Ocena możliwości wykorzystania doświadczeń zdobytych w pracach

Wojciech Dziemianowicz
Ocena możliwości wykorzystania doświadczeń zdobytych w pracach nad kontraktami
wojewódzkimi w kontekście Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności
Warszawa, czerwiec 2002
Spis treści:
1. OCENA EX-ANTE............................................................................................................... 3
2. WSKAŹNIKI DZIAŁAŃ..................................................................................................... 5
3. WSKAŹNIKI WPŁYWU KONTRAKTU NA ROZWÓJ WOJEWÓDZTW.............. 10
4. ZAŁOŻENIA MONITORINGU FINANSOWEGO I RZECZOWEGO...................... 14
5. PROBLEMY W REALIZACJI MONITORINGU I EWALUACJI ............................. 16
2
1. OCENA EX-ANTE
Ocenie przed realizacją kontraktu poświęcony jest jeden z paragrafów w pierwszym
załączniku do kontraktu. Cały załącznik odnosi się do „kontekstu regionalnego” kontraktu i zawiera
streszczenie diagnozy oraz omówienie dotychczasowej pomocy publicznej, a także wspomnianą ocenę
przed realizacją kontraktu.
W praktyce unijnej ocena ex-ante jest ważnym punktem wyjściowym do dyskusji nad
identyfikacją problemów, doborem instrumentów dla osiągnięcia konkretnych celów. Nie bez
znaczenia jest wyciąganie wniosków z dotychczasowych doświadczeń w realizacji instrumentów
polityki rozwoju.
Przegląd kontraktów wojewódzkich pozwala wymienić kilka cech przeprowadzonej w nich
oceny ex-ante.
1. Odwołanie się w ocenie do diagnozy strategicznej i zapisów strategii rozwoju województwa.
Wprawdzie odniesienia do strategii wojewódzkich są w innych częściach kontraktu, to niektóre
województwa powtarzają je w ocenie ex-ante. Jeden z zapisów kontraktu głosi, iż: „spójność
kontraktu ze strategią podkreśla uzasadnienie wyboru priorytetów i celów”, chociaż zaraz potem
dodaje się, że: „strony kontraktu były w znacznej mierze ograniczone zarówno wielkością kwot
programu wsparcia, jak też przesądzeniami dotyczącymi ich alokacji wynikającymi z
obowiązujących aktów prawnych m.in. z załączników finansowych do rozporządzenia RM w
sprawie przyjęcia Programu wsparcia oraz z ustawy budżetowej na 2001 r.”
2. Stosowanie kryterium zgodności i skuteczności przy ocenie proponowanych do realizacji
zadań. W pierwszym przypadku sprowadza się to do odpowiedzi na pytanie czy przyjęta w
kontrakcie strategia postępowania i program współdziałania, a także proponowane rozwiązania w
zakresie wdrażania i monitorowania są trafne z punktu widzenia potrzeb regionu. Z kolei miarą
skuteczności kontraktu jest ocena wpływu jego realizacji na osiąganie celów zapisanych w
strategiach rozwoju.
3. Stosowanie kryterium efektywności. Efektywność przyjętych do realizacji działań jest w ocenie
ex-ante wręcz wyolbrzymiana. Jeden z zapisów kontraktu głosi: „efekty takich inwestycji ocenić
można dopiero po pewnym czasie jednak ich trwałość i przełożenie na sukces gospodarczy jest nie
do przecenienia”. Podkreśla się efektywność przyjętych priorytetów, mimo że były one
„narzucone” przez Program Wsparcia. Część ocen przed realizacją kontraktu zawiera zastrzeżenie
(wytłumaczenie), dlaczego niezbyt szeroko odniesiono się do efektywności kontraktu. Jako
przyczyny podaje się braki:
a. doświadczenia w realizacji programu rozwoju,
b. odpowiednich danych statystycznych,
c. materiałów do porównań.
4. Konsekwentne odwoływanie się do priorytetów Programu wsparcia. Odniesienia do każdego z
priorytetów kończą się zazwyczaj ogólnikowym stwierdzeniem, że nastąpi poprawa w każdym z
nich (przykładowo: „działania rozwojowe dotyczące obszarów wiejskich przyczynią się (...) do
społecznej i gospodarczej aktywizacji wsi, m.in. poprzez wzrost produkcji rolnej, wsparcie
organizacyjne w sferze powiązań między produkcją a przetwórstwem rolnym oraz intensyfikację
procesów wyrównawczych w zakresie szeroko rozumianych warunków bytu ludności wiejskiej”).
5. Ogólnikowe stwierdzenia na temat wpływu kontraktu na rozwój województwa. Do tego typu
zapisów należą stwierdzenia, iż kontrakt wojewódzki przyczyni się do: pobudzenia aktywności
gospodarczej ludności, tworzenia nowych miejsc pracy, rozwoju funkcji pozarolniczych na
terenach wiejskich, wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej regionu, poprawy kondycji technicznej,
technologicznej i ekonomicznej podmiotów gospodarczych, w tym zwłaszcza sektora małych i
średnich przedsiębiorstw, wyrównywania różnic między poszczególnymi powiatami i gminami
województwa, poprawy stanu infrastrukturalnego (technicznego i społecznego) wyposażenia
regionu, optymalizacji sfery zarządzania mieniem wojewódzkim, poprawy szeroko rozumianej
3
jakości życia mieszkańców regionu, wzrostu zamożności mieszkańców. Oceny ex-ante, które
zawierają uszczegółowienie tych ogólnych stwierdzeń przyjmują zazwyczaj zasadę sumowania
efektów działań. Dlatego pojawiają się zapisy o efektach realizacji kontraktu w postaci:
•
przebudowy, rozbudowy i budowy łącznie ok. 125 km dróg (wojewódzkich, powiatowych i
gminnych),
•
poprawy jakości każdego z tych rodzajów dróg w województwie od 0,2 do 2%,
•
poprawy warunków nauczania w 32 szkołach podstawowych, 9 liceach ogólnokształcących,
35 gimnazjach i 7 liceach i technikach zawodowych.
Inny przykład – rzadziej prezentowany – stanowi ocena ex-ante kontraktu lubelskiego. Ocenę
poprzedzono zapisem, iż „zęść efektów z realizacji kontraktu zostanie osiągnięta dopiero za kilka
lat po pełnym zakończeniu zadań. Przewiduje się, że takimi długofalowymi wskaźnikami
oddziaływania kontraktu winny stać się:
•
wzrost o ok. 4.500 nowych miejsc pracy w województwie, co zmniejszyć winno wysoką
obecnie stopę bezrobocia wynoszącą ok. 15,0%,
•
powstanie ok. 400 nowych małych i średnich przedsiębiorstw i równocześnie poprawa
warunków funkcjonowania istniejących MŚP,
•
poprawa skuteczności lecznictwa, zwiększenie dostępności opieki medycznej i usług
zdrowotnych, zwiększenie atrakcyjności regionu między innymi poprzez wzrost jego
dostępności, poprawę warunków lokalizacji i realizacji inwestycji.
Dobrym podsumowaniem opisanych wyżej problemów są zapisy z kontraktu łódzkiego, w którym
wyjaśnia się, iż „dokonanie ścisłej oceny efektywności ex-ante proponowanych we wniosku i
uzgodnionych w toku negocjacji działań jest nierealne” i jako główne przyczyny podaje się:
•
rodzaj proponowanych działań (dominacja inwestycji z zakresu infrastruktury
technicznej i społecznej, w większości przypadków nie kończonych w okresie dwóch lat
objętych kontraktem, które ponadto mają charakter nieprodukcyjny), a zatem trudno
określić ich efekty w ujęciu wartościowym,
•
trudności w ocenie efektów zadań, które mają wielowymiarowy wpływ na rozwój
województwa.
6. Nieliczne wskazania słabości kontraktów. Przykładowo w kontrakcie łódzkim do słabości
zgłoszonych zadań (przez to i kontraktu) zalicza się czas ich realizacji, bowiem zadania te, z
małymi wyjątkami, nie zostaną zakończone w horyzoncie czasowym dwóch lat. Z kolei w
kontrakcie mazowieckim wyraźnie mówi się, iż znaczna część projektów wynika z konieczności
kontynuacji inwestycji już rozpoczętych.
4
2. WSKAŹNIKI DZIAŁAŃ
W poprzednim punkcie zauważono, że realizowane w kontraktach działania podporządkowane
są Programowi wsparcia, chociaż priorytety kontraktu mogły nazywać się inaczej. Przykładowo w
województwie dolnośląskimi przedstawiono następujące priorytety kontraktu:
•
Priorytet A: Rozwój gospodarczy;
•
Priorytet B: Infrastruktura techniczna;
•
Priorytet C: Środowisko;
•
Priorytet D: Rozwój obszarów wiejskich;
•
Priorytet E: Infrastruktura społeczna;
•
Priorytet F: Kultura.
Z kolei w województwie kujawsko-pomorskim wymienione zostały:
•
Rozwój infrastruktury technicznej i społecznej;
•
Rozwój przedsiębiorczości i ograniczania bezrobocia;
•
Rozwój materialnych podstaw dziedzictwa kulturowego;
•
Poprawa stanu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców.
Część kontraktów zawiera pewną nieścisłość. Na etapie zestawiania priorytetów Programu
wsparcia z priorytetami kontraktu nie dokonano jednoznacznego podziału. Czasem okazuje się, że
realizacja jednego priorytetu kontraktu odnosi się do dwóch priorytetów Programu wsparcia, mimo że
planowane do realizacji zadania jednoznacznie przypisuje się pojedynczym priorytetom.
Najczęściej zadania przypisywane są do jednego z priorytetów Programu wsparcia tj.:
1. Rozbudowa i
województw.
modernizacja
infrastruktury
służącej
wzmacnianiu
konkurencyjności
2. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej województw i tworzenie warunków jej dywersyfikacji.
3. Rozwój zasobów ludzkich - zwiększanie zatrudnienia, rozwój zasobów ludzkich i edukacji.
4. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją.
5. Rozwój współpracy regionów.
Prezentowane poniżej przykłady wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania (tabele 1-5)
pogrupowane są właśnie w ujęciu 5 priorytetów Programu wsparcia (wspólnych dla wszystkich
kontraktów).
Tabela 1. Wskaźniki priorytetu „Rozbudowa...”. Każdy rząd w tabeli zawiera wskaźniki dla jednego działania
zapisanego w kontrakcie.
Priorytet: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności województw
produkt
rezultat
oddziaływanie
Miejska sieć teleinformatyczna
Liczba osób korzystających z
Miejsca pracy utworzone lub
miasta Tarnowa oraz dwóch gmin.
serwisów internetowych
utrzymane w firmach związanych z
technologiami informatycznymi
Wykonanie i etapu budowy sieci
szkieletowej w Tarnowie.
Uruchomienie
teletransmisji
obrazów w czasie rzeczywistym na
potrzeby telemedycyny.
Uruchomienie
teletransmisji
cyfrowej w czasie rzeczywistym na
5
Priorytet: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności województw
produkt
rezultat
oddziaływanie
potrzeby
telenauczania
z
możliwością udostępniania usługi
dla potrzeb szkół średnich.
Budowa obiektu mostowego przez
Przewidywany potok ruchu na
Oszczędność kosztów eksploatacji
Wisłę dług. 1150 m.
moście w obu kierunkach: w roku
pojazdów: 259,0 mln zł.
2005 - 5613 poj/dobę; 2010 - 6379
Budowa dojazdów do mostu od
Oszczędności
czasu
ruchu
poj/dobę; 2015 - 7258 poj/dobę
strony zachodniej dług. 850 m.
pojazdów: 85,6 mln zł.
% ukończenia zadania (na etapie
Zmniejszenie kosztów emisji spalin
realizacji)
i hałasu: 1,1 mln zł.
zmniejszenie liczby wypadków o
X% po roku od oddania inwestycji
8 nowo stworzonych firm.
400 nowych miejsc pracy
Długość nowych dróg o wysokich
parametrach - 1 244 m.
400 nowych miejsc pracy.
Wzrost natężenia ruchu po upływie
Dwa chodniki po 6,0 mb
2 lat
Oszczędność czasu podróży z 24
szerokości.
min. do 9 min.
8 nowych zakładów pracy w tym 4
z udziałem kapitału zachodniego
Zwiększenie
dostępności
wskaźnik ESS przed projektem
inwestycyjnym – 28,75, po
realizacji – 46.
5 zmodernizowanych skrzyżowań.
Obniżenie hałasu o 10 %.
Skrócenie czasu podróży (czas
podróży, ilość ładunków).
6 zmodernizowanych mostów i
Zmniejszenie emisji spalin o 5%.
tuneli.
Zwiększenie dostępności - redukcja
Zmniejszenie stopy bezrobocia.
wskaźnika ESS o 40%.
34 km zmodernizowanej drogi.
Wzrost
PKB
na
jednego
Poprawa
bezpieczeństwa
mieszkańca.
drogowego o 30%.
Wzrost przewozów pasażerskich o
10%.
Tabela 2. Wskaźniki priorytetu „Restrukturyzacja...”. Każdy rząd w tabeli zawiera wskaźniki dla jednego
działania zapisanego w kontrakcie.
Priorytet: Restrukturyzacja bazy ekonomicznej województw i tworzenie warunków jej dywersyfikacji
produkt
rezultat
oddziaływanie
Inkubator Przedsiębiorczości przy
Liczba certyfikatów wydanych w
Liczba miejsc pracy utworzonych
Centrum Biznesu i Innowacji
pierwszym roku działalności.
po okresie jednego roku od
Copernicus.
zakończenia działania.
Liczba stworzonych miejsc pracy.
Usługi doradcze.
Wzrost
liczby
inwestycji
Liczba przedsiębiorstw korzysprzedsiębiorstw
Doradztwo finansowe, podatkowe
tających z usług inkubatora
itp.
System pozyskiwania klientów do
inkubatora.
Pomorski Park Technologiczny
Ilość wspieranych badaczy, którzy
%
projektów
zakończonych
uzyskali stopnie naukowe (po 2
sukcesem (publikacje itp.).
obszar udostępniony (m2/ha).
latach), (meżczyźni/kobiety).
Ilość lokalnych przedsiębiorstw
Powierzchnia
biurowa
Liczba
produktów
(w
tym
włączonych
do
wspieranych
zbudowana/odnowiona (m2)
patentów)
uzyskanych
z
wspólnych projektów rozwojowych
Ilość firm otrzymujących wsparcie
przeprowadzonych
badań
( w tym MŚP)
finansowe na projekty RTDI lub
innowacyjnych po upływie 2 lat.
Wzrost
inwestycji
w
B+R
zakup technologii.
Liczba firm działających w
przedsiębiorstw biorących udział
Ilość
wspieranych
projektów
obiekcie po upływie 1 roku od
we
wspólnych
projektach
badawczych, w tym projektów
zakończenia projektu.
badawczych.
aktywizujących małe i średnie
Wzrost sprzedaży (w tym eksportu)
Liczba
stworzonych
lub
podmioty gospodarcze (spin-out
6
Priorytet: Restrukturyzacja bazy ekonomicznej województw i tworzenie warunków jej dywersyfikacji
produkt
rezultat
oddziaływanie
companies).
zachowanych miejsc pracy (w tym
firm działających w obiekcie po 1
w sektorze naukowo-badawczym).
roku od zakończenia projektu (w
wartościach bezwzględnych oraz
Liczba uniwersytetów i placówek
%).
naukowo-badawczych
współpracujących z MSP.
Tabela 3. Wskaźniki priorytetu „Rozwój zasobów ludzkich”. Każdy rząd w tabeli zawiera wskaźniki dla jednego
działania zapisanego w kontrakcie.
Priorytet: Rozwój zasobów ludzkich
produkt
rezultat
oddziaływanie
Informatyczne Centra Edukacyjne.
Liczba osób korzystających z usług Liczba beneficjentów, którzy znaleźli
Przeszkolenie 70 instruktorów na ośrodków.
zatrudnienie po sześciu miesiącach.
potrzeby centrów.
Liczba nowych pomieszczeń do Zwiększenie
ilości
pomieszczeń Zmniejszenie udziału bezrobotnych
nauki.
dydaktycznych i sal gimnastycznych. absolwentów
z
średnim
Kubatura nowych sal gimnastycznych. Liczba uczniów korzystających z wykształceniem do ogólnej liczby
nowych pomieszczeń.
absolwentów z tym wykształceniem.
liczby
organizacji
Małopolskie
Forum
Organizacji Liczba organizacji pozarządowych Wzrost
skupionych w Małopolskim Forum pozarządowych.
Pozarządowych.
Bank informacji o organizacjach Organizacji Pozarządowych.
pozarządowych - strony www. oraz Liczba spotkań zorganizowanych w
wkładka do gazety regionalnej, lub Ośrodku Promocji i Współpracy
Polsko - Słowackiej w Nowym Targu
nawet osobne wydawnictwo.
Organizacje prorozwojowe
Promocja
i
informacja
o
podejmowanych działaniach.
Program
rozwoju
kontaktów
międzyludzkich
w
Euroregionie
“Tatry”.
Powołanie profesjonalnej instytucji
zajmującej się współpracą polskosłowacką na pograniczu.
Gromadzenie i udostępnianie bazy
danych zawierających informacje na
temat Euroregionu z
dziedziny
kultury, sportu, turystyki, edukacji ,
środków pomocowych itp.
Organizowanie wymiany pomiędzy
różnymi
środowiskami
np.
dziennikarzy, młodzieży, związków i
stowarzyszeń, instytucji kulturalnych i
władz samorządowych.
Działalność promocyjna Euroregionu
poprzez
wydawanie
biuletynów,
kalendarzy
imprez,
strony
internetowej itp.
Upowszechnianie wiedzy na temat
integracji europejskiej i współpracy
transgranicznej.
Koordynacja działalności kulturalnej i
sportowej i współpraca w zakresie
organizacji
wspólnych
imprez,
konferencji, zawodów , seminariów,
szkoleń, itp.
Organizowanie wymiany osobowej
młodzieży, związków, stowarzyszeń i
7
produkt
przedstawicieli władz lokalnych.
Promowanie walorów turystycznych,
krajobrazowych
i
kulturowych
Euroregion.
Opracowywanie wspólnych polskosłowackich analiz studiów.
Priorytet: Rozwój zasobów ludzkich
rezultat
oddziaływanie
Tabela 4. Wskaźniki priorytetu „Wsparcie...”. Każdy rząd w tabeli zawiera wskaźniki dla jednego działania
zapisanego w kontrakcie.
Priorytet: Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją
produkt
rezultat
oddziaływanie
Zmniejszenie ilości emitowanych
Długość
wybudowanej
sieci
Ok. 500 gospodarstw wiejskich
zanieczyszczeń, (SO2, CO2, NOx,
infrastruktury komunalnej.
korzystających ze zrealizowanych
pyłów).
inwestycji.
Ilość i wydajność zrealizowanych
...ha terenów inwestycyjnych z
obiektów.
Objętość wody dostarczanej siecią
dostępem do sieci infrastruktury
wodociągową (w m3/dobę).
Liczba i parametry zmodernizowakomunalnej.
nych urządzeń i infrastruktury
Ilość gospodarstw domowych oraz
Liczba utrzymanych miejsc pracy
zabezpieczenia
firm
na
terenie
gminy
po 2 latach od oddaniu inwestycji
przeciwpowodziowego.
obsługiwanych przez nowe /
do użytku.
rozbudowane sieci (w wartościach
bezwzględnych oraz jako %
populacji).
Zmniejszenie
ilości
nieoczyszczonych ścieków (w
m3/dobę).
Zwiększenie
wykorzystywanej
mocy przerobowej oczyszczalni (w
m3/dobę).
Liczba nowych miejsc pracy
bezpośrednio
po
oddaniu
inwestycji do użytku.
Zmniejszenie
zagrożenia
powodziowego
na
obszarze
..........ha.
Opracowanie
8
pilotażowych
Procent gospodarstw domowych na
Liczba utworzonych/ utrzymanych
programów Odnowy Wsi w 2001
obszarach wiejskich korzystających
miejsc
pracy
na
obszarach
roku i 50 programów Odnowy Wsi
z infrastruktury / danego typu
wiejskich w okresie 2 lat (w tym
w roku 2002.
usług.
poza rolnictwem).
Ilość beneficjentów otrzymujących
Liczba firm powstałych na
granty.
obszarach wiejskich w okresie 2
lat.
Zmiana struktury zatrudnienia na
obszarach wiejskich po 2 latach.
Liczba podmiotów działających w
Wzrost produkcji roślinnej w
Zmniejszenie liczby bezrobotnych
sferze
przetwórstwa
rolnorolnictwie.
zamieszkałych na wsi.
spożywczego.
Wzrost
liczby
podmiotów
gospodarczych na wsi.
8
Tabela 5. Wskaźniki priorytetu „Rozwój współpracy regionów”. Każdy rząd w tabeli zawiera wskaźniki dla
jednego działania zapisanego w kontrakcie.
Priorytet: Rozwój współpracy regionów
produkt
rezultat
oddziaływanie
Liczba wydanych publikacji.
Liczba wspólnych projektów, które
Wzrost wiedzy o partnerach po obu
uzyskały
dofinansowanie
w
stronach granicy.
Liczba przeszkolonych osób.
Regionie Pomerania.
Podniesienie
umiejętności
Liczba przeprowadzonych szkoleń.
mieszkańców
gmin
zaangażowanych w projekty.
Liczba zrealizowanych wspólnie
Liczba utworzonych / utrzymanych
liczba firm (w tym: polskoprojektów.
miejsc pracy.
niemieckich) w okresie 2 lat
Liczba zaangażowanych partnerów.
Zwiększenie
liczby
osób
Liczba utworzonych / utrzymanych
korzystających
z
przejść
miejsc pracy w okresie 2 lat.
granicznych (tzw. mały ruch
Liczba
nowych
kontaktów
graniczny).
transgranicznych
instytucji
i
Wzrost ilości uczestników polskoorganizacji pozarządowych w
niemieckich imprez.
obszarze
życia
społecznogospodarczego.
%
wzrostu
liczby
polskoniemieckich imprez
9
3. WSKAŹNIKI WPŁYWU KONTRAKTU NA ROZWÓJ WOJEWÓDZTW
Wpływ realizacji kontraktów na rozwój województw określany jest generalnie poprzez
wskaźniki rezultatu i oddziaływania. Większość województw zastosowała podejście określające te
wskaźniki w podziale na poszczególne priorytety, zaś wskaźniki oddziaływania dotyczą całości
kontraktu.
I tak przykładowo, w województwie wielkopolskim określono:
•
Priorytet: Poprawa jakości i zagospodarowania przestrzeni, a dla niego przyjęto
następujące wskaźniki rezultatu: drogi wybudowane (64 km) lub zmodernizowane (34
km); wzrost liczby obsługiwanych pasażerów (w przylocie i odlocie) - 880
pasażerów/godz.; gospodarstwa na terenach wiejskich korzystające z sieci kanalizacyjnej
(w % ogółu gospodarstw); zmniejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych m.in. w
zakresie BZT5 ca 94%; zwiększenie rozmiarów retencji o ca 50 mln mł; liczba łóżek w
szpitalach - wzrost o 600 łóżek; wzrost dostępności i różnorodności usług medycznych
(brak wartości).
•
Priorytet: Wzrost potencjału i konkurencyjności gospodarki, wskaźniki: nowe
przedsiębiorstwa (wzrost liczby w %), usługi dla przedsiębiorstw (liczba), miejsca pracy
(wzrost liczby w %).
•
Priorytet: Rozwój zasobów ludzkich i zaspokojenie potrzeb społecznych, wskaźniki:
przeszkoleni bezrobotni (wzrost w %), liczba absolwentów (wzrost w %),
przedsiębiorstwa korzystające z usług doradczych (wzrost w %).
Już na tych przykładach widoczne jest zróżnicowanie wskaźników na identyfikowalne pod
względem wartości i nie identyfikowalne pod względem wartości. Poniższa tabela przedstawia
przykłady wskaźników podanych przy ocenie rezultatów realizacji kontraktów właśnie w podziale na
te „z miarą” i bez niej.
Tabela 6. Wskaźniki rezultatu kontraktów wojewódzkich
Rezultaty realizacji kontraktu
Priorytet: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu
konkurencyjności województw
wskaźniki wyrażone wartościami:
• drogi wybudowane (64 km) lub zmodernizowane (34 km)
• wzrost liczby obsługiwanych pasażerów (w przylocie i odlocie) - 880 pasażerów/godz.
• zmniejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych m.in. w zakresie BZT5 ca 94%
• zwiększenie rozmiarów retencji o ca 50 mln mł
• liczba łóżek w szpitalach - wzrost o 600 łóżek
• budowa dwóch mostów, przebudowa 6 mostów w ciągu dróg wojewódzkich
• wybudowanie 5,2 km chodników w terenach zabudowy wzdłuż dróg wojewódzkich
• kontynuacja budowy 3 szpitali w miastach powiatowych – utworzenie dwóch oddziałów szpitalnych
na 89 łóżek
• uzyskanie 120 pomieszczeń w liceach ogólnokształcących (wzrost o 6%)
• uzyskanie 100 pomieszczeń w szkołach zawodowych (wzrost o około 2%)
• wybudowanie 3,5 km oświetlenia ulicznego
• wybudowanie 1 szaletu
• wybudowanie 0,7 km kolektora sanitarnego
• wybudowanie 9,1 km sieci gazowej i 250 przyłączy
• wybudowanie stacji redukcyjno-gazowej o wydajności 120 Nm3 /h
• zaawansowanie 60% wartości inwestycji wielofunkcyjnego obiektu użyteczności publicznej
• wybudowanie hali wystawienniczej o powierzchni 3200 m2 z zapleczem dla Regionalnego Centrum
Targowo-Wystawienniczego.
10
•
•
•
odsetek mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków.
liczba kontrolowanych wysypisk odpadów.
zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń
wskaźniki bez miary:
• gospodarstwa na terenach wiejskich korzystające z sieci kanalizacyjnej (w % ogółu gospodarstw)
• skrócenie czasu podróży
• odsetek mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków
• liczba kontrolowanych wysypisk odpadów
• zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń
• wzrost dostępności i różnorodności usług medycznych
Priorytet: Restrukturyzacja bazy ekonomicznej województw i tworzenie warunków jej dywersyfikacji
wskaźniki wyrażone wartościami:
• aktywizacja ekonomiczna przez udostępnienie nowych terenów inwestycyjnych (powstanie 220 MŚP i
2500 miejsc pracy)
• zwiększenie długości sieci sanitarnej o 5%
• zwiększenie ilości ścieków kierowanych do miejskiej oczyszczalni (wzrost o 15%)
• skrócenie tranzytu przez Zamość o około 10 minut
• udostępnienie 20 handlowych obszarów pod inwestycje
wskaźniki bez miary:
• nowe przedsiębiorstwa (wzrost liczby w %)
• usługi dla przedsiębiorstw (liczba)
• liczba małych i średnich podmiotów gospodarczych podejmujących działania eksportowe
• powierzchnia terenów inwestycyjnych (w ha), udostępnionych w wyniku realizacji priorytetu
• liczba utworzonych/ utrzymanych miejsc pracy
• liczba wprowadzonych nowych technologii,
• modernizacja dwóch skrzyżowań z sygnalizacją świetlną
• budowa skrzyżowania z sygnalizacją świetlną
Priorytet: Rozwój zasobów ludzkich
wskaźniki wyrażone wartościami:
• przygotowanie profesjonalnej kadry trenerów i nauczycieli przedsiębiorczości oferujących swoją
wiedzę i umiejętności przedsiębiorcom i młodzieży szkolnej z terenu Małopolski - przeszkolenie
około 80 osób w ciągu dwóch lat funkcjonowania projektu (40 trenerów i 40 nauczycieli)
wskaźniki bez miary:
• przeszkoleni bezrobotni (wzrost w %)
• liczba absolwentów (wzrost w %)
• przedsiębiorstwa korzystające z usług doradczych (wzrost w %)
• liczba beneficjentów projektu w stosunku do całkowitej liczby potencjalnych beneficjentów
• procent beneficjentów, którzy uzyskali dyplom lub certyfikat.
• poprawa jakości kapitału ludzkiego opartego na wiedzy i aktywności
• większa liczba obiektów szkolnych i powierzchni szkolnej na 1 ucznia
• wzrost liczby osób przekwalifikowanych na kursach zawodowych
• powierzchnia wybudowanych izb lekcyjnych, sal wykładowych, itp.
• liczba oddanych do użytku sal gimnastycznych w szkołach
• liczba skomputeryzowanych bibliotek
• liczba ludności z wyższym wykształceniem na 10 000 mieszkańców
• wskaźnik wzrostu zatrudnialności (%)
• bezrobotni korzystający z dodatkowych usług doradczych (%)
• przedłużenie okresu zdobywania doświadczenia zawodowego (średnia /beneficjent)
• podnoszenie kwalifikacji (liczba beneficjentów, którzy posiadają dyplom lub certyfikat)
11
•
•
•
•
wzrost budżetów szkoleniowych (% wzrostu)
podniesienie poziomu przedsiębiorczości wśród mieszkańców terenów wiejskich
małomiasteczkowych oraz w środowisku młodzieży szkół ponadpodstawowych Małopolski
poprawa przepustowości sieci drogowej
i
Priorytet: Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją
wskaźniki wyrażone wartościami:
• długość wybudowanych i zmodernizowanych dróg powiatowych – 18,4 km (wzrost o 0,2% dróg
utwardzonych)
• wybudowanie 1,65 km kanalizacji deszczowej przy drogach powiatowych
• wybudowanie 4,7 km chodników w terenach zabudowanych przy drogach powiatowych
• długość 85 km wybudowanych i zmodernizowanych dróg gminnych (wzrost o 2% dróg utwardzonych)
• około 200 m oświetlenia ulicznego
• budowa 20 wodociągów o długości ok. 150 km, oraz 1 stacji wodociągowej
• budowa 1 tys. przyłączy
• budowa i modernizacja 6 oczyszczalni ścieków
• wybudowanie 40 sztuk przydomowych oczyszczalni
• wybudowanie 0,92 km sieci elektroenergetycznych
• wybudowanie 7,4 km sieci gazociągowej
wskaźniki bez miary:
• odsetek gospodarstw domowych podłączonych do sieci
• liczba utworzonych/ utrzymanych miejsc pracy (w tym poza rolnictwem)
• liczba jednostek gospodarczych / handlowych zlokalizowanych na wspieranych obszarach
Priorytet: Rozwój współpracy regionów
wskaźniki wyrażone wartościami:
• nie znaleziono
wskaźniki bez miary:
• zwiększenie liczby osób korzystających z przejść granicznych (tzw. mały ruch graniczny)
• wzrost ilości uczestników polsko-niemieckich imprez
• % wzrostu liczby polsko-niemieckich imprez
• podniesienie poziomu obsługi turystów w obiektach skategoryzowanych
• utrzymanie nowych miejsc pracy przez okres co najmniej 2 lat
• liczba obiektów przeznaczonych do edukacji ekologicznej (ośrodki edukacyjne, ilość ścieżek
przyrodniczych itp.)
• udział środków zagranicznych w realizowanych projektach, inwestycjach (w %)
• liczba umów w zakresie partnerstwa i współpracy samorządów polskich, słowackich i ukraińskich
• wsparcie merytoryczne kadr “instytucji otoczenia biznesu”
• podniesienie kwalifikacji osób prowadzących lub otwierających działalność gospodarczą
• likwidacja bariery transportowej na granicy polsko-słowackiej
• wyprowadzenia ruchu z centrum małych miast
We wskaźnikach rezultatu dochodzi często do nieporozumień. Województwa, które stosują
precyzyjne wskaźniki z pożądanymi miarami, posługują się zazwyczaj „rezultatami” zapisanymi w
poszczególnych projektach. I tak dochodzi do sytuacji, że w miarach rezultatu kontraktu
wojewódzkiego wpisana jest „budowa jednego szaletu”.
Drugą grupę tworzą wskaźniki określające oddziaływanie kontraktu na rozwój województwa.
W tym przypadku również dokonywano – choć rzadko – podziału na wskaźniki oddziaływania w
zależności od priorytetu. Taki podział zawiera np. kontrakt pomorski, gdzie opracowano następujące
wskaźniki oddziaływania:
12
1. Priorytet: Tworzenie podstaw innowacyjnych sektorów gospodarki dla zwiększenia tempa
rozwoju i wzrostu konkurencyjności Pomorza, wskaźniki:
•
Udział branż innowacyjnych w produkcji przemysłowej województwa.
•
Wskaźnik “przeżycia” firm w okresie 2 lat.
2. Priorytet: Poprawa jakości kapitału ludzkiego opartego na wiedzy i aktywności, wskaźniki:
•
Miejsca pracy utworzone i utrzymane w okresie 2 lat.
•
Skala dysproporcji pod względem stopy bezrobocia między najlepszym i najgorszym
powiatem po upływie 2 lat.
•
Udział młodzieży objętej kształceniem ogólnokształcącym]
3. Priorytet: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność i
spójność Pomorza, wskaźniki:
•
Oddziaływanie na środowisko wyrażone w spadku wskaźników zanieczyszczenia.
•
Liczba utworzonych/ utrzymanych miejsc pracy w okresie 2 lat.
4. Priorytet: Poprawa infrastruktury
pomorskiego, wskaźniki:
•
komunalnej
obszarów
wiejskich
województwa
Poziom zanieczyszczenia środowiska.
Jednak najczęściej wskaźniki oddziaływania kontraktu odnoszą się do całości, bez podziału na
poszczególne priorytety. Porównanie przyjętych wskaźników w dwóch wybranych województwach
prezentuje tabela 7.
Tabela 7. Ogólne wskaźniki oddziaływania kontraktu w na Lubelszczyźnie i w Wielkopolsce
Lubelskie
1. Zwiększenie dostępności komunikacyjnej poprzez
poprawę stanu dróg poprawa standardu ok. 1%
dróg.
2. Uporządkowanie gospodarki odpadami – 8 gmin.
3. Poprawa standardów usług medycznych w
jednostkach lecznictwa zamkniętego - w 26%
istniejących szpitali.
4. Skrócenie przeciętnego czasu dowozu pacjentów
poszkodowanych w wypadkach - do 8 minut w
miastach i 15 minut na terenach wiejskich.
5. Stworzenie warunków do organizowania imprez
targowych w Lublinie - przyrost wyspecjalizowanej
powierzchni wystawienniczej o 3200 m2.
6. Stworzenie nowych miejsc pracy - powstanie 4500
miejsc pracy w dwa lata po zakończeniu kontraktu.
7. Powstanie nowych MŚP powstanie 400 nowych
przedsiębiorstw.
Wielkopolskie
1. Nowe miejsca pracy netto (liczba i przyrost w
%).
2. Utrzymane miejsca pracy netto (liczba).
3. Utworzonych MSP netto (liczba i przyrost w
%).
4. Wskaźnik "przeżycia" nowych przedsiębiorstw
- podmioty działające pow. 18 miesięcy (liczba
i % do ogółu nowopowstałych).
5. Wzrost zatrudnialności mieszkańców (liczba
nowozatrudnionych osób).
6. Poprawa poziomu wykształcenia (liczba
absolwentów).
7. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców (liczba
osób korzystających z usług medycznych).
8. Poprawa stanu środowiska naturalnego
(zmniejszenie zanieczyszczenia).
9. Poprawa bilansu wodnego w Wielkopolsce.
13
4. ZAŁOŻENIA MONITORINGU FINANSOWEGO I RZECZOWEGO
Ogólne zasady monitoringu i ewaluacji kontraktów wojewódzkich określa Rozporządzenie
RM w sprawie przyjęcia Programu wsparcia na lata 2001-2002. Są w nim omówione kwestie
organizacyjne (np. tryb powoływania, skład i zadania Komitetu Monitorującego Program wsparcia,
jak i sposób funkcjonowania komitetów monitorujących kontrakty wojewódzkie).
Jednym z ważniejszych zapisów dotyczących zasady monitorowania realizacji kontraktu
wojewódzkiego mówi, iż „do monitorowania i oceny rezultatów wdrażania kontraktu wojewódzkiego
komitet monitorujący stosuje wskaźniki finansowe i rzeczowe określone w kontrakcie wojewódzkim”
(§ 20. ust.1.). Cały rozdział 6. poświęcony jest trybowi i zakresowi oceny oraz kontroli skuteczności i
efektywności wykonania zadań oraz podmiotom uprawnionym do kontroli.
Ze względu na potrzeby niniejszego opracowania szczególnie ważne są zapisy dotyczące
procesu przygotowywania raportów z realizacji kontraktów. § 21. ust. 1. mówi, iż właściwy
miejscowo wojewoda przygotowuje do dnia 31 marca roku następującego po roku budżetowym
roczny raport na temat stanu realizacji kontraktu wojewódzkiego, a po zakończeniu okresu
wydatkowania środków określonych w programie wsparcia i objętych kontraktem wojewódzkim raport końcowy. Raport ten przygotowywany jest w oparciu o informacje zbiorcze nadesłane
(odpowiednio wcześniej) przez zarząd województwa. Na uwagę zasługuje fakt, iż zarząd
województwa ma ok. 20 dni na weryfikację danych nadsyłanych przez podmioty uprawnione.
Ust. 7 paragrafu 21 mówi, iż raport końcowy musi zawierać wykaz zadań, finansowanych
zgodnie z § 7 ust. 2, oraz terminy zakończenia realizacji tych zadań.
Na podstawie raportów wojewódzkich odpowiedni minister przygotowuje sprawozdanie
roczne oraz raport końcowy z realizacji programu wsparcia i przedkłada go Radzie Ministrów do dnia
30 kwietnia roku następującego po roku budżetowym (§ 22. ust.1.). W sprawozdaniu i raporcie
znajdują się informacje o zmianach w sytuacji społeczno-gospodarczej województw i kraju, będących
wynikiem realizacji zadań realizowanych w ramach kontraktów wojewódzkich i programie wsparcia,
stopniu osiągania celów zdefiniowanych w programach wojewódzkich i programie wsparcia, postępie
realizacji kontraktów wojewódzkich oraz programu wsparcia w odniesieniu do priorytetów i zadań,
postępie finansowania kontraktów wojewódzkich oraz programu wsparcia w odniesieniu do
priorytetów i zadań, w tym wykaz płatności.
Problemy związane z powyższymi zapisami będą omówione poniżej. Należy w tym miejscu
podkreślić, że same kontrakty zawierają wzory sprawozdań, z których wynika, jakie informacje są
potrzebne dla złożenia właściwego sprawozdania. Wzory te zawarte są w załącznikach do kontraktów
(załączniki 9 i 10).
Załącznik 9 stanowi wzór sprawozdania kwartalnego/rocznego składanego przez podmiot
uprawniony do Zarządu Województwa. Składa się on z trzech części. W pierwszej części dokonuje się
prezentacji postępu realizacji planu finansowego i rzeczowego działania/zadania. Podmiot składający
np. sprawozdanie kwartalne jest zobowiązany określić m.in. wydatki, jakie poniósł do ostatniego dnia
kwartału i jaki jest to % planowanych wydatków ogółem (tabela 1. Harmonogram i postęp realizacji
planu finansowego działania/zadania). Środki finansowe przeznaczone na realizację działania dzielone
są na następujące kategorie:
•
środki Phare,
•
środki krajowe na współfinansowanie programów Phare,
•
dotacje z budżetu państwa na realizację kontraktu
•
środki JST,
•
inne środki publiczne,
•
środki prywatne.
14
Część drugą tego załącznika stanowi tabela 2 nt. postępu realizacji planu rzeczowego
działania/zadania. Podmioty zobowiązane do składania sprawozdania muszą określić tu: jaki jest
postęp w osiąganiu wartości wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania.
Część trzecia przewidziana jest na opis sytuacji w zakresie wdrażania działania/zadania.
Załącznik 10 kontraktu to informacja kwartalna/roczna na temat przebiegu realizacji kontraktu
składana przez Zarząd Województwa do Wojewody. Ocena postępu finansowego i rzeczowego
odbywa się jak wyżej (tabela 1: Harmonogram i postęp finansowy realizacji priorytetów,
działań/zadań objętych kontraktem). Podobnie jest w przypadku postępu realizacji planu rzeczowego
(tabela 2).
Część druga załącznika poświęcona jest efektom i oddziaływaniu kontraktu. W kolejnych
tabelach zarząd województwa musi określić podstawowe rezultaty kontraktu oraz podstawowe
wskaźniki oddziaływania kontraktu. W sprawozdaniu wymaga się podania wartości wskaźników na
danym etapie realizacji kontraktu.
15
5. PROBLEMY W REALIZACJI MONITORINGU I EWALUACJI
Zgodnie z przyjętymi założeniami dotyczącymi ekspertyzy przeprowadzono rozmowy z
przedstawicielami trzech urzędów marszałkowskich w celu zidentyfikowania najważniejszych
problemów związanych z realizacją monitoringu i ewaluacji kontraktów regionalnych. Ponadto
poddano analizie „Sprawozdanie z realizacji kontraktów wojewódzkich w 2001 r.” (Ministerstwo
Gospodarki, kwiecień 2002).
W Sprawozdaniu zawartych jest 9 uwag (problemów) dotyczących realizacji kontraktów.
Praktycznie żadna nie odnosi się do sposobu stosowania wskaźników monitoringu i ewaluacji.
Stawiane są m.in. kwestie:
•
krótkiego terminu na przygotowanie i zawarcie kontraktów,
•
nie przechodzenia środków przeznaczonych na finansowanie kontraktów na następny rok
budżetowy,
•
zmiany w poziomie finansowania zadań w kontraktach ze środków ministrów właściwych,
•
przeznaczenia znacznej części środków ustalonych na wsparcie rozwoju w ramach
kontraktów na dokończenie rozpoczętych wcześniej inwestycji wieloletnich.
Obok wymienionych wyżej problemów wymienia się takie, które przynajmniej pośrednio
wpływają na sposób realizacji monitoringu.
Pierwszym jest fakt nie przygotowania wielu projektów pod względem prawnym i
technicznym. Wymienia się tu elementarne braki tj.: nieuregulowane kwestie własności gruntu, brak
kompletnej dokumentacji wykonawczej, brak oceny oddziaływania inwestycji na środowisko.
Drugi problem, na który warto zwrócić uwagę to brak ujednolicenia raportów z wykonania
kontraktów. W Sprawozdaniu z wykonania kontraktów praktycznie pominięto problem wskaźników.
Sprawozdanie ogranicza się do prezentacji relacji nakładów planowanych do poniesionych zaś kwestii
osiąganych wskaźników poświęcono jedną kolumnę zatytułowaną "uwagi" lub "efekty". W miejscu
tym najczęściej wpisywane są przyczyny niewykonania planu (np. „zmniejszone koszty po przetargu”,
czy „rezygnacja podmiotu uprawnionego po podpisaniu umowy”). Jedynie w przypadku inwestycji
zakończonych podawane są wartości wskaźników, chociaż nie zawsze odnoszą się one do wcześniej
zapisanych wartości w kontraktach. Dotyczy to również „twardych” projektów infrastrukturalnych.
Przykładowo w jednym z kontraktów jest zapis mówiący o rozbudowie infrastruktury technicznej na
terenie danego powiatu. Określono przy tym wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania, a w
Sprawozdaniu widniej jedynie zapis „zadanie zrealizowano”, a dalej podaje się tylko długość sieci i
ew. liczbę przyłączy. Jedynie kilka województw w kolumnie „uwagi” stara się określić efekty
zrealizowanych działań. Tak jest w przypadku sprawozdania opolskiego. Choć i tu efekty rozwoju
infrastruktury wyrażono zapisem: „zbudowano sieć tranzytową z rozdzielnią i 140 przyłączami
indywidualnymi”. Autorzy piszą wprawdzie, że plan na 2001 r. został w tym wypadku zrealizowany w
100%, jednak w kontrakcie wojewódzkim zapisano, że efekty rzeczowe mierzone będą jednostkami
fizycznymi lub pieniężnymi i wręcz podane są przykłady. W sprawozdaniu, pomimo zbudowania sieci
tranzytowej, nic o jej długości się nie mówi.
Trzeci problem, a w zasadzie zbiór problemów, pojawia się na początku sprawozdania
każdego z województw, gdzie omówiona jest sytuacja społeczno-gospodarcza regionu. Jednak w
rozdziale tym pojawiają się fragmenty skopiowane z kontraktów, czyli opisujące stan z 2000 r. Część
województw "postarała" się o najnowsze dane statystyczne z 2001 r., jednak w opisach sytuacji
brakuje podania choćby przypuszczeń, w jakim stopniu wzrost, lub spadek niektórych wskaźników
można by łączyć z realizacją zadań w kontrakcie.
Powyższe spostrzeżenia współbrzmią z opiniami przedstawicieli samorządów regionalnych.
Spośród zebranych wypowiedzi na pierwszy plan wysuwane są:
•
trudności z oceną rezultatów i oddziaływania zadań w momencie, gdy te nie są jeszcze
ukończone (realizacja trwa dłużej niż rok). Jako przykład podawane są inwestycje
16
infrastruktury technicznej (np. niedokończone drogi), infrastruktury społecznej (np.
rozpoczęte prace budowlane w szkołach czy szpitalach). Podkreślenia wymaga jednak
fakt, iż spotkano się z przekonaniem, że gminy miały olbrzymie problemy z
określeniem wskaźników rezultatu i oddziaływania, co przełożyło się na ich jakość i
możliwości praktycznego zastosowania. Część wskaźników jeszcze przed realizacją
zadań odczytywana byłą jako błędna, lecz dopiero po rozpoczęciu prac podejmowano
starania o zmianę zapisów (np. w przypadku budowy metra),
•
tam gdzie podejmowano próby opracowania jednolitego systemu wskaźników dla danej
grupy problemowej (np. zadania oświatowe) również poniesiono porażkę. W zamian
wskaźników stosowane są opisy realizacji zadań,
•
zdarza się, że efekty rzeczowe określone w kontrakcie nie odpowiadają zakresowi prac
(umowa wykonawcza określa nieco inny zakres prac), co przekłada się również na
trudności w stosowaniu przyjętych wskaźników,
•
część problemów związanych z monitorowaniem wynika z przesunięć środków
budżetowych z 2002 na 2003 rok. Część województw w celu zminimalizowania
konsekwencji postanowiła zrezygnować z niektórych inwestycji, tak by ograniczyć
problem do jak najmniejszej liczby działań,
•
stosowanie zasady sumowania oddziaływań kontraktu prowadzi czasem do absurdu.
Takim przykładem może być zmniejszenie hałasu o określoną liczbę decybeli. W
przypadku realizacji kilku zadań ograniczających hałas może się okazać, że w
województwie powinna panować kompletna cisza,
•
włączenie do planów finansowych środków z programu PHARE. Nie uwzględniano przy
tym obiektywnych, jak i nieobiektywnych opóźnień w rzeczywistym finansowaniu
projektów.
Obok powyższych problemów wymieniany jest postulat dopasowywania wskaźników do
oficjalnych publikacji GUS, WUS i innych instytucji. Biorąc jednak pod uwagę terminy publikowania
większości danych, nie byłoby wtedy możliwe dotrzymanie wymaganych w rozporządzeniu terminów
składania sprawozdań.
Na zakończenie warto przytoczyć fragment jednego z kontraktów, który bardzo obrazowo i w
esencjonalnie charakteryzuje problemy, przed którymi stoją urzędy marszałkowskie:
„Określenie wielkości liczbowych, przypisanych poszczególnym, spodziewanym efektom
realizacji całego kontraktu, nie jest możliwe w pełnym zakresie, szczególnie w przypadku
wskaźników oddziaływania. Skala zaangażowanych środków jest wielokrotnie niższa od kwot
niezbędnych do wywołania widocznych zmian sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie oraz
jego pozycji konkurencyjnej. Oczekiwane, pozytywne efekty realizacji kontraktu jako całości mogą
przejawiać się zarówno przyrostami wartości wskaźników, jak i osłabieniem ich wzrostu, czy tempa
spadku. Nie można zatem efektów działania kontraktu oddzielić od wpływu innych czynników
zwłaszcza zewnętrznych. Wpływ ma na to także bardzo krótki, bo dwuletni okres realizacji tego
kontraktu. Ocena pozytywnych efektów leży jedynie w analizie wskaźników produktu przypisanych
poszczególnym działaniom i zadaniom, jak również, chociaż dość szacunkowo, dla niektórych
wskaźników rezultatu w przypadku celu angażującego najwięcej, bo ponad 90% środków
przeznaczonych na wsparcie działań zawartych w kontrakcie, jakim jest “Poprawa jakości i
zagospodarowania przestrzeni”. Przy czym należy podkreślić, że te efekty rezultatu pojawią się
dopiero kilka lat po zakończeniu realizacji tego kontraktu, gdyż dotyczą w większości zadań, które
zostaną skończone w 2-3 lata po roku 2002.”
17