Czytaj wyróżnioną pracę.

Co Polska powinna zrobić, żeby dogonić najbogatszych?
Autor: Miłosz Tutak
WSTĘP
Niniejsze opracowanie ukazuje Polskę na tle innych krajów pod względem PKB per
capita i stara się odpowiedzieć na pytanie, co zrobiły inne, bogatsze państwa by stymulować
wzrost gospodarczy.
W mojej ocenie ważne jest, by Polska obniżyła wydatki rządowe poprzez m.in.
reformy
emerytalno-rentowe,
zmniejszenie
opiekuńczości
państwa
(wydatki
na
bezpieczeństwo socjalne i opiekę społeczną) i innych wydatków. Udział państwa w
gospodarce również powinien się zmniejszyć, tj. wstrzymana prywatyzacja winna być
wznowiona. W mojej pracy postaram się uargumentować się powyższe tezy.
Ważnym elementem niniejszego opracowania, na który chcę zwrócić szczególną
uwagę, jest wpływ jakościowych czynników (np. jakość prawa) na wzrost gospodarczy.
Temat ten poruszam przede wszystkim ze względu na niewielką świadomość faktu jak wielki
wpływ na wzrost gospodarczy mają tego typu czynniki.
POLSKA NA TLE INNYCH KRAJÓW W 2007 ROKU
W 2007r. Polska znalazła się na 51 miejscu pośród 181 krajów świata1 pod względem
PKB PPP per capita2, ale na 37 miejscu pod względem wzrostu r/r PKB PPP per capita .
Ciekawym i ważnym wskaźnikiem w tym opracowaniu jest średnioroczna stopa
wzrostu (CAGR). Od 1989r. do 2007r. Polska gospodarka rosła 5,61% pa., co było wynikiem
pozwalającym na uplasowanie się na 46 miejscu spośród 181 państw3. Najwyższy wynik
uzyskała Gwinea Równikowa (ponad 21%), co jednak jest wynikiem rabunkowego
wydobywania ropy naftowej i wzrostu jej cen. Warto dodać, że spośród państw, które
znalazły się wyżej w rankingu tylko 12 było bogatszych od Polski.
Jeśli idzie o porównanie Polski do Unii Europejskiej wraz z trzema krajami
stowarzyszonymi (Norwegią, Szwajcarią i Islandią), to Polska znajduje się na 3 miejscu od
końca spośród 30 krajów pod względem wielkości PKB PPP per capita. Polski PKB PPP per
capita stanowi ok. 53% średniego, przy czym najbogatszy Luksemburg zawyża średnią –
stanowi 257% średniej. Po porównaniu stopy wzrostu CAGR4 Polska awansuje na 8 miejsce i
1
Obliczenia własne na podstawie danych ze strony internetowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego
www.imf.org
2
Produkt Krajowy Brutto w parytecie siły nabywczej na osobę
3
Ibidem
4
Compounded Annual Growth Rate
Strona | 1
jest wyprzedzana przez 4 kraje z byłego Związku Radzieckiego oraz trzy inne kraje
europejskie.5
POLSKA NA TLE INNYCH KRAJÓW W LATACH 1982-2007
Tabela 1 Paostwa bogatsze od Polski z rokiem uzyskania polskiego PKB
PPP per capita z 2007r.
Paostwo
Łotwa
Estonia
Polska
Litwa
Słowacja
Węgry
Tajwan
Malta
Portugalia
Słowenia
Irlandia
Czechy
Izrael
Grecja
Cypr
Nowa Zelandia
Hiszpania
Singapur
Hongkong SAR
Wielka Brytania
Włochy
Finlandia
Niemcy
Belgia
Australia
Francja
Japonia
Szwecja
Dania
Holandia
Austria
Islandia
Kanada
USA
Norwegia
Szwajcaria
Luksemburg
PKB
Polski w
2006
2005
2007
2006
2005
2004
1996
1996
1998
1998
1994
2001
1994
1996
1995
1994
1992
1989
1989
1989
1989
1989
1988
1988
1988
1988
1988
1987
1986
1987
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1982
PKB w
1989
%
%
polskiego polskiego
z 1989
teraz
$ 5 099
$ 5 734
$ 6 113
$ 7 034
$ 7 611
$ 8 739
$ 8 811
$ 9 749
$ 9 763
$ 10 831
$ 11 461
$ 11 627
$ 12 337
$ 12 593
$ 12 902
$ 13 138
$ 13 174
$ 15 643
$ 15 796
$ 16 077
$ 16 180
$ 16 507
$ 16 624
$ 16 701
$ 16 847
$ 17 080
$ 17 183
$ 17 363
$ 17 600
$ 17 765
$ 17 816
$ 18 122
$ 19 140
$ 22 178
$ 22 228
$ 22 757
$ 28 947
87.4%
107.2%
92.4%
126.2%
100.0%
100.0%
120.6%
108.7%
122.6%
124.2%
143.0%
116.6%
144.1%
185.8%
159.5%
141.1%
159.7%
133.5%
185.7%
166.9%
187.5%
266.1%
190.2%
148.5%
201.8%
166.4%
206.0%
178.6%
211.1%
166.5%
214.9%
163.1%
215.5%
184.6%
255.9%
304.9%
258.4%
258.2%
263.0%
218.4%
264.7%
186.1%
270.1%
216.7%
272.0%
209.7%
273.2%
216.9%
275.6%
222.0%
279.4%
205.4%
281.1%
205.9%
284.0%
224.2%
287.9%
228.4%
290.6%
239.0%
291.5%
234.0%
296.5%
240.1%
313.1%
236.7%
362.8%
280.2%
363.6%
325.8%
372.3%
252.9%
473.6%
488.2%
Wzrost
od 1989
do teraz
(%)
243.0%
259.0%
166.9%
152.1%
166.3%
117.6%
244.1%
136.2%
123.1%
151.4%
278.8%
108.4%
120.0%
131.4%
110.6%
102.5%
128.6%
218.1%
166.7%
121.7%
87.7%
114.1%
105.8%
111.9%
115.0%
96.2%
95.5%
110.7%
111.7%
119.5%
114.3%
116.1%
101.7%
106.2%
139.1%
81.3%
175.2%
W
mojej
ocenie
pomocne
w
odpowiedzi na pytanie, co zrobić, by Polska
stała się bogatszym krajem, będzie cofnięcie
w czasie i przeanalizowanie, co robiły inne
kraje i w jakim były stanie, gdy ich PKB PPP
per capita było na podobnym poziomie do
obecnego polskiego.
Tabela 1 przedstawia państwa, których
PKB PPP per capita znajdował się w
przedziale +/- 6% polskiego z 2007r. wraz z
rokiem jego uzyskania, tj. rokiem uzyskania
bogactwa takiego, jak obecnie ma Polska.
Zestawienie ukazuje 36 z 45 państw, które
przekroczyły próg do 2006r.
Z perspektywy Polski i jej bogactwa
ciekawe jest, dlaczego Łotwa i Estonia są
bogatsze niż Polska, mimo że startowały ze
znacznie niższego pułapu. Interesujące jest
też, dlaczego 29 krajów z zestawienia
relatywnie straciło swoją pozycję względem
Polski.
Swoją przewagę z 1989r. powiększyły
następujące kraje z
(o 1,6 pp),
tabeli 1: Słowacja
Luksemburg,
Łotwa,
Estonia,
Tajwan, Singapur i Irlandia (aż o 79 pp!).
Straciły
swoją
przewagę
w
większości
państwa bogate.6
Źródło: Obliczenia własne na podstawie World Economic Outlook 2008, MFW
5
Estonię, Łotwę, Słowację, Litwę oraz Irlandię, Słowenię i Luksemburg
m.in. Szwajcaria (119 pp), Stany Zjednoczone (83 pp), Włochy (79 pp), Kanada (76 pp), Japonia (75 pp),
Francja (74 pp), Niemcy (62 pp); patrz tabela 2
6
Strona | 2
Tabela 2 Nadwyżka/deficyt budżetowy i dług publiczny w
momencie uzyskania PKB per capita PPP Polski z 2007r.
Paostwo
Zyskanie/
Nadwyżka
strata
/ deficyt w UWAGI N
przewagi
%
(w p.%)
później
Irlandia
79%
Singapur
Tajwan
Estonia
Łotwa
49%
42%
34%
20%
Luksemburg
15% BD
Słowacja
Polska
Hongkong
Litwa
Malta
Dług
w%
78.80%
2.50% nadwyżki
BD
BD
BD
BD
2%
-19% BD
Portugalia
-26%
36.10%
od 1990 do 2007
oscyluje miedzy 0,8
do 4%!
33.40%
zawsze niższy niż ten
Polski, do tego
zmniejszał się w
następnych latach
18.0%
40.1%
Grecja
-27%
Hiszpania
-31%
-2.40%
wcześniej
23.0%
54.7%
wzrasta od 40% w
1982
56.0%
wcześniej nawet
ponad 80%
późnien nawet
38%
-0.54% nadwyżki przez
kilka lat
Izrael
-35%
Norwegia
-38%
Czechy
-42%
5.56%
20.80%
duże nadwyżki
w czasach
14.6%
-5.84% prosperity
zmniejszali
Cypr
Wielka
Brytania
-45% BD
wcześniej o wiele
mniejszy
-45%
2.94%
Holandia
-52%
-0.79%
Nowa
Zelandia
-52%
4.31% nadwyżki
Finlandia
-53%
5.40% nadwyżki
Australia
-54%
3.15% czas
Belgia
-56%
Islandia
-56%
2.18% nadwyżki
-4.03%
Austria
-57%
-2.09% prosperity
Dania
-60%
Szwecja
Niemcy
zawsze niski,
oscylował zazwyczaj
poniżej 30%, w
2007r. 11,5%
wcześniej nawet
poniżej 10%
później
prawie cały czas
nadwyżki cały
cały czas
w czasach
42.1%
57.0%
wzrasta od 36% w
1982
55.6%
zmienjaszją od 65% w
1992 do 21 w 2007
wynika z rosnących wydatków budżetowych, które
są wyższe od przychodów. By zrównoważyć wzrost
rozwiązania: po przekroczeniu pewnego progu może
nastąpić spadek wpływów podatkowych-zgodnie z
krzywą
Laffera),
dodrukować
pieniądze
do
zwiększonej
inflacji-tzw.
pusty
pieniądz),
emitować długu, co z kolei prowadzi do zwiększania
długu publicznego i kosztów jego obsługi, a to może
doprowadzić do bankructwa państwa. Zwiększanie
deficytu, niezależnie od sposobu, prowadzi do
prowadzi do inflacji.
Tabela 2 ukazuje deficyt/nadwyżkę finansów
lub dług publiczny, jakie miało państwo w roku
10.0%
9.7%
Nie przekracza 20%,
5,4% w 2007
28.2%
wcześniejszy okres to
28-37
1.29% czas
67.2%
od 1993 do 2007
zmniejszyli 80 do 28%
-60%
3.81%
54.0%
Zmniejszyła do 40 w
1987, 2007 37
-62%
-0.87%
19.7%
nadwyżki
uzyskania polskiego PKB PPP per capita z 2007r.
lub w roku najbliższym (niestety nie wszystkie dane
108.0%
45.0%
nadwyżki cały
w konsekwencji i dług publiczny w długim czasie)
pojawienia się większej ilości pieniądza na rynku, co
BD
później
nadwyżki i
niedobory
później duże
nadwyżki
życiowego
(najłatwiejsze ze wszystkich rozwiązań, prowadzące
BD
0.01%
standardu
najprostszych sposobów: podnieść podatki (minus
wzrósł znacząco od
początku dekady
108.0%
3.65% znaczne deficyty
przyszłego
wydatków wzrostem przychodów można użyć
43.1%
nadwyżka
-26%
eksportu, skutek dla społeczeństwa jest taki sam(Kosterna, 1995). Zwiększany deficyt budżetowy (a
BD
-0.16% deficyt, czasem
fiskalnej jest obniżenie krajowych inwestycji, czy
pogorszenie
niewielki
Węgry
zmniejszała ze 104%
w 1985 sukcesywnie
do 20% w 2007
4.5%
10.7%
0%
-0.42%
0% BD
-12% BD
-18% BD
Słowenia
Niezależnie od tego, czy rezultatem ekspansji
UWAGI D
BD
BD
-3.01% duże niedobory
DEFICYT, WYDATKI RZĄDOWE I DŁUG PUBLICZNY
Źródło: Obliczenia własne na podstawie OECD Economic Outlook
są dostępne). Zyskanie/strata przewagi ukazuje
zwiększenie lub zmniejszenie różnic PKB PPP per
capita względem Polski z 1989r. i podaje tą różnicę
w punktach procentowych.
Jak wynika z tabeli, najwięcej zyskała
Irlandia, która systematycznie zmniejszała dług publiczny. Polska stale zmniejsza zadłużenie
zagraniczne w przeliczeniu na obywatela, ale inne kraje, które miały szybszy wzrost
gospodarczy mają i tak niższe zadłużenie. Przykładowo w roku 2006 Czechy miały 22%
Strona | 3
średniej porównywanych krajów, Węgry niemal 50% (z tym, że wzrost następował z 6% w
roku 1998), Polska 47%, Słowacja 11%, Belgia 5%, Finlandia 0,3%. Średnią zawyżały
Włochy, Islandia, USA gdzie wskaźniki były zdecydowanie wyższe niż 200%.7
Nie kwestionuję konieczności istnienia wydatków rządowych, gdyż w moim
przekonaniu istnienie struktur rządowych i finansowanie infrastruktury, policji, administracji
jest warunkiem koniecznym zaistnienia wzrostu gospodarczego, aczkolwiek zgodnie z teorią
ekonomii, jak i badaniami istnieje negatywny wpływ wzrostu wydatków rządowych w długim
terminie (następuje tzw. efekt wypychania) na długoterminowy wzrost gospodarczy (Spencer
& Yohe, 1970). W krótkim terminie wydatki rządowe mogą być stosowane jako remedium na
zmniejszenie się popytu globalnego. Należy pamiętać by zawsze w okresie dobrej
koniunktury wydatki te powinny być zmniejszane.
Niemal każdy wysoko rozwinięty kraj w momencie, w którym uzyskiwał PKB PPP
per capita Polski z 2007r. (patrz: Tabela 1) miał zdecydowanie niższe wydatki rządowe w
relacji do PKB niż Polska. Ogólna konsumpcja rządu w 2006r. w Polsce wyniosła 18,8%
PKB. W latach 1960 – 2006 obecnie bogate kraje miały (z bardzo nielicznymi wyjątkami)
wydatki rządowe na poziomie niższym bądź zdecydowanie niższym niż 18,8% PKB w całym
okresie8. Irlandia w latach 1979-1986 miała wydatki rządowe na poziomie 19-20% PKB, przy
czym od 1987r. regularnie obniżała wydatki przez niemal 20 lat9.
Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa (np. Portugalia, Grecja) zazwyczaj
obserwuje się powolny wzrost wydatków rządowych, co musi być sfinansowane i dzieje się
przez podwyżkę podatków albo emisję długu. Państwa, których rządy wydają najwięcej to:
Izrael, Szwecja, Dania, Holandia, Francja, Czechy10, Słowacja11, Wielka Brytania, przy czym
muszę zwrócić uwagę na fakt, iż średnia wydatków rządowych jako procent PKB dla
wcześniej wymienionych krajów (poza pierwszą czwórką) nieznacznie się różni od średniej
Polski ze względu na to, iż kraje te wydawały znacznie mniej od roku 1960 do połowy lat 70.
7
Obliczenia własne na podstawie danych pochodzących z Euromonitor International. Dane opracowywane były
w dolarach amerykańskich, w cenach z roku 2000.
8
Były to: Hong Kong, Węgry, Singapur, Szwajcaria, Korea Południowa, Grecja, Portugalia, Japonia, Hiszpania,
Luksemburg, Irlandia, Stany Zjednoczone, Australia. Opracowanie własne na podstawie danych z MFW,
Euromonitor International.
9
Ibidem
10
Mimo tego bardzo dynamicznie się rozwijają; średnia za lata 1990-2006 to 21,64% PKB
11
Mimo tego bardzo dynamicznie się rozwijają; średnia za lata 1985-2006 to 21,61% PKB, przy czym wydatki
te są systematycznie w ostatnich latach obniżane
Strona | 4
Tabela 3 ukazuje poziom średnich wydatków rządowych jako % PKB w
porównywanych krajach na przestrzeni wielu lat. Pamiętając o efekcie wypychania, należy
stwierdzić, że Polska nie znajduje się na dobrym miejscy na tej liście rankingowej. Nawet
bogate państwa, o obecnie wysokich wydatkach rządowych względem PKB mają bardzo
niskie średnie za okres 40 lat i więcej. Oznacza to, że kilkanaście, kilkadziesiąt lat temu, gdy
państwa te były na podobnym bądź niższym etapie rozwoju jak Polska, miały o wiele niższe
wydatki rządowe. Na szczególną pochwałę zasługuje Irlandia, która systematycznie obniżała
wydatki rządowe do 13,78% (2000r.) z rozdętych w latach 80-tych do 20% PKB. Później
Tabela 3 Średnie wydatki rządowe jako procent PKB na przestrzeni lat
Kraj
Hong Kong
Węgry
Singapur
Szwajcaria
Korea Południowa
Grecja
Portugalia
Japonia
Hiszpania
Luxemburg
Irlandia
Cypr
Łotwa
USA
Malta
Australia
Austria
Włochy
Islandia
Średnia
7.62
10.32
10.63
10.24
11.65
12.11
14.66
13.83
14.02
14.63
16.48
15.89
15.22
16.67
18.45
16.86
17.23
17.72
18.25
Lata
1965-2006
1965-2006
1960-2006
1960-2005
1960-2006
1960-2006
1960-2006
1960-2005
1960-2006
1960-2006
1960-2005
1975-1999
1980-2006
1960-2005
1960-2006
1960-2005
1960-2006
1960-2006
1960-2006
Kraj
Nowa Zelandia
Estonia
Polska
Słowania
Litwa
Finlandia
Niemcy
Norwegia
UK
Kanada
Słowacja
Belgia
Czechy
Francja
Holandia
Dania
Szwecja
Izrael
Średnia
18.11
19.68
19.62
19.37
18.97
18.81
19.78
18.86
19.88
20.10
21.61
20.35
21.64
20.85
22.19
23.35
25.20
29.90
Źródło: Obliczenia własne na podstawie OECD Economic Outlook
Lata
1971-2005
1987-2006
1990-2006
1990-2006
1990-2006
1960-2006
1971-2006
1960-2006
1960-2006
1960-2005
1985-2006
1960-2006
1990-2006
1960-2006
1960-2006
1960-2006
1960-2006
1960-2006
nastąpił nieznaczny wzrost o 2 punkty
procentowe do 2004r. związany m.in. z
recesją i chęcią pobudzenia gospodarki
(czyli zgodnie z prawidłowo prowadzoną
polityką gospodarczą). Badania wskazują,
że wyższe wydatki publiczne są odwrotnie
skorelowane
z
efektywnością
tych
wydatków (Afonso, Schuknecht, & Tanzi,
2003).
BEZPIECZEŃSTWO
SOCJALNE, OPIEKA
SPOŁECZNA , EMERYTURY I TRANSFERY
Wydatki
państwa
na
bezpieczeństwo socjalne i opiekę społeczną stanowią znaczne obciążenie. Liderzy systemowi,
do których porównuję Polskę, w większości mają te wydatki na niższym poziomie niż w
Polsce. W latach 1994-2008 w Polsce wydatki rządu na bezpieczeństwo socjalne i opiekę
społeczną stanowiły średnio 30% wszystkich wydatków rządowych12. Względnie małe kraje13
wydawały mniej niż Polska (od 10 do 29% wszystkich wydatków rządowych). Najmniej
spośród krajów europejskich wydawała Rumunia, której średnie wydatki rządowe na w/w
cele to ok. 8% ogólnych wydatków rządowych w latach 1994-2008.14
Nie mniej ważnym elementem są wydatki i transfery państwa na emerytury i renty. Są
one znaczącym źródłem zwiększonej fiskalizacji (względem teoretycznej fiskalizacji przy
zoptymalizowanych wydatkach na wcześniej wymienione cele), która z kolei zniechęca do
12
Ibidem
Węgry, Czechy, Słowacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Rumunia oraz Singapur, Tajwan, Hong Kong
14
Ibidem
13
Strona | 5
pracy, nie wpasowuje się w trendy międzynarodowe (obniżanie podatków), jest dostosowana
do sytuacji sprzed kilkudziesięciu lat.
Tabela 4 ukazuje jak kształtowała się liczba emerytów (łącznie z rencistami) na 1000
mieszkańców w kraju, w momencie, gdy ten uzyskał PKB PPP per capita Polski z 2007r. Po
raz kolejny okazuje się, że Polska nie wypada
Tabela 4 Liczba emerytów na 1000 mieszkaoców w momencie
osiągnięcia PKB per capita PPP Polski z 2007r.
Paostwo
Emeryci na
Emeryci na
1977-07 1977-20 C
1977-07 1977-20
1000
1000
o Paostwo2
CAGR
%
CAGR
%
mieszkaoców
mieszkaoców2 CAGR %2 CAGR %2
Hong Kong
Kanada
Irlandia
Izrael
Singapur
Malta
Nowa Zelandia
USA
Australia
Holandia
Islandia
Dania
Tajwan
Finlandia
Słowacja
Hiszpania
Luxemburg
Szwajcaria
82,7
102,5
106,9
112,3
113,5
114,2
114,9
117,2
119,4
123,4
129,5
132,0
132,0
133,6
137,9
141,0
147,5
147,8
2,6
1,3
0,1
0,5
1,5
1,1
0,6
0,1
0,9
0,8
0,7
0,4
2,5
1,2
0,4
1,3
-0,1
0,4
2,6
1,6
0,4
1,1
2,1
1,7
0,9
0,6
1,2
1,3
1,2
0,9
2,9
1,5
1,1
0,8
0,1
0,6
l
Niemcy
Polska
Portugalia
Cypr
Beldia
Włochy
Słowenia
Austria
UK
Francja
Węgry
Czechy
Estonia
Łotwa
Litwa
Szwecja
Grecja
Źródło: Obliczenia własne na podstawie Euromonitora
149,5
153,2
155,4
155,7
161,7
173,9
174,9
177,8
183,9
186,3
196,8
204,9
205,1
205,5
209,7
220,4
221,3
0,8
0,7
1,5
0,7
0,2
1,2
0,7
0,2
0,3
0,5
-0,2
0,0
0,7
1,1
0,7
0,4
0,9
0,5
1,3
1,2
0,9
0,3
1,0
0,7
0,5
0,3
0,7
0,4
0,6
0,4
1,2
0,5
0,5
0,7
pozytywne
w
porównaniu
z
wysoko
rozwiniętymi krajami.
Kraje, które obecnie
przewyższają
znacząco bogactwem Polskę, w większości
miały względnie mniej emerytów niż Polska w
2007r. Większa liczba emerytów i rencistów
wymusza większe wydatki rządowe z tym
związane,
a
sfinansowania
więc
wymusza
wydatków
sposób
(nadmierny
fiskalizm) a do tego zmniejsza się liczba osób
pracujących, co negatywnie wpływa na PKB
(Barro, 1998). Tabela 4 przedstawia również średnioroczną stopę wzrostu liczby emerytów w
latach 1977-2007 oraz 1977-2020 (lata 2008-2020 to prognoza). Ze znacznego zwiększenia
się stopy CAGR w ciągu 13 lat prognozy wynika bardzo dynamiczny wzrost liczby
emerytów, co w większości krajów jest efektem starzenia się społeczeństwa, a to też pociąga
za sobą zwiększenie świadczeń emerytalnych. Największe wzrosty w czasie prognozowanych
13 lat zanotują Czechy, Stany Zjednoczone, Irlandia, Słowacja, Izrael, Węgry, Polska. Na
drugim biegunie są Włochy, Portugalia i Hiszpania. Średnio porównywane kraje mają 153
emerytów na 1000 mieszkańców. W większości krajów poniżej średniej dynamika w
prognozowanych latach będzie wzrastać, a w krajach o liczbie emerytów większej niż 153
dynamika w większości osłabi się lub zostanie na niemal niezmienionym poziomie. Prognozy
wzrostu liczby emerytów w Polsce należy uznać za niepokojące w kontekście przyszłych
obciążeń systemu emerytalnego. By zapobiec przyszłym problemom z finansowaniem
emerytów oraz by zwiększyć PKB znaczna część krajów europejskich podnosi wiek
emerytalny.15
15
Niemcy, Austria (w przypadku kobiet), Czechy, Dania, Estonia (w przypadku kobiet), Francja (dot. tylko
składki), Litwa (proces zakończony – widać w niższej stopie CAGR do 2020r), Rumunia, Słowacja, Słowenia,
Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania
Kłos Bożena, Wiek emerytalny kobiet i mężczyzn, Biuro Analiz Sejmowych, luty 2008
Strona | 6
Problemem związanym z dużą liczbą emerytów w Polsce w przyszłości, a więc
przyszłymi obciążeniami z tego tytułu, jest również starzenie się społeczeństwa w połączeniu
z dłuższym dalszym trwaniem życia. W Polsce wzrasta średni wiek oraz dalsze trwanie życia.
To pierwsze wynika z drugiego oraz z niewielkiego (nawet ujemnego) przyrostu naturalnego,
co z punktu widzenia obciążeń socjalnych jest niekorzystne – mniej ludzi będzie musiało w
przyszłości łożyć na większą liczbę emerytów i rencistów.
Można sobie z tym poradzić uszczelniając system emerytalno-rentowy, zwiększając
zachęty do bycia aktywnym zawodowo po przejściu na emeryturę, zniechęcając do
„załatwienia” renty (zaostrzanie procedur, weryfikacja rencistów), ograniczając do
absolutnego minimum wcześniejsze emerytury dla zawodów szczególnie uciążliwych lub
całkowite rezygnując z nich.
W Polsce nie ma obowiązku pracy, więc ludzie, którzy
wybierają zawód muszą liczyć się z konsekwencjami swojego wyboru.
Należy również wspomnieć, iż w Polsce wysoki klin podatkowy16 zniechęca się do
zatrudniania pracowników, przez co duża część pobierających zasiłki, emerytury pracuje na
czarno. Oczywiste jest, iż gdyby wszyscy pracowali legalnie, to podatki mogłyby być niższe
i/lub wpływy wyższe.
UDZIAŁ PAŃSTWA W GOSPODARCE
Zgodnie z teorią ekonomii im mniej państwa w gospodarce, tym wyższa nadwyżka
konsumentów. Niektóre badania wskazują, że jest niewielka różnica między efektywnością
przedsiębiorstwa będącego własnością prywatną (po sprywatyzowaniu) a publiczną (np.
Shirley i Walsh wykazują, że tylko w przypadku 32 badań na 52 firmy sprywatyzowane
wykazały wyższą efektywność od firm państwowych)17. Jest to więc niespełna 62%.
Pozostałe badania wykazują niejednoznaczność, choć przewaga jest po stronie podmiotów
sprywatyzowanych. Jak podnoszą Goodman i Loveman na efektywność ma wpływ
znajdowanie się na rynku konkurencyjnym oraz skonstruowanie bodźców dla menedżerów,
by ci działali w interesie zwiększania efektywności18.
Pomijając sprawy czysto ekonomiczne, do przedsiębiorstw będących we władaniu
państwa bardzo często wchodzą politycy zamiast specjalistów, zarządy zmienia się tak często,
jak zmienia się siła polityczna, co zwiększa koszty (odprawy), uniemożliwia spójne
prowadzenie firmy. Dodatkowo w Polsce istnieje „ustawa kominowa”, która reguluje
maksymalną płacę kadry menedżerskiej do sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia w
16
Polska ma jedne z największych obciążeń płacowych spośród krajów OECD (por. (OECD, 2008))
A. Zalewski: Warunki efektywnej prywatyzacji podmiotów komunalnych, Materiały konferencyjne dot.
Likwidacji zakładów budżetowych w teorii i praktyce, Warszawa 2007
18
Ibidem.
17
Strona | 7
sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, co zniechęca ludzi o
wysokich kwalifikacjach do podejmowania pracy. Z tego punktu widzenia jestem za
całkowitym prywatyzowaniem firm, gdyż te nieprawidłowości odbijają się na jakości polskiej
gospodarki.
Wykres 1 pokazuje postęp prywatyzacji w Polsce (udział sektora prywatnego w PKB)
na tle innych krajów. Dane dotyczą 11 krajów
Wykres 1 Postęp prywatyzacji w Polsce na tle innych krajów
80
25
70
20
60
15
rozwijających się, a wcześniej zacofanych.19
Za liderów systemowych uznałem: Czechy,
procenty
Polska (lewa oś)
50
Mediana wszystkich (lewa oś)
10
Mediana liderów (lewa oś)
40
5
Różnica liderami a Polską (prawa oś)
punkty procentowe
Estonię, Węgry, Łotwę, Litwę, Słowację,
Słowenię (wszystkie mają wyższe PKB per
capita niż Polska). Linia zielona (prawa oś Y)
ukazuje różnicę między udziałem sektora
prywatnego w PKB Polski i mediany liderów
30
0
20
-5
systemowych. Widać, że na początku lat
10
-10
90tych Polska miała przewagę, ale przez
zaniechania została dogoniona, a później
Źródło: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
przegoniona przez konkurentów. Niestety od
roku 2001 niemal całkowicie zaniechano prywatyzacji w Polsce.
JAKOŚCIOWE CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO
Wzrost gospodarczy nie jest tylko kreowany przez popyt globalny, wydatki rządowe,
ale też i przez jakościowe czynniki, a mam na myśli jakość prawa, jego przestrzeganie i
egzekwowanie, długość postępowania sądowego a przede wszystkim ochronę praw
własności.
W literaturze spotyka się badania nad jakością prawa i ochroną praw własnościprzykładowo historycy gospodarczy North i Thomas (1973), Rosenberg i Birdzell (1986),
Bethell (1998)20 dowodzą, iż rozwój praw własności miał gigantyczny wpływ na wzrost
gospodarczy i bogactwo narodów. Istnienie zależności udowadniali inni badacze w sposób
ekonometryczny, najnowsze badanie przeprowadził w roku 2003 Bernhard Heitger. Badał on
wpływ praw własności na PKB na próbie ok 84 krajów w latach 1975-1995. Wykazał on, iż
podwojenie indeksu praw własności więcej niż podwaja PKB per capita, dodatkowo poprawa
praw własności podnosi akumulację kapitału fizycznego, jak i ludzkiego.21 Twierdzi on też, iż
19
Bułgarii, Chorwacji, Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii
Heitger B., Property rights and their Impact on the Wealth of Nations – A Cross Country Study, Maj 2003,
Kiel Institute for World Economics
21
Ibidem, s. 25
20
Strona | 8
nie do końca właściwe było czysto materialistyczne myślenie odnośnie zwiększania wzrostu
po II Wojnie Światowej, z czym w kontekście badań muszę się zgodzić. Można
domniemywać, że pozostałe obszary
Wykres 2 Różnice w indeksach wolności gospodarczej liderów i Polski
30
Total
Business
Rząd
Własnośd
PKB per capita (prawa oś)
mające
16 000
gospodarkę, są dodatnio skorelowane z
14 000
wartością PKB.
12 000
Wykres 2 przedstawia różnice między
20
15
10 000
10
8 000
6 000
dolary międzynarodowe
różnica (punkty procentowe)
25
18 000
5
0
-5
jakościowy
wpływ
na
średnią 35 krajów bardziej rozwiniętych
od Polski (bez Polski) a Polską. Widać,
że w ostatnich paru latach Polska
4 000
zdecydowanie
straciła
do
średniej.
2 000
Ciekawsze porównanie znajduje się na
0
wykresie 3, gdzie średnią stanowią kraje
Total – różnica w indeksie wolności gospodarczej
Business – różnica w indeksie wolności biznesowej
Rząd – różnica w indeksie wydatków rządowych
Własnośd – różnica w indeksie ochrony praw własności
PKB per capita (prawa oś) – Polskie PKB per capita PPP, dolary międzynarodowe
o podobnym rozwoju, jak Polska22 i Irlandia, jako
Źródło: 2009 Index of Economic Freedom, Heritage Foundation; MFW
gronie, choć zamiast z roku na rok zmniejszać się, to
wzór. Strata Polski jest mniejsza, niż w szerszym
wskaźnik wolności biznesowej zwiększył się o ponad 400% w ciągu 4 lat, a wydatki rządowe
zamiast się zmniejszać, zwiększały się. Ze względu na poprawę niektórych składowych
całkowitej
wolności
gospodarczej
(wolności
finansowej,
pieniężnej,
inwestycyjnej,
korupcyjnej) pozycja Polski się poprawiła, niemniej
Wykres 3 Różnice w indeksach wybranych krajów i Polski
jednak niepokoi wysoka różnica w
25
Total
Business
aspekcie
Rząd
Własnośd
Polską, a innymi krajami. Nadmienię, że
różnica (punkty procentowe)
20
15
ochrony własności
między
może to mieć negatywny wpływ na
10
napływ inwestycji zagranicznych, które
5
poprzez
0
technologie
-5
dodatkowe
mogłyby
know-how
i
zwiększyć
wydajność polskiej gospodarki i tym
samym zwiększyć PKB.
-10
Total – różnica w indeksie wolności gospodarczej
Business – różnica w indeksie wolności biznesowej
Rząd – różnica w indeksie wydatków rządowych
Własnośd – różnica w indeksie ochrony praw własności
Źródło: 2009 Index of Economic Freedom, Heritage Foundation; MFW
22
tj. Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Czechy, Węgry
Strona | 9
PODSUMOWANIE
Przedstawione argumenty oraz porównania Polski do innych krajów pokazują, w którą
stronę ma podążać Polska by być bogatszym krajem.
Należy pamiętać, iż większość z działań zmierzających do zwiększania bogactwa jest
ze sobą powiązanych. W obecnych czasach kryzysu nie jest łatwe obniżanie wydatków
rządowych na cele emerytalne i socjalne (stanowią one przecież swoisty stabilizator), ale
dalsze zwlekanie z reformami instytucjonalnymi (mającymi wpływ na czynniki jakościowe
wzrostu gospodarczego) będzie prowadzić do wolniejszego wzrostu gospodarczego niż
potencjalny.
Bez zmiany prawa, dalszej liberalizacji gospodarczej, prywatyzacji, ciężko będzie
Polsce szybko nadrabiać zaległości w rozwoju gospodarczym oraz w konsekwencji
zmniejszać deficyt.
Literatura
1. Afonso, A., Schuknecht, L., & Tanzi, V. (2003, Lipiec). Public sector efficiency: an
international comparison. ECB Working Paper No. 242 .
2. Andres, J., & Hernando, I. (1997). Does inflation harm economic growth? Evidence for the
OECD. Cambridge: National Bureau of Economic Research.
3. Barro, R. (1998). Notes on growth accounting. Cambridge: National Bureau of Economic
Research.
4. Bräuninger, M. (2003). Public Debt and Endogenous Growth. Heidelberg: Physica-Verlag.
5. Bukowska, G., Karpiński, A., Kleer, J., Kożuch, B., Lech, R., Owsiak, S., i inni. (2004). Stan i
perspektywy sektora publicznego w gospodarce rynkowej. Wnioski dla Polski. Warszawa:
Olympis Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu.
6. Feldstein, M. (1996). How big should government be? Cambridge: National Bureau of
Economic Research.
7. Feldstein, M. (1993). The Dollar and the Trade Deficit in the 1980s. Cambridge: National
Bureau of Economic Research.
8. Fischer, S. (1993, Grudzień). The role of macroeconomic factors in growth. NBER Working
Paper No. 4565 .
9. Gamble, T. D. (1995). Laurence Ball; Douglas W. Elmendorf; N. Gregory Mankiw.
Cambridge: National Bureau of Economic Research.
10. Goodman, J. B., & Loveman, G. W. (1991, Listopad/Grudzień). Does Privatization Serve the
Public Interest? Harvard Business Review , strony 26-34.
11. Haffer, M., & Karaszewski, W. (2004). Czynniki wzrostu gospodarczego. Toruń: Uniwersytet
Mikołaja Kopernika.
12. Heitger, B. (2003). Property Rights and their Impact on the Wealth of Nations - A CrossCountry Study. Kiel: Kiel Institute for World Economics.
13. Kosterna, U. (1995). Deficyt budżetu państwa i jego skutki ekonomiczne. Warszawa: WN
PWN.
14. OECD. (2008). Tax reforms and tax burdens 2000-2006. OECD.
15. Spencer, R. W., & Yohe, W. P. (1970). The "Crowding out" of Private Expenditures by Fiscal
Policy Actions. Federal Reserves Bank of St. Louis Review .
16. World Bank. (2001). Finance for growth. Policy choices in a volatile world. New York:
Oxford University Press.
17. Zalewski, A. (2007). Warunki efektywnej prywatyzacji podmiotów komunalnych. Katedra
Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego Szkoły Głównej Handlowej .
Strona | 10