28. Powstańcy styczniowi naszej okolicy.

Witka 28
POWSTAŃCY STYCZNIOWI NASZEJ OKOLICY
Dane poniższe zostały zaczerpnięte głównie (ale nie wyłącznie) z carskich akt Zarządu
Naczelnika Siedleckiego Wojennego Oddziału z lat 1863-1865. Oryginały dokumentów
przechowywane są w zbiorach Archiwum Państwowego w Siedlcach. Szczęściem zostały one
w ostatnim czasie przetłumaczone i opublikowane w języku polskim, dzięki czemu wszyscy
miłośnicy historii regionalnej mają do nich nieograniczony dostęp. Informacje, które można
odnaleźć w tych dokumentach są niezwykle interesujące, ale dotyczą (w ponad 90%)
drugiego roku powstania, gdy terror carski nieco zelżał. Poniższa lista obejmuje oczywiście
nazwiska osób, które zostały przez Rosjan ujęte. Czytając informacje na temat represji trzeba
także pamiętać, że władze carskie łagodniej traktowały chłopów niż przedstawicieli innych
stanów. I tak np. zsyłka w głąb Rosji dotyczyła przeważnie szlachty i urzędników. Chłopi byli
karani w ten sposób tylko za wyjątkowo ciężkie „przestępstwa”.
I jeszcze jedno: różnymi nazwami władze carskie określały powstańców (np. buntownik,
przestępca, rozbójnik, wieszatiel, itp.) oraz ich oddziały (np. banda, szajka, itp.) Dlatego
określenia te w poniższym materiale ujęliśmy w cudzysłów.
BRODOWSKA FRANCISZKA
Szlachcianka ze wsi Soćki, l. 42. żona kowala. Katoliczka, matka trojga dzieci. Aresztowana
10 listopada 1864 r. za to, że oskarżyła przed powstańcami Brzóski dwóch mieszczan, którzy
następnie zostali powieszeni. W więzieniu od 12 listopada, 25 stycznia 1865 r. skazano ją na
osiedlenie na Syberii, 1 listopada odesłano do Warszawy.
BRANDT WŁODZIMIERZ
Szlachcic, zarządca, ze wsi Kołodziąż, l. 47. Katolik, żonaty. Aresztowany we wsi Kołodziąż
dn. 19 sierpnia 1864 r. Obwiniony o dowożenie produktów „buntownikom”. Wydany przez
„przestępcę” Kamińskiego. W więzieniu od 20 sierpnia, w dn. 5 września przekazany
naczelnikowi wojennemu powiatu.
DADACZ JÓZEF
Dymisjonowany żołnierz kostromskiego pułku piechoty, mieszkaniec Soćk, powstaniec z
partii Brzóski. Skazany na 12 lat katorgi.
FLIS KASPER
Chłop ze wsi Rudnik, l. 57, ojciec dwojga dzieci. Oskarżony o dostarczanie żywności dla
„szajki Brzóski”, 25 stycznia 1865 r. skazany na 8 lat katorgi w twierdzach Syberii, 1 lutego
odesłany do Warszawy.
GIELO JÓZEF Chłop ze wsi Rosy, l. 26. Katolik, żonaty, ma dom i ziemię. Aresztowany we
wsi Rosy 8 grudnia 1864 r., oskarżony o kontakty z „bandą” Brzóski. 9 grudnia 1864 r.
osadzony w więzieniu, 10 lutego 1865 r. odesłany do miejsca zamieszkania.
JABŁOŃSKI ANTONI
Szlachcic ze wsi Kołodziąż, l. 45. Żonaty, ojciec siedmiorga dzieci. Aresztowany we wsi
Morzyczynie (?) dn. 19 sierpnia 1864 r. Oskarżony o udzielanie informacji „bandom” i
zamieszany w sprawę Wojciecha Kamińskiego. Zwolniony dn. 5 września.
KONARZEWSKA ANTONINA
1
L. 20, panna, córka wójta z gub. płockiej. W oddziałach Wróblewskiego, Sumińskiego,
Brzóski. Kurierka ks. Brzóski. (U schyłku powstania ukrywała się w Wodyniach, używając
pseudonimów Julia i Józefa.) Jeszcze w styczniu 1865 r. jeździła do Warszawy dwa razy.
Zbierała broń i pieniądze. W kwietniu 1865 r. aresztowana u Dejbla, wypierała się
wszystkiego i nikogo wydać nie chciała. 17 lutego 1866 r. skazana na śmierć przez
powieszenie, 24 lutego 1866 r. Berg zamienił wyrok na osiedlenie na Syberii.
KRAWCZYK KAZIMIERZ
Chłop ze wsi Róża, l. 56. Katolik, żonaty, ojciec czworga dzieci, posiada dom i ziemię.
Aresztowany we wsi Róża dnia 6 maja 1864. Za ukrywanie powstańców. W więzieniu od 8
maja 1864 r., dn. 27 czerwca odesłany na miejsce zamieszkania.
LACH (LECH?) WOJCIECH
Chłop ze wsi Seroczyn, l. 21. Kawaler. Aresztowany dn. 16 lutego 1864 r. we wsi Seroczyn
za przynależność do „szajki”. W więzieniu siedleckim od 20 lutego 1864 r. Skazany na
zesłanie w głąb Rosji. W dn. 7 marca wydano rozkaz o przesłaniu go z Siedlec do Warszawy.
LEPECKI FRANCISZEK
Chłop ze wsi Nowiny, l. 19. Katolik, aresztowany 30 marca 1864 r. we wsi Świderki. W
więzieniu od 9 kwietnia 1864 r., zmarł w siedleckim więzieniu.
LEWANDOWSKI WAWRZYNIEC
Ksiądz z Seroczyna, l. 32. Katolik. Aresztowany dn. 27 czerwca 1864 r. w Seroczynie, za
próbę uwolnienia dwóch aresztowanych powstańców. W więzieniu od 28 lipca 1864 r.,
skazany na śmierć przez powieszenie. W dn. 20 sierpnia wydano decyzję o wykonaniu
wyroku w Seroczynie.
ŁOJKO PIOTR
Szeregowiec, l. 30. Katolik, kawaler z guberni powiatu mińskiego. Aresztowany 24
października 1864 r. we wsi Rosy, oskarżony o „przynależność do szajki Brzóski”. W
siedleckim więzieniu przebywał od 31 października 1864 r., 22 stycznia 1865 r. skazany na
śmierć, 28 stycznia wydano decyzję, by egzekucja odbyła się w Przywózkach.
ŁUGOWSKI PAWEŁ
Mieszczanin z Latowicza, l. 20. Należący do „szajki” Brzóski. (wcześniej, przed oddaniem się
pod komendę Brzóski, miał pod swoim dowództwem około 30 ludzi uzbrojonych w sztucery
i pistolety). W listopadzie 1864 r. został schwytany przez chłopów w Nakorach. Skazany na
20 lat katorgi w kopalniach Irkucka.
MACIAK IGNACY
Szeregowiec roty roboczej z Seroczyna, l. 42. Żonaty, ojciec jednego dziecka. Aresztowany w
Garwolinie 20 października 1864 r. za należenie do „szajki” Brzóski. W więzieniu od 31
października 1864 r. , 25 stycznia skazany na 15 lat katorgi w kopalniach w głębi Rosji.
MŁYŃCZAK JAN
Chłop ze wsi Soćki, l. 28. Żonaty, ojciec trojga dzieci. Aresztowany 10 listopada 1864 r. w
Soćkach za należenie do „szajki” Brzóski. W oddziale używał pseudonimu „Skóra”. W
więzieniu od 12 listopada 1864 r., 15 grudnia skazany na 5 lat rot aresztanckich, 21 grudnia
odesłany do Warszawy.
MUNKA (MUCHA?) JAN
2
Chłop z Seroczyna, l. 28. Katolik. Aresztowany dn. 14 lutego 1864 r. we wsi Łazów.
Oskarżony o przynależność do „szajki”. W więzieniu od 20 lutego, skazany na zesłanie w
głąb Rosji, dn. 7 marca odesłany do Warszawy.
NOWAKOWSKI JAN
Szeregowiec, l. 40, z Warszawy. Katolik. Aresztowany dn. 7 października 1864 r. we wsi
Kochany. Schwytany z bronią w ręku. W więzieniu od 14 października, dn. 25 stycznia 1865
r. skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. W dn. 28 stycznia wydano decyzję o
wykonaniu egzekucji we wsi Toczyska.
OCIESZA PIOTR
Chłop ze wsi Nowiny, l. 20. Katolik. Aresztowany 30 marca 1864 r. we wsi Świderki za
należenie do „bandy”. W więzieniu od 9 kwietnia 1864 r., 31 maja zwolniony.
OSSOWSKI JAN
Chłop ze wsi Kamieniec, l. 30. Żonaty, ojciec dwojga dzieci. Aresztowany dn. 27 kwietnia
1864 r. w Kamieńcu. Zamieszany w sprawę ks. Lewandowskiego. W więzieniu od dn. 30
lipca, dn. 11 września zwolniony na miejsce zamieszkania.
PATOLETA JAN
Chłop ze wsi Kamieniec, sołtys l. 45. Żonaty, ojciec siedmiorga dzieci. Aresztowany dn. 27
czerwca w Kamieńcu, zamieszany w sprawę ks. Lewandowskiego. W więzieniu od 29 lipca,
dn. 11 września zwolniony i odesłany na miejsce zamieszkania.
PAWLUCZEK PAWEŁ
Chłop ze wsi Seroczyn, l. 17. Kawaler, majątku nie posiada. Aresztowany dn. 14 lutego w
Seroczynie, za należenie do „szajki’. W więzieniu od 20 lutego, skazany na zesłanie w głąb
Rosji, dn. 7 marca wydano decyzję o wysłaniu do Warszawy.
PAWLUK MATEUSZ
Chłop ze wsi Kamieńca, l. 33. Żonaty, ojciec czworga dzieci. Aresztowany dn. 27 czerwca
1864 r. w Kamieńcu. Zamieszany w sprawę ks. Lewandowskiego. W więzieniu od 29 lipca
1864 r. , dn. 11 września zwolniony i odesłany na miejsce zamieszkania.
ROSA JAN
Chłop ze wsi Róża, l. 39. Żonaty, ojciec sześciorga dzieci, posiada dom i ziemię.
Aresztowany w Róży 2 maja 1864 r. za ukrywanie „buntowników”. W więzieniu od 8 maja
1864 r., 27 czerwca zwolniony.
SOCZEWKA GRZEGORZ
Chłop ze wsi Wola Wodyńska, l. 31. Żonaty, ojciec czworga dzieci, posiada dom i ziemię.
Aresztowany dn. 23 grudnia 1864 r. w Żelechowie. Zamieszany w sprawę ks. Brzóski. W
więzieniu od dn. 24 grudnia 1864 r., dn. 12 stycznia 1865 r. zwolniony.
SOCZEWKA PIOTR
Chłop ze wsi Róża. W oddziale ks. Brzóski. Nie dał się schwytać Rosjanom. Zaopatrywał
oddział w żywność. Przechowywał konia i bryczkę.
SOĆKO JAN
3
Chłop ze wsi Soćki, sołtys. Żonaty, ojciec trojga dzieci. Aresztowany za przechowywanie
powstańców (z oddziału Brzóski) i niedoniesienie do władz. Odesłany do miejsca
zamieszkania.
SZYMANIAK PAWEŁ
Chłop ze wsi Róża, l. 35. Żonaty, ojciec dwojga dzieci. Aresztowany w Róży 6 maja 1864 r.
„...za to, że był w oddziale żandarmów wieszatieli”. Zwolniony 27 czerwca.
SZWAGIEREK FRANCISZEK
Chłop z powiatu opatowskiego, kwestorz zakonu kapucynów z Zakroczmia. Imię zakonne
Panfucy. Chodził w „oczkach”. Skazany na 12 lat katorgi w kopalni. (Początkowo walczył w
oddziale powstańczym, który został w zimie 1863/1864 rozbity pod Soćkami, później
przyłączył się do Brzóski).
ŚWIĄTEK KAZIMIERZ
Chłop ze wsi Soćki, l. 60, oskarżony o kontakty z „rozbójnikami” z partii Brzóski. Ze
względu na wiek zwolniony w październiku 1864 r.
ŚWIDZIŃSKI FRANCISZEK
Mieszczanin z Chodla w guberni lubelskiej, l. 23. Kawaler. Należał do „bandy” ks. Brzóski.
Wyjawił w śledztwie wiele sekretów oddziału i wskazał wieś Rudnik jako miejsce chowania
powstańczych rzeczy. Aresztowano wówczas sołtysa i chłopa Kaspra Mocha (Muchę ?), u
którego nocowali powstańcy.
Mieszkańcom wsi Rudnik objaśniono, że „jeżeli oni będą ukrywać tak jego jak i innych
uczestników w sprawach Brzóski to zostaną obłożeni kontrybucja po 50 rs. z każdego domu”.
Skazany na 8 lat katorgi.
ŚWIĄTEK JÓZEF
Mieszczanin z Latowicza, „należący do szajki Brzóski i rozbójnik”, werbownik. Skazany na 8
lat katorgi.
TOCZYSKI ANTONI
Szlachcic ze wsi Toczyska (Toczyska Podborze), l. 23. Kawaler, majątku nie posiada.
Aresztowany w Toczyskach dn. 19 listopada 1863 r. przez oddział bielski. Obwiniony o
przynależność do „szajki”. Zwolniony dn. 19 sierpnia.
TOCZYSKI JAN
Szlachcic ze wsi Toczyska (Toczyska Podborze), l. 24. Kawaler, majątku nie posiada.
Aresztowany w Toczyskach dn. 19 listopada 1863 r. przez oddział bielski. Obwiniony o
przynależność do „szajki”. W więzieniu od 11 lipca, w dn. 13 sierpnia zwolniony.
TRZCIŃSKI PAWEŁ
Szlachcic ze wsi Toczyska, l. 28. Kawaler. Aresztowany w mieście Kosowie dn. 4 stycznia
1865 r. Obwiniony o przynależność do „szajki” i walkę z wojskiem. Sprawę jego oddano do
Audytoriatu polowego dn. 21 lutego.
WOLEC PIOTR (WOLSKI)
Ukrywał się we wsi Rosy. Naczelnik wojenny oddziału stoczkowskiego otrzymał doniesienie,
że we wsi Rosy ukrywa się uzbrojony powstaniec. W asyście 9 kozaków, po dokonaniu
rewizji, ujął go w jednej z komór. Przy nim znaleziono „modlitewną książeczkę, a w niej
4
kartkę od niejakiego gen. Brzezińskiego (takim pseudonimem podpisywał się Brzóska) do
Bojanowskiego z pieczęcią narodową, był on wymieniony w piśmie...” (informacja o tym
zdarzeniu przetrwała do dziś także w przekazie ustnym. Wg relacji p. Tadeusza Rosy z
Rosów, który zna tę historię z opowieści rodzinnych, pojmany powstaniec został przez
kozaków przywiązany do końskich ogonów a następnie galopem wleczony po drodze i polach
aż „wyzionął ducha”. Pochowano go potem przy drodze. Przy jego mogile jeszcze
kilkadziesiąt lat temu stał krzyż).
NIEZNANI POWSTAŃCY POCHOWANI W MOGILE ZBIOROWEJ W SOĆKACH
Na przełomie roku 1863/64 odpoczywała w Soćkach grupa rozbitków z partii Kobylińskiego
(główny oddział został wcześniej rozbity w bitwie pod Mienią 4 listopada 1863 r., gdzie
poległ także Kobyliński). W wyniku donosu do Soćk zostało naprowadzone wojsko rosyjskie.
Części z zaskoczonych powstańców udało się uciec. Pozostałych zabito. Zostali pochowani w
zbiorowej mogile pod lasem. Mogiła ta była widoczna jeszcze w latach 30-tych naszego
wieku. Potem uległa zatarciu i zapomnieniu. Jej istnienie potwierdza raport starosty
łukowskiego, wedle którego w 1928 r. w Soćkach „na skraju lasu przy drodze Toczyska Wola Wodyńska znajdowała się zbiorowa mogiła powstańców”. Już wówczas była ona
jednak znacznie zatarta. Na współczesnej mapie można zobaczyć, że w niedalekiej odległości
na północny-zachód od zabudowań wsi Soćki widnieje tajemnicza nazwa „Trzy Kopce”.
Czyżby chodziło właśnie o te zatarte mogiły?
Jednym rozbitków z partii Kobylińskiego, któremu udało się uciec przed Rosjanami z Soćk
był Szwagierek. W rok później przybył tu ponownie. Tym razem z oddziałem ks. Brzóski.
Wtedy to w trakcie postoju natknięto się na dwoje dziadów kręcących się w pobliżu obozu.
Poznano w nich tych samych ludzi, którzy rok wcześniej wydali rozbitków Kobylińskiego. O
tym, co stało się dalej już pisaliśmy („Witka” 6).
(opr. A. Boczek)
Bibliografia:
*AP Siedlce, „Naczelnik Siedleckiego Wojennego Oddziału”, sygn. 1;
*Tadeusz Krawczak: 1) „Nieznani powstańcy styczniowi z Podlasia”, w: Prace archiwalnokonserwatorskie na terenie woj. siedleckiego” zeszyt 6, Siedlce 1988; 2) „Ludność powiatu
łukowskiego w walce o niepodległość w latach 1864-1918”, Aneks: „Lista aresztowanych i
ukaranych przez władze carskie...” , całość w: „Łuków i okolice w XIX i XX w.”,
Wydawnictwo geologiczne W-wa 1989 r.; 3) „Ksiądz Generał Stanisław Brzóska” 1995;
*E. Niebelski „Rzecz o Ks. Stanisławie Brzósce” 1995;
*Tadeusz Swat „Mogiły, miejsca straceń i pamiątki powstania styczniowego na południowym
Podlasiu”, w: „Powstanie styczniowe na południowym Podlasiu” – praca zbiorowa pod
redakcją Arkadiusza Kołodziejczyka, Węgrów-Warszawa 1994 r.
5