• (wiedza) będą wiedzieli: • (umiejętności) będą umieli: • (wartości

Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
lekcja przygotowana przez Pawła Osika przy
współpracy z Dr Moniką
Płatek i Pauliną
Wiktorską na podstawie scenariusza dr Moniki
Płatek „Dzieci – Rodzice i Prawo”
• (wiedza) będą wiedzieli:
1. Jakie są regulacje prawne dotyczące relacji rodzice – dzieci.
2. Jakie są prawa dziecka?
3. Jakie są obowiązki rodziców?
4. Jakich uprawnień nabywa się wraz z wiekiem.
5. Na czym polega problem przemocy w rodzinie i jakie są formy ochrony przed nią.
• (umiejętności) będą umieli:
1. Wskazać jakie prawa przysługują w zależności od osiągniętego wieku.
2. Przeprowadzić dyskusję na temat właściwych metod wychowania dzieci.
• (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli, że
Dziecko jest chronione przez prawo.
Konstytucja zabrania stosowania kar cielesnych.
Wychowanie to proces trudny, złożony, ale gdy towarzyszy temu miłość i szacunek dla
dziecka przynosi zazwyczaj dobre efekty.
Komentarz: W tej lekcji chcemy szczególnie podkreślić wpływ sposobu traktowania dziecka
na jego późniejsze zachowanie zgodne/niezgodne z prawem; oraz odpowiedzialność za
dziecko w tym również finansową . Zależy nam na przekazaniu wiedzy na temat dobrych
praktyk zabezpieczenia świadczeń na dziecko oraz na debacie na temat znaczenia
wychowania bez przemocy. Celem lekcji jest również pokazanie relacji jaka powinna
łączyć rodziców z dziećmi, poprzez uświadomienie uczestnikom, że „władza
rodzicielska” tak naprawdę nie jest władzą.
• Mindwalking czyli spacerkiem po mózgownicy - debata na temat związku między wiekiem,
a uprawnieniem –10 min.
• Burza mózgów i dyskusja na temat: Czy „władza rodzicielska” jest władzą? – 15 min.
• Praca w grupach i tworzenie graficznego zbioru – 5 min.
• Praca w małych grupach i debata - symulacja tworzenia katalogu podstawowych praw
dziecka – 15 min.
• Sprawdzenie – kazusy 5 min.
1
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Komentarz: Powyższy czas jest podany przykładowo. Należy liczyć się z tym, iż każda z
trzech części scenariusza jest w rzeczywistości materiałem na odrębną lekcję.
Materiały potrzebne do lekcji:
Przygotowane plansze z wypisanymi przepisami mówiącymi o prawach dziecka.
Arkusze papieru, flamastry, przylepiec.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Konwencja o prawach dziecka, Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka
(RPD). Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Konstytucja, Kodeks Cywilny, Kodeks Karny.
1. Wprowadzenie – 1 min.
2. Mindwalking – Linia życia. Debata na temat związku między wiekiem a uprawnieniem.
Pokazuje, że pomimo młodego wieku niepełnoletni ma pewne prawa, - 9 min.
3. Burza mózgów i dyskusja na temat Czy „władza rodzicielska” jest władzą - 15 min.
4. Wypracowanie zbioru „dobrych relacji” rodzinnych – 5 min.
5. Symulacja tworzenia prawa – praca w małych grupach i debata. Jej celem jest zapoznanie
uczestników z podstawowym katalogiem praw dziecka i instytucją Rzecznika Praw
Dziecka. – 15 min.
6. Sprawdzenie – kazus 5 min.
Ad. 1 Wprowadzenie do tematu zajęć. (1 min.).
Przedstawiamy cel zajęć. Zależy nam na zapoznaniu uczestników z podstawowymi aktami
prawnymi, regulującymi kwestie praw dziecka, praw i obowiązków rodziców, sytuacją
prawną dziecka w zależności od jego wieku oraz instytucjami zobowiązanymi do prawnej
ochrony dziecka.
Ad. 2 Związki między wiekiem a uprawnieniami – 15 min.
(CO) Wskazujemy na różnice w sytuacji prawnej człowieka w zależności od jego wieku.
Szczególny nacisk kładziemy na sytuacje prawną dziecka, a więc człowieka, który nie
ukończył lat 18.
(PO CO) Celem tej aktywności jest uświadomienie uczniom, iż są prawa, które
przysługują bez względu na wiek oraz, że ważność niektórych czynności, a także
sprawowanie niektórych funkcji możliwe jest po osiągnięciu określonego przez prawo
wieku.
Ćwiczenie to ma na celu przełożenie potocznej wiedzy uczestników na przepisy prawa. Ma
ono również za zadanie uświadomić sytuację prawną nieletnich.
(JAK) Metoda i czas. Mindwalk – Spacerek po mózgownicy.
Komentarz
Przed lekcją (!) przyczepiamy do ścian plakaty z wybranymi cytatami przepisów z:
Konstytucji RP (np. art.32 Wszyscy są równi wobec prawa), Konwencji Praw Dziecka
[KPD](np. art. 12 Dziecku zapewnia się prawo do swobodnego wyrażania własnych
poglądów we wszystkich sprawach go dotyczących), Art.16 KPD Żadne dziecko nie będzie
podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego
lub domowego, czy w korespondencje ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację.
2
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Art.40 Konstytucji RP Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Zajęcia zaczyna się od metody określanej jako spacerek po mózgownicy. Metoda ta odwołuje
się do wiedzy, intuicji, przeczucia uczestników. Pozwala uczestnikom zobaczyć jak dużo w
gruncie rzeczy wiedzą, chociaż nie zawsze identyfikują swoją wiedzę ze znajomością
przepisów prawnych. Stąd za każdym razem wskazujemy na przepis.
Prowadzącym, metoda ta pozwala ocenić wiedzę uczestników i zorientować się w
obszarach gdzie przekonania uczestników raczej wypływają z określonych zwyczajów i
stereotypów myślenia niż ze znajomości przepisów.
Pytań celowo jest bardzo dużo. Pozwala to, w krótkim czasie zapoznać uczestników z
przepisami, których znajomość wydaje się ważna.
Możemy również dla ułatwienia już na początku spytać:
Czy młodzi ludzie mają takie same prawa jak dorośli?
Na tablicy rysujemy linię wyobrażającą długość życia od np. 0 (na jednym końcu) do 150
roku życia (na drugim). Prosimy uczestników, aby na tej linii zaznaczyli od jakiego wieku
człowiek w Polsce może*:
1. Pracować na pełnym etacie (* uczestnicy zazwyczaj dobrze orientują się jaki wiek w
danym przypadku jest wymagany, my dodatkowo możemy uczniom wskazać na przepis, który
to konkretnie reguluje. lat 18 – art.22 § 2 kodeksu pracy (k.p.), w ściśle określonych prawem
sytuacjach także młodociany, a więc zgodnie z art. 190 k.p. osoba, ukończyła lat 16, a nie
przekroczyła lat 18. Zabronione jest zatrudnione osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Dodatkowo Konstytucja zakazuje stałego zatrudniania dzieci do lat 16 – art. 65 pkt 3
Konstytucji).
2. Przestać się uczyć, (art. 70 Konstytucji stanowi, że nauka do 18 roku życia jest
obowiązkowa)
3. Być uznanym za dziecko (Od O lat do lat 18, chyba, że jest kobietą, która ukończyła lat 16
i otrzymała zgodę wyrażoną przez sąd na wcześniejsze zamążpójście – art. 1 KPD, art. 10
k.c., art. 10 k.r.o.)
4. Korzystać z prawa do swobody myśli, sumienia i wyznania (art. 12 w zw. z art. 14 ust.1
Konwencji o prawach dziecka - odkąd jest zdolne do kształtowania swych własnych
poglądów, w każdym razie na długo przed uzyskaniem pełnoletniości).
5. Nabywać za zgodą np. rodziców prawa i zaciągać zobowiązania. (Jest to tzw.
ograniczona zdolność do czynności prawnych. Uzyskuje się ją po ukończeniu 13 lat. Art.15
k.c. ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat 13...)
6. Mieć pełną zdolność do czynności prawnych, czyli samemu nabywać prawa i zaciągać
zobowiązania. (Po ukończeniu lat 18 lub kobieta przez zawarcie małżeństwa po ukończeniu
lat 16. Art. 10 k.c. § 1 Pełnoletnim jest, kto ukończył lat 18 § 2 Przez zawarcie małżeństwa
małoletni uzyskuje pełnoletniość. Art.11 kc. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa
się z chwilą uzyskania pełnoletniości).
7. Wytoczyć proces o niesprawny magneton zakupiony za zarobione pieniądze. (Po
ukończeniu 13 lat, osoba ma prawo osobiście działać w procesie w sprawach wynikających z
czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. Po ukończeniu 13 lat w
zasadzie, może dysponować własnym zarobkiem, uchwała 7 sędziów SN z 10.11.1969, 65 § 2
kpc)
8. Samodzielnie żądać przed sądem zwrotu swojej własności. (Po ukończeniu lat 13. Jest
to tzw. roszczenie windykacyjne – Vindicatio oznacza po łacinie, dochodzenia prawa, żądanie
wydania rzeczy przez jej posiadacza.
Oznacza skargę wydobywczą nieposiadającego właściciela przeciwko posiadającemu
nie-właścicielowi. Ograniczony w zdolności do czynności prawnych jest tu traktowany jako
3
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Może on samodzielnie, tj. bez zgody
swego przedstawiciela ustawowego, dokonywać czynności prawnych, które po jego stronie
nie są ani rozporządzeniem, ani zobowiązaniem – argumentum a contrario z art. 17 kc. ...do
ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności
prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej
przedstawiciela ustawowego – art. 17 kc)
9. Kupić lizaka za złotówkę (odkąd nauczymy się chodzić i mówić – gdzieś już od 3-5 lat.
Art. 14 § 1 k.c. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności
prawnych, jest nieważna. Jednakże, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła
umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba, że pociąga za sobą
rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych)
10. Kupić lizaka, za który sprzedawca zażądał 100 zł ( Po ukończeniu lat 18, Patrz pkt 9.
Lizak sprzedany za taką cenę dziecku sprawi, że umowa taka będzie nieważna. Sprzedawca
będzie musiał zwrócić pieniądze prawnym opiekunom dziecka. art. 11 k.c., art. 14 k.c.)
11.Sprzedać pięcioletni rower podarowany przez ojca do swobodnego użytku, a więc z
zaznaczeniem, że rower jest nasz i możemy z nim robić, co chcemy. (Po ukończeniu lat
13. Art. 22 k.c. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności
prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta
uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą.
Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy
zgoda przedstawiciela ustawowego).
12 Sprzedać nową Toyotę podarowaną przez ojca do swobodnego użytku. (Po
ukończeniu lat 18, albo wcześniej za zgodą sądu opiekuńczego. Sprzedaży Toyoty stanowi
czynność prawną, do której dokonania nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego.
Potrzebna jest tu dodatkowo zgoda sądu opiekuńczego. Art. 22 k.c., art. 101 § 3 k.r.o.)
13.Wybierać posłów i senatorów, (18 lat - art.12 Ordynacji Wyborczej do Sejmu z 1993).
14. Skierować sprawę do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu - KAŻDY bez
względu na wiek jeśli w stosunku do osoby organa państwa naruszyły przepisy Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka - art. 34 w zw. z art. 13 i 14 Europejskiej Konwencji)
15. Zostać sędzią, (ukończone 26 lat - art. 51 § 1 pkt 7 Prawa o ustroju sądów
powszechnych)
16. Iść do kina na film, (18 lat – art. 1 Konwencji o Prawach dziecka – dzieckiem jest osoba,
która nie ukończyła 18 lat; oraz art. 10 k.c. Dystrybutor filmu może w zasadzie dowolnie
ustalać wiek, od którego dozwolone jest oglądanie filmów kierując się jedynie wskazaniami
producenta. Producent zainteresowany zarabianiem na filmie raczej nie będzie zabraniał
oglądania go dorosłym.)
17. Zostać posłem, (21 lat art. 99 pkt 1 Konstytucji)
18. Otrzymać imię i nazwisko (niezwłocznie po urodzeniu – Art. 7 i art. 8 Konwencji o
prawach dziecka)
19. Zostać senatorem (30 lat – art. 99 pkt 2 Konstytucji)
20 Zostać jednocześnie posłem i senatorem (pytanie lekko podstępne, Konstytucja zabrania
łączenia tych funkcji – art. 100 pkt 2 Konstytucji)
21. Wstąpić w związek małżeński (18 lat dla kobiet i mężczyzn, lub za zgodą sądu 16 lat
dla kobiet - art. 10 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)
22. Zostać Prezydentem (35 lat – art. 127 Konstytucji)
23. Sporządzić testament (ukończone 18 lat - art. 944 § 1 k.c w zw. z art. 11 k.c. i art. 10 k.c.
– sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych,
zdolność taką nabywa się z chwilą pełnoletniości, którą osiąga się po ukończeniu 18/16 lat)
24. Kupować alkohol (ukończone 18 lat – art. 15 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi:
4
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
1. Zabrania się sprzedaży i podawania napojów alkoholowych:
1) osobom, których zachowanie wskazuje, że znajdują się w stanie nietrzeźwości,
2) osobom do lat 18,
3) na kredyt lub pod zastaw.
2. W przypadku wątpliwości co do pełnoletności nabywcy sprzedający lub podający napoje
alkoholowe uprawniony jest do żądania okazania dokumentu stwierdzającego wiek nabywcy.)
25. Zostać skazanym za popełnienie przestępstwa ( zasadniczo 17 lat – art. 10 § 1 KK, a za
najcięższe przestępstwa także w wieku lat 15 – art. 10 § 2 KK).
26. Korzystać samodzielnie z książek w Bibliotece Narodowej (od 18 lat – w Bibliotece
wymagane jest okazanie dowodu osobistego. Victor Hugo mówił, że kto buduje szkoły ten
zamyka więzienia. Trawestując można powiedzieć, że kto ogranicza dostęp do bibliotek ten
będzie musiał budować więzienia.
27. Wejść na salę sądową jako widz, bez specjalnego zezwolenia sądu.(Po ukończeniu 18
lat, art. 356 § 1 k.p.k. – Na rozprawie oprócz osób biorących udział w postępowaniu mogą
być obecne tylko osoby pełnoletnie, nie uzbrojone, analogicznie art. 152 k.p.c.)
28. Pójść na emeryturę (60 dla kobiet, 65 dla mężczyzn – art. 26 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin z 1982 r.).
29. Nie zgodzić się na lanie. Konstytucja RP w art. 40 zakazuje stosowania kar cielesnych,
co należy odnosić również do sfery stosunków prywatnych, a nie jak sugeruje prof.
Winczorek zaledwie do spraw publicznych. Jest jednak faktem, że art. 217 k.k., który chroni
nietykalności cielesnej objęty jest pozaustawowym kontratypem stanowiącym, że karcenie
cielesne wykonywane przez rodziców i opiekunów nie jest czynem z art. 217 k.k.
Jednocześnie Polska nie przyjęła na wzór innych państw (Szwecja, Austria, Litwa i inne – w
sumie 12 państw) zakazu stosowania kar cielesnych.
30. Nie zgodzić się na pobranie krwi. (po ukończeniu 13 lat) art. 306 kodeksu postępowania
cywilnego:
Pobranie krwi w celu jej badania może nastąpić tylko za zgodą osoby, której krew ma być
pobrana, a jeżeli osoba ta nie ukończyła trzynastu lat lub jest ubezwłasnowolniona całkowicie
- za zgodą jej przedstawiciela ustawowego.
31. Mieć prawo odmówić składania ponownie zeznań w charakterze pokrzywdzonego i
świadka w postępowaniu karnym. (do ukończenia 15 lat)
Art. 185a. § 1. W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu
karnego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się
w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których
wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał
obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.
§ 2. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa.
Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w
przesłuchaniu. Osoba wymieniona w art. 51 § 2 ma prawo również być obecna przy
przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego.
§ 3. Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został
sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć.
Art. 185b. § 1. Świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można
przesłuchać w warunkach określonych w art. 185a w sprawach o przestępstwa popełnione z
użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa określone w rozdziale XXV
Kodeksu karnego, jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy.
5
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu
zabronionego, o który toczy się postępowanie karne.
32. Samodzielnie zdecydować o wzięciu udziału w eksperymencie medycznym. Po
ukończenie 16 lub wcześniej jeżeli z rozeznaniem potrafi wypowiedzieć opinię w sprawie
swego uczestnictwa w eksperymencie. Art.. 25 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza
dentysty:
Art. 25. 2. Udział małoletniego w eksperymencie medycznym jest dopuszczalny tylko za
pisemną zgodą jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli małoletni ukończył 16 lat lub nie
ukończył 16 lat i jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swego
uczestnictwa w eksperymencie, konieczna jest także jego pisemna zgoda.
33. Nie zgodzić się na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego. (po ukończeniu 16 lat). Art.
22 ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:
Art. 22. 4. Jeżeli przyjęcie do szpitala dotyczy osoby małoletniej powyżej 16 roku życia lub
osoby pełnoletniej całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, jest
wymagane również uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych
oświadczeń w sprawie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego tej osoby i jej przedstawiciela
ustawowego, zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze względu na
miejsce zamieszkania tej osoby.
34. Samodzielnie sprzeciwić się pobraniu po śmierci komórek, tkanek lub narządów w
celu dokonania przeszczepu. Po ukończeniu 16 lat. Art. 5 ust. 2 ustawy o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów:
Art. 5. 1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich
przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.
2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do
czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy.
3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również ten
małoletni.
Ad. 3. Czy „władza rodzicielska” jest władzą - 15 min.
(CO) Dyskusja na temat praw i obowiązków dzieci i rodziców w ich wzajemnych
relacjach. Pokazanie dobrych stron wychowania dzieci bez przemocy.
(PO CO) Wychowanie dzieci bez przemocy jest jedynym właściwym sposobem
wychowania człowieka. Chcemy też poznać opinie uczestników na temat właściwych metod
wychowania dzieci. Chcemy wskazać uczestnikom raz jeszcze konstytucyjny zakaz
stosowania kar cielesnych, który powinien de iure, a więc z mocy samego prawa eliminować
akceptację dla konstrukcji pozaprawnego kontratypu fizycznego karcenia dzieci. Nie możemy
tu jednak unikać faktu, iż nadal w Polsce pokutuje w naszym prawie karnym przyzwolenie na
tzw. karcenie fizyczne.
(JAK) Metoda i czas – Dyskusja.
Komentarz. Dyskusja polega na wymianie poglądów. Nie mamy do czynienia z dyskusją
jeśli tylko prowadzący zadaje krótkie pytania, a uczestnicy odpowiadając, starają się utrafić w
gust zadającego pytania. Dyskusja jest sztuką drążenia tematu, zadawania odpowiednich
pytań i możliwości nieskrępowanego cenzurą przedstawienia swoich poglądów. Nie musimy
się z nimi godzić. Możemy im przeciwstawić swoje argumenty.
W dyskusji należy pamiętać, że zwalczać możemy poglądy i argumenty, nigdy
dyskutantów. Wycieczki osobiste, czyli argumenty ad personam są niedopuszczalne.
W dyskusji nie przerywamy wypowiedzi innym i sprawiedliwie reglamentujemy czas
wypowiedzi.
6
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Dyskusja może mieć charakter wolny – wtedy wszyscy na równych prawach biorą w
niej udział, respektując limity czasowe dla jednorazowej wypowiedzi lub liczbę
przydzielonych głosów.
Dyskusja może mieć charakter dyskusji kierowanej, na przykład typu panelowego.
Wtedy kilka osób przygotowuje swoje głosy. Po ich przedstawieniu, następuje dalsza
wymiana myśli.
Dyskusję możemy przeprowadzać w małych grupach, które wypracowują wspólne
rozwiązanie lub przygotowują argumenty na rzecz danego stanowiska1.
Instrukcja dla prowadzącego. Możemy zacząć od krótkiej burzy mózgów, zadając grupie
pytanie :
Co kojarzy się ze słowem władza?.
Wyjaśniamy, że w burzy mózgów nie ma złych odpowiedzi i każdy pomysł zostanie
wykorzystany w dalszej dyskusji. Odpowiedzi padające z sali zapisujemy na tablicy.
Przykładowe pojęcia jakie mogą się pojawić to:
Panowanie
Władca
Poddany
Zależność
Prawo do decydowania
Siła
Rozkaz
Podporządkowanie
Strach
Przemoc
Pytamy uczestników: Czy ich zdaniem w rodzinie jest miejsce na takie rzeczy i czy w
związku z tym powinniśmy mówić o „władzy rodzicielskiej”?
Celem dyskusji jest wspólne wypracowanie listy zasad jakie powinny obowiązywać w
rodzinie ze szczególnym podkreśleniem relacji pomiędzy rodzicami a dziećmi.
Wskazujemy uczestnikom, że pierwszy przepis prawny części kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego regulujący stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi przewiduje, że:
Art. 87. Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie.
Dyskutujemy wspólnie na czym to wsparcie naszym zdaniem powinno polegać. Celem jest
zwrócenie uwagi i wyraźne podkreślenie, że dzieci nie są własnością rodziców i fakt, że
prawo stanowi , iż:
Art. 92. Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.
nie uprawnia rodziców do traktowania dzieci jako swojej własności. „Władza rodzicielska”
nie ma i nie może mieć nic wspólnego z pojęciem władzy, w potocznym rozumieniu tego
słowa. Sąd Najwyższy w postanowieniu SN II CKN 761/00 wyraźnie stwierdził, że:„Władza
rodzicielska, stanowi ogół obowiązków i praw względem dziecka mających na celu
zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów.”
1
Patrz. Taraszkiewicz, M.(1998) Jak uczyć lepiej. CODN. Warszawa: 99-101.
7
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Mamy tu zatem do czynienia z opieką i pomocą a nie z władczym oddziaływaniem .
Wzajemne wsparcie jest możliwe gdy istnieje szacunek, tolerancja, troska, bezpieczeństwo.
Na zakończenie dyskusji prosimy uczestników o przypomnienie pojęć jakie wskazali
przy definiowaniu pojęcia władzy (mamy je zapisane na tablicy) i prosimy żeby do każdego
słowa, znaleźli słowo przeciwne, które opisuje relacje dziecko – rodzice a nie władca –
podwładny. Wniosek z tej aktywności jest taki, że pomimo ustawowego zapisu nie ma w
rzeczywistości czegoś takiego jak „władza rodzicielska”, proponujemy aby zgodnie z
cytowanym wcześniej postanowieniem Sądu Najwyższego używać pojęcia „Piecza
rodzicielska”
Panowanie
Władca
Poddany
Zależność
Prawo do decydowania
Siła
Rozkaz
Podporządkowanie
Strach
Przemoc
Opieka
Wychowawca
Partner
Zaufanie
Zaoferowanie pomocy
Rozmowa
Prośba
Równość
Poczucie bezpieczeństwa
Pomoc
Ad. 4 Zbiór dobrych relacji rodzinnych – 5 min
(CO)Praca w grupach i stworzenie zbioru pojęć opisujących dobre relacje w rodzinie.
(PO CO)Żeby zrozumieć jakie relacje powinny łączyć rodziców z dziećmi, a na jakie w
rodzinie miejsca absolutnie nie ma.
(JAK) Praca w grupach, stworzenie zbioru – 5 min
Możemy przeprowadzić to zadanie w ten sposób, że podzielimy uczestników na trzy
grupy i każdą poprosimy o samodzielne dobranie do każdego słowa związanego z władzą
słowa związanego z rodziną. Prosimy wszystkich o odczytanie odpowiedzi i z nich
wszystkich tworzymy wspólny zbiór. W środku zbioru wpisujemy to co powinno mieć
miejsce w rodzinie po za nim zostawiamy wszystko to, na co w rodzinie miejsca być nie
może.
władca
panowanie
prawo do decydowania
siła
poddany
zależność
opieka, wychowawca, partner, zaufanie, zaoferowanie pomocy,
rozmowa, prośba, równość poczucie bezpieczeństwa, pomoc,
wsparcie,
podporządkowanie
rozkaz
strach
przemoc
Wskazujemy na konstytucyjny zakaz stosowania kar cielesnych i poza ustawowy kontratyp
karcenia małoletnich. Prosimy o ustosunkowanie się do tych treści poprzez zadanie pytania:
8
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Czy uczestnicy nie widzą sprzeczności pomiędzy konstytucyjnie gwarantowanym
prawem dziecka do tego żeby nie być bitym a zwyczajowo przyjętą metodą
wychowywania przez klapsy „dla dobra dziecka”? Czy w wypracowanym przez nas
zbiorze dobrych relacji rodzinnych jest miejsce na klapsa?
Zachęcamy uczestników do dalszego udziału w dyskusji na temat zasadności stosowania kar
fizycznych.
Komentarz2: Szwedzi 1 lipca 1979 roku wprowadzili do swojego kodeksu rodzinnego
zapis: Dzieci mają prawo do opieki, bezpieczeństwa i dobrego, właściwego wychowania.
Dzieci traktuje się z respektem należnym każdej jednostce. Zakazane jest stosowanie wobec
dzieci kar cielesnych i innych poniżających metod (§1, rozdz.6, Föräldrabalken). Przepis ten,
w ustawodawstwie szwedzkim pozostaje w logicznym związku z §5 szwedzkiego kodeksu
karnego, który stanowi, że sprawianie bólu i zadawanie krzywdy jest karane tak, jak
naruszenie nietykalności cielesnej lub obraza3. Wielu, również w Szwecji protestowało
przeciwko takiemu zapisowi twierdząc, że doprowadzi on do traktowania rodziców na równi
z kryminalistami, a cała masa dzieci nie nauczy się w efekcie ani dobrych manier, ani tego jak
należy się zachowywać. Przeważył jednak argument, że w wolnym, demokratycznym
społeczeństwie używa się argumentów, a nie razów i ciosów. Raczej rozmawiamy z ludźmi i
raczej się z nimi nie bijemy. Jeśli nie umiemy przekonać naszych dzieci słowami to z
pewnością środkiem, których do nich trafia nie powinna być przemoc. W 1965 roku 53
procent Szwedów pozytywnie odnosiła się do fizycznych i psychicznych form karania dzieci.
Dziś takie poglądy głosi mniej niż 10 procent społeczeństwa.
Dotychczas dwanaście państw na świecie: najwcześniej, w 1979 roku Szwecja, a za
nią Finlandia (1983), Norwegia (1987), Austria (1989), Cypr (1994), Dania (1997), Łotwa
(1998), Chorwacja (1999), Niemcy (2000), Izrael (2000), Islandia (2003) wprowadziło
podobny zapis i zakazało stosowania wobec dzieci wszelkich kar cielesnych i innych
poniżających metod. Do listy tych państw należy także Italia gdzie, chociaż brak jest
odpowiedniej ustawy, obowiązuje, wydany w 1996 roku zakaz stosowania wszelkich form
kar i przemocy w wychowaniu dzieci.
A w Polsce? A w Polsce próby wprowadzenia tego zapisu w kodeksie rodzinnym od
wielu lat kończą się tym samym – fiaskiem. Zazwyczaj skłóceni politycy, tym razem są
zgodni. My wiemy lepiej – klaps, lanie jeszcze nikomu nie zaszkodziło.
Na liście Światowej Inicjatywy Na rzecz Zniesienia Kar Cielesnych Wobec Dzieci
możemy przeczytać, że w Polsce istnieje wprawdzie wprowadzony w Konstytucji zakaz
stosowania kar cielesnych, ale nie tylko nie został on potwierdzony zakazem w kodeksie
rodzinnym, jest faktem, że kary cielesne wobec dzieci są powszechnie społecznie
akceptowane4. Jak rzadko więc, w tym wyjątkowo przypadku, posłowie z Parlamentu
rzeczywiście reprezentują głos większości narodu.
Badania OBOPu wskazują, że blisko 95 procent dorosłych stosuje kary fizyczne w
wychowaniu swoich dzieci, większość też uznaje ten środek, za środek skuteczny, często za
jedynie skuteczny. Zwyczajowo jest to przyjęte, uznane, i uznane za społecznie nieszkodliwe,
tak i klaps, lanie, szarpanie w domu, w szkole, na ulicy, dawanie w tyłek lub po rękach,
2
Wycinek z tekstu Płatek, Monika (2004) Ochrona dzieci przed przemocą w rodzinie. W Seminarium
Ombudsmanów Rady Państw Morza Bałtyckiego; „Ombudsman, a Współczesne Patologie Rodziny” 17-18
listopada, 2004 [w druku].
3
Płatek, Monika (2001) Prawne korzenie przemocy wobec dzieci. Niebieska Linia nr 6.
4
State – by State Analysis – legality of corporal punishment worldwide (January 2004)
http://www.endcorporalpunishment.org/pages/progress/table_a-d.html
9
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
czasami w głowę, a czasami po uszach bicie swoich dzieci nie będzie uznane za naruszenie
nietykalności i godności człowieka, o którym mowa w art.217 kk.
No dobrze, ktoś spyta, a co właściwie da taki nowy zapis? Prawo, przez fakt swego
obowiązywania ma szansę sprawiać, że treści w nim zawarte stają się czymś normalnym,
naturalnym. Normy rodzą przekonania. Sprawiają, że nawet bez myślenia o nich
automatycznie je wypełniamy, kształtują więc nasze zachowania. Prawo jest elementem
kultury, zakorzenione w kulturze, kulturę odzwierciedla, ale także kształtuje. Czy wynika z
tego, że jak wprowadzimy taki zapis to od razu zniknie bicie, tarmoszenie, klaps? Nie, nie od
razu i nie automatycznie. Taki zapis będzie musiał doprowadzić do następnej rewolucji
prawnej, ale i mentalnościowej. Z kodeksu rodzinnego, przyjdzie nam wyrzucić słowo
„władza” i zamienić je słowem „piecza”.
To nie jest i nie będzie sprawą prostą. Jeśli ktoś pamięta, jakie wielkie spory toczyły
się w trakcie prac nad Konstytucją, z 1997, gdy chciano konstytucje odrzucić, nie przyjąć, i
traktowano jako zamach na integralność rodziny i na święte prawo rodziców do władzy
rodzicielskiej z powodu jednego w sumie cherlawego – w porównaniu z treściami
wyrażonymi w Konwencji Praw Dziecka – zapisu, że wychowanie powinno uwzględniać
stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Jeśli ktoś pamięta te spory to wie, że tych, których sformułowanie „władza”
rodzicielska razi i niepokoi jest znacznie mniej od tych, którzy serio uważają, że dziecko jest
własnością rodziców – trochę jak rzecz – z prawem swobodnego dysponowania.
Swobodnego? No nie, przecież kodeks rodzinny i tu stanowi wyraźnie: władza rodzicielska
powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice
są obowiązani troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie
do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 95§3 krio, art.96 krio).
Czy ja się, więc przypadkiem, przepraszam za słowo, nie czepiam? Co za różnica w
końcu czy władza, czy piecza?
Jeśli nie byłoby różnicy, to dlaczego tak bardzo obawiamy się tej zmiany?
Słowa niosą ze sobą znaczenie, treść, mają wagę. Władza daje swobodę. Piecza wiąże
i zobowiązuje. Władza wzmacnia posiadającego władzę. Piecza skupia uwagę na poddanym
pieczy. Władza wiąże się z dowolnością, piecza z uwagą i starannością. Władza grozi
rozpasaniem. Piecza ogranicza i przypomina o wyznaczonej roli. Władza jest sprzeczna z
indywidualna niepowtarzalnością każdej jednostki, piecza uzmysławia autonomię człowieka,
choćby ten człowiek miał dopiero jedenaście miesięcy. Słowa nie są przypadkowe. Niosą z
sobą treść, często symboliczną. Możemy się nad nią nie zastanawiać, a mimo to ma na nas
wpływ.
Równie przejmującym dowodem są badania OBOP-u. Wprawdzie 90 procent uważa,
że należy interweniować, kiedy bite jest dziecko to nadal połowa z nas nie wyobraża sobie
wychowania bez bicia.
Prawdę mówiąc nie trzeba się z tym udawać do PBOPu – wystarczy do Parlamentu,
wystarczy, być może, posłuchać nas samych. Czy gdyby nie było pełnego przyzwolenia na
dominację i przemoc z takim oporem szłoby uchwalenie ustawy o równym statusie kobiet i
mężczyzn? Czy naprawdę musielibyśmy układać ustawę o zakazie stosowania przemocy w
bliskich związkach o zakazie stosowania karcenia fizycznego jako metody wychowawczej?
Przepisy dają ochronę wystarczającą, choć brak jest w nich sformułowań expressis verbis
mówiących na przykład o zakazie zbliżania się. Ale zakaz ten można łatwo wyinterpretować.
Łatwo, gdy jest wola i zrozumienie, że przemoc w domu to przestępstwo. Gdy jednak tego
brak, trzeba zepsuć prawo i posunąć się do kazuistyki. Ale nawet to idzie z oporami, co jest
najlepszym dowodem na to jak bardzo zżyci jesteśmy z wzorami przetkanymi przemocą. A
przecież wiemy, wiemy to dobrze, i nie wykręcimy się udawaniem, że nie wiemy, że ta
10
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
przemoc, którą na wzór Dulskiej traktujemy jak prywatne domowe brudy jest obecna i u tych,
co pokończyli uniwersytety i u tych, co czas szkoły spędzili pod budką z piwem.
Co roku, policja interweniuje blisko 100 000 razy - powodem jest przemoc w rodzinie.
Bicie, poniżanie, lekceważenie, psychiczne znęcanie się na równi z fizycznym są obecne i
daleko idącym uproszczeniem byłoby wskazywać na alkohol jako na winnego. Często
mówimy, że to nieżycie. Często przyrównujemy to do piekła. Być może mamy rację. W tym
piekle żyją dzieci. Czerpią wzorce na dorosłe życie. Uczą się jak żyć. To przyszli agresorzy.
Trudno im będzie wyobrazić sobie życie bez przemocy5.
Ochrona dzieci przed przemocą w rodzinie? Za późno, gdy rozległ się odgłos klapsa;
za późno, gdy zapadła pełna gniewu cisza. Za późno. Czas już zrozumieć, że pierwszym
warunkiem przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest wolność i prawo dziecka do wzorców
zachowania wolnych od przemocy zarówno tej psychicznej jak fizycznej, od
uprzedmiotawiania, i nie liczenia się z dzieckiem jak z człowiekiem. Największą krzywdę
robi się dziecku właśnie wtedy, gdy skazuje się go na wiarę, że klaps to nic takiego, że nie
poniża, nie ogranicza konieczności poszukania słów, nie ograbia z możliwości poszukiwania i
znalezienia innej formy komunikacji i nie tamuje porozumienia się.
Największą krzywdę wyrządza się i wtedy, gdy skazuje się dziecko na bycie
świadkiem przemocy tej fizycznej i psychicznej wobec matki, tej niekiedy również
psychicznej wobec ojca. Udajemy, że dziecko jest za małe, by cokolwiek rozumieć, udajemy,
że ponieważ nie rozumie często jeszcze słów to nie odczyta tonu, nie nauczy się wrogości, nie
wchłonie wzorów, bo za małe jest by powielać. Udajemy. Musimy więc przestać się
oszukiwać. Dziecko będące świadkiem przemocy, jest przemocy ofiarą
Ten paragraf, który nieco mi się rozrósł, nosi – nie przypadkiem tytuł: Kain – lekcja
niechęci. Zawsze żal mi było Kaina. Biedny Kain, który tak bardzo stara się przypodobać,
zostaje potraktowany w sposób ewidentnie niesprawiedliwy, i na dodatek ten dziwny Bóg
mówi mu, że nie powinien być pochmurny, bo gdyby postępował dobrze to twarz miałby
pogodną. No to konia z rzędem komuś, kto wyjaśni, zwłaszcza wegetariance, dlaczego baran
ma być lepszy od płodów ziemi?
Żadnych wskazówek, żadnego wyjaśnienia, żadnego dialogu. Wstyd szybko
przerodził się w gniew. Gniew szybko przerodził się w przemoc. Przemoc w tragedię i
śmierć. Żeby nie doszło do przemocy potrzeba było empatii, a zamiast czynów potrzeba było
słów. Ale widać empatii i zdrowego przykładu zabrakło już i w raju. No cóż, jeśli i Adam
sięgał po pasek – to czas przyznać, że mamy problem.
Alkoholik żeby wyjść z nałogu musi przyznać przed sobą i przed innymi, że jest
alkoholikiem. To podstawa zdrowienia. Myślę, że warto skorzystać z tej techniki.
Ojczym Dawida nie jest więc bestią i nieczłowiekiem, przeciwnie – jest jednym z nas.
Mamy problem; znacznie lepiej niż współczuciem, uwagą, słowami i słuchaniem
posługujemy się paskiem, pięścią, laniem.
Hanna Arendt mówiła, że żeby skończyć z przemocą, trzeba z nią skończyć. Przemoc
jest groźna właśnie, dlatego, że aż tak banalna6. Żeby z nią skończyć trzeba wiedzieć, że jest,
że ją stosujemy, że jest to coś, co jest częścią naszej kultury i czym przesiąknięta jest nasza
codzienność. Nie chodzi więc tylko o to, by dzieci nie bić. Chodzi o to, by nie skazywać ich
na wzór bicia!
Ad 4. Symulacja tworzenia prawa - 15 min.
(CO) Uczestnicy tworzą zestaw podstawowych praw dziecka.
5
6
Pietkiewicz, Barbara (2003) Bicie po biciu. Polityka nr 11:34-36.
Arendt, Hannah (1998) Eichman w Jerozolimie, czyli o banalności zła. Znak. Kraków.
11
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
(PO CO) By zapoznać uczestników z podstawowym katalogiem praw dziecka i instytucją
Rzecznika Praw Dziecka, przypominając o zasadach dobrego prawa.
(JAK) Metoda i czas – praca w małych grupach – 15 min.
Komentarz. Art. 42 Konwencji o prawach dziecka stanowi: Państwa-strony zobowiązują się
do szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach niniejszej Konwencji zarówno wśród
dorosłych, jak i dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.
Konwencja o prawach dziecka jest najpowszechniej ratyfikowaną konwencją w świecie (nie
uznały jej tylko dwa państwa). Jednocześnie jest to najbardziej naruszana Konwencja w
świecie. Między innymi niewiele się robi, by wypełnić zobowiązanie wynikające z art. 42
KPD.
W proponowanym tu ćwiczeniu uczestnicy sami mogą wymyślić idealny katalog praw dziecka.
Prosimy ich na wstępie, by zechcieli przypomnieć zasady dobrego prawa. By zapoznać
uczestników z instytucją Rzecznika Praw dziecka, informujemy uczestników:
Ustawą z dnia 6.01.2000 o Rzeczniku Praw Dziecka [dalej-URPD] (Dz.U.Nr 6, poz.69)
ustanowiony został Rzecznik Praw Dziecka.
Ustanowienie Rzecznika Praw dziecka stanowi realizacje zapisu Konstytucji RP, która w art.
72 ust 4 zobowiązuje do jego ustanowienia jako instytucji mającej na celu zapewnienie
ochrony praw dzieci.
Nie wymieniamy na tym etapie praw do ochrony, których zobowiązany jest RPD. Prosimy
uczestników, aby zechcieli Rzecznikowi podpowiedzieć jakich praw dziecka i jak, jakimi
sposobami powinien RPD ich chronić.
Dzielimy uczestników na 5-6 osobowe grupy (powinno być ok. 3 grup). Dajemy każdej grupie
arkusz papieru i flamastry. Prosimy ich o zestawienie ok. 10 podstawowych praw, które
powinno mieć dziecko. Prosimy uczestników o zastanowienie się jak powinno się zadbać o ich
realizację o ochronę. Przypominamy, że uprawnienia bez procedur zezwalających na ich
egzekwowanie są pobożnym życzeniem, kpiną, uprawianiem polityki, ale nie prawem.
Podpowiadamy, że mogą stworzyć prawo, instytucje, urząd, albo wpaść na inny pomysł.
Po 6 minutach – dajemy każdej z grup ok. 2 minut na przedstawienie wyników swych prac
Na koniec podsumowujemy wyniki. Najciekawsze zatrzymujemy. Uczestnicy będą mogli
wysłać je RPD, kiedy w końcu powołają osobę na utworzony już ustawą urząd.
Zestawienie najszersze obowiązujących praw dziecka znajduje się w Konwencji o prawach
dziecka.
Konwencja o Prawach dziecka uchwalona została 20 listopada 1989 r. przez Zgromadzenie
Ogólne Narodów Zjednoczonych. Polska ratyfikowała konwencję o prawach dziecka 30
września 1991 r. Ratyfikując konwencje, strona Polska, która była jej inicjatorem złożyła
zastrzeżenia do tych przepisów Konwencji, które zawierają procedury upoważniające do
badania realizacji treści Konwencji (zastrzeżenia do przyznania uprawnień na terenie Polski
Komitetu Praw Dziecka przewidzianego w Konwencji o prawach dziecka – art. 43 i n.
(1) Przedstawiamy uczestnikom zamieszczony poniżej kazus i prosimy o wspólną próbę jego
rozwiązania.
UWAGA. W kazusie nie ma jednej absolutnie dobrej odpowiedzi (biorąc pod uwagę treść art.
25 obawiam się, że taka odpowiedź jest i to negatywna – ale kazus jest dobrym punktem
12
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
wyjścia do dyskusji. W odpowiednim momencie można podsunąć treść ust. 6 – nt. zgody sądu,
a na końcu podać rozwiązanie kazusu – biorąc pod uwagę treść ust. 3. Może to jednak
stanowić pkt wyjścia do dalszej dyskusji nt. funkcji i granic władzy rodzicielskiej i jak
powinna ona w praktyce maleć wraz ze zbliżaniem się do pełnoletności, a tak w ogóle to czy
ona praktycznie kiedykolwiek wygasa póki żyją rodzice...).
Są różne argumenty, za i przeciw. Dotyka on kilku problematycznych kwestii. Aby
samodzielnie wziąć udział w eksperymencie medycznym trzeba mieć ukończone 16 lat (art. 25
ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty) ale można wcześniej jeżeli posiada się
odpowiednie rozeznanie. Czy bohaterka kazusu je ma. Dochodzą do tego kwestie
uwzględniania zdania dziecka przy jego wychowaniu, wyborze zawodu, obowiązek strzeżenia
interesów dziecka i obowiązek wzajemnego wspierania się i zaufania .Kazus może wywołać
ciekawą dyskusję i sprawdzić co zostało z zajęć zrozumiane, zapamiętane i wyniesione.
Art. 25. 1. Przeprowadzenie eksperymentu medycznego wymaga pisemnej zgody osoby
badanej mającej w nim uczestniczyć. W przypadku niemożności wyrażenia pisemnej zgody,
za równoważne uważa się wyrażenie zgody ustnie złożone w obecności dwóch świadków.
Zgoda tak złożona powinna być odnotowana w dokumentacji lekarskiej.
2. Udział małoletniego w eksperymencie medycznym jest dopuszczalny tylko za pisemną
zgodą jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli małoletni ukończył 16 lat lub nie ukończył 16
lat i jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swego uczestnictwa w
eksperymencie, konieczna jest także jego pisemna zgoda.
3. Udział małoletniego w eksperymencie badawczym jest dopuszczalny, jeżeli
spodziewane korzyści mają bezpośrednie znaczenie dla zdrowia małoletniego, a ryzyko jest
niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów.
Eksperyment badawczy z udziałem małoletniego nie jest dopuszczalny, gdy istnieje
możliwość przeprowadzenia takiego eksperymentu o porównywalnej efektywności z
udziałem osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych.
4. W przypadku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej zgodę na udział tej osoby w
eksperymencie leczniczym wyraża przedstawiciel ustawowy tej osoby. Jeżeli osoba taka jest
w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swojego uczestnictwa w
eksperymencie leczniczym, konieczne jest ponadto uzyskanie pisemnej zgody tej osoby.
5. W przypadku osoby, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, lecz nie jest w
stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinii w sprawie swego uczestnictwa w eksperymencie,
zgodę na udział tej osoby w eksperymencie leczniczym wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze
względu na siedzibę podmiotu przeprowadzającego eksperyment.
6. W przypadku gdy przedstawiciel ustawowy odmawia zgody na udział chorego w
eksperymencie leczniczym, można zwrócić się do sądu opiekuńczego, właściwego ze
względu na siedzibę podmiotu przeprowadzającego eksperyment, o wyrażenie zgody.
7. Z wnioskiem o udzielenie zgody na uczestnictwo w eksperymencie medycznym osoby, o
której mowa w ust. 2-5, może wystąpić podmiot przeprowadzający eksperyment do sądu
opiekuńczego właściwego ze względu na siedzibę tego podmiotu.
8. W przypadkach niecierpiących zwłoki i ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia,
uzyskanie zgody, o której mowa w ust. 1-6, nie jest konieczne.
Piętnastoletnia Kasia jest zdolną, piękną dziewczyną marzącą o karierze
modelki. Ma jednak straszne kompleksy dotyczące, jej zdaniem zbyt
odstających uszu, które uniemożliwią jej wykonywanie wymarzonego zawodu.
W jednym z czasopism Kasia przeczytała ogłoszenie prof. medycyny Zygfryda
13
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Nożycorękiego, że poszukuje on ochotników do przeprowadzenia na nich
eksperymentu medycznego, w wyniku którego nawet najbardziej odstające uszy
staną się idealnie przylegające. Kasia chce poddać się eksperymentowi, jednak
rodzice nie chcą się na to zgodzić twierdząc, że uszy Kasi nie są odstające (ale
tak naprawdę licząc po cichu, na to, że dzięki nim Kasi rzeczywiście nie uda się
zostać modelką), Kasi zupełnie to nie zniechęca i postanawia natychmiast
zgłosić się do udziału w eksperymencie. Czy może?
(2) Na podstawie przeprowadzonych dyskusji, prosimy, by uczestnicy zechcieli wskazać, jakie
czynniki
przyczyniają
się
do
występowania
przemocy
Komentarz: Z Pracy R. Meyera, Psychopatologia (s.292-293) wynika wprost, że brak
wiedzy rodziców na temat wychowania dzieci często kończy się tym, że sięgają po środki
wychowawcze w postaci bicia. Niekoniecznie są świadomi, że prowadzi to do poważnych
zaburzeń. Ale fakt, że po to sięgają spowodowany jest zarówno warunkami systemowymi,
rodzinnymi i osobowymi. Mamy tu więc do czynienia z sytuacją, na którą co najmniej
składają się trzy katalogi czynników: społeczno- kulturowe, rodzinne i osobowe.
Meyer jako podstawowe czynniki należące do grupy społeczno-kulturowej wpływającej na
wzrost molestowania, dręczenia i stosowania przemocy wobec dzieci są:
1. Brak wsparcia ze strony rodziny.
2. Brak zrozumienia potrzeby rozwijania umiejętności rodzicielskich jako formy
przygotowania do bycia rodzicem.
3. Akceptacja i częste pokazywanie przemocy w mediach.
4. Akceptacja kar cielesnych jako głównej metody wychowania dzieci.
5. Podkreślanie raczej woli współzawodnictwa niż współpracy.
6. Nierówny status kobiet
7. Małe nakłady na pomoc dla szkół i miejsc dziennej opieki.
Czynniki społeczno-kulturowe powodują wzrost prawdopodobieństwa stosowania przemocy
wobec dzieci, jeśli oprócz nich występują następujące czynniki rodzinne:
1. Niski status ekonomiczny i brak wykształcenia.
2. Brak przyjaciół lub dużej, skłonnej do pomocy rodziny.
3. Nieobecność jednego rodziców.
4. Brak stabilności w małżeństwie.
5. Przemoc w rodzinie i jej akceptacja przekazywana z pokolenia na pokolenie.
6. Słabe więzi rodzinne, brak przepływu informacji między członkami rodziny.
7. Długie okresy nieobecności matki (dlaczego nie ojca?)
8. Duża tolerancja dla nagości w domu rodzinnym (tu się kłania Europocentryzm i
wartości katolickie).
9. Brak zrozumienia dla potrzeby prywatności członków rodziny.
10. Podatne na zranienie dziecko (tzn. bardzo małe, chore, z zaburzeniami, opóźnione
umysłowo lub wyizolowane emocjonalnie).
W poszczególnych przypadkach prawdopodobieństwo występowania przemocy zwiększają
dodatkowo, następujące czynniki osobowe:
1. Przypadki molestowania lub przemocy w dzieciństwie
2. Brak stabilności emocjonalnej 1/lub niska samoocena.
3. Brak umiejętności radzenia sobie z frustracja i gniewem.
14
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
4. Porywczość.
5. Brak umiejętności rodzicielskich
6. Izolacja emocjonalna i towarzyska
7. Brak umiejętności radzenia sobie z potrzebą zależności, własną lub innych osób.
8. Brak umiejętności okazywania uczuć.
9. Nierealne oczekiwania dotyczące zachowania dzieci.
10. Akceptowanie kar cielesnych jako głównej metody wychowawczej.
11. Nadużywanie narkotyków lub alkoholu.
Na podstawie tych czynników wyróżniono następujące czynniki ogólne: Impulsywność,
niekompetencja, zaburzenia, modelowanie – dziecko, które doznało przemocy w dzieciństwie
lub było świadkiem przemocy w rodzinie, będzie miało większe niż inne dzieci skłonności do
powielania takich zachowań w późniejszym życiu.
(3) Na przykładzie przypadku Daniela, Paula i Gustawa Schrebera opowiedzieć jakie,
zdaniem uczestników były przyczyny schizofrenii jednego i samobójstwo drugiego z braci.
Ten sposób sprawdzenia wymaga sięgnięcia do źródeł podanych w materiałach,
przygotowania go i przedstawienia na zajęciach. Pomijamy go w scenariuszu, bo wymagałby
przepisania kilku stron z książki.
1. M. Płatek, Ł. Bojarski (1999) Z Prawem na Ty. Rozdz. XI, XII, Zakamycze. Kraków.
2. Alston, P.Parker, S.Sejmour, J. (1995) Children, rights and the law. Clarendon Press.
Oxford.
3. Czyż, E.(1996)Prawa ucznia w szkole. Raport z badań. Helsińska Fundacja Prawa
Człowieka. Warszawa.
4. Meyer, Robert (2003) Psychopatologia.
Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk.:
Przypadek Daniela, Paula i Gustawa Schrebera: 132- 137; Przypadek Abby z
komentarzem: 291-297.
5. Mika, S. (1969) Skuteczność kar w wychowaniu. PWN Warszawa.
6. Miller, A.(1999) Zniewolone dzieciństwo. Ukryte źródła tyranii. Media Rodzina. Poznań.
7. Pietkiewicz, Barbara (2005) Raport „Polityki” – Zanim przyłożysz. Polityka nr 3, 22
stycznia 2005: 3-10.
8. Płatek, M.(1999) Prawne aspekty przeciwdziałania krzywdzenia dzieci. Ekspertyza dla
Fundacji Dzieci Niczyje.
9. Płatek, M Płatek, Monika (2004) Ochrona dzieci przed przemocą w rodzinie. W
Seminarium Ombudsmanów Rady Państw Morza Bałtyckiego;„Ombudsman, a
Współczesne Patologie Rodziny” 17-18 listopada, 2004 [w druku].
10. Smyczyński, T (red). (1999) Konwencja o Prawach Dziecka. Analiza i wykładnia. Ars
boni et aequi. Poznań.
11. Taraszkiewicz, M.(2000) Jak uczyć lepiej. CODN. Warszawa.
12. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Konstytucja RP.
13. Europejska Konwencja Praw Człowieka
14. Konwencja o Prawach dziecka (przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989r,; Dz.U. Nr 120, poz 526 z 2989 r.)
15. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
16. Europejska Konwencja Praw Człowieka
Legenda:
Kazus i polecenia – na zielono
15
Scenariusz 2 – PNCD =- semestr letni – grupa więzienna i szkolna – 28 luty 2006 r. – Wydz. Prawa U.W.
Wydział Prawa i Administracji. Zajęcia w grupie więziennej realizowane w ramach programu zajęć na
Wydziale Prawa i Administracji UW oraz Programu EQUAL - Koalicja Powrót do Wolności
Artykuły i przepisy innego typu – na niebiesko
Zadania – czarnym, zwykłym
Komentarz dla prowadzących – italikiem, ogólne kwestie w komentarzu – prosty, czarny.
Podstawowe zasady metodologiczne – purpurowy w ramkach
16