wpływ osób wykluczonych w młodym wieku na sytuację na rynku

Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
WPŁYW OSÓB WYKLUCZONYCH W MŁODYM WIEKU NA
SYTUACJĘ NA RYNKU PRACY WOJ. MAZOWIECKIEGO
JAK WYKLUCZENIE W MŁODYM WIEKU WPŁYWA NA STATUS TYCH OSÓB PO
OSIĄGNIĘCIU PEŁNOLETNOŚCI I WEJŚCIU NA RYNEK PRACY
Celem niniejszego opracowania jest próba przeanalizowania wpływu osób
wykluczonych w kategorii wiekowej 15-16 lat na przyszły rynek pracy w województwie
mazowieckim.
Mimo, że już na poziomie szkolnym można zaobserwować wśród młodzieży zjawisko
wykluczenia to jednak brak dokładnych statystyk nie upoważnia do przyjęcia wobec nich
definicji wykluczenia.
Będziemy zatem koncentrować się na uwarunkowaniach rodzinnych i społecznych, które
kształtują postawy młodego człowieka w taki sposób, że zajmie on w przyszłości miejsce
osoby wykluczonej.
Okresem przyjętym do analizy są lata 2008 - 2010.
Charakterystyka województwa mazowieckiego
Województwo mazowieckie plasuje się na pierwszej pozycji w kraju zarówno pod
względem obszaru, jak i liczby ludności. W województwie funkcjonuje 314 gmin (w tym 35
miejskich, 50 miejsko - wiejskich i 229 wiejskich), 42 powiatów i 5 miast na prawach
powiatu. Jego powierzchnia obejmuje 35.558 km2 (11,4% obszaru kraju).
Największym powiatem jest powiat ostrołęcki (2.098 km²) a najmniejszym powiat
pruszkowski (246 km²). W grudniu 2010r. na Mazowszu mieszkało 5 242 911 osób.
Spośród ogółu mieszkańców województwa - najwięcej mieszkańców liczyło m.st.
Warszawa (1 720 398 osób), najmniej powiat łosicki (31 937 osób).
Ludność w wieku produkcyjnym (tzw. potencjalne zasoby pracy) liczyła w końcu
2010r. 3 334 386 osób.
W miastach województwa mazowieckiego mieszkało 3 385 772 osób, w tym 1 582 337
mężczyzn i 1 803 435 kobiet, na wsi 1 857 139 osób, w tym mężczyzn 925 348 i kobiet –
931 791.
Podobnie jak w całym kraju, również na Mazowszu występowała przewaga kobiet.
Najwyższą przewagą kobiet charakteryzuje się m.st. Warszawa 929 962 przy mężczyznach
790 436.
W województwie mazowieckim na koniec grudnia 2010r. w rejestrze REGON było
zarejestrowanych 81 012 podmiotów gospodarki narodowej (bez rolników
indywidualnych). W porównaniu ze stanem w końcu grudnia 2009r. liczba podmiotów
gospodarczych zwiększyła się o 26 622 podmioty.
Wśród ogółu podmiotów gospodarczych dominowały osoby fizyczne prowadzące
1
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
działalność gospodarczą – 72,9% ogólnej liczby podmiotów (486 952 podmioty), w
poprzednim roku (2009r.) 71,5% (462 544 podmioty).
Spółki z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły w 2010r. 3,8% ogółu podmiotów w
województwie (25.594 spółki), przed rokiem 3,8% (24.334 spółki).
W 2010r. zarejestrowano 66.405 nowych podmiotów gospodarki narodowej, tj. o 27,9%
więcej niż w poprzednim roku.
W 2010r. zrezygnowało z prowadzenia działalności gospodarczej 33.516 podmiotów (o
37,6% mniej niż rok wcześniej). Najwięcej podmiotów wyrejestrowało działalność
gospodarczą w miastach: Warszawie (13.346), Radomiu (2.186), Płocku (1.055) oraz w
powiatach: wołomińskim (1.394), piaseczyńskim (1.002) i pruszkowskim (927).
Warto zaznaczyć, że spośród podmiotów zarejestrowanych na Mazowszu aż 95,2%
(648.594 podmioty) stanowiły mikroprzedsiębiorstwa - podmioty zatrudniające do 9 osób.
Udział podmiotów małych, o liczbie pracujących od 10 do 49 osób wynosił 3,8% ogółu
podmiotów (26.180 podmiotów), podmioty średnie zatrudniające 50-249 osób stanowiły
0,8% (5.092 podmioty), a podmioty duże, zatrudniające powyżej 250 osób stanowiły 0,2%
(1.146 podmiotów).
W grudniu 2010r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w
województwie mazowieckim ukształtowało się na poziomie 1297,4 tys. tj. zbliżonym do
notowanego w listopadzie 2010 r. i o 1,8% wyższym niż w grudniu 2009 r. W kraju
przeciętne zatrudnienie nie zmieniło się w odniesieniu do poprzedniego miesiąca (grudzień
do listopada 2010r.) oraz było o 2,4% wyższe niż przed rokiem.
Poziom bezrobocia
W grudniu 2010r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 238 341 bezrobotnych w
tym 115 079 kobiet.
Największy procentowy wzrost bezrobocia odnotowano w powiatach: przasnyskim – 13,2%
(o 368 osób), zwoleńskim – 11,1% (o 316 osób), kozienickim – 10,8% (o 444 osoby) oraz
lipskim – 10,4% (o 243 osoby).
Spadek bezrobocia odnotowano w miastach: Płock – 0,8% (o 56 osób) i Warszawa – 0,5%
(o 182 osoby) oraz w powiecie pruszkowskim – o 1,0% (o 42 osoby).
Biorąc pod uwagę obszary województwa procentowy wzrost bezrobocia odnotowano we
wszystkich obszarach, największy wzrost zaobserwowano w obszarze siedleckim o 7,5% (o
752 osoby).
Spadek bezrobocia odnotowano w 12 powiatach. Największy procentowy spadek wystąpił
w powiatach: makowskim – o 11,4% (o 493 osoby), garwolińskim – o 10,9% (o 607 osób)
oraz łosickim – o 10,3% (o 193 osoby).
Biorąc pod uwagę obszary województwa, wzrost bezrobocia odnotowano w pięciu
obszarach, największy w obszarze warszawskim – o 10,7% (o 10.058 osób). Spadek
bezrobocia odnotowano w obszarze ciechanowskim – o 1,2% (o 233 osoby)
Nadal na Mazowszu mamy do czynienia ze sporym zróżnicowaniem terytorialnym stopy
bezrobocia. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach: szydłowieckim –
35,1%, radomskim – 29,6% oraz przysuskim - 24,8%, a najniższą stopą bezrobocia
wyróżniały się: m. st. Warszawa – 3,4% oraz powiaty: warszawski zachodni – 5,8%,
2
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
pruszkowski – 6,6% oraz grodziski – 6,7%.
Trudności ze znalezieniem pracy (w szczególności na terenach oddalonych od aglomeracji
warszawskiej) mieli bezrobotni legitymujący się niskim poziomem wykształcenia i
kwalifikacji zawodowych. Na koniec grudnia 2010r. wykształcenie niższe od średniego
posiadało 130 490 osób (54,7% ogółu bezrobotnych).
Największe problemy z podjęciem pracy z powodu niskiego poziomu wykształcenia i
kwalifikacji mieli bezrobotni w powiatach: płockim, gdzie wykształcenie niższe od
średniego posiadało (66,3%), przysuskim (64,3%), radomskim (63,4%), płońskim (62,0%),
kozienickim (61,5%), szydłowieckim (61,2%) oraz nowodworskim (61,0%).
Najniższym udziałem bezrobotnych posiadających wykształcenie niższe od
średniego wyróżniały się miasta: Warszawa (40,0% ogółu bezrobotnych), Ostrołęka
(45,7%) i Siedlce (46,1%) oraz powiaty sokołowski (47,6%), grodziski (48,3%) oraz łosicki
(48,9%).
Najmniejszą populację bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem średnim
ogólnokształcącym – 11,3% ogółu bezrobotnych (26.885 osób). Najwyższym udziałem
bezrobotnych posiadających takie wykształcenie wyróżniają się głównie powiaty:
węgrowski (17,3%), makowski (15,7%), lipski (15,6%), grodziski (15,4%) oraz płoński i
pułtuski (po 15,0%).
Dla zapobieżenia szerzącemu się bezrobociu podejmowane są różne działania przez
instytucje do tego powołane.
W obrębie wydatków Funduszu Pracy powstają programy lub działania w formie promocji
zatrudnienia i łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej.
Aktywizacja bezrobotnych odbywa się poprzez szkolenia, prace interwencyjne, roboty
publiczne, prace społecznie użyteczne, staże, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy,
przygotowanie zawodowe dorosłych, jednorazowe środki dla bezrobotnych na podjęcie
działalności gospodarczej, refundacje wyposażenia lub doposażenia stanowisk pracy
udzielane pracodawcom, refundacja kosztów studiów podyplomowych (stypendia),
refundacja kosztów opieki, koszty dojazdu, badania lekarskie, stypendia za kontynuacje
nauki, zatrudnienie wspierane.
Charakterystyka wybranych grup społecznych narażonych na wykluczenie
społeczne
Zgodnie z obowiązującą definicją wykluczenie społeczne określa sytuację w której
dana jednostka będąca członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w
działaniach obywateli tego społeczeństwa, przy czym ograniczenie to nie wynika z jej
własnych przekonań, ale znajduje się poza kontrolą wykluczonej jednostki.
Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i w praktyce oznacza
niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym jak i kulturowym, w wyniku
braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz
deprywacji potrzeb. Błędem jest utożsamianie wykluczenia społecznego z pojęciem
ubóstwa. Mimo tego, że są pojęcia pokrewne to wykluczenie społeczne jest pojęciem
szerszym, gdyż oprócz niskich dochodów zwraca też uwagę na inne czynniki powodujące
3
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
wyłączenie jednostek z funkcjonowania w życiu społecznym. Zależność między ubóstwem,
a wykluczeniem społecznym może mieć charakter sprzężenia zwrotnego, tzn. ubóstwo
może powodować wykluczenie, ale i może być jego skutkiem.
Grupami społecznymi najbardziej narażonymi na wykluczenie społeczne są:
osoby niepełnosprawne
osoby chore psychicznie
osoby uzależnione
długotrwale bezrobotni
opuszczający zakłady karne i poprawcze
kobiety samotnie wychowujące dzieci
ofiary patologii życia rodzinnego
osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych
starsze osoby samotne
bezdomni
dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych wychowawczo
osoby będące imigrantami oraz członkowie mniejszości narodowych
(społeczeństwo romskie ).
Analizując wpływ osób wykluczonych w młodym wieku na rynek pracy w woj.
mazowieckim zajmiemy się tylko kilkoma grupami społecznymi, które determinują według
nas w sposób istotny i znaczący sytuację na rynku.
Według obserwacji i dostępnych statystyk tyczących rynku pracy na Mazowszu istotną
grupą, która ma wpływ na tenże rynek ma młodzież wywodząca się ze środowisk
zaniedbanych wychowawczo. Pod tym hasłem kryją się nie tylko kwestie związane z
uwarunkowaniami wychowania w domu rodzinnym, ale również osadzenie środowiskowe
związane z miejscem zamieszkania tj. dzielnica, ulica, dom, grupa rówieśnicza w jakiej
funkcjonuje i z którą wiążą ich określone związki i relacje.
Dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych wychowawczo w związku ze swoim
pochodzeniem narażone są na:
pozbawienie podstawowej opieki i minimum socjalnego (gorszy stan zdrowia i
higieny)
brak środków finansowych na opiekę przedszkolną
wypadanie poza margines podstawowego systemu szkolnego
zaniedbanie obowiązku szkolnego od wczesnego dzieciństwa
problem drugoroczności (a nawet wielokrotne powtarzanie tej samej klasy)
środowiskowe zagrożenie demoralizacją
deficyt wykształcenia rodziców nie gwarantujący właściwej pomocy własnym
dzieciom
wczesną inicjację seksualną ( możliwość zostania rodzicem w wieku nastoletnim)
zagrożenie uzależnieniem od alkoholu i narkotyków (częściej od alkoholu ze
względu na cenę i łatwość wejścia w posiadanie)
Charakteryzując sytuację ludzi młodych ze środowisk zaniedbanych wychowawczo należy
zwrócić uwagę na jeden bardzo istotny fakt, że są to rodziny z reguły wielodzietne.
Obecnie dzieci i młodzież ze wszystkich środowisk są narażone na udział w procesach i
zjawiskach, które w istotnym stopniu mogą w przyszłości zaburzyć ich umiejętność i
możliwość poruszania się na rynku pracy oraz funkcjonowanie społeczne. Dzieciństwo i
młodość to etapy szczególnie istotne w życiu każdego człowieka. W tym okresie kształtuje
4
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
się osobowość i tożsamość każdego z nich. Wczesne lata młodości to okres formowania
własnej osoby, wypracowanie cech charakteru, motywacji oraz siły woli. Jakość tych cech
w przyszłości zdecyduje jak dana jednostka będzie funkcjonowała w dorosłym życiu.
W tym momencie należy się zastanowić jak ten rodzaj wykluczenia w młodości
wpływa na postawy przy późniejszym wejściu na rynek pracy. Osoby młode (15 -16 letnie)
ze środowisk zaniedbanych wychowawczo nabywają cech środowiska w którym
funkcjonują (chodzi tu o grupę rówieśniczą), która kształtuje ich osobowość i sposób
postrzegania otaczającego świata oraz funkcjonowania w nim. Nie mając wzorców
przeniesionych z domu rodzinnego przejmują zachowania, które są społecznie nie
dopuszczane, i nie powinny być kopiowane. Mamy na myśli tu częściowe lub całkowite
porzucenie obowiązku szkolnego . Statystyki oświatowe woj. mazowieckiego w ostatnich
latach niepokojąco pokazują coraz większą liczbę uczniów, którzy w wieku 15-16 lat nie
ukończyli szkoły podstawowej. Należy mieć na uwadze świadomość, że w wieku 16 lat
młody człowiek powinien kończyć zgodnie z planem szkołę gimnazjalną.
Może zaistnieć również sytuacja, w której młody człowiek zakończy edukację w szkole
podstawowej zgodnie z planem a jego niepowodzenia zaczną się na etapie szkoły
gimnazjalnej i tu zacznie się problem drugoroczności albo wielokrotności powtarzania tej
samej klasy a w konsekwencji zakończenie edukacji z chwilą osiągnięcia pełnoletniości tj.
ukończenia 18 roku życia na poziomie szkoły podstawowej. Osoby te w miarę chęci i
możliwości trafiają między innymi za pośrednictwem OHP do przyuczenia zawodowego
oraz jako robotnicy niewykwalifikowani trafiają na rynek pracy czy też zasilają rzeszę ludzi
bezrobotnych i starają się o zasiłki za pośrednictwem OPS-ów.
Kolejną grupą osób wykluczonych w młodym wieku a mających wpływ na rynek
pracy woj. mazowieckiego są osoby wywodzące się ze środowisk z problemem
długotrwałego bezrobocia. Osoby długotrwale bezrobotne to zgodnie z definicją osoby
pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy
w okresie w okresie ostatnich 2 lat z wyłączeniem okresów odbywania stażu i
przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Problem ten czasami pogłębiany jest przez
fakt, że w danej rodzinie taka sytuacja dotyczy obojga rodziców w dłuższej jednostce
czasowej ale też przechodzi jako przykład idący z góry. Dotyczył dziadków
zamieszkujących we wspólnym gospodarstwie. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być
kilka a mianowicie brak ofert pracy w danym zawodzie, brak bądź niski poziom
kwalifikacji uniemożliwiający podjęcie pracy, niechęć do podjęcia pracy, bierność
zawodowa jak również praca w tzw. szarej strefie. Tego typu postawy i zachowania
odbywają się przy cichym przyzwoleniu i aprobacie instytucji, które są dystrybutorem
pomocy społecznej. Taka postawa obserwowana w domu rodzinnym kształtuje młodego
człowieka dorastającego, który nie znajduje w sobie motywacji i energii aby zmienić nie
najlepiej funkcjonujący stan rzeczy. Obserwując statystyki dotyczące osób długotrwale
bezrobotnych widzimy, że są to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej. Taki stan
rzeczy obrazuje tabela nr 1.
Pocieszającym zjawiskiem jest tendencja spadkowa na przestrzeni trzech ostatnich lat, które
są przedmiotem tejże analizy. Liczba bezrobotnych w wykształceniem gimnazjalnym i
poniżej w ciągu tego okresu zmalała o 3,9%.
Młodzież funkcjonująca w takim środowisku rodzinnym obserwując umiejętność "radzenia
sobie w życiu” mimo braku legalnej pracy, zaradność w korzystaniu z systemu pomocy
społecznej, umiejętność poszukiwania nowych metod utrzymania się dziedziczy
5
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
wykluczenie społeczne. Może na to wskazywać wskaźnik bezrobocia w grupie wiekowej
18-24 lata. (tabela nr 2). Na przestrzeni trzech lat obserwowana jest wyraźna tendencja
wzrostowa ( porównaniu z 2008 rokiem bezrobocie w tej grupie jest o 2,7% wyższe).
Możemy przyjąć, że w grupie tych osób znajduje się młodzież z takich środowisk.
Diagnozując kwestie będące czynnikami wykluczenia młodzieży należy zwrócić uwagę na
fakt, że miarę poziomu wykluczenia determinuje nie tylko jeden czynnik ale poziom
wykluczenia to wypadkowa kilku czynników.
Kolejną grupę osób wykluczonych w młodym wieku, a mającą oddziaływanie na
kształt rynku pracy województwa mazowieckiego to emigranci i członkowie mniejszości
narodowych (Wietnamczycy, obywatele dawnych republik radzieckich oraz członkowie
społeczności romskiej). Grupy te wprawdzie w mniejszym stopniu zarysowują swoją
obecność i oddziaływanie w skali całego województwa ale coraz mocniej zaznaczają swoją
obecność na terenie aglomeracji warszawskiej.
Zarówno emigranci jak i Romowie charakteryzują się znacznym stopniem odrębności
kulturowej, która funkcjonując w warunkach istnienia bariery kulturowej oraz edukacyjnej,
co decyduje o ich marginalizacji w życiu społecznym Romów jak również wspomnianych
Azjatów, wyróżnia silne poczucie własnej odrębności. W przypadku Romów
charakterystyczne są ich podziały wewnętrzne. Wśród różnych społeczności Romów
występują różne tradycje zawodowe. Z grup o tradycjach wędrownych to handel obwoźny,
kobiety uprawiają wróżbiarstwo a mężczyźni prace pomocnicze murarskie. Według
Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny
w 2002r. w Polsce żyło 12 731 przedstawicieli mniejszości romskiej. Według źródeł
aktualnie na terenie woj. Mazowieckiego zamieszkuje około 3000 osób narodowości
romskiej . Z badania przeprowadzonego na społeczności romskiej co trzeci Rom nie
ukończył szkoły podstawowej a 0,6% ma wykształcenie wyższe. Bardzo istotnym
elementem w naszej analizie jest fakt, że bezrobocie wśród Romów sięga powyżej 92%.
Sytuacja jaka panuje w tej społeczności kształtuje postawę młodych przedstawicieli tej
społeczności na rynku pracy.
Uwarunkowania środowiskowe mające wpływ na kształtowanie się postaw młodych
ludzi to:
bezrobocie (dziedziczone przez pokolenia)
niski poziom wykształcenia ogólnego (nie ukończona szkoła podstawowa)
analfabetyzm
bariera kulturowa
niechęć pracodawców do zatrudnia Romów
brak przygotowania zawodowego
problemy mieszkaniowe będące efektem niskich dochodów
Sytuacja opisana powyżej ma wpływ na start życiowy młodzieży romskiej, która nie
osiągając sukcesów w pracy bardzo szybko się zniechęca, zasila rzesze bezrobotnych i
postępuje zgodnie z utartymi wzorcami romskimi. Można tu stwierdzić, że zasilając grupę
bezrobotnych coraz częściej korzysta ze wsparcia OPS-u występując z wnioskami o
zapomogi o dofinansowanie dożywiania dzieci w szkole.
Bardzo podobna sytuacja jest wśród emigrantów, którzy w różny sposób ugruntowali sobie
możliwość legalnego pozostania na terytorium Polski. Mamy tu na uwadze przedstawicieli
społeczności wietnamskiej. W obrębie aglomeracji warszawskiej, a także na terenie
województwa mazowieckiego jest to grupa około 6 tys. osób.
6
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
Niebagatelny udział w grupie bezrobotnych + 45 mają osoby będące ofiarami
patologii życia rodzinnego.
Patologia życia rodzinnego jest składową patologii określanej mianem społecznej.
Wg definicji A. Podgóreckiego patologia społeczna to „postawy i zachowania ludzi, które
naruszają podstawowe normy etyczne oraz wyrządzają mniej lub bardziej wymierne szkody
społeczne”.
Ujmując to bardziej ogólnie patologia społeczna, zwana również społeczną dezorganizacją
lub zachowaniami dewiacyjnymi, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego
przejawem jest osłabienie więzi społecznych, zachwianie systemu wartości oraz
nieskuteczność kontroli społecznej.
Jednym z najczęściej występujących zjawisk patologicznych występujących w
rodzinach z grupy wykluczenia jest alkoholizm.
Alkoholizm w odniesieniu do dorosłych ale wiadomo także, że nadużywanie alkoholu
przez dzieci ( a więc ich alkoholizowanie się) nie jest sytuacją wyjątkową i występuje jako
zjawisko naśladowania dorosłych wraz z powszechnością zjawiska upijania się idzie w
parze z aprobatą dla spożywania alkoholu. Nagminność i pospolitość picia alkoholu w
domu jak i poza domem, na spotkaniach, szkoleniach, zjazdach itp. osiąga wielkie rozmiary.
Uczestnicy pijaństwa sami nie dostrzegają tego zjawiska a społeczeństwo woli nie reagować
czego powodem może być fakt, że poszczególne grupy społeczne, w różnych okresach
czasu postępują w podobny sposób. Dzieci natomiast bacznie obserwując dorosłych
wyciągają odpowiednie wnioski z faktu, że alkohol podawany jest niemal przy każdej
okazji. W efekcie same zaczynają próbować. Wystarczy jakakolwiek impreza czy koncert
muzyczny, aby natknąć się na tłum nastolatków z alkoholem w ręku.
W rodzinach takich młody człowiek zatraca poczucie bezpieczeństwa, nie ma innych
sposobów na spędzanie wolnego czasu a także nie ma motywacji do dokonania zmian w
swoim życiu. Długotrwałe pozostawanie w takim otoczeniu skutkuje przekonaniem, że tak
właśnie powinno wyglądać życie. Dzieci z takich rodzin są zaniedbywane wychowawczo,
bardzo często zdane na własne siły, nikt nie wzbudza w nich motywacji do nauki, a często
nawet nie mają właściwych warunków mieszkaniowych, które zapewniłyby im odrobinę
prywatności.
Innym zjawiskiem patologicznym jest narkomania. Zjawisko narkomanii zawsze
miało swoje miejsce w dziejach ludzkości, choć przez długi czas miało charakter
sporadyczny. Wraz z rozwojem cywilizacji kiedy to ciągle przyspieszające tempo życia,
które wymaga coraz większego wysiłku psychicznego oraz towarzyszące mu chroniczne
napięcie nerwowe, stają się przyczyną życiowych niepowodzeń, konfliktów oraz
związanych z tymi czynnikami zaburzeń nerwowych. Szukanie coraz to nowszych
sposobów, ułatwiających rozwiązywanie problemów życiowych oraz likwidację napięcia
doprowadziło do uzależnień od substancji psychoaktywnych. Tak więc zarówno rodziny są
wzorcem (w negatywnym tego słowa rozumieniu) do naśladowania jak i sama młodzież z
tzw. "dobrych domów" eksperymentuje z narkotykami, co w konsekwencji często prowadzi
do uzależnienia, a tym samym obniża możliwości uczenia się i pozostawania we
właściwych relacjach z otoczeniem.
7
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
Dzieci z rodzin w których występuje takie zjawisko często pozostają pozostawione same
sobie. Przytłoczone piętnem tej patologii znajdują tylko pozorne oparcie w grupach
rówieśniczych o podobnych problemach. Nie ma wtedy możliwości nabrania dystansu do
takiego zjawiska i siłą rzeczy poddają się odnosząc wrażenie, że tak musi być. Narkomania
w domu powoduje zubożenie rodziny. Zatem jej członkowie skazani są na zabieganie o
środki do życia. W przypadku dzieci nie może być wtedy mowy o prawidłowej postawie
wobec nauki. Zwykle schodzi ona na dalszy plan a powstające zaległości skutkują
drugorocznością. Okres nauki zaczyna się wydłużać i w końcu powstaje taka sytuacja, że
wraz z uzyskaniem pełnoletności kończą edukację. Tym samym skazują się na wykluczenie
z rynku pracy.
Bardzo niepokojącym zjawiskiem odciskającym swe piętno na młodych ludziach
jest występowanie przemocy w domu rodzinnym.
Mimo, iż powszechnie sądzi się, że ze zjawiskiem przemocy spotykamy się głównie w
rodzinach patologicznych gdzie jest alkoholizm i prymitywne obyczaje, to jednak jak
wskazują liczne badania jedną z przyczyn przemocy jest także chłodna atmosfera w domu
oraz zła sytuacja socjalna i ekonomiczna rodziny.
Przemoc domowa klasyfikuje się następująco:
przemoc fizyczna - nieprzypadkowe zranienia, ograniczanie swobody, przymus
fizyczny
przemoc psychiczna - tutaj mamy do czynienia z zastraszeniami, nadużyciem
emocjonalnym i brakiem uczuć
przemoc seksualna - kazirodztwo i gwałt
Przemoc jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Bardzo wiele dzieci jest maltretowanych
przez rodziców. Są dotkliwie bite do 6 roku życia. Ojcowie w takich rodzinach bardzo
często biją matki, które często muszą uciekać wraz z dziećmi z domu. Ogólnie stwierdza
się, że biją ci rodzice, którzy w dzieciństwie sami doświadczyli podobnych zachowań.
U synów będących wielokrotnymi świadkami scen, w których ojcowie bili ich matki rodzi
się przekonanie, że agresja jest równoznaczna z byciem mężczyzną. Jednym z wielu
negatywnych skutków stosowania przemocy w rodzinie jest zaburzenie u dzieci obrazu
samego siebie. Dziecko będące ofiarą lub obserwatorem przemocy dochodzi do wnioski, że
to ono jest złe, że do niczego się nie nadaje. Żyje w ciągłym poczuciu bycia gorszym i nie
zasługującym na uznanie. Tym samym nie ma wiary w to, że wysiłki związane np. z nauką
mogą mu przynieść wymierne korzyści.
Patologie rodzinne stanowią bardzo poważny problem dla prawidłowego funkcjonowania
społeczeństwa. Ich wpływy bardzo uwidaczniają się w okresie nauki szkolnej niepowodzenia szkolne u dzieci z rodzin patologicznych, trudności w nawiązywaniu
poprawnych relacji z rówieśnikami co w końcowej fazie doprowadza do zaniechania nauki.
Tym bardziej, że polskie szkolnictwo ukierunkowane jest na przekazywanie bardzo
obszernej wiedzy bez możliwości jej utrwalenia. Dzieci obarczone problemami
8
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
emocjonalnymi bez właściwego wsparcia ze strony rodziny nie radzą sobie z takim
nawałem informacji i często uciekają w inne sfery życia np. narkotyki lub po prostu nie
mogąc sprostać wymaganiom szkolnym przestają podejmować jakiekolwiek wysiłki i
kończą edukację na szkole podstawowej lub gimnazjum. Młodzież ta nie zdobywa żadnych
kwalifikacji zawodowych, zaspokaja się pracami dorywczymi, źle płatnymi co w dłuższym
okresie skutkuje okresowym bądź długotrwałym bezrobociem.
Podsumowanie
Dane statystyczne wskaźników bezrobocia w województwie mazowieckim wskazują,
że odsetek bezrobotnych w wieku od 18-24 lat na przestrzeni trzech lat stale wzrasta.
Podobnie analizując wskaźniki bezrobocia pod kątem posiadanego wykształcenia mamy do
czynienia ze zjawiskami największego bezrobocia wśród osób z wykształceniem
gimnazjalnym i poniżej.
Osoby będące przedmiotem analizy rzadko kontynuują naukę w szkołach
ponadgimnazjalnych a jeśli, to w zasadniczych szkołach zawodowych. Nasze szkolnictwo
zawodowe mimo wielu zachodzących w nim zmian nadal źle dostosowuje się do potrzeb
rynku pracy co skutkuje wejściem na rynek niezbyt kompetentnej kadry potencjalnych
pracowników.
Ponadto nie zaszczepiona w domu motywacja do nauki, do rozwiązywania problemów
powoduje, że ludzie ci stają się bierni wobec wymagań płynących z rynku pracy. Nie starają
się podwyższać kwalifikacji, przyjmują proste prace, często źle opłacane. Nie zaspakaja to
ich potrzeb materialnych, popadają w stan ubóstwa. To z kolei rodzi frustrację, która tylko
powiększa wykluczenie. Ponownie zasilają rynek bezrobotnych pozostając w stanie
długotrwałego bezrobocia.
Tabela nr 3 pokazuje, że liczba osób pozostających bez pracy od 12-24 miesięcy
systematycznie wzrasta z 13,4% ogółu bezrobotnych w roku 2008 do 20% w roku 2010.
Wśród tej grupy znajduje się młodzież będąca przedmiotem analizy. Długotrwałe
bezrobocie w środowisku rodzinnym (jako przejaw wykluczenia) stanowi swoisty bagaż w
postaci silnego zachwiania poczucia własnej wartości, przyzwyczajenia do bezczynności,
bierności, braku wiary w sukces. Aby eliminować takie zjawiska powinno się młodym
ludziom którzy startują w dorosłe życie udzielić pomocy w formie:
kompleksowego wsparcia mającego na celu zmianę postaw życiowych
podjęcia legalnego zatrudnienia
opieki środowiskowej i działań szkolno–doradczych
szkolenia zawodowe
doradztwa zawodowego
9
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
Załączniki:
Tabela nr 1
Bezrobocie według wykształcenia w województwie mazowieckim
Rok
wyższe
policealne
i średnie
zawodowe
średnie
ogólnokształcące
zasadnicze
gimnazjum i
poniżej
2008
15821 tys.
(7,4%)
47445 tys.
(22,1%)
19600 tys .
(9,6%)
62665 tys.
(29,2%)
68899 tys.
(32,1%)
2009
23987 tys.
(10,7%)
49442 tys.
(22,0%)
25507 tys.
(11,4%)
61307 tys.
(27,3%)
64237 tys.
(28,6%)
2010
28255 tys.
(11,9%)
52711 tys.
(22,1%)
26885 tys.
(11,3%)
63174 tys.
(26,5%)
67316 tys.
(28,2%)
Opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych ze statystyk Wojewódzkiego
Urzędu Pracy.
Tabela nr 2
Bezrobotni według grup wiekowych
wiek
55-59
w tys.
%
wiek6
0-64
w tys.
%
2008 32583 18,3 51183 28,8 33151 18,6 42939 24,1 14952
8,4
3220
1,8
2009 45423 20,2 65899 29,4 41454 18,5 48563 21,6 18869
8,4
4272
1,9
2010 47359 21,0 69527 29,2 44334 18,6 49130 20,6 22280
9,3
5711
2,4
Rok
wiek
18-24
w tys.
%
wiek
25-34
w tys.
%
wiek
33-45
w tys.
%
wiek4
5-54
w tys.
%
Opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z raportów rocznych
Wojewódzkiego Urzędu Pracy.
10
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
Tabela nr 3
Wybrane kategorie bezrobotnych
Rok
Bezrobotni
bez kwalifikacji
zawodowych
bez średniego
wykształcenia
stopa bezrobocia
%
2008
178028
56668
104597
7.3
2009
224480
67820
125544
8.8
2010
238341
69256
130490
9.4
Dane pochodzą z opracowania WUP -"Bezrobocie w województwie mazowieckim. Grudzień
2010”
Tabela nr 4
Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy
Pozostający bez pracy
Rok
12-24
miesiące
struktura w
procentach
ponad
24 miesiące
struktura w
procentach
2008
23781
13,4%
48875
27,4%
2009
30622
13,7%
38479
17,1%
2010
47568
20,0%
34801
14,6%
Opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z rocznych raportów
Wojewódzkiego Urzędu Pracy.
11