EP wzrostu i rozwoju gospodarczego

Ekonomia polityczna
Jerzy Wilkin
Wykład 3
Ekonomia polityczna wzrostu i
rozwoju gospodarczego (część I)
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego
2 Wykłady:
I

Ekonomiczne teorie wzrostu
(przypomnienie podstaw z makroekonomii)

Ekonomia polityczna wzrostu

II

Międzynarodowa ekonomia polityczna

Nowa ekonomia instytucjonalna
Demokracja w ujęciu ekonomicznym

Demokracja a wzrost gospodarczy

Ekonomiczna teoria demokracji
2
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego
Wprowadzenie do problemu:

Tradycyjne badania wzrostu gospodarczego –
koncentracja na akumulacji kapitału

Problem z wyjaśnieniem zróżnicowania
dochodów w układzie międzynarodowym
3
Wzrost PKB per capita w krajach słabo
rozwiniętych i krajach o wysokim poziomie
dochodu (rocznie w %)
5
4
3
2
1
0
-1
1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
-2
Kraje słabo rozwinięte
Kraje o wysokim dochodzie
Źródło: na podstawie danych World Development Indicators 2002.
4
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego
Wprowadzenie do problemu (cd.):

Najnowsze prace wskazują na znaczenie:

polityki gospodarczej

jakości instytucji
5
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego

Międzynarodowa ekonomia polityczna

Analiza wzrostu gospodarczego w
powiązaniu z dystrybucją dochodów,
ideologią, aktywnością państwa i grup
interesu wpływających na politykę państwa
6
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego

Międzynarodowa ekonomia polityczna –
przykłady badań

Ronald Findlay i Stanisław Wellisz The
Political Economy of Poverty, Equity and
Growth (1993)


Analiza relacji pomiędzy gospodarką, rządem,
sferą polityczną i resztą świata
Dani Rodrik (red.) In Search of Proposerity
(2003)

Analiza pod kątem: położenia geograficznego,
otwartości na handel zagraniczny i systemu
instytucjonalnego
7
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego

Nowa ekonomia instytucjonalna

Instytucje wspierające rynek i wzrost gospodarczy

Empiryczne badania związku między
rozwiązaniami instytucjonalnymi a wzrostem
gospodarczym

badania z perspektywy historii gospodarczej

zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych
dotyczących wzrostu gospodarczego
8
Efektywność gospodarowania
a instytucje

„Dobre” instytucje to takie, które:

tworzą strukturę bodźców redukujących
niepewność i wspierających efektywne rynki
(dóbr i czynników produkcji) i

w ten sposób przyczyniają się do lepszych
wyników gospodarczych.
9
Efektywność gospodarowania
a instytucje

Funkcje wypełniane przez „dobre”
instytucje:

przekazywanie informacji,

wdrażanie uprawnień własnościowych i
kontraktów,

zwiększanie poziomu konkurencji (Raport
Banku Światowego z 2002 r.).
10
Efektywność gospodarowania
a instytucje
Przykłady badań empirycznych (1):

Rewolucja przemysłowa i towarzysząca jej
ekspansja wzrostu gospodarczego (North 1981,
1990).

Wzrost gospodarczy możliwy dzięki umacnianiu praw
własności, co zwiększyło stopę zwrotu z prywatnych
inwestycji i wprowadzania innowacji.

Anglia i Holandia wyprzedziły gospodarczo Francję i
Hiszpanię w XVII w. głównie dzięki efektywnemu
wdrażaniu uprawnień własnościowych.
11
Efektywność gospodarowania
a instytucje
Przykłady badań empirycznych (2):

Doświadczenia okresu kolonialnego w XVII-XIX w.,
a jakość tworzonych instytucji i możliwości
rozwoju gospodarczego (Acemoglu, Johnson i
Robinson 2001, 2002).

„Osiedleńczy” typ kolonizacji (USA, Australia i Nowa
Zelandia) pozwolił na zwiększanie inwestycji i wzrost
gospodarczy.
12
Efektywność gospodarowania
a instytucje
Przykłady badań empirycznych (3):

Acemoglu, Johnson i Robinson 2001, 2002 (cd.)

W koloniach „łupieżczych” (kraje Afryki i Ameryki
Łacińskiej), tworzone instytucje służyły utrzymywaniu
kontroli i wykorzystywaniu zasobów naturalnych, co
negatywnie wpływało na rozwój gospodarczy.

Rodzaj kolonizacji zależał od warunków
geograficznych. Nie na wszystkich obszarach
kolonizowanych, biali koloniści chcieli osiadać na
dłużej.
13
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego

zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych
dotyczących wzrostu gospodarczego (Aron 2000)

miary jakości instytucji (m.in.: zabezpieczenie umów i
uprawnień własnościowych);

miary jakości kapitału społecznego (m.in.: miara wolności
obywatelskich);

charakterystyki społeczne (m.in.: zróżnicowanie etniczne,
napięcia narodowościowe);

charakterystyki polityczne (m.in.: typ i trwanie reżimu
politycznego);

miary politycznej niestabilności.
14
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego
W badaniach empirycznych np.:

Indeks wolności ekonomicznych

Indeks praw obywatelskich

Zagregowane indeksy (Bank Światowy):

politycznej stabilności,

efektywności instytucji rządowych,

zasady praworządności,

kontroli korupcji.
15
PKB per capita
a zasada praworządności (2000 r.)
12
Loga rytm PKB pe r c apita
LUX
CHE
JPN
11
SGP
10
NZL
9
8
7
AGO
HT I
6
GNB
5
4
-2,5
-2,0
-1,5
NGA
SLE
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
Wskaźnik zasady praworządności
Źródło: na podstawie danych World Development Indicators 2002 i Aggregate Governance Indicators
1996-2002
16
Efektywność gospodarowania
a instytucje
Pytanie, przed którym stoją obecnie naukowcy
oraz politycy, nie brzmi
„czy instytucje mają znaczenie”
a raczej,
„które instytucje mają największe znaczenie i
jak je zbudować?” (Rodrik 2000)

Spontaniczność i kreatywność w tworzeniu
instytucji (np. normy moralne a prawo)
17
Badania porównawcze n.t. źródeł i barier
rozwoju gospodarczego (Rodrik 2003)

Baza empiryczna: 14 krajów na różnych
kontynentach, w tym Polska

Autorzy: 22 wysoko cenionych badaczy

Dane empiryczne dotyczą głównie lat
1990., ale w niektórych przypadkach
obejmują kilka dekad;

Analiza dotyczyła głównie znaczenia
trzech czynników: położenia
geograficznego, handlu i instytucji
18
The Political Economy of Growth without
Development (Easterly 2003) -Pakistan



W latach 1950-1999 kraj ten osiągnął znaczący
sukces w dziedzinie wzrostu gospodarczego.
Wzrost PKB per capita w tym okresie wyniósł
2,2%. Tempo wzrostu jednak słabło;
„Pakistan jest bardziej skorumpowany,
politycznie bardziej niestabilny i brutalny,
mniej przestrzegający praw obywatelskich i
mniej demokratyczny niż typowy kraj dla jego
poziomu dochodu”;
Pakistan jest stosunkowo bogato zaopatrzony
w zasoby naturalne, w tym zasoby ziemi
uprawnej. Elity tego kraju są dobrze
wykształcone
19
The Political Economy of Growth without
Development (Easterly 2003) –Pakistan, 2





Kraj ten był jednym z największych na świecie
odbiorców pomocy zagranicznej. W latach 1960-1998
otrzymał on z różnych źródeł 58 mld USD pomocy;
Niestabilność polityczna w Pakistanie powoduje, że
kolejne ekipy rządzące traktują społeczeństwo jak
„przemieszczający się bandyta” (roving bandit) –
(porównać z sytuacją „osiadłego bandyty” (stationary
bandid);
Ocenia się, że 22 rodziny kontrolują 66% przemysłu i
87% sektora bankowości i ubezpieczeń;
W północno-zachodniej, rolniczej prowincji Pakistanu
odsetek kobiet potrafiących czytać i pisać wynosi
zaledwie 3%, przy średniej krajowej 29%
Rozbudowane wydatki rządu, zwłaszcza na cele
militarne, doprowadziły do wielkiego długu
publicznego, który osiągnął w 2000 r. 101% PKB
20
Endogeniczne i egzogeniczne
czynniki rozwoju (Rodrik)
Dochody
Endogeniczne
Częściowo
endogeniczne
Egzogeniczne
Wyposażenie w
czynniki produkcji
Handel
Produktywność
Instytucje
Położenie geograficzne
21
Wnioski z badań porównawczych
D. Rodrika (2003)


Decydujące znaczenie dla rozwoju mają
instytucje. „Instytucje, które ugruntowują
prawa własności, pozwalają rozwiązywać
konflikty, utrzymują prawo i porządek, wiążą
bodźce ekonomiczne z kosztami i korzyściami
społecznymi są fundamentem długookresowego
wzrostu”;
Rozwój handlu i polityka handlowa rządu nie
mają tak decydującego znaczenia dla rozwoju,
jak instytucje. Wszystkie badane kraje
korzystały z rozwoju obrotów handlowych i
inwestycji bezpośrednich, ale skala tych
korzyści zależała przede wszystkim od
zastosowanych rozwiązań instytucjonalnych;
22
D. Rodrik, c.d. 2

Niedogodności położenia geograficznego
można przezwyciężyć przez dobór
odpowiednich instytucji;

„Dobre instytucje mogą być
wprowadzone, ale wymaga to często
eksperymentowania, gotowości odejścia
od ortodoksyjnych rozwiązań oraz
zwrócenia uwagi na warunki lokalne”
23
D. Rodrik, c.d. 3

Wejście na ścieżkę wzrostu nie musi
wymagać „rewolucji” , tzn. gruntownych
i powszechnych zmian instytucjonalnych.
Zmiany instytucjonalne zachodzą na ogół
powoli; część instytucji zastępowana
jest bardziej efektywnymi, ale też
ważną rolę odgrywa uzupełnianie
istniejących instytucji nowymi. Istotna
jest też gotowość do eksperymentowania
i ewentualnej zmiany rozwiązań
instytucjonalnych.
24
Początki zmian instytucjonalnych w
Chinach – reforma rolnictwa 1978-1979

Większość zatrudnionych pracowała w
rolnictwie

Ziemia była skolektywizowana i należała do
komun

Niska produktywność i kłopoty z
motywowaniem chłopów

Dostawy obowiązkowe

Władze komunistyczne zaakceptowały „system
odpowiedzialności produkcyjnej gospodarstw
domowych rolników” (the households
production responsibility system)
25
Chiny, c.d.

Rewolucyjna zmiana polegała na
możliwości sprzedaży nadwyżek
wygospodarowanych przez rodziny
rolnicze ponad wyznaczone dostawy
obowiązkowe.

Miało to wielkie znaczenie motywacyjne
i stało się źródłem prywatnego kapitału.
26
Chiny: cd.

Reformy te zaowocowały bardzo szybkim
przyrostem produkcji rolnej w tym kraju,
stając się też źródłem finansowania
innych dziedzin gospodarki.

Ta stosunkowo niewielka zmiana
instytucjonalna trafiła w Chinach na
bardzo podatny grunt, ukształtowany
kulturowo. Jest to związane ze
szczególną rolą rodziny i więzi
rodzinnych, co zostało później określone
przez badaczy jako „przedsiębiorczy
familizm”
27
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego
Literatura podstawowa:
•
D. Milczarek: Instytucje a wzrost gospodarczy w M.
Brzozowski, P. Gierałtowski, D. Milczarek i J. SiwińskaGorzelak: Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost
gospodarczy WUW, Warszawa 2006
• Literatura dodatkowa:
•
D. North: Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze, FOR
2007 (www.for.org.pl)
•
R. Findlay i S. Wellisz: The Political Economy of Poverty,
Equity and Growth, Oxford University Press, NY 1993
•
D. Rodrik (red.): In Search of Prosperity, Princeton University
Press, Princeton 2003
28