Makroregion Lubelsko

 Makroregion Lubelsko-Świętokrzyski
KONSPEKT, oprac. Horacy Kondras
GEOGRAFIA
W skład Makroregionu wchodzą WyŜyna Lubelska i WyŜyna Małopolska z Górami Świętokrzyskimi
(najstarsze góry w Polsce!). W Kazimierzu Dolnym i Sandomierzu występują charakterystyczne wąwozy
lessowe.
WALORY TURYSTYCZNE
Lublin – miasto zwane „bramą na Wschód”. Cenne stare miasto z XIV-wieczną Bramą Krakowską –
symbolem Lublina. Inne zabytki: Stary ratusz, renesansowe kamienice. Ciekawym obiektem jest kościół
Dominikanów z kaplicą Firleyów, gotycki, przebudowany na renesansowy. Charakterystyczny jest teŜ
zamek Kazimierza Wielkiego, przebudowany w XIX w. o neogotyckiej fasadzie. Znajdująca się w nim
Kaplica św. Trójcy jest najsłynniejszym zabytkiem miasta, z jedynym tak dobrze zachowanym w Polsce
malowidłem w stylu bizantyjsko-ruskim z pocz. XV w. Na przedmieściach znajduje się Państwowe
Muzeum na Majdanku – teren dawnego obozu śmierci załoŜonego przez nazistów w 1941 r.
Kozłówka – barokowy pałac Zamoyskich w początkach XX w. przebudowany w stylu neorokokowym
przez Konstantego Zamoyskiego, który sprowadzał olbrzymie ilości bogatego wyposaŜenia (meble, lustra)
i zamawiał kopie wybitnych dzieł sztuki (obecnie to największa w Polsce galeria wysokiej klasy kipii
malarstwa europejskiego).
Kozłówka słynie teŜ z Muzeum Socrealizmu, w którym zgromadzono największe w Polsce zbiory sztuki
(„sztuki”?) z okresu socrealizmu (1949-1955).
Kazimierz Dolny – malownicze miasteczko artystów połoŜone wśród wzgórz i lessowych wąwozów, o
zabytkowym renesansowym układzie urbanistycznym. Największy rozkwit w XVI-XVII miasto
zawdzięczało handlowi zboŜem (do dziś zachowały się liczne spichrze, w jednym jest schronisko PTTK).
Nad małym rynkiem dominuje renesansowy kościół farmy z XVI w.; 2 słynne renesansowe kamienice
braci Przybyłów z wielkimi attykami – pod Św. Mikołajem i Św. Krzysztofem; nieco dalej kamienica Piotra
Celeja. Na wzniesieniach – ruiny zamku królewskiego z XIV w. oraz punkt widokowy: Wzgórze Trzech
KrzyŜy.
Janowiec – miejscowość słynąca z potęŜnych, XVI-wiecznych ruin zamku Firlejów; z miasta rozciąga się
widok na Wisłę i Kazimierz Dolny (podobno właśnie ten widok jest jedyną rzeczą, której mieszkańcy
Kazimierza zazdroszczą obywatelom Janowca…)
Chełm – cenny popijarski zespół klasztorny z XVIII w. oraz podziemna trasa turystyczna w podziemiach
kredowych, gdzie straszy Duch Bieluch (pozostałość po kopalniach kredy; komory były uŜywane przez
kupców jako magazyny - w XVII w. aŜ 80 domów miało zejścia do podziemi).
Zamość – najlepiej zachowane renesansowe miasto w Polsce, pierwsza w Europie realizacja włoskich
koncepcji miasta idealnego, właściciel i budowniczy – Jan Zamojski, projektant – Bernardo Morando.
Rynek Wielki (jednolity wzór kamienic); Ratusz (schody wachlarzowe), Kolegiata Zmartwychwstania
Pańskiego (manierystyczna), bastionowe fortyfikacje (wytrzymały w XVII w kozackie i szwedzkie
oblęŜenie). Stare Miasto znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Polesie – region na północny-wschód od Lublina. Na uwagę zasługuje Poleski Park Narodowy
(występują tu wszelkie rodzaje torfowisk) oraz Włodawa – miasto 3 kultur (śydzi, katolicy,
prawosławni), w którym odbywa się rokrocznie Festiwal Trzech Kultur.
© Horacy Kondras, Fun Faktoria, 2009
1
GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I OKOLICE
Góry niskie, ich najwyŜsze pasmo to ŁYSOGÓRY (Łysica 612 m). Zbocza pokrywają gołoborza – pola
zwietrzałych odłamków skalnych. Skarbem gór jest najpiękniejsza w Polsce jaskinia – Raj w okolicy
Chęcin. Góry chroni Świętokrzyski Park Narodowy, obejmujący m.in. opisywaną przez śeromskiego
Puszczę Jodłową – jeden z najstarszych w Polsce kompleksów leśnych, kolebkę polskiego górnictwa i
staroŜytnego hutnictwa (znaleziono tu ponad 4000 ziemnych pieców hutniczych). Na Łysej Górze –
dawnym miejscu kultu pogańskiego – znajduje się Święty KrzyŜ, opactwo benedyktynów z XVII-wieczną
kaplicą kopułową Oleśnickich (przechowywane są relikwie KrzyŜa Świętego – liczni pielgrzymi). W krypcie,
w szklanej trumnie, spoczywa mumia księcia Jeremiego Wiśniowieckiego
Kielce – Najciekawszym zabytkiem miasta jest barokowy pałac biskupów kieleckich z połowy XVII w. – 4
wieŜe w naroŜach, liczne dzieła sztuki (oddział Muzeum Narodowego). Trójkowy rytm fasady (3 barokowe
portale, okna grupowane po 3) symbolizuje Trójcę Świętą.
Tokarnia – Muzeum Wsi Kieleckiej
Oblęgorek – muzeum H. Sienkiewicza w dworku, który został mu podarowany przez naród w 1900 roku
w 25-lecie twórczości.
Opatów – kolegiata św. Marcina z XII w., trójnawowa bazylika z dwuwiekową fasadą. Jedna z najlepiej
zachowanych wielkich romańskich świątyń w Polsce ze słynną płaskorzeźbą, tzw. „Lamentem
Opatowskim”.
Ujazd – ruiny zamku Krzyrztopór z XVII w., olśniewającej rezydencji magnackiej Krzysztofa
Ossolińskiego, która istniała tylko 11 lat (zamek zburzony przez Szwedów w 1655). Nazwa pochodzi od
herbu widniejącego przy bramie (olbrzymi krzyŜ i topór). Zamek zbudowano według symboliki
kalendarzowej (365 okien, 12 wielkich sal itp.). Słynął z licznych ekstrawagancji, jak marmurowe Ŝłoby i
kryształowe lustra w stajniach oraz ogromne akwarium w suficie Sali Balowej…
Sandomierz – miasto w swojej historii dwukrotnie starte z powierzchni ziemi przez Tatarów (XIII w.).
Wiele cennych zabytków: gotycko-renesansowa Brama Opatowska (punkt widokowy), gotyckorenesansowy ratusz w centrum starego rynku (wewnątrz oglądać moŜna najstarsze w Polsce szachy z XI
w.), gotycka katedra Narodzenia NMP z barokowym wystrojem (ołtarz z czarnego marmuru) i
unikatowym malowidłem w stylu bizantyjsko-ruskim (fundacja Władysława Jagiełły), romańsko-gotycki
kościół Św. Jakuba z romańskimi ceglanymi ornamentami i klasztor dominikanów. Niedaleko kościoła –
malowniczy lessowy Wąwóz Św. Jadwigi. Znaną atrakcją jest podziemna trasa turystyczna wiodąca pod
rynkiem (dawne piwnice kupieckie drąŜone w skale lessowej). Zanim zabezpieczono podziemia, zdarzały
się niebezpieczne wypadki – np. w latach 60. jeden z mieszkańców kupując gazetę w kiosku dosłownie
zapadł się pod ziemię. W mieście Ŝył i tworzył jeden z największych kompozytorów polskiego renesansu –
Mikołaj Gomółka.
SZLAK CYSTERSKI
Wąchock – opactwo Cystersów z 1179 r. budowane do I poł. XIII w. Jeden z najcenniejszych w Polsce
zabytków romańskich z pogranicza gotyku. Liczne zachowane portale, kościół o cechach romańskogotyckich, przebudowany w czasach baroku. Miasteczko znane z dowcipów o sołtysie…
Jędrzejów – cysterski zespół klasztorny ufundowany w poł. XII w. Przebywał tu i umarł znany kronikarz
średniowieczny mistrz Wincenty Kadłubek. Przy rynku znajduje się słynne Muzeum im. Przypkowskich –
trzecia co do wielkości na świecie kolekcja zegarów słonecznych (!).
© Horacy Kondras, Fun Faktoria, 2009
2