
,,zobacz,
jak
zbierać
punkty
za
zakupy
na
stacjach
paliw”.
Przystąpienie do Programu następuje przez wypełnienie na stronie
internetowej pozwanej lub na stacji paliw formularza, w którym określane są
dane osobowe klienta. Centrum Obsługi klienta podejmuje decyzję o
uwzględnieniu
lub
nieuwzględnieniu
zgłoszenia.
Po
uwzględnieniu
zgłoszenia klient otrzymuje kartę, za pomocą której gromadzi punkty.
Katalogi: Internetowy i Katalog, dostępne na stacjach paliw, zawierają
pisemne listy towarów i usług oferowanych do sprzedaży na stacjach paliw
[…]. W w/w Katalogach zamieszczone ostały konkretne dane określające, ile
punktów można otrzymać za zakupiony konkretny towar lub wykonaną
usługę na stacji paliw […], np. 2 litry paliwa - 3 punkty, za usługę mycia
(program brązowy) - 30 punktów, itd.
Katalog zawiera też listę nagród za zbierane punkty i przeliczniki,
według których uczestnik gromadzi punkty realizuje punkty w ramach
Programu, np. lalka Barbie za zebrane 1950 punktów. Na podstawie wyżej
powołanych okoliczności sprawy Sąd uznał, że uzasadnione są następujące
ustalenia:
4
- Program został skierowany wyłącznie do klientów stacji paliw […] i to
wyłącznie do tych, którzy zawierają z pozwaną konkretne umowy
sprzedaży paliwa lub towarów na stacjach paliw […],
- uczestnictwo w Programie jest możliwe tylko równocześnie z realizacją
konkretnej umowy sprzedaży towarów na stacjach paliw […] (karty
uczestnictwa w Programie są wydawane tylko klientom stacji paliw […],
pkt II.1 Regulaminu),
- punkty za zakupione towary na stacjach paliw zapisywane są na kartach
uczestnictwa równocześnie z transakcją zakupu towaru.
W/w Program polega zatem na wprowadzeniu do umów sprzedaży
towarów na stacjach paliw […] atrakcyjniejszych warunków umowy
sprzedaży dla klientów tych stacji paliw, w celu przyciągnięcia klientów do
zakupów na tych stacjach przez dłuższy okres.
Sąd Okręgowy wskazał, że w praktyce obrotu występowanie tego
rodzaju umów sprzedaży jest dopuszczalne. Strony umowy sprzedaży
towarów mogą bowiem w ramach umowy różnie ukształtować treść
wiążącego ich stosunku prawnego.
Sąd Okręgowy uznał, iż nie jest zasadne twierdzenie pozwanej, że
stosunek prawny powstający pomiędzy konsumentem a pozwaną w ramach
Programu […], ma charakter przyrzeczenia publicznego.
Przepisy k.c. przyrzeczenie publiczne regulują art.: 919-921.
W myśl powołanych przepisów przyrzeczenie publiczne jest to
jednostronne oświadczenie woli przyrzekającego nagrodę, skierowane nie do
oznaczonych osób, ale do nieokreślonej liczby osób i że za to wykonanie
oznaczonej
czynności
przyrzekający
jest
obowiązany
przyrzeczenia
dotrzymać. Wyraz „czynności” oznacza przejaw pewnej aktywności, która
może się w różny sposób wyrażać, np. w znalezieniu rzeczy i dostarczeniu
zaginionej rzeczy.
5
W niniejszej sprawie Program […], polegający na gromadzeniu
punktów w celu uzyskiwania nagród, został skierowany do ściśle
oznaczonych osób, tj. tylko klientów stacji paliw […] i Program ten jest
oferowany kupującym w zamian za dokonanie zakupów na stacji paliw, czyli
wyraźnie wynika tu sytuacja polegająca na występowaniu wzajemnych
świadczeń stron. Ze strony klientów będzie to kupowanie towarów i usług na
stacjach paliw […], a ze strony pozwanej wydanie towarów i usług wraz
z możliwością oferowania uczestnictwa w programie premiowym. Z tych
względów nie można przyjąć, że stosunek prawny powstały pomiędzy
pozwaną a konsumentem w ramach realizacji Programu […] jest
przyrzeczeniem publicznym w rozumieniu art. 919 k.c.
W ocenie Sądu Program to ustalenie atrakcyjnych warunków
sprzedaży towarów w ramach realizowanego przez pozwaną świadczenia
z umowy wzajemnej umowy sprzedaży towarów na stacjach paliw […]
w stosunku do klientów tych stacji, w zamian za przywiązanie tych klientów
do zakupów na tych stacjach przez dłuższy okres czasu.
Oceniając zakwestionowane w pozwie postanowienie umowne na
podstawie art. 3851 k.c. Sąd przyjął, że jest to postanowienie niedozwolone.
W
rozdziale
IX
Regulaminu,
zatytułowanym
„Reklamacje”,
zamieszczone zostało zakwestionowane w pozwie postanowienie o treści:
„Odpowiedzialność […] ogranicza się do zapewnienia dostawy towarów
oraz
udostępnienia
usług
objętych
Katalogiem
lub
Katalogiem
Internetowym.
W szczególności […] nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi
i gwarancji za wady towarów lub usług.” Pozwana w celu przyciągnięcia
klientów do nabywania towarów i usług na stacjach paliw […] w ramach
umowy sprzedaży tych towarów i usług uatrakcyjniła swoje świadczenie
przez wprowadzenie Programu, tj. gromadzenie przez klientów stacji paliw
6
[…] punktów za nabywane towary i usługi na tych stacjach w celu uzyskania
nagrody - towarów i usług określonych w Katalogach, a następnie
w Regulaminie ustaliła, ze nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi
i gwarancji za wady tych towarów i usług. W ocenie Sądu tego rodzaju
postanowienie oznaczałoby wskazanie jako nagrody np. odkurzacza, który
okazałby się niesprawny, czyli bezużyteczny, bez możliwości złożenia
reklamacji. Tego rodzaju postanowienie narusza dobre obyczaje i rażąco
narusza interesy konsumentów, albowiem pozwana wyłącza całkowicie
swoją odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania umownego.
Z tych względów na podstawie art. 3851 k.c. uwzględniono żądanie
pozwu i na podstawie art. 47944 i 98 orzeczono jak w sentencji wyroku.
W apelacji od powyższego wyroku, skarżącej go w całości, pozwana
zarzuciła naruszenie przepisów art.: 919 § 1 k.c. i 385 1 § 1 k.c., 47919 § 2
k.p.c. oraz błąd w ustaleniach faktycznych - i wnosiła o jego zmianę przez
oddalenie powództwa w całości, z zasądzeniem kosztów, ewentualnie o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska skarżącej, iż oferowany przez
nią
w
Program
oparciu
o
[…]
ten
(zwany
dalej
Program stosunek
Programem)
oraz
powstający
prawny pomiędzy pozwaną
a konsumentem, winien być oceniany w oparciu o przepisy art. 919-921 k.c.,
dotyczące przyrzeczenia publicznego.
Trafnie Sąd Okręgowy dostrzegł bezpośredni związek pomiędzy
Programem i zawieraniem przez jego uczestników z pozwaną umów
sprzedaży oferowanych przez nią towarów lub usług. Uczestnikami
7
Programu są bowiem kontrahenci pozwanej, która sprzedając towary lub
usługi dodatkowo proponuje im możliwość uzyskiwania premii za
odpowiednio duże zakupy. Program ten zatem nie istnieje sam dla siebie,
lecz jest nierozerwalnie związany z dokonywanymi transakcjami sprzedaży
(jest ich dodatkiem), stanowiąc jego uatrakcyjnienie i zachętę dla
kupujących dla nabywania towarów lub usług właśnie na stacjach […]. Nikt
też nie przystępuje do uczestnictwa w programie dla samego faktu bycia jego
członkiem i nie wnosi o wydanie karty uczestnictwa dla samego faktu jej
posiadania, albowiem samo bycie uczestnikiem Programu, czy też samo
posiadanie karty uczestnictwa nie daje prawa do naliczenia punktów
zamienianych później na nagrody, lecz daje jedynie przywilej (prawo) do
ubiegania się o naliczenie na kartę punktów wyłącznie w przypadku nabycia
od pozwanej odpowiedniej wartości towarów lub usług.
Bezprzedmiotowe zatem stają się wywody apelującego dotyczące
kręgu osób, które mogą posługiwać się kartą (z p. IV. 1 wynika, że może nią
posługiwać się uczestnik lub osoba przez niego upoważniona; pozwana
może przy tym – bez podania przyczyn - nie uwzględnić zgłoszenia
uczestnictwa – p. III. 3 – lub nie dokonać rejestracji karty uczestnictwa – p.
V. 2 Regulaminu). Program ten obliczony jest więc na przyciągnięcie do
stacji […] możliwie jak największej liczby klientów.
W takich okolicznościach uznać należy, iż Program stanowi
modyfikację (rozszerzenie) zawieranych pomiędzy pozwaną a jej klientami
umów sprzedaży, wprowadzając dodatkowe – z woli obu stron umowy –
postanowienia umowne, sprzedaż tę uatrakcyjniające, stanowiąc jej elementy
określone jako accidentalia negotii. O umownym charakterze relacji
pozwanej z uczestnikiem Programu świadczy także regulacja z p. VI 5
Regulaminu Programu, warunkującego możliwość korzystania z naliczonych
punktów pod warunkiem dokonywania transakcji minimum raz na 12
8
miesięcy, gdyż w przeciwnym razie zgromadzone na koncie punkty zostają
skasowane bez możliwości ich odzyskania, a uczestnik traci wszelkie
uprawnienie wynikające z tych punktów.
Nie można nie zauważyć, iż warunki Programu zawierają elementy
przyrzeczenia (Program skierowany do wszystkich, potencjalnych klientów
stacji […]; przyrzeczenie nagrody za odpowiednio wysokie zakupy towarów
lub usług), jednakże charakter każdej czynności prawnej determinowany jest
całokształtem towarzyszących jej okoliczności, co w przypadku Programu
przemawia za jego oceną j.w.
Program nie funkcjonuje – co do swej istoty – w oderwaniu od umów
sprzedaży towarów i usług pozwanej i gdyby nie owa sprzedaż, jako
podstawowa forma działalności pozwanej na stacjach paliw, to Program nie
zostałby stworzony i realizowany. Nie można przy tym nie zauważyć, iż
wprowadzenie
przez
pozwaną
Programu
nie
było
elementem jej
dobroczynnej działalności. Pozwana jest przedsiębiorcą i prowadzi
działalność gospodarczą nastawioną na osiąganie zysku, co sprawia, że
przyjąć należy, iż także koszty Programu wliczane są w koszty
funkcjonowania przedsiębiorstwa, co w odpowiednim zakresie przekłada się
też na ceny sprzedawanych przez nią towarów i usług. Program lokuje się
więc w ramach podstawowej działalności pozwanej, na stacjach paliw,
polegającej na sprzedaży paliw i usług i zmierza do zachęcenia
kontrahentów do nabywania ich u pozwanej, m.in. za pomocą Programu,
oferującego określone nagrody za przeprowadzone transakcje. Stanowi on
element „walki” o klienta, który być może, gdyby nie Program, wybierałby
konkurencyjne stacje, oferujące tańsze towary usługi lub inne programy
lojalnościowe. Program został więc zorganizowany dla zwiększenia obrotów
pozwanej i w celu dążenia do uzyskania optymalnego wyniku finansowego.
9
Podkreślenia wymaga także okoliczność, iż z natury regulacji
dotyczącej przyrzeczenia publicznego wynika, że chodzi w niej o
nieskomplikowaną
relację
prawną,
sprowadzającą
się
do
prostego
wykonania oznaczonych czynności, za co obiecano nagrodę. Złożony zaś
stosunek prawny, regulowany 55-punktowym Regulaminem, integralną
część którego stanowią ponadto: Katalog i Katalog Internetowy, w dodatku
nierozerwalnie związany z zawieraną przez uczestnika Programu umową
sprzedaży, a wręcz stanowiący jej dodatkowy element, nie mieści się
w ramach przewidzianej treścią przepisu art. 919 k.c. instytucji
przyrzeczenia publicznego.
Z przedstawionych powyżej względów za bezzasadne Sąd Apelacyjny
uznaje zarzuty z punktów: 1 i 3 apelacji. Wbrew wywodom apelacji nie było
więc przeszkód do badania treści zaskarżonej klauzuli w aspekcie jej
abuzywności w odniesieniu do umów zawieranych z konsumentami.
Nie sposób także zgodzić się z drugim ze wskazanych zarzutów
apelacyjnych, naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 3851 § 1 k.c.
przez uznanie kwestionowanej przez powoda klauzuli za kształtującą prawa
i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami
i rażąco naruszającą jego interes.
Treść klauzuli z pkt IX 1 Regulaminu Programu Partnercklub
wskazuje na ograniczenie odpowiedzialności pozwanej w ramach Programu
do zapewnienia dostawy towarów i udostępnienia usług objętych Katalogiem
lub Katalogiem Internetowym, przy jednoczesnym doprecyzowaniu, że
w szczególności nie ponosi ona z tytułu rękojmi i gwarancji za wady
towarów lub usług.
Już sama redakcja klauzuli, jasna w swej treści, wyłączająca
odpowiedzialność pozwanej wobec uczestnika Programu za inne zawinione
działania lub zaniechania, niezwiązane z zapewnieniem dostawy towarów
10
lub udostępnieniem usług objętych Katalogami, wskazuje na bardzo istotne
ograniczenie jej odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie
lub nienależyte wykonanie zobowiązania, co czyni ją niedozwoloną
w oparciu o przepis art. 3853 pkt 2 k.c. Tego rodzaju regulacja rażąco
narusza np. przepis art. 474 k.c., zgodnie z którym dłużnik odpowiada jak za
własne działania za działania lub zaniechania osób, z których pomocą
zobowiązania wykonuje lub którym wykonanie powierza.
Ponadto, o ile udzielenie gwarancji jest dobrowolne, o tyle inaczej
wygląda
kwestia
rękojmi,
albowiem
odpowiedzialność
sprzedawcy
z rękojmi (za wady towaru lub niezgodność towaru z umową przy umowach
konsumenckich następuje z mocy prawa (art. 556 k.c. i art. 4 ustawy
z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej …,
Dz. U. z 2002 Nr 141, poz. 1176 ze zm.) i oparta jest o zasadę ryzyka.
Skoro Program […] jest dodatkowym elementem zawieranych umów
sprzedaży, a w stosunkach z konsumentem nie można wyłączyć ani
ograniczyć
odpowiedzialności
sprzedawcy
z
tytułu
rękojmi
w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o
niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową – art. 11 ustawy z 27 lipca
2002 r. j.w. – to kwestionowana regulacja narusza również wskazany
powyżej, bezwzględnie obowiązujący przepis prawa. Kwestionowana
klauzula kształtuje zatem pozycję konsumenta z naruszeniem zasady
równorzędności partnerów stosunku zobowiązaniowego, ekwiwalentności
świadczeń, poszanowania kontrahenta i niepisanej, lecz zwyczajowo
przyjętej zasady lojalności wobec niego, a więc pozbawiając go pewnych
praw kształtuje jego pozycję w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, w
sposób oczywisty narażając jego interesy, przede wszystkim ekonomiczne.
Już z tych tylko względów kwestionowana klauzula w oparciu o
przepis art. 3851 § 1 w zw. z art. 3853 pkt 2 k.c. musi być uznana za
11
niedozwolone postanowienie umowne, co skutkuje uznaniem apelacji tym
w zakresie za bezzasadną i koniecznością jej oddalenia w oparciu o przepis
art. 385 k.p.c., z rozstrzygnięciem o kosztach, opartym o przepisy art.: 108 §
1, 98 § 1 i 99 k.p.c.
Rację miała pozwana twierdząc, iż odpis skarżonego wyroku,
wydanego na posiedzeniu niejawnym, w oparciu o przepisy art. 479 19 § 2
i 133 § 3 k.p.c. winien być doręczony pełnomocnikowi strony ze stosownym
pouczeniem o środkach zaskarżenia (4 zarzut apelacji; patrz: uchwała Sądu
Najwyższego z 16 kwietnia 2010 r., III CZP 21/10, OSNC 2010.9.121),
jednakże kwestia skuteczności doręczenia pozostaje bez znaczenia dla istoty
skarżonego rozstrzygnięcia i treści wyroku Sądu Apelacyjnego i mogłaby
ona mieć znaczenie jedynie dla kwestii terminowości wniesienia apelacji.
bk