MMiscellanea

MMiscellanea
Paderewski a sprawa polska
W 75. rocznicę śmierci
Ignacy Jan Paderewski
był artystą o ogromnych
zasługach w odzyskaniu
niepodległości przez Polskę. Urodzony na Podolu
w 1860 r. w rodzinie kultywującej tradycje narodowe, polskie sprawy traktował przez całe życie jako
najważniejsze. Niezwykle
uzdolniony muzycznie, jako 12-latek został
wysłany przez ojca-powstańca styczniowego
do Warszawy, by kontynuować naukę kompozycji i gry na fortepianie. Od 1881 r. kształcił się
w Berlinie, a następnie w Wiedniu, gdzie doskonalił technikę pianistyczną pod kierunkiem
Teodora Leszetyckiego. Debiutował jako pianista w 1887 r. Szybko zdobył uznanie zarówno
jako kompozytor, jak i pianista. Pierwsze, amerykańskie tournée odbył już w 1891 r., zachwycając publiczność wirtuozerią i romantycznym
stylem gry. Podczas koncertów w ciepłych słowach informował słuchaczy o Polsce.
W kompozycjach Paderewskiego przenikają nuty wielokulturowości Podola: polskie,
ukraińskie, żydowskie i cygańskie. Do 1910 r.
skomponował m.in. sonaty skrzypcowe i fortepianowe, 3 cykle wariacji, pieśni do tekstów
polskich i francuskich, niezwykle popularny
„Menuet G-dur” op. 14 nr 1, „Melodię” z op. 8,
„Nokturn” z op. 16, „Fantazję Polską” na fortepian i orkiestrę. Symfonię h-moll „Polonia”
(1907) napisał jako „hołd
patriotyczny dla ojczyzny”.
Z kolei„Manru” to jedyna opera skomponowana
przez Polaka i wystawiana
w Metropolitan Opera
w Nowym Jorku.
Mieszkał w Amer yce, Paryżu, Strasburgu,
Wiedniu, wreszcie osiadł
w Szwajcarii, gdzie otrzymał honorowe
obywatelstwo. Karierę wirtuoza fortepianu
ugruntował, często koncertując w krajach
Europy i obu Ameryk, a także w Afryce południowej, Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii.
Wielokrotnie grał przed głowami koronowanymi, często prywatnie dla brytyjskiej królowej Wiktorii. W programie jego koncertów
zawsze były utwory Chopina, których był wybitnym interpretatorem. Kariera pianistyczna
Paderewskiego trwała ponad 50 lat.
W uznaniu kunsztu pianistycznego otrzymał doktoraty honoris causa 12 uniwersytetów,
posiadał wiele tytułów, m.in. tytuł lordowski
od brytyjskiego króla Jerzego V, i odznaczeń:
Order Imperium Brytyjskiego, francuską Legię
Honorową, a przede wszystkim polskie: Wielką Wstęgę Orderu Orła Białego, Wielką Wstęgę
Orderu Polonia Restituta; pośmiertnie otrzymał
Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Od 1907 r. przez kilkadziesiąt lat koncertował corocznie w Białym Domu, co sprzyja-
157
Miscellanea
ło poznaniu prezydentów USA Theodore’a
Roosevelta, Williama H. Tafta, Thomasa W.
Wilsona, Herberta Hoovera. Stał się nieformalnym ambasadorem nieistniejącej Polski. Od
wybuchu I wojny światowej pisał memoriały,
organizował spotkania połączone z koncertami
(w USA ponad 300), agitując do wspierania
walczących o odzyskanie niepodległości Polaków. Między innymi w wyniku jego działań
do Armii Polskiej we Francji zgłosiło się niemal
30 tys. ochotników. Dla idei wolnej Ojczyzny
zjednał prezydenta Wilsona, który jako jeden
z 14 warunków planu pokojowego ogłoszonego w styczniu 1918 r. uznał odbudowanie
niepodległej Polski. Odegrał też znaczącą rolę
w przyjęciu tzw. deklaracji wersalskiej, w której Wielka Brytania, Francja i Włochy powstanie wolnej Polski uznały za warunek trwałego
pokoju w Europie. Mówiono, że Paderewski
„wygrał” Polskę na forte­pianie.
Popularności towarzyszył sukces finansowy, który hojnie wykorzystywał w działalności
publicznej. Finansował liczne inicjatywy na
rzecz Ojczyzny, Kościoła w Polsce, m.in. Jasnej
Góry, gdzie był czterokrotnie. Wspierał fundacje, budowę sal koncertowych, pomników
– m.in. F. Chopina w Żelazowej Woli, T. Kościuszki w Chicago, Pomnika Grunwaldzkiego
w Krakowie, Hotelu Bristol i Filharmonii Narodowej w Warszawie. Zorganizował w 1910 r.
w Krakowie niezwykle podniosłe obchody 500.
rocznicy bitwy pod Grunwaldem.
W 1915 r. wraz z H. Sienkiewiczem założył w Szwajcarii Komitet Generalny Pomocy
Ofiarom Wojny w Polsce i był jego sponsorem. Wspierał komitety pomocy w Londynie
i w Paryżu.
Na konferencji pokojowej w Paryżu 28
czerwca 1918 r. wraz z Romanem Dmowskim
PALESTRA
w imieniu Polski złożył podpis pod traktatem
wersalskim, ustalającym m.in. nowe granice
państw w Europie.
Po 11 listopada 1918 r. powrócił do Ojczyzny. Wielka patriotyczna manifestacja na jego
powitanie w Poznaniu przyczyniła się do wybuchu zakończonego zwycięstwem powstania
wielkopolskiego. Wezwany przez Naczelnika
Państwa Józefa Piłsudskiego otrzymał misję
stworzenia rządu i 16 stycznia 1919 r. został
premierem i ministrem spraw zagranicznych
rządu wolnej Ojczyzny.
W pamiętniku zanotował, że gdy po odzyskaniu niepodległości przyjechał do Polski, należał do najbogatszych ludzi świata; wyjeżdżał
z długiem. Powrócił do sal koncertowych, do
Szwajcarii.
Ostatnie lata życia poświęcił działalności
charytatywnej. Nadal dbał o polskie sprawy.
W czasie II wojny światowej wspierał emigracyjny rząd gen. Władysława Sikorskiego. Pełnił
funkcję przewodniczącego Rady Narodowej
RP na emigracji.
Mimo zaawansowanego wieku w 1940 r.
wyjechał do USA, by ponownie zabiegać
o przychylność dla spraw Ojczyzny. W radiowym przemówieniu, opuszczając Szwajcarię,
mówił: „Poświęciłem życie dla swojej Ojczyzny.
Służyłem jej z całego serca i ze wszystkich sił
moich, a wiecie, jak bardzo jest ona teraz nieszczęśliwa i jak cierpi. To ona wezwała mnie do
służby. W takich okolicznościach nie liczy się
ani wiek, ani stan zdrowia, ani ryzyko ciężkiej
i długiej podróży”.
Zmarł w Nowym Jorku w 1941 r., pochowany z najwyższymi honorami w Arlington.
Od 1992 r. prochy tego wspaniałego artysty,
wielkiego patrioty i męża stanu spoczywają
w Archikatedrze św. Jana w Warszawie.
Anna Grabowska
158