Główne nurty ekonomii politycznej

Główne nurty ekonomii
politycznej
Jerzy Wilkin
WNE UW
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Ekonomia polityczna jako nauka
i jako sztuka
• J. S. Mill (Principles of Political Economy 1848): ekonomia polityczna jest zarówno
nauką, jak i sztuką:
- nauka: odkrywanie praw rządzących
bogaceniem się narodów;
- sztuka: formułowanie zasad i sposobów
dotyczących kierowania gospodarką
narodową na wzór dobrego kierowania
gospodarstwem domowym
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Ekonomia polityczna jako nauka
i jako sztuka (2)
• John Neville Keynes (ojciec J. M. Keynesa)- The
Scope and Method of Political Economy (1891):
W ekonomii można wyodrębnić trzy części:
- Ekonomia pozytywna: ekonomia opisującoanalityczna – budująca teorię na podstawach
empirycznych;
- Ekonomia normatywna – formułująca podstawy
regulacji gospodarczej (odpowiadająca na
pytanie jak być powinno?);
- Ekonomia jako sztuka (the art of economics):
sposoby wykorzystywania wiedzy ekonomicznej
w praktyce (ekonomia stosowana)
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Klasyczna ekonomia polityczna
(XVII-XIX wiek)
• Zalicza się do niej: fizjokratyzm, angielską i francuską
ekonomię klasyczną (A. Smith,D. Ricardo. J.S. Mill, A.
de Montchretien) oraz, przez niektórych badaczy, także
marksizm;
• Główne dziedziny zainteresowań: mechanizm
samoregulacji rynkowej, teoria wartości i problemy
podziału wytworzonej wartości;
• „Niewidzialna ręka rynku”: wolny rynek i dążenie do
realizacji własnych interesów owocuje poprawą
dobrobytu wszystkich. Wolny rynek prowadzi w
rezultacie do powiększania dobra publicznego. Dobro
publiczne traktowano jako sumę dóbr prywatnych
(bogactwo narodu);
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Klasyczna ekonomia polityczna (2)
• Poszukiwanie obiektywnych podstaw wartości towaru (teorii
wartości). Największe znaczenie uzyskała teoria wartości opartej na
pracy. Stała się ona później jednym z filarów teorii marksistowskiej;
• Rola państwa ograniczona jest do:
- Obrony narodowej;
- Administrowania wymiarem sprawiedliwości;
- Finansowaniu robót publicznych poprawiających warunki
gospodarowania: drogi, kanały, mosty itp.);
- Sfera rynku i sfera państwa (polityki) są wyraźnie rozdzielone.
• Badanie mechanizmu podziału pracy i tworzenia nowej wartości.
Według Smitha, Ricarda i Marksa, wartość towaru i w rezultacie jego
cena jest odzwierciedleniem społecznie niezbędnego nakładu pracy
potrzebnego do jego wytworzenia; była to próba stworzenia teorii
obiektywnej wartości towaru.
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Klasyczna ekonomia polityczna (3)
• Problematyka podziału wytworzonej
wartości:
- Poziom płac zależy od kosztów
utrzymania robotników;
- Nadwyżka (zysk) zależy od wytworzonej
wartości (na którą podstawowy wpływ ma
produktywność pracy) i wielkości płac;
- Nadwyżka jest zyskiem przedsiębiorcy i
źródłem inwestowania;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Marksistowska ekonomia
polityczna
• Główni przedstawiciele: Karol Marks (18181883), Fryderyk Engels (1820-1895),
Włodzimierz Lenin (1870-1924);
• Wykorzystanie dorobku: socjalizmu utopijnego
(Saint-Simon, Fourier, Owen), klasycznej filozofii
niemieckiej (Kant, Hegel) i angielskiej ekonomii
klasycznej (Smith, Ricardo);
• W marksistowskiej ekonomii politycznej silnie
splecione są wątki: historyczne, filozoficzne,
społeczne, ekonomiczne i polityczne;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Marksistowska ekonomia
polityczna (2)
• Rozwój gospodarczy i ewolucja struktury
społecznej wynikają z oddziaływania na siebie
następujących elementów: sił wytwórczych
(ludzkich, kapitałowych i naturalnych),
stosunków produkcji (w tym zwłaszcza
własności) i nadbudowy (ideologia, partie,
państwo);
• Wykorzystanie zasad dialektycznego rozwoju i
roli sprzeczności w tym procesie;
• Zróżnicowany udział we własności środków
produkcji jest podstawą wyodrębniania klas
społecznych;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Marksistowska ekonomia
polityczna (3)
• Konflikt interesów między klasami społecznymi prowadzi
do rewolucji i zmian stosunków produkcji oraz
nadbudowy;
• Stosunki kapitalistyczne (różny dostęp do własności i
efektów produkcji) prowadzą do eksploatacji
ekonomicznej klasy robotniczej;
• Państwo (składnik nadbudowy) jest narzędziem w ręku
klasy panującej;
• Z analizy stosunków ekonomicznych i społecznych
wyprowadza się wnioski praktyczne dotyczące budowy
pożądanego systemu (socjalizmu - komunizmu), gdzie
nie będzie podziałów klasowych, własności prywatnej i
wyalienowanego rynku.
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Nowa Ekonomia Polityczna
(New Political Economy)
• Nazywana jest też Neoklasyczną Ekonomią
Polityczną, bądź Political Economics;
• Polega przede wszystkim na rozszerzaniu
przedmiotu ekonomii poprzez zastosowanie
neoklasycznego aparatu analitycznego do
dziedzin dotychczas nie badanych przez
ekonomię;
• Poszukiwanie optymalnej polityki –
zastosowanie zasad (rachunku) optymalizacji do
sfery polityki;
• Docenienie znaczenia instytucji dla
kształtowania polityki
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Nowa Ekonomia Polityczna
- podstawy metodologiczne
• Docenienie ekonomii politycznej jako szczególnej sztuki i
traktowanie the art of economics, jako równie
wartościowej i naukowej, jak inne części ekonomii;
• Eklektyzm teoretyczny: czerpanie z różnych nurtów
ekonomii, w tym ekonomii politycznej;
• Przywiązywanie dużego znaczenia do badań
empirycznych (gromadzenia danych) i testowania modeli
(koncepcji teoretycznych);
• Wykorzystywanie porównawczej analizy instytucji
(komparatystyki instytucji);
• Traktowanie ekonomii politycznej jako składnika wiedzy
ekonomicznej rozszerzającej analizę efektywnej
wymiany przy pomocy mechanizmu rynkowego.
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Nowa Ekonomia Polityczna
- podstawy metodologiczne (2)
• Założenie, iż zarówno w sferze politycznej, jak i
gospodarczej ludzie zachowują się podobnie i mają ten
sam cel: maksymalizacja użyteczności. Ekonomizacja
działań polega na stosowaniu zasad racjonalnego
wyboru. (Rational choice – łączy NEP z teorią wyboru
publicznego i niektórymi nurtami socjologii – J. Coleman
i inni);
• Ważnym polem NEP jest analiza „zawodności rynku”
(market failure), a zwłaszcza takich przejawów tej
zawodności jak: efekty zewnętrzne, dobra publiczne i
monopole;
• Państwo jest instrumentem korygującym zawodności
rynku
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Keynesowska ekonomia polityczna
• Twórcy tego nurtu: John Meynard Keynes
(1883-1946) i Michał Kalecki (1899-1970);
• Zakwestionowanie tezy ekonomii klasycznej, że
swobodnie działający rynek prowadzi do
efektywnej alokacji, równowagi i pełnego
wykorzystania zasobów produkcyjnych;
• Postulat silniejszego zintegrowania polityki
(działalności państwa) z funkcjonowaniem
rynku;
• Stworzenie ekonomicznych podstaw
(uzasadnienia) interwencjonizmu państwowego
w gospodarce;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Keynesowska ekonomia polityczna (2)
• Mechanizm rynkowy nie kreuje wystarczającej siły
nabywczej (popytu), co prowadzi do niepełnego
wykorzystania zasobów produkcyjnych;
• M. Kalecki wskazywał na zjawisko chronicznego
bezrobocia w gospodarce rynkowej;
• M. Kalecki wprowadził też do analizy ekonomicznej
zjawisko politycznego cyklu koniunkturalnego;
• Analiza rynku pracy i mechanizm fluktuacji tego rynku
należy do podstawowych elementów keynesowskiej
ekonomii politycznej;
• Keynesizm koncentruje się na niestabilności
(fluktuacjach) produkcji i wzrostu gospodarczego oraz
próbuje wyjaśnić te zjawiska;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Instytucjonalna ekonomia polityczna
• Wychodzi od tezy, iż instytucje mają
podstawowe znaczenie dla gospodarowania;
• Gospodarowanie, w tym funkcjonowanie rynku,
zawsze przebiega w ramach istniejących
instytucji formalnych i nieformalnych; badanie
tych instytucji jest ważnym zadaniem ekonomii;
• Przedmiot ekonomii traktuje znacznie szerzej niż
ekonomia neoklasyczna;
• Wykorzystuje interdyscyplinarne podejście do
badania gospodarki;
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Instytucjonalna ekonomia polityczna (2)
• Państwo i rynek traktuje jako elementy zintegrowane i
kwestionuje tezę ekonomii klasycznej i neoklasycznej, że
państwo jest na zewnątrz gospodarki;
• Podważa bądź modyfikuje założenia koncepcji „homo
oeconomicus”;
• Wydatnie wzbogaciła teorię mikroekonomiczną
(zwłaszcza teorię przedsiębiorstwa) i teorię rozwoju
gospodarczego wskazując, że przede wszystkim jakość
instytucji decyduje o rozwoju;
• Odegrała ważną rolę w ożywieniu zainteresowania
ekonomią polityczną wśród współczesnych
ekonomistów.
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Relacja: państwo – rynek w różnych
nurtach ekonomii politycznej
Klasyczna
Ograniczona rola państwa. Autonomia państwa i
rynku.
Neoklasyczna
Państwo znajduje się „na zewnątrz” gospodarki.
Narzędzia analizy ekonomicznej można
wykorzystać do badania i opisu sfery polityki.
Marksistowska
Klasowa koncepcja państwa. Państwo jest
składnikiem nadbudowy i narzędziem klasy
panującej.
Keynesowska
Aktywność państwa jest niezbędnym i
pożądanym czynnikiem stabilizowania
gospodarki i wykorzystania jej potencjału.
Instytucjonalna
Integracja państwa i rynku. Państwo jest
kreatorem ważnych instytucji dla gospodarki.
WNE UW - Ekonomia Polityczna
Zalecana literatura:
• Podstawowa: J. Wilkin: Czym jest
ekonomia polityczna dzisiaj?, WNE UW,
Warszawa 2004, r. 1, s. 7-32;
• T. Besley: The New Political Economy,
LSE 2004
• Dodatkowa: J. Górski: Zarys historii
ekonomii politycznej, Książka i Wiedza,
Warszawa 1984, r. VI-VIII, XIV, XX
WNE UW - Ekonomia Polityczna