Różnorodność gatunkowa mszaków rezerwatu leśnego „Cisy ko³o

141
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
141
Ró¿norodnoœæ gatunkowa mszaków
rezerwatu leœnego „Cisy ko³o Sierakowa”
(Wy¿yna WoŸnicko-Wieluñska)
Bryophyte species diversity of the “Cisy ko³o Sierakowa”
Forest Nature Reserve (WoŸnicko-Wieluñska Upland)
ADAM STEBEL
A. Stebel, Katedra i Zak³ad Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa, Œl¹ski
Uniwersytet Medyczny w Katowicach, ul. Ostrogórska 30, 41–200 Sosnowiec;
e-mail: [email protected]
ABSTRACT : In the years 2002 and 2010 bryological investigations were carried out.
The study area is located in the “Cisy ko³o Sierakowa” Forest Nature Reserve in
the WoŸnicko-Wieluñska Upland. A total of 61 species and 1 variety of bryophytes
were reported from the reserve. Especially interesting are 17 protected and/or
threatened bryophytes, e.g. Bazzania trilobata (L.) S. Gray, Dicranum viride (Sull.
& Lesq.) Lindb. and Sphagnum russowii Warnst.
KEY WORDS : bryophytes, mosses, liverworts, protected species, threatened species,
nature reserves, WoŸnicko-Wieluñska Upland, Silesia Voivodeship, Poland
Wstêp
Flora mszaków Wy¿yny WoŸnicko-Wieluñskiej jest nierównomiernie poznana.
Do najlepiej opracowanych nale¿y flora mchów Wy¿yny Wieluñskiej (Fojcik
1999), natomiast z pozosta³ych regionów pochodz¹ nieliczne dane. Szczególnie
s³abo poznana jest flora mszaków Progu WoŸnickiego. Nieliczne dane z tego
mezoregionu podano w kilku pracach (Limpricht 1873; Stebel 2003, 2006a,b,
2011; Stebel, Fojcik 2003; Stebel, Ochyra i in. 2008; Stebel, ¯arnowiec i in.
2008).
Informacje o mszakach rezerwatu „Cisy ko³o Sierakowa” podali Stebel (2003,
2006a), Stebel, Fojcik (2003), Stebel, ¯arnowiec i in. (2008) oraz Stebel, Ochyra
i in. (2008).
Stebel A. 2014. Ró¿norodnoœæ gatunkowa mszaków rezerwatu leœnego „Cisy ko³o Sierakowa”
(Wy¿yna WoŸnicko-Wieluñska). Acta Botanica Silesiaca 10: 141–153.
142
Adam-Stebel
142
Celem badañ by³o dok³adne zinwentaryzowanie i ustalenie czêstoœci
wystêpowania mszaków, podanie charakterystyki florystycznej siedlisk oraz
wskazanie najwa¿niejszych walorów briologicznych rezerwatu.
1. Charakterystyka terenu badañ
Rezerwat przyrody „Cisy ko³o Sierakowa” utworzony zosta³ w 1957 roku
na powierzchni 8,05 ha w celu ochrony naturalnej populacji cisa pospolitego
Taxus baccata L. Po³o¿ony jest na terenie Progu WoŸnickiego, stanowi¹cego
jeden z mezoregionów Wy¿yny WoŸnicko-Wieluñskiej. Pod wzglêdem administracyjnym le¿y w pobli¿u niewielkiej osady Przywary, oko³o 4 kilometrów na
po³udniowy-zachód od Sierakowa Œl¹skiego (gmina Ciasna, powiat lubliniecki,
województwo œl¹skie). Obejmuje czêœæ oddzia³u 144 (pododdzia³y f, g, h, i)
Nadleœnictwa Lubliniec. Na terenie rezerwatu wystêpuj¹ p³aty lasów mieszanych,
gr¹dów, a w pododdziale 144f, nad niewielkim potokiem, wykszta³ci³ siê ³êg
przypotokowy Fraxino-Alnetum (ryc. 1) miejscami nawi¹zuj¹cy do zespo³u
olsu (Kowalewski 1988; HereŸniak 2002).
Ryc. 1. £êg w oddziale leœnym 144f
Fig. 1. Riverside carr in the forest section No. 144f
143
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
143
2. Materia³ i metody
Badania terenowe przeprowadzono w latach 2002 i 2010. Po opracowaniu
zebranych materia³ów listê florystyczn¹ zestawiono w porz¹dku alfabetycznym.
Dla ka¿dego gatunku podano: czêstoœæ (wg skali: 1–2 notowania – gatunek
bardzo rzadki, 3–5 notowañ – gatunek rzadki, 6–15 notowañ – gatunek czêsty,
powy¿ej 15 notowañ – gatunek pospolity), siedlisko na którym zosta³ stwierdzony
oraz uwagi na temat obecnoœci sporogonów i rozmnó¿ek. Nazewnictwo mchów
przyjêto g³ównie za Ochyr¹ i in. (2003) oraz Klam¹ (2006). Gatunki zagro¿one
w województwie œl¹skim podano za Steblem i in. (2012), w Polsce za ¯arnowcem
i in. (2004), natomiast zagro¿one w Europie wed³ug Schumackera i Martiny
(1995).
3. Wyniki
Flora mszaków rezerwatu przyrody „Cisy ko³o Sierakowa” liczy 62 taksony
(61 gatunków i 1 odmianê), w tym 8 gatunków w¹trobowców oraz 53 gatunki
i 1 odmianê mchów (tabela 1). Bior¹c pod uwagê czêstoœci wystêpowania (ryc. 2),
najwiêksz¹ grupê stanowi¹ mszaki bardzo rzadkie i czêste (po 37,1%), natomiast
najmniejsz¹ pospolite (8,1%).
W omawianym obiekcie stwierdzono wystêpowanie wielu interesuj¹cych
gatunków (ryc. 3), w tym 17 gatunków chronionych i zagro¿onych w Europie,
Polsce i województwie œl¹skim. Spoœród nich na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹
Ryc. 2. Czêstoœæ wystêpowania mszków
Objaœnienia: 1 – gatunki bardzo rzadkie, 2 – rzadkie, 3 – czêste, 4 – pospolite.
Fig. 2. Frequency of bryophytes
Explanations: 1 – very rare, 2 – rare, 3 – frequent, 4 – common.
144
Adam-Stebel
144
Bazzania trilobata, Dicranum viride, Hedwigia ciliata i Sphagnum russowii.
Populacja Bazzania trilobata w rezerwacie jest niedu¿a i zajmuje oko³o
1,5 metra kwadratowego. Znajduje siê ona w oddziale 144g. Dicranum viride
w rezerwacie odnaleziony zosta³ w 2002 roku na g³azie narzutowym w ³êgu.
W 2010 roku odszukano ten g³az, ale z niewiadomych przyczyn by³ on prawie
zupe³nie pozbawiony mszaków (w 2002 roku obserwowano tu tak¿e stanowisko
Plagiochila porelloides). Poszukiwania w górê biegu niewielkiego cieku
p³yn¹cego przez rezerwat doprowadzi³y do odkrycia kolejnego niedu¿ego g³azu
narzutowego, na którym wystêpuje niewielka populacja omawianego gatunku
(ryc. 4), zajmuj¹ca oko³o 3 dm 2 . Hedwigia ciliata zosta³a stwierdzona
w rezerwacie w postaci kilku niewielkich darni, o ³¹cznej powierzchni oko³o
2 cm 2, na g³azie narzutowym w ³êgu, tym samym, na którym w 2002 roku
obserwowano Dicranum viride. Populacja Sphagnum russowii w rezerwacie
jest niewielka, zajmuje oko³o 2 m2 w oddziale 144g.
Ryc. 3. Rozmieszczenie rzadkich gatunków mszaków na terenie rezerwatu
Objaœnienia: 1 – Bazzania trilobata, 2 – Dicranodontium denudatum, 3 – Dicranum viride,
4 – Hedwigia ciliata, 5 – Orthodicranum flagellare, 6 – Sphagnum russowii.
Fig. 3. Distribution of the selected rare bryophyte species in the reserve
Explanations: 1 – Bazzania trilobata, 2 – Dicranodontium denudatum, 3 – Dicranum viride,
4 – Hedwigia ciliata, 5 – Orthodicranum flagellare, 6 – Sphagnum russowii.
145
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
145
Ryc. 4. Wid³oz¹b zielony Dicranum viride na g³azie narzutowym
Fig. 4. Dicranum viride on erratic block
Grupê gatunków górskich reprezentuje 8 mszaków. S¹ to: Bazzania trilobata,
Dicranodontium denudatum, Dicranum viride, Hypnum pallescens, Sanionia
uncinata, Sciuro-hypnum populeum, Sphagnum girgensohnii i S. russowii.
S¹ to g³ównie gatunki ogólnogórskie i reglowe, rosn¹ce na ró¿nych typach siedlisk
dostêpnych w rezerwacie. £¹cznie stanowi¹ one 12,9% brioflory rezerwatu.
Sporogony obserwowano u 28 taksonów (45,2% brioflory), natomiast rozmnó¿ki
u 7 (11,3% brioflory). Ró¿norodnoœæ brioflory stwierdzona na przewodnich typach
siedlisk przedstawia siê nastêpuj¹co (ryc. 5):
Gatunki siedlisk naziemnych. Na siedliskach naziemnych wystêpuje najwiêcej
gatunków (36; 58,1% brioflory), w tym 14 (22,6%) lokalnie wy³¹cznie zwi¹zanych
z tym typem pod³o¿a. Do najczêstszych nale¿¹ pospolite w ca³ym kraju gatunki
leœne, takie jak: Dicranella heteromalla, Pohlia nutans i Polytrichastrum
formosum. Z rzadszych na uwagê zas³uguj¹ m. in. rosn¹ce na mokrym humusie
Bazzania trilobata i Sphagnum russowii.
146
Adam-Stebel
146
Ryc. 5. Wystêpowanie mszaków na poszczególnych typach siedlisk
Objaœnienia: 1 – gatunki epifityczne, 2 – naziemne, 3 – epilityczne, 4 – epiksyliczne,
5 – Ÿródliskowe i potokowe.
Fig. 5. Occurrence of bryophytes in particular habitat types
Explanations: 1 – epiphytic species, 2 – terricolous, 3 – epilithic, 4 – epixylic, 5 – springs
and streams.
Gatunki epifityczne. Florê epifityczn¹ mszaków rezerwatu tworz¹ przede
wszystkim pospolite gatunki wielopod³o¿owe, takie jak Hypnum cupressiforme
i Orthodicranum montanum. Chocia¿ na korze ¿ywych drzew i krzewów
stwierdzono wystêpowanie 25 taksonów (40,3% brioflory), w tym 4 (6,5%)
wy³¹cznie zwi¹zanych z tym siedliskiem, we florze rezerwatu brak rzadkich
gatunków epifitycznych, typowych dla dobrze zachowanych p³atów leœnych.
Gatunki epiksyliczne. Mszaki zwi¹zane z murszej¹cym drewnem (32 gatunki;
51,6% brioflory) stanowi¹ pod wzglêdem liczby gatunków drug¹ grupê
siedliskow¹ rezerwatu. Nale¿¹ one w wiêkszoœci do czêstych lub pospolitych
gatunków wielopod³o¿owych, np. Brachythecium rutabulum, Dicranum
scoparium, Herzogiella seligeri, Hypnum cupressiforme, Orthodicranum
montanum i Tetraphis pellucida. Lokalnie wy³¹cznie na murszej¹cym drewnie
stwierdzono 6 gatunków (9,7% brioflory), z których na uwagê zas³uguj¹
Dicranodontium denudatum (gatunek górski, rzadki w ni¿owej czêœci
województwa œl¹skiego) oraz Orthodicranum flagellare (mech rzadki
w województwie œl¹skim).
Gatunki epilityczne. Flora mchów siedlisk naskalnych, w rezerwacie
wystêpuj¹ca wy³¹cznie na g³azach narzutowych, liczy 8 gatunków (12,9%
brioflory), w tym piêciu (8,1%) wy³¹cznie zwi¹zanych z tym siedliskiem. Na
147
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
147
uwagê zas³uguj¹ omówione poni¿ej Dicranum viride i Hedwigia ciliata,
a ponadto Plagiochila porelloides i Isothecium alopecuroides, rzadkie obecnie
w ni¿owej czêœci województwa œl¹skiego.
Gatunki Ÿródlisk i potoków. Przez teren rezerwatu przep³ywa niewielki
potok. W jego korycie oraz znajduj¹cych siê na obrze¿ach Ÿródliskach
stwierdzono wystêpowanie 5 gatunków mszaków (8,1% brioflory). S¹ to czêste
gatunki higrofilne, takie jak np. Pellia epiphylla i Polytrichum commune.
Tabela 1. Mszaki rezerwatu przyrody „Cisy ko³o Sierakowa”
Table 1. Bryophytes of the “Cisy ko³o Sierakowa” Nature Reserve
Nazwa taksonu/
Taxa name
I
W¹trobowce/ Liverworts Marchantiophyta
! Bazzania trilobata (L.) S.Gray
b.rz.
Calypogeia muelleriana (Schiffn.) Müll.Frib.
rz.
Cephalozia bicuspidata (L.) Dumort.
cz.
Lepidozia reptans (L.) Dumort.
cz.
Lophocolea heterophylla (Schrad.) Dumort.
p.
Pellia epiphylla (L.) Corda
cz.
Plagiochila porelloides (Nees) Lindenb.
b.rz.
Ptilidium pulcherrimum (G.Web.) Vain.
cz.
Mchy/ Mosses Bryophyta
Amblystegium serpens (Hedw.) Brid.
Atrichum undulatum (Hedw.) P.Beauv.
Aulacomnium androgynum (Hedw.) Schwägr.
Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov & Huttunen
Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp.
Brachythecium salebrosum (F.Weber & D.Mohr) Schimp.
? Callicladium haldanianum (Grev.) H.A.Crum
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid.
Cirriphyllum piliferum (Hedw.) Grout
Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp.
Dicranodontium denudatum (Brid.) E.Britton.
! Dicranum scoparium Hedw.
!! ? *? Dicranum viride (Sull. & Lesq.) Lindb.
! Eurhynchium angustirete (Broth.) T.J.Kop.
Fissidens taxifolius Hedw.
Hedwigia ciliata (Hedw.) P.Beauv.
Herzogiella seligeri (Brid.) Z.Iwats.
Hypnum cupressiforme Hedw. var. cupressiforme
Hypnum cupressiforme Hedw. var. filiforme Brid.
Hypnum pallescens (Hedw.) P.Beauv.
Isothecium alopecuroides (Dubois) Isov.
! Leucobryum glaucum (Hedw.) Ångstr.
Mnium hornum Hedw.
Orthodicranum flagellare (Hedw.) Loeske
Orthodicranum montanum (Hedw.) Loeske
cz.
cz.
rz.
rz.
cz.
cz.
rz.
rz.
b.rz.
p.
b.rz.
cz..
b.rz.
b.rz.
b.rz.
b.rz.
cz.
cz.
rz.
cz.
b.rz.
b.rz.
cz.
b.rz
p.
II
III
B
B
B, D
D
A,B,D
B, E
C
A
g
s
s
s
-
A, D
B
D
A, D
A, B, D
A, D
A, D
A, B, D
B
A, B, C, D
D
A, D
C
B
B
C
B, D
A, B, C, D
A
A, D
C
B
A, B, D
D
A, D
s
s
g
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
g
-
148
Adam-Stebel
Orthodicranum tauricum (Sapjegin) Smirnova
Orthotrichum pumilum Sw. ex anon.
Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Loeske
Plagiomnium affine (Funck) T.J.Kop.
Plagiomnium cuspidatum (Hedw.) T.J.Kop.
Plagiomnium undulatum (Hedw.) T.J.Kop.
Plagiothecium curvifolium Limpr.
Plagiothecium denticulatum (Hedw.) Schimp.
Plagiothecium laetum Schimp.
Plagiothecium nemorale (Mitt.) A.Jaeger
Platygyrium repens (Brid.) Schimp.
! Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt.
Pohlia nutans (Hedw.) Lindb.
Polytrichastrum formosum (Hedw.) G.L.Sm.
! Polytrichum commune Hedw.
! Pseudoscleropodium purum (Hedw.) Broth.
Rhizomnium punctatum (Hedw.) T.J.Kop.
! Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst.
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske
Sciuro-hypnum oedipadium (Mitt.) Ignatov & Huttunen
Sciuro-hypnum populeum (Hedw.) Ignatov & Huttunen
!! Sphagnum capillifolum (Ehrh.) Hedw.
! Sphagnum fallax (H.Klinggr.) H.Klinggr.
!! Sphagnum fimbriatum Wilson
!! Sphagnum girgensohnii Russow
!! Sphagnum palustre L.
!! Sphagnum russowii Warnst.
Tetraphis pellucida Hedw.
! Thuidium tamariscinum (Hedw.) Schimp.
148
rz.
b.rz.
cz.
cz.
b.rz.
cz.
cz.
rz.
cz.
cz.
cz.
cz.
p.
p.
rz.
b.rz.
cz.
b.rz
b.rz.
rz.
b.rz.
b.rz.
b.rz.
rz.
b.rz.
b.rz.
b.rz.
cz.
b.rz.
A, D
D
B, E
A, B, D
A
A, B
B, D
B, D
A
A, B
A, D
B, D
A, B, D
B, D
B, E
B
B, C, D
B
A, D
A, D
C
B
B
B
B, E
B, E
B
D
B
g
s
s
s
s
s
s, g
s, g
s
s
s
s
s
s, g
-
Objaœnienia: !! – gatunek chroniony œciœle; ! – gatunek chroniony czêœciowo; – gatunek
zagro¿ony w Europie; * – gatunek zagro¿ony w Polsce; – gatunek zagro¿ony
w województwie œl¹skim. I. Czêstoœæ: b.rz.. – bardzo rzadki; cz. – czêsty; p. – pospolity;
rz. – rzadki. II. Pod³o¿e: A – kora drzew; B – gleba; C – g³azy narzutowe; D – murszej¹ce
drewno; E – Ÿród³a i potok. III. Uwagi: g – obserwowano rozmnó¿ki; s – obserwowano
sporofity.
Explanations: !! – strictly protected species; ! – partly protected species; – species
threatened in Europe; * – species threatened in Poland; – species threatened
in Silesia Province. I. Frequency: b.rz.. – very rare; cz. – frequent; p. – common;
rz. – rare. II. Substrata: A – bark of trees; B – soil; C – erratic; D – rotten wood;
E – springs and stream. III. Notes: g – gemmae were observed; s – sporophytes were
observed.
149
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
149
4. Dyskusja
Rezerwat „Cisy ko³o Sierakowa” jest lokaln¹ ostoj¹ dla wielu rzadkich
gatunków mszaków, z których na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ Bazzania trilobata,
Dicranum viride, Hedwigia ciliata i Sphagnum russowii. Bazzania trilobata
to w¹trobowiec górski, reglowy, na ni¿u rosn¹cy na rozproszonych stanowiskach.
W Polsce objêty jest czêœciow¹ ochron¹ gatunkow¹ (Rozporz¹dzenie 2012).
W województwie œl¹skim czêsty w Beskidach, na pozosta³ym obszarze bardzo
rzadki, znany z 11 stanowisk (Stebel 2006a). Roœnie tu w podmok³ych borach
mieszanych, borach bagiennych i olsach torfowcowych. Wszystkie jego ni¿owe
stanowiska s¹ silnie zagro¿one. Dicranum viride to mech bardzo rzadki,
wymieniony w II za³¹czniku Dyrektywy Siedliskowej, uznany za zagro¿ony
w Europie (kategoria V, Schumacker, Martiny 1995), Polsce (kategoria R,
¯arnowiec i in. 2004) i w województwie œl¹skim (kategoria VU, Stebel i in.
2012). Od 2001 roku objêty jest œcis³¹ ochron¹ gatunkow¹ i ten status utrzymany
zosta³ w ostatnim rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska (Rozporz¹dzenie 2012).
Obecnie w Polsce roœnie najczêœciej w Karpatach, natomiast na ni¿u znany
jest z nielicznych stanowisk (Stebel 2012). W województwie œl¹skim D. viride
jest bardzo rzadkim mchem, znanym jeszcze z Rybnika-Ochojca (Milde 1870),
Wy¿yny Czêstochowskiej (B³oñski 1890), Beskidu Ma³ego (Stebel, Fojcik 2003;
Stebel 2010) i Beskidu ¯ywieckiego (Stebel, Fojcik 2003). Hedwigia ciliata
jest gatunkiem epilitycznym, rosn¹cym na terenie ca³ego kraju, miejscami czêstym
(Ochyra i in. 1988). W województwie œl¹skim wystêpuje na rozproszonych
stanowiskach w Beskidach (Plášek, Stebel 2002; Stebel 2008, 2010), natomiast
w ni¿owej czêœci jest gatunkiem bardzo rzadkim. Poniewa¿ roœnie tu wy³¹cznie
na g³azach narzutowych, które z natury wystêpuj¹ nielicznie na tym terenie,
jego wystêpowanie na omawianym obszarze nale¿y uznaæ za silnie zagro¿one.
Sphagnum russowii to gatunek górski, rzadki w województwie œl¹skim,
spotykany g³ównie w Beskidach (Stebel, Fojcik 2003). W ni¿owej czêœci roœnie
g³ównie w podmok³ych borach mieszanych i bagiennych. W Polsce objêty jest
œcis³¹ ochron¹ gatunkow¹ (Rozporz¹dzenie 2012).
Populacje wiêkszoœci rzadkich gatunków s¹ niewielkie, a sama powierzchnia
rezerwatu mo¿e byæ zbyt ma³a, aby zapewniæ im skuteczn¹ ochronê. Jak wykaza³y
wczeœniejsze badania prowadzone na terenie by³ego województwa katowickiego
i czêstochowskiego (Babczyñska-Sendek i in. 1993), skuteczn¹ ochronê szaty
roœlinnej mog¹ spe³niaæ tylko rezerwaty o powierzchni powy¿ej 100 hektarów.
Udzia³ mszaków na przewodnich typach siedlisk jest typowy dla obecnie
obserwowanego w wiêkszoœci rezerwatów leœnych po³udniowej Polski. Najwiêcej
gatunków roœnie na siedliskach naziemnych, natomiast udzia³ gatunków
epiksylicznych i epifitycznch, zw³aszcza taksonów obligatoryjnych, jest mniejszy
ni¿ w p³atach dobrze zachowanych zbiorowisk leœnych, np. w Bia³owieskim
150
Adam-Stebel
150
Parku Narodowym (¯arnowiec 1995; Klama 2002). Jedn¹ z przyczyn
obserwowanego zjawiska jest niew¹tpliwie niewielka powierzchnia rezerwatu,
która uniemo¿liwia wytworzenie w³aœciwego fitoklimatu, odpowiedniego dla
rozwoju stenotopowych mszaków „starych lasów”. Na uwagê zas³uguje doœæ
liczna grupa gatunków górskich. S¹ to g³ównie gatunki ogólnogórskie i reglowe,
rosn¹ce na ró¿nych typach siedlisk dostêpnych w rezerwacie. £¹cznie stanowi¹
one 12,9% brioflory rezerwatu. Jest to wartoœæ wy¿sza ni¿ w wiêkszoœci
rezerwatów po³o¿onych w pasie wy¿yn po³udniowych Polski. Przyk³adowo,
w rezerwacie „Ochojec” na Wy¿ynie Katowickiej wynosi ona 9,6% (Stebel
2009), a w rezerwacie „Dolina ¯abnika” w mezoregionie Pagórów Jaworznickich
9,5% (¯arnowiec i in. 1995). Ni¿sza jest natomiast ni¿ w projektowanym
rezerwacie „G³êbokie Do³y” na P³askowy¿u Rybnickim, gdzie gatunki górskie
stanowi¹ 15,5% (Stebel 1999; A. Stebel mat. npbl.).
5. Wnioski
Rezerwat przyrody „Cisy ko³o Sierakowa” jest miejscem wystêpowania licznej
grupy chronionych, zagro¿onych i innych interesuj¹cych gatunków mszaków
na Wy¿ynie WoŸnicko-Wieluñskiej.
Populacje wiêkszoœci najcenniejszych gatunków (np. Dicranum viride) s¹
niewielkie. W zwi¹zku z tym ich stanowiska powinny byæ monitorowane
przez s³u¿by leœne, by w razie pogarszaj¹cych siê warunków wystêpowania
omawianych mszaków podj¹æ odpowiednie dzia³ania ochronne.
Powierzchnia rezerwatu wydaje siê zbyt ma³a dla skutecznej ochrony
wystêpuj¹cych tu mszaków, w zwi¹zku z czym postuluje siê rozwa¿enie
mo¿liwoœci jego powiêkszenia.
Literatura
B ABCZYÑSKA -S ENDEK B., C ABA£A S., K IMSA T., W IKA S. 1993. Wielkoœæ rezerwatów
a stan zachowania ich szaty roœlinnej na przyk³adzie województw czêstochowskiego i katowickiego. – Pr¹dnik, Prace i Materia³y Muz. W. Szafera 7–8: 257–266.
B£OÑSKI F. 1890. Wyniki poszukiwañ florystycznych skrytokwiatowych dokonanych
w ci¹gu lata 1889 w obrêbie piêciu powiatów Królestwa Polskiego. – Pam.
Fizjograf. 10: 129–190.
F OJCIK B. 1999. Mosses of the Wieluñ Upland (Southern Poland). – Fragm. Flor.
Geobot. 44(1): 77–128.
H ERENIAK J. 2002. Rezerwaty przyrody Ziemi Czêstochowskiej. Studium
przyrodniczo-historyczne. – Liga Ochrony Przyrody, Zarz¹d Okrêgu w Czêstochowie, Czêstochowa, 300 ss.
151
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
151
K LAMA H. 2002. Distribution patterns of liverworts (Marchantiopsida) in natural
forest communities (Bia³owie¿a Primeval Forest, NE Poland). – University of
Bielsko-Bia³a, Bielsko-Bia³a, 278 ss.
K LAMA H. 2006. Systematic catalogue of Polish liverwort and hornwort taxa. –
W: SZWEYKOWSKI J., An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts.
– W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s. 83–100.
KOWALEWSKI L. 1988. Parki, rezerwaty i pomniki przyrody województwa czêstochowskiego. – Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Czêstochowie, Czêstochowa, 215 ss.
L IMPRICHT K. G. 1873. Nachträge zu J. Milde: Bryologia Silesiaca, 1869. – JahresBericht Schles. Gesell. vaterländ. Cultur 50: 124–140.
M ILDE J. 1870. Verzeichniss neuer Standorte. – Jahres-Bericht Schles. Gesell.
vaterländ. Cultur 47: 120–122.
O CHYRA R., S ZMAJDA P., B OCHEÑSKI W., K ARCZMARZ K. 1988. M. 439. Hedwigia
ciliata (Hedw.) P. Beauv. – W: T OBOLEWSKI Z., W OJTERSKI T. (red.), Atlas of
the geographical distribution of spore plants in Poland. Series V. Mosses
(Musci) 4: 19–25 + 1 mapa. – PWN, Warszawa–Poznañ.
O CHYRA R., ¯ ARNOWIEC J., B EDNAREK -O CHYRA H. 2003. Census catalogue of Polish
mosses. – Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 372 ss.
P LÁŠEK V., S TEBEL A. 2002. Bryophytes of the Cantoryjský høbet range (Czantoria
range) and its foothills (Western Carpathians - Czech Republic, Poland). –
Cas. Slez. Zem. Muz. Opava (A) 51(1): 1–87.
ROZPORZ¥DZENIE M INISTRA Œ RODOWISKA z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony
gatunkowej roœlin. – Dz.U. 2012 Nr 248, poz. 81.
SCHUMACKER R., MARTINY P. 1995. Red Data Book of European bryophytes. Part. 2:
Threatened bryophytes in Europe including Macaronesia. – The European
Committee for Conservation of Bryophytes, Trondheim. s. 31–45.
S TEBEL A. 1999. Mszaki projektowanego rezerwatu „G³êbokie Do³y” na Wy¿ynie
Œl¹skiej. – Natura Silesiae Superioris 3: 27–35.
S TEBEL A. 2003. Musci macroregioni meridionali Poloniae exsiccati. Fasc. XXXV.
No. 1001–1050. – Medical University of Silesia in Katowice, Katowice.
S TEBEL A. 2006a. Atlas rozmieszczenia w¹trobowców chronionych Polski w województwie œl¹skim. – Materia³y Opracowania Centrum Dziedzictwa Przyrody
Górnego Œl¹ska w Katowicach 8: 1–37.
STEBEL A. 2006b. New bryophyte data for mineral workings in Upper Silesia (Poland).
W: N OWAK A., H EBDA G. (red.), Biodiversity of quarries and pits. – Opole
Scientific Society – 3rd Department of Natural Sciences, Opole-Góra¿d¿e, s. 71–81.
S TEBEL A. 2008. Mosses of the Kotlina ¯ywiecka Basin (Western Carpathians).
– W: S TEBEL A., O CHYRA R. (red.), Bryophytes of the Polish Carpathians. –
Sorus, Poznañ, s. 11–74.
STEBEL A. 2009. Flora mszaków rezerwatu przyrody „Ochojec” na Wy¿ynie Œl¹skiej
oraz jej przemiany w ci¹gu ostatnich 10 lat. – W: PARUSEL J. B. (red.), Rezerwat
przyrody „Ochojec” w Katowicach (Górny Œl¹sk). Monografia naukowodydaktyczna. – Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska w Katowicach,
Katowice, s. 110–120.
152
Adam-Stebel
152
S TEBEL A. 2010. Mosses of the Beskid Ma³y Range (Western Carpathians). –
Materia³y Opracowania Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska
w Katowicach 11: 1–142.
S TEBEL A. 2011. Bryophytes of the Góra Grojec Nature Reserve in the Wy¿yna
WoŸnicko-Wieluñska (Silesia Province, Poland). – Roczniki Akademii Rolniczej
w Poznaniu 390, Botanika Steciana 15: 123–127.
S TEBEL A. 2012. Wid³oz¹b zielony Dicranum viride (Sull.& Lesq.) Lindb. – W:
P ERZANOWSKA J. (red.), Monitoring gatunków roœlin. Przewodnik metodyczny.
Czêœæ II. – G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska, Warszawa, s. 296–306.
S TEBEL A., F OJCIK B. 2003. Atlas rozmieszczenia mchów chronionych Polski
w województwie œl¹skim. – Materia³y Opracowania Centrum Dziedzictwa Przyrody
Górnego Œl¹ska w Katowicach 7: 1–110.
S TEBEL A., F OJCIK B., K LAMA H., ¯ ARNOWIEC J. 2012. Czerwona lista mszaków
województwa œl¹skiego. – W: PARUSEL J. B. (red.), Raporty Opinie 6. Strategia
ochrony przyrody województwa œl¹skiego do roku 2030. Raport o stanie
przyrody województwa œl¹skiego 2. Czerwone listy wybranych grup grzybów
i roœlin województwa œl¹skiego. – Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego
Œl¹ska w Katowiach, Katowice, s. 73–104.
S TEBEL A., O CHYRA R., W IERZCHOLSKA S., F OJCIK B., R USIÑSKA A., R OSADZIÑSKI S.,
S ZCZEPAÑSKI M. 2008. Current distribution of Orthodicranum tauricum
(Bryophyta, Dicranace) in Poland. – W: STEBEL A., OCHYRA R. (red.), Bryophytes
of the Polish Carpathians. – Sorus, Poznañ, s. 293–302.
S TEBEL A., ¯ ARNOWIEC J., C YKOWSKA B., S ZCZEPAÑSKI M. 2008. Another localities
of European threatened moss Dicranum viride (Bryophyta, Dicranaceae) from
Poland. – W: STEBEL A., OCHYRA R. (red.), Bryophytes of the Polish Carpathians.
– Sorus, Poznañ, s. 271–274.
¯ ARNOWIEC J. 1995. VII. Bryopsida. – W: F ALIÑSKI J., B., M U£ENKO W. (red.),
Cryptogamous plants in the forest communities of Bia³owie¿a National Park.
General problems and taxonomic groups analysis (Projest CRYPTO).
Phytocoenosis 7, Archivum Geobotanicum 4, Warszawa-Bia³owie¿a, s. 47–61.
¯ARNOWIEC J., K LAMA H., S TEBEL A. 1995. Szata roœlinna projektowanego rezerwatu
przyrody „Dolina Potoku ¯abnik” w Jaworznie (Wy¿yna Œl¹ska). Czêœæ I.
Mszaki. – Ochrona Przyrody 52: 59–68.
¯ ARNOWIEC J., S TEBEL A., O CHYRA R. 2004. Threatened moss species in the Polish
Carpathians in the light of a new Red-list of mosses in Poland. – W: S TEBEL A.,
Ochyra R. (red.), Bryological studies in the Western Carpathians. – Wyd.
Sorus, Poznañ, 9–28.
153
Ró¿norodnoœæ-gatunkowa-mszaków-rezerwatu-leœnego-„Cisy-ko³o-Sierakowa”
153
Summary
In 2002 and 2010, the bryoflora of the “Cisy ko³o Sierakowa” Forest Nature
Reserve was surveyed. The study area is located in the Przywary village (Ciasna
commune, Lubliniec County, Silesia Voivodeship, ATMOS grid square Ec 89) in the
WoŸnicko-Wieluñska Upland. The reserve covers an area of 8.05 hectares and
comprises part of the forest compartment no. 144.
Within the area of the reserve the mixed and deciduous forests predominate,
mainly Tilio cordatae-Carpinetum betuli and Fraxino-Alnetum (Fig. 1). This study
revealed presence of 62 bryophyte taxa (8 liverwort species and 53 species and 1
variety of mosses). Especially interesting are 17 protected and/or threatened bryophytes
(Fig. 3), e.g. Bazzania trilobata, Dicranum viride (Fig. 4) and Sphagnum russowii.
Analysis of the range of the frequency (Fig. 2) shows that overwhelming majority
of the bryoflora consists of very rare (37.1%) and frequent taxa (37.1%); less
abundant are rare species (17.7%) and common species (8.1%). The following types
of habitat were distinguished (Fig. 5): terricolous, rotten wood, bark of trees and
shrubs, rock and aquatic (springs and stream). Floristically, the species-richest
habitats are terricolous (36 species; 58.1% of bryoflora), whereas the poorest are
aquatic ones (5 species; 8.1% of bryoflora). The main conclusions are as follow: (1) the
‘Cisy ko³o Sierakowa’ Forest Nature Reserve is important area where many protected
by law, threatened and interesting bryophytes occur. (2) Populations of the most
valuable species (for example Dicranum viride) are quite small, thus they should be
monitored. (3) The area of the reserve seems to be too small for effective protection
of presented bryoflora, thus shifting borders and enlargement of the protected area
is postulated.